װער בין איך אָדער צװײ קאָני־לעמלס
אױב איר זענט געװען אַ מאָל אין ייִדישן טעאַטער, האָט איר געװיס
געזען אַ קאָמעדיע פֿון גאָלדפֿאַדן [אַבֿרהם גאָלדפֿאַדן 1840-1908]
מיטן נאָמען „קאָני־לעמל“. דאָרט קומט פֿאָר,
װי אַזױ אַ חתן קאָני־לעמל באַקענט זיך מיט נאָך אַ חתן אױך קאָני־לעמל און
גײט אַרױס פֿון די כּלים: „סטײַטש ― זאָגט קאָני־לעמל ― װי באַלד אַז איר
זענט קאָ־קאָ־קאָני־לעמל, הײַנט װער בין איך“? ―
פּונקט דאָס אײגענע איז פֿאָרגעקומען הײַנטיקן פּסח מיט מיר.
עס האָט זיך באַװיזן נאָך אַ שלום־עליכם.
און דער אמתער שלום־עליכם איז נאָר יענער.
הײַנט װער בין איך?
דאָס איז דער משל. און דעם נימשל װײסט איר שױן.
ס'איז אַרױס אַ ביכל מיטן נאָמען „די מלחמה פֿון רוסלאַנד מיט יאַפּאָניע“
פֿאַרפֿאַסט פֿון שלום־עליכם און אָפּגעקױפֿט אױף אײביק און אַרױסגעגעבן פֿונעם
דרוקער דובעריש טורש אין װאַרשע.
האָב איך מסתּמא אַװעקגעשריבן צום דרוקער דובעריש טורש אַ
שלום־לאַהובֿי־בריװל: „ידידי! װען האָב איך דיר פֿאַרקױפֿט אַ ביכל פֿון יאַפּאָניער,
אַז איך װײס גאָר ניט פֿון װאָס צו זאָגן?“ קומט מיר אָן אַ קלאָרע תּשובֿה פֿונעם
דרוקער טורש מיט אַפֿילו זײער אַ שײנע מליצה און מיט פּסוקים אַ סך, ער אין
זיך מודה, אַז דער מחבר פֿונעם ביכל איז אַ איש־חשובֿ, נאָך אַ ביסל ניט קײן
געזונטער, און זאָגט מיר צו און שװערט זיך בײַ זײַן לעבן, אַז בײַ דער צװײטער
אױפֿלאַגע װעט ער אױסמעקן דעם נאָמען „שלום־עליכם“. װאָס פֿאַר אַ פּשט
װאָלט איך דערפֿון געקענט לערנען?
װאָלט איך געקענט לערנען דעם פּשט, אַז ס'איז אַ נעכטיקער טאָג, דאָס
הײסט, אַז דער „שלום־עליכם“ איז גאָר לא היה ולא נבֿרא, אַזױ װי כּדומה למשל
איובֿ, דאָס האָט מסתּמא דער דרוקער טורש אַלײן אַנידערגעלײגט דעם נאָמען
„שלום־עליכם“ אױפֿן ביכל, געװאָלט זען װאָס פֿאַר אַ פּנים װעט דאָס האָבן.
צום סוף קומט מיר אָן נר′ 374 „הצופֿה“ מיט אַ תּשובֿה פֿון שלום־עליכם צו
שלום־עליכמען.
|
|
ver bin ikh oder tsvey koni-lemls
oyb ir zent geven a mol in yidishn teater, hot ir gevis
gezen a komedye fun goldfadn [eyvrom goldfadn 1840-1908]
mitn nomen "koni-leml''. dort kumt for,
vi azoy a khosn koni-leml bakent zikh mit nokh a khosn oykh koni-leml un
geyt aroys fun di keylem: "staytsh ― zogt koni-leml ― vi bald az ir
zent ko-ko-koni-leml, haynt ver bin ikh''? ―
punkt dos eygene iz forgekumen hayntikn peysekh mit mir.
es hot zikh bavizn nokh a shlum-elikhm.
un der emeser shlum-elikhm iz nor yener.
haynt ver bin ikh?
dos iz der moshl. un dem nimshl veyst ir shoyn.
s'iz aroys a bikhl mitn nomen "di milkhome fun rusland mit yaponye''
farfast fun shlum-elikhm un opgekoyft oyf eybik un aroysgegebn funem
druker duberish tursh in varshe.
hob ikh mistome avekgeshribn tsum druker duberish tursh a
shlum-lahuBi-brivl: "ididi! ven hob ikh dir farkoyft a bikhl fun yaponyer,
az ikh veys gor nit fun vos tsu zogn?'' kumt mir on a klore tshuve funem
druker tursh mit afile zeyer a sheyne melitse un mit psukem a sakh, er in
zikh moyde, az der mekhaber funem bikhl iz a ish-khoshev, nokh a bisl nit keyn
gezunter, un zogt mir tsu un shvert zikh bay zayn lebn, az bay der tsveyter
oyflage vet er oysmekn dem nomen "shlum-elikhm''. vos far a pshat
volt ikh derfun gekent lernen?
volt ikh gekent lernen dem pshat, az s'iz a nekhtiker tog, dos
heyst, az der "shlum-elikhm'' iz gor loy hih ul# nBr#, azoy vi kedoyme lemoshl
ayyev, dos hot mistome der druker tursh aleyn anidergeleygt dem nomen
"shlum-elikhm'' oyfn bikhl, gevolt zen vos far a ponem vet dos hobn.
tsum suf kumt mir on nr′ 374 "htsufh'' mit a tshuve fun shlum-elikhm tsu
shlum-elikhmen.
|
װער בין איך אָדער צװײ קאָני־לעמלס
אױב איר זענט געװען אַ מאָל אין ייִדישן טעאַטער, האָט איר געװיס
געזען אַ קאָמעדיע פֿון גאָלדפֿאַדן [אַבֿרהם גאָלדפֿאַדן 1840-1908]
מיטן נאָמען „קאָני־לעמל“. דאָרט קומט פֿאָר,
װי אַזױ אַ חתן קאָני־לעמל באַקענט זיך מיט נאָך אַ חתן אױך קאָני־לעמל און
גײט אַרױס פֿון די כּלים: „סטײַטש ― זאָגט קאָני־לעמל ― װי באַלד אַז איר
זענט קאָ־קאָ־קאָני־לעמל, הײַנט װער בין איך“? ―
פּונקט דאָס אײגענע איז פֿאָרגעקומען הײַנטיקן פּסח מיט מיר.
עס האָט זיך באַװיזן נאָך אַ שלום־עליכם.
און דער אמתער שלום־עליכם איז נאָר יענער.
הײַנט <<װער בין איך>>?
דאָס איז דער משל. און דעם נימשל װײסט איר שױן.
ס'איז אַרױס אַ ביכל מיטן נאָמען „די מלחמה פֿון רוסלאַנד מיט יאַפּאָניע“
פֿאַרפֿאַסט פֿון שלום־עליכם און אָפּגעקױפֿט אױף אײביק און אַרױסגעגעבן פֿונעם
דרוקער דובעריש טורש אין װאַרשע.
האָב איך מסתּמא אַװעקגעשריבן צום דרוקער דובעריש טורש אַ
שלום־לאַהובֿי־בריװל: „ידידי! װען האָב איך דיר פֿאַרקױפֿט אַ ביכל פֿון יאַפּאָניער,
אַז איך װײס גאָר ניט פֿון װאָס צו זאָגן?“ קומט מיר אָן אַ קלאָרע תּשובֿה פֿונעם
דרוקער טורש מיט אַפֿילו זײער אַ שײנע מליצה און מיט פּסוקים אַ סך, ער אין
זיך מודה, אַז דער מחבר פֿונעם ביכל איז אַ איש־חשובֿ, נאָך אַ ביסל ניט קײן
געזונטער, און זאָגט מיר צו און שװערט זיך בײַ זײַן לעבן, אַז בײַ דער צװײטער
אױפֿלאַגע װעט ער אױסמעקן דעם נאָמען „שלום־עליכם“. װאָס פֿאַר אַ פּשט
װאָלט איך דערפֿון געקענט לערנען?
װאָלט איך געקענט לערנען דעם פּשט, אַז ס'איז אַ נעכטיקער טאָג, דאָס
הײסט, אַז דער „שלום־עליכם“ איז גאָר לא היה ולא נבֿרא, אַזױ װי כּדומה למשל
איובֿ, דאָס האָט מסתּמא דער דרוקער טורש אַלײן אַנידערגעלײגט דעם נאָמען
„שלום־עליכם“ אױפֿן ביכל, געװאָלט זען װאָס פֿאַר אַ פּנים װעט דאָס האָבן.
צום סוף קומט מיר אָן נר′ 374 „הצופֿה“ מיט אַ תּשובֿה פֿון שלום־עליכם צו
שלום־עליכמען.
|