אַ גרוס פֿון דער הײם
1.
אַז דער באַרג גײט ניט צום מעכאַמעד, גײט מעכאַמעד צום באַרג... אַ לאַנגע
צײַט בין איך געזעסן דאָ אין רוסלאַנד און געװאַרט, געװאַרט, טאָמער װעט זיך
אָנרופֿן כאָטש אײנער פֿון די אַמעריקאַנער גאַזעטניקעס (עס איז בײַ אײַך פֿאַראַן
זאָגט מען קײן עין־הרע אַזױ פֿיל( און װעט מיך אײַנלאַדן, איך זאָל עפּעס
שרײַבן פֿון מײַנע גליקלעכע־אומגליקלעכע ברידערס װעגן, װעלכע זײַנען
גליקלעך דערמיט װאָס זײ זענען איצט אין אַזאַ פֿרײַען לאַנד און
אומגליקלעך דערפֿאַר, װאָס זײ זײַנען אַזױ װײַט פֿון דער הײם!... די ערשטע
צײַט פֿון מײַן װאַרטן בין איך געװען שטאַרק אױפֿגעטראָגן, ברוגז גאָר ניט
אױף קאַטאָװעס. איך האָב געהאַט גאַנץ אָפֿטע גרוסן פֿון אונדזער אָרעמען
זשאַרגאָן אין אַמעריקע, אַז מען מאַכט דאָרט מיט אים גליקן, אַז דער געװיסער
ראָמאַן־מאַכער, װעלכן מיר האָבן פֿון דאַנען קױם אַרױסגעיאָגט, באַקט דאָרטן
„העכסט אינטערעסאַנטע“ ראָמאַנען אַזױ װי בײגל, אַ בײגל נאָך אַ בײגל, אַ
ראָמאַן נאָך אַ ראָמאַן: דער עולם קװעלט, אונדזערע ברידער, די „גרינע“,
לעקן פֿון אים די פֿינגער, כאַפּן די בײגל פֿון דעם בײגל־בעקער, קײַען און
קײַען און בלײַבן... בײַ דעם לאָך. נו, האָב איך געזאָגט דעם באַרדיטשעװער
רבֿס װערטער: „רבונו־של־עולם! דו װילסט ניט אַז איך זאָל דיר בלאָזן שופֿר?
― לאָז דיר איװאַן בלאָזן.“ אַמעריקאַנער ייִדישע זשורנאַליסטן! איר װילט ניט
אַז שלום־עליכם זאָל אײַך שרײַבן, לאָז אײַך יענער שרײַבן! מײַנע הערן
און דאַמען! איר װילט ניט לעזן קײן באַקאַנטע בילדער פֿונעם אמתן ייִדישן
לעבן? איר װילט ניט װיסן, װאָס בײַ אײַך טוט זיך? איר װילט בעסער
הערן בבֿאָ־מעשׂיות פֿון טױזנט און אײן נאַכט, פֿון אַ בן־מלך מיט אַ בת־מלכּה,
פֿון אַ רבֿ מיט אַ רביצין, פֿון אַ שײנער עליזאַבעט אַן ענגעל פֿון גאָט און פֿון
אַ פֿאַרדאָרבענעם שקאָנטיסט מאַרקוסזאָן, װאָס פֿרעסט װײַבער לעבעדיקערהײט
אד″גל פּוסטע חלומות, װאָס קלעפּן זיך אַזױ מיטן ייִדישן לעבן, װי אַן אַרבעס
צום װאַנט, ניט געשטױגן, ניט געפֿלױגן? אױב אַזױ, עסט געזונטערהײט און
װאַרגט זיך מיט אים!
אַזױ האָב איך געזאָגט פֿריִער. איצטער אָבער, אַז איך האָב דערהערט אַז
|
|
a grus fun der heym
1.
az der barg geyt nit tsum mekhamed, geyt mekhamed tsum barg... a lange
tsayt bin ikh gezesn do in rusland un gevart, gevart, tomer vet zikh
onrufn khotsh eyner fun di amerikaner gazetnikes (es iz bay aykh faran
zogt men keyn eyn-hre azoy fil( un vet mikh aynladn, ikh zol epes
shraybn fun mayne gliklekhe-umgliklekhe briders vegn, velkhe zaynen
gliklekh dermit vos zey zenen itst in aza frayen land un
umgliklekh derfar, vos zey zaynen azoy vayt fun der heym!... di ershte
tsayt fun mayn vartn bin ikh geven shtark oyfgetrogn, broygez gor nit
oyf katoves. ikh hob gehat gants ofte grusn fun undzer oremen
zhargon in amerike, az men makht dort mit im glikn, az der geviser
roman-makher, velkhn mir hobn fun danen koym aroysgeyogt, bakt dortn
"hekhst interesante'' romanen azoy vi beygl, a beygl nokh a beygl, a
roman nokh a roman: der oylem kvelt, undzere brider, di "grine'',
lekn fun im di finger, khapn di beygl fun dem beygl-beker, kayen un
kayen un blaybn... bay dem lokh. nu, hob ikh gezogt dem barditshever
rBs verter: "rbunu-shl-eulm! du vilst nit az ikh zol dir blozn shoyfer?
― loz dir ivan blozn.'' amerikaner yidishe zhurnalistn! ir vilt nit
az shlum-elikhm zol aykh shraybn, loz aykh yener shraybn! mayne hern
un damen! ir vilt nit lezn keyn bakante bilder funem emesn yidishn
lebn? ir vilt nit visn, vos bay aykh tut zikh? ir vilt beser
hern bBo-mayses fun toyznt un eyn nakht, fun a bn-mlkh mit a basmalke,
fun a rov mit a rebitsin, fun a sheyner elizabet an engel fun got un fun
a fardorbenem shkontist markuszon, vos frest vayber lebedikerhayt
#d″gl puste khaloymes, vos klepn zikh azoy mitn yidishn lebn, vi an arbes
tsum vant, nit geshtoygn, nit gefloygn? oyb azoy, est gezunterhayt un
vargt zikh mit im!
azoy hob ikh gezogt frier. itster ober, az ikh hob derhert az
|
אַ גרוס פֿון דער הײם
1.
אַז דער באַרג גײט ניט צום מעכאַמעד, גײט מעכאַמעד צום באַרג... אַ לאַנגע
צײַט בין איך געזעסן דאָ אין רוסלאַנד און געװאַרט, געװאַרט, טאָמער װעט זיך
אָנרופֿן כאָטש אײנער פֿון די אַמעריקאַנער גאַזעטניקעס (עס איז בײַ אײַך פֿאַראַן
זאָגט מען קײן עין־הרע אַזױ פֿיל( און װעט מיך אײַנלאַדן, איך זאָל עפּעס
שרײַבן פֿון מײַנע גליקלעכע־אומגליקלעכע ברידערס װעגן, װעלכע זײַנען
<<גליקלעך>> דערמיט װאָס זײ זענען איצט אין אַזאַ פֿרײַען לאַנד און
<<אומגליקלעך>> דערפֿאַר, װאָס זײ זײַנען אַזױ װײַט פֿון דער הײם!... די ערשטע
צײַט פֿון מײַן װאַרטן בין איך געװען שטאַרק אױפֿגעטראָגן, ברוגז גאָר ניט
אױף קאַטאָװעס. איך האָב געהאַט גאַנץ אָפֿטע גרוסן פֿון אונדזער אָרעמען
זשאַרגאָן אין אַמעריקע, אַז מען מאַכט דאָרט מיט אים גליקן, אַז דער געװיסער
ראָמאַן־מאַכער, װעלכן מיר האָבן פֿון דאַנען קױם אַרױסגעיאָגט, באַקט דאָרטן
„העכסט אינטערעסאַנטע“ ראָמאַנען אַזױ װי בײגל, אַ בײגל נאָך אַ בײגל, אַ
ראָמאַן נאָך אַ ראָמאַן: דער עולם קװעלט, אונדזערע ברידער, די „גרינע“,
לעקן פֿון אים די פֿינגער, כאַפּן די בײגל פֿון דעם בײגל־בעקער, קײַען און
קײַען און בלײַבן... בײַ דעם לאָך. נו, האָב איך געזאָגט דעם באַרדיטשעװער
רבֿס װערטער: „רבונו־של־עולם! דו װילסט ניט אַז איך זאָל דיר בלאָזן שופֿר?
― לאָז דיר איװאַן בלאָזן.“ אַמעריקאַנער ייִדישע זשורנאַליסטן! איר װילט ניט
אַז שלום־עליכם זאָל אײַך שרײַבן, לאָז אײַך <<יענער>> שרײַבן! מײַנע הערן
און דאַמען! איר װילט ניט לעזן קײן באַקאַנטע בילדער פֿונעם אמתן ייִדישן
לעבן? איר װילט ניט װיסן, װאָס <<בײַ אײַך>> טוט זיך? איר װילט בעסער
הערן בבֿאָ־מעשׂיות פֿון טױזנט און אײן נאַכט, פֿון אַ בן־מלך מיט אַ בת־מלכּה,
פֿון אַ רבֿ מיט אַ רביצין, פֿון אַ שײנער עליזאַבעט אַן ענגעל פֿון גאָט און פֿון
אַ פֿאַרדאָרבענעם שקאָנטיסט מאַרקוסזאָן, װאָס פֿרעסט װײַבער לעבעדיקערהײט
אד″גל פּוסטע חלומות, װאָס קלעפּן זיך אַזױ מיטן ייִדישן לעבן, װי אַן אַרבעס
צום װאַנט, ניט געשטױגן, ניט געפֿלױגן? אױב אַזױ, עסט געזונטערהײט און
װאַרגט זיך מיט אים!
אַזױ האָב איך געזאָגט פֿריִער. איצטער אָבער, אַז איך האָב דערהערט אַז
|