צו דער „טױב“
די „טױב“! פֿאַר װאָס עפּעס די „טױב“? פֿאַר װאָס ניט דער פּיפּערנאָטער??...
אָט די שאלה איז מיר געקומען אַנטקעגן בשעת איך האָב באַקומען די
מודעה רבה, אַז אין גיכן װעט דערשײַנען אין פּיטסבורג אַ ייִדישע צײַטונג
אונטער דעם רײנעם ייִדישן נאָמען די „טױב“. פֿאַר װאָס איז די
„טױב? אַ ייִדישער נאָמען און נאָך אַ רײנער דערצו ― זאָל מיך אַזױ װיסן
בית און גימל! זאָל איך זאָגן, אַז ס'איז דערפֿאַר, װײַל אונדזער פֿאָלק איז
געגליכן צו דער טױב מיט זײַן אָרנטלעכקײט און פֿײַנקײט, אַזױ װי אין דער
מודעה שטײט ― איז נאָך ניט אין גאַנצן פֿאַרענטפֿערט: עס איז נאָך אַ שטיקל
פּלוגתּא װעגן אונדזער „אָרנטלעכקײט“ און אונדזער „פֿײַנקײט“, למאַי זאָלן מיר
זיך נאַרן, כ'לעבן? ― מיר רעדן דאָך ייִדיש, און קײן גױ װעט אונדז ניט
פֿאַרשטײן, ― מיר זענען נאָך לעת־עתּה מיט אונדזער אומשולדיקײט גאַנץ
װײַט פֿון דער טױב, פֿון דעם װאָס מיר זײַנען אַ מאָל געװען רעדן מיר ניט.
מיר שמועסן פֿון אַצינד. מיר רעדן אױך ניט פֿון אײנצלנע פּאַרשױנען ― פֿאַראַן,
פֿאַראַן בײַ אונדז זײער פֿײַנע, אײדעלע מענטשן, ― מען שמועסט אָבער פֿונעם
כּלל, ― ס'רובֿ פֿון אונדזער פֿאָלק אין די לעצטע יאָרן פֿונעם נײַנצנטן
יאָרהונדערט, װאָס באַגעגענען מיר אַצינד אין אונדזער פֿאָלק, צװישן אונדז רעדנדיק?
אױ־װײ, פּיפּערנאָטערס, ניט קײן טײַבעלעך!... שװינדלערס, עגאָיִסטן
פּראָצענטניקעס, מאַלפּעס, אױסברענגערס, שבתי־צביניקעס, כּל־בוניקעס, מוסרים,
גװאַלד, מוסרים! מוסרים! מוסרים! איר האָט דען אַ באַגריף פֿון די מוסרים
מיט די מסירות װאָס בײַ אונדז אין רוסלאַנד? איר קאָנט זיך דען פֿאַרשטעלן,
אַז העכער האַלב גזירות און צרות, װאָס מיר האָבן דאָ, װאַקסן נאָר פֿון אונדזערע
אײגענע מסירות? אמת, עס נעמט זיך פֿון אונדזער גלות, אָרעמקײט, שפֿלקײט
און דחקות, װעלכעס ברענגט אונדז צו אַלע נידעריקײטן, זינד און פֿאַרברעכענישן.
עס קאָן זײַן אַז בײַ אײַך, אין דעם פֿרײַען גליקלעכן לאַנד, אין אַמעריקע, װוּ
ייִדן זענען פֿאַררעכענט פֿאַר מענטשן גלײַך מיט אַלע צװײפֿיסיקע
באַשעפֿענישן, זענען אפֿשר אונדזערע ברידער לײַטישער און פֿײַנער װי מיר דאָ אין
|
|
tsu der "toyb''
di "toyb''! far vos epes di "toyb''? far vos nit der pipernoter??...
ot di shayle iz mir gekumen antkegn bshas ikh hob bakumen di
moydoe rbh, az in gikhn vet dershaynen in pitsburg a yidishe tsaytung
unter dem reynem yidishn nomen di "toyb''. far vos iz di
"toyb? a yidisher nomen un nokh a reyner dertsu ― zol mikh azoy visn
bes un giml! zol ikh zogn, az s'iz derfar, vayl undzer folk iz
geglikhn tsu der toyb mit zayn orntlekhkayt un faynkayt, azoy vi in der
moydoe shteyt ― iz nokh nit in gantsn farentfert: es iz nokh a shtikl
plugte vegn undzer "orntlekhkayt'' un undzer "faynkayt'', lemay zoln mir
zikh narn, kh'lebn? ― mir redn dokh yidish, un keyn goy vet undz nit
farshteyn, ― mir zenen nokh lesate mit undzer umshuldikayt gants
vayt fun der toyb, fun dem vos mir zaynen a mol geven redn mir nit.
mir shmuesn fun atsind. mir redn oykh nit fun eyntslne parshoynen ― faran,
faran bay undz zeyer fayne, eydele mentshn, ― men shmuest ober funem
klal, ― s'rov fun undzer folk in di letste yorn funem nayntsntn
yorhundert, vos bagegenen mir atsind in undzer folk, tsvishn undz redndik?
oy-vey, pipernoters, nit keyn taybelekh!... shvindlers, egoistn
protsentnikes, malpes, oysbrengers, shabesi-tsbinikes, Kl-bunikes, mosrim,
gvald, mosrim! mosrim! mosrim! ir hot den a bagrif fun di mosrim
mit di mesires vos bay undz in rusland? ir kont zikh den farshteln,
az hekher halb gezeyres un tsores, vos mir hobn do, vaksn nor fun undzere
eygene mesires? emes, es nemt zikh fun undzer goles, oremkayt, shflkayt
un dakhkes, velkhes brengt undz tsu ale niderikaytn, zind un farbrekhenishn.
es kon zayn az bay aykh, in dem frayen gliklekhn land, in amerike, vu
yidn zenen farrekhent far mentshn glaykh mit ale tsveyfisike
bashefenishn, zenen efsher undzere brider laytisher un fayner vi mir do in
|
צו דער „טױב“
די „טױב“! פֿאַר װאָס עפּעס די „טױב“? פֿאַר װאָס ניט דער פּיפּערנאָטער??...
אָט די שאלה איז מיר געקומען אַנטקעגן בשעת איך האָב באַקומען די
<<מודעה רבה>>, אַז אין גיכן װעט דערשײַנען אין פּיטסבורג אַ ייִדישע צײַטונג
אונטער <<דעם רײנעם ייִדישן נאָמען>> די „טױב“. פֿאַר װאָס איז די
„טױב? אַ ייִדישער נאָמען און נאָך אַ רײנער דערצו ― זאָל מיך אַזױ װיסן
בית און גימל! זאָל איך זאָגן, אַז ס'איז דערפֿאַר, װײַל אונדזער פֿאָלק איז
געגליכן צו דער טױב מיט זײַן אָרנטלעכקײט און פֿײַנקײט, אַזױ װי אין דער
מודעה שטײט ― איז נאָך ניט אין גאַנצן פֿאַרענטפֿערט: עס איז נאָך אַ שטיקל
פּלוגתּא װעגן אונדזער „אָרנטלעכקײט“ און אונדזער „פֿײַנקײט“, למאַי זאָלן מיר
זיך נאַרן, כ'לעבן? ― מיר רעדן דאָך ייִדיש, און קײן גױ װעט אונדז ניט
פֿאַרשטײן, ― מיר זענען נאָך לעת־עתּה מיט אונדזער אומשולדיקײט גאַנץ
װײַט פֿון דער טױב, פֿון דעם װאָס מיר זײַנען <<אַ מאָל>> געװען רעדן מיר ניט.
מיר שמועסן פֿון אַצינד. מיר רעדן אױך ניט פֿון אײנצלנע פּאַרשױנען ― פֿאַראַן,
פֿאַראַן בײַ אונדז זײער פֿײַנע, אײדעלע מענטשן, ― מען שמועסט אָבער פֿונעם
כּלל, ― ס'רובֿ פֿון אונדזער פֿאָלק אין די לעצטע יאָרן פֿונעם נײַנצנטן
יאָרהונדערט, װאָס באַגעגענען מיר אַצינד אין אונדזער פֿאָלק, צװישן אונדז רעדנדיק?
אױ־װײ, פּיפּערנאָטערס, ניט קײן טײַבעלעך!... שװינדלערס, עגאָיִסטן
פּראָצענטניקעס, מאַלפּעס, אױסברענגערס, שבתי־צביניקעס, כּל־בוניקעס, מוסרים,
גװאַלד, מוסרים! מוסרים! מוסרים! איר האָט דען אַ באַגריף פֿון די מוסרים
מיט די מסירות װאָס בײַ אונדז אין רוסלאַנד? איר קאָנט זיך דען פֿאַרשטעלן,
אַז העכער האַלב גזירות און צרות, װאָס מיר האָבן דאָ, װאַקסן <<נאָר>> פֿון אונדזערע
אײגענע מסירות? אמת, עס נעמט זיך פֿון אונדזער גלות, אָרעמקײט, שפֿלקײט
און דחקות, װעלכעס ברענגט אונדז צו אַלע נידעריקײטן, זינד און פֿאַרברעכענישן.
עס קאָן זײַן אַז בײַ אײַך, אין דעם פֿרײַען גליקלעכן לאַנד, אין אַמעריקע, װוּ
ייִדן זענען פֿאַררעכענט פֿאַר מענטשן גלײַך מיט אַלע צװײפֿיסיקע
באַשעפֿענישן, זענען אפֿשר אונדזערע ברידער לײַטישער און פֿײַנער װי מיר דאָ אין
|