שײנע־שײנדל פֿון כּתרילעװקע צו איר מאַן מנחט־מענדל
אין װאַרטע
9
לכּבֿוד בעלי היקר החכם מופֿלג הנגיד מפֿורסם מוהר"ר מנחם־מענדל נ"י.
ערשטנס קם איך דיר צו מעלדן אַז מיר זענען גאָט צו דאַנקען אין
בעסטן געזונט. גיב גאָט דאָס נעמלעכע פֿון דיר צו הערן אױף װײַטער ניט
ערגער. צװײטנס שרײַב איך דיר, בעלי היקר, אַז איך מוז דיר זאָגן נאָך אַ
מאָל, מעגסט זיך זײַן ברוגז, אַרט מיך אױך ניט, נאָר דו שרײַבסט ניט דאָס װאָס
מ'דאַרף. װאָס װעט שױן זײַן אַזױ גוט, זאָג מיר, איך בעט דיך, לאָז זײַן אַפֿילו
ױ דו זאָגסט, מ'װעט שױן געבן אַלע ייִדן אומזיסטע באַנבילעטן און צו הו"
דערטער אױף אַ מענטשן אױך, איז װאָס? אַז מ'איז ניט זיכער מיט דער
גרענעץ! איך מײן ניט אַזױ די גרענעץ, װי איך מײן די אַגענטן מיט די בעלי"
צדקה, מיט די איבעריקע בעלי־טובֿות, די דײַטשן, װאָס אױף יענער זײַט גרענעץ,
קומען זאָל אױף זײ אַ פּאָגראָם, רבונױשל־עולם, זײ זאָלן אױך פֿאַרזוכן דעם טעם
פֿון גלות, װעלן זי אפֿשר בעסער וערן!.. זאָלסט לײענען, מענדל, די בריװלעך,
װאָס מיר באַקומען דאָ אין כּתרילעװקע פֿון די אומגליקלעכע מיגראַנטן זאָג
איך דיר, אַז אַ שטײן קאָן אױך צעגאַנגען װערן. עפֿעס טאַקע נאָר עק װעלט,
משיחס צײַטן און גענוג! ניטאָ קײן יושר, ניטאָ קײן רחמנות, ניטאָ קײן גאָט,
ניטאָ גאָרניט. ױ זאָגט די מאַמע: ס'שטײט געשריבן, אַזזינט דאָס בית־המזיקדע(
איז חרובֿ געװאָרן זענען די מענטשנס הערצער געװאָרן ששטײן און זײערע
שטערנס ― קופֿער.. ער װאָלט זיך ריכטן אַ שטײגער אױף דײַנע דײַטשן
אין קיניסבערג, אין האַמבור און אין ברעמעל, פֿאַרכאַפּט זאָלן זײ דיר װערן
אַז זײ װעלן זיך פֿאַרשטעלן פֿאַר זשאַנדאַרן און װעלן זיך אָפּרעכענען מיט אונד"
זערע כּתרילעװקער מיגראַנטן ערגער ױ אונדזערע הײמישע כוליגאַנעס פֿון
קעשענעװ? אָט הער אױף אַ טשיקאַװעסט, װאָס מאיר פּאָפּעלאָוס קינדער
שרײיבן. שױן באַלד אַ יאָר אַז זײ זענען אַװעקגעפֿאָרן קײן אַמעריקע און זענען
אײַנגעזונקען געװאָרן, פֿאַרפֿאַלן ױ אין װאָסער אַרײַן. מ'האָט זײ שױן דאָ
געהאַט באַװײנט, געמײנט אַז זײ זענען שױן לאַנג אױף דער ועלט ניטאָ. צום
סוף יאַװעט זיך דער בריזוטרעגער מיט אַ בריװל, ניט פֿון אַמעריקע, נאָר פֿון
148
|
|
sheyne-sheyndl fun KTrilevke tsu ir man mnHt-mendl
in varte
9
lekoved baley hikr hkhokhem mufleg hngid mefursem muhr"r mnHm-mendl n"i.
ershtns km ikh dir tsu meldn az mir zenen got tsu danken in
bestn gezunt. gib got dos nemlekhe fun dir tsu hern oyf vayter nit
erger. tsveytns shrayb ikh dir, baley hikr, az ikh muz dir zogn nokh a
mol, megst zikh zayn broygez, art mikh oykh nit, nor du shraybst nit dos vos
m'darf. vos vet shoyn zayn azoy gut, zog mir, ikh bet dikh, loz zayn afile
oy du zogst, m'vet shoyn gebn ale yidn umziste banbiletn un tsu hu"
derter oyf a mentshn oykh, iz vos? az m'iz nit zikher mit der
grenets! ikh meyn nit azoy di grenets, vi ikh meyn di agentn mit di baley"
tsedoke, mit di iberike beli-toyves, di daytshn, vos oyf yener zayt grenets,
kumen zol oyf zey a pogrom, rbunoyshl-eulm, zey zoln oykh farzukhn dem tam
fun goles, veln zi efsher beser uern!.. zolst leyenen, mendl, di brivlekh,
vos mir bakumen do in KTrilevke fun di umgliklekhe migrantn zog
ikh dir, az a shteyn kon oykh tsegangen vern. efes take nor ek velt,
moshiyekhs tsaytn un genug! nito keyn yoysher, nito keyn rakhmones, nito keyn got,
nito gornit. oy zogt di mame: s'shteyt geshribn, azzint dos biT-hmazekde(
iz khorev gevorn zenen di mentshns hertser gevorn shshteyn un zeyere
shterns ― kufer.. er volt zikh rikhtn a shteyger oyf dayne daytshn
in kinisberg, in hambur un in bremel, farkhapt zoln zey dir vern
az zey veln zikh farshteln far zhandarn un veln zikh oprekhenen mit und"
zere KTrilevker migrantn erger oy undzere heymishe khuliganes fun
keshenev? ot her oyf a tshikavest, vos Meyer popelous kinder
shreyibn. shoyn bald a yor az zey zenen avekgeforn keyn amerike un zenen
ayngezunken gevorn, farfaln oy in voser arayn. m'hot zey shoyn do
gehat baveynt, gemeynt az zey zenen shoyn lang oyf der uelt nito. tsum
suf yavet zikh der brizutreger mit a brivl, nit fun amerike, nor fun
148
|
שײנע־שײנדל פֿון כּתרילעװקע צו איר מאַן מנחט־מענדל
אין װאַרטע
9
לכּבֿוד בעלי היקר החכם מופֿלג הנגיד מפֿורסם מוהר"ר מנחם־מענדל נ"י.
ערשטנס קם איך דיר צו מעלדן אַז מיר זענען גאָט צו דאַנקען אין
בעסטן געזונט. גיב גאָט דאָס נעמלעכע פֿון דיר צו הערן אױף װײַטער ניט
ערגער. צװײטנס שרײַב איך דיר, בעלי היקר, אַז איך מוז דיר זאָגן נאָך אַ
מאָל, מעגסט זיך זײַן ברוגז, אַרט מיך אױך ניט, נאָר דו שרײַבסט ניט דאָס װאָס
מ'דאַרף. װאָס װעט שױן זײַן אַזױ גוט, זאָג מיר, איך בעט דיך, לאָז זײַן אַפֿילו
ױ דו זאָגסט, מ'װעט שױן געבן אַלע ייִדן אומזיסטע באַנבילעטן און צו הו"
דערטער אױף אַ מענטשן אױך, איז װאָס? אַז מ'איז ניט זיכער מיט דער
גרענעץ! איך מײן ניט אַזױ די גרענעץ, װי איך מײן די אַגענטן מיט די בעלי"
צדקה, מיט די איבעריקע בעלי־טובֿות, די דײַטשן, װאָס אױף יענער זײַט גרענעץ,
קומען זאָל אױף זײ אַ פּאָגראָם, רבונױשל־עולם, זײ זאָלן אױך פֿאַרזוכן דעם טעם
פֿון גלות, װעלן זי אפֿשר בעסער וערן!.. זאָלסט לײענען, מענדל, די בריװלעך,
װאָס מיר באַקומען דאָ אין כּתרילעװקע פֿון די אומגליקלעכע מיגראַנטן זאָג
איך דיר, אַז אַ שטײן קאָן אױך צעגאַנגען װערן. עפֿעס טאַקע נאָר עק װעלט,
משיחס צײַטן און גענוג! ניטאָ קײן יושר, ניטאָ קײן רחמנות, ניטאָ קײן גאָט,
ניטאָ גאָרניט. ױ זאָגט די מאַמע: ס'שטײט געשריבן, אַזזינט דאָס בית־המזיקדע(
איז חרובֿ געװאָרן זענען די מענטשנס הערצער געװאָרן ששטײן און זײערע
שטערנס ― קופֿער.. ער װאָלט זיך ריכטן אַ שטײגער אױף דײַנע דײַטשן
אין קיניסבערג, אין האַמבור און אין ברעמעל, פֿאַרכאַפּט זאָלן זײ דיר װערן
אַז זײ װעלן זיך פֿאַרשטעלן פֿאַר זשאַנדאַרן און װעלן זיך אָפּרעכענען מיט אונד"
זערע כּתרילעװקער מיגראַנטן ערגער ױ אונדזערע הײמישע כוליגאַנעס פֿון
קעשענעװ? אָט הער אױף אַ טשיקאַװעסט, װאָס מאיר פּאָפּעלאָוס קינדער
שרײיבן. שױן באַלד אַ יאָר אַז זײ זענען אַװעקגעפֿאָרן קײן אַמעריקע און זענען
אײַנגעזונקען געװאָרן, פֿאַרפֿאַלן ױ אין װאָסער אַרײַן. מ'האָט זײ שױן דאָ
געהאַט באַװײנט, געמײנט אַז זײ זענען שױן לאַנג אױף דער ועלט ניטאָ. צום
סוף יאַװעט זיך דער בריזוטרעגער מיט אַ בריװל, ניט פֿון אַמעריקע, נאָר פֿון
148
|