מנחם־מענדל פֿון װואַרשע צו זײַן װײַב שײנע"שײנדל
אין פֿתױלעװקע
ד
לזוגתי היקרה החכמה הצנועה מרת שײנע־שײנדל שתחי'!:
ר אשית בין איך דיר מודיע, אַז איך בין ברוך־השם בקו החײם והשלום,
השם־יתברך זאָל העלפֿן מ'זאָל תּמיד האָרכן אײנס פֿון דאָס אַנדערע נאָר גוטס
מיט בשׂורות טובֿות ישועות ונחמות בתּוך כּללײשוראל ― אָמן,:
וה שנית זײַ ױסן זוגתי היקרה, אַז איך זאָג עס פּאָרקעט מיך, ױיס
איך װאָס איך זאָג. לאָזן די שאַרפֿע קעפּ, װאָס זיצן און שלײַפֿן זיך די מוחות
אין לאָנדאָן, אױיסאַרבעטן טױזנטער טראַקטאַטן פֿון שלוסי װעל איך אַלץ טענהן
מײַנס, אַז כּל־זמן איך אַלײן בין מיט זיך ניט פֿאַרטיק, איז ניט גוט ― עס װעט
ניט אױסגעהאַלטן װערן! איך גײ מיר מיט מײַן גאַנג, אַז שלום, װאָס מענטשן
לײגן זיך אין אים אַרײַן, איז קײן שלום ניט. מ'באַדאַרף אַלײן קומען צו דער
מדרגה, אַז מ'האָט זיך ניט װאָס צו קריגן און אַז מ'קאָן אַלצדינג אױספֿירן
מיט גוטן... דו װועסט מיר ניט אײַנרעדן, אַז צװײ מענטשן למשל האָבן אַ סיכסוך
און אַ דריטער װעט קומען און װעט זײ כּלומרשט אוױסגלײיכן, װעלן זײ דיר זײַן
צופֿרידן אַרום און אַרום און װעלן זיך צעגײן בשלום ושלװה און נאָך צעקושן
זיך אין די פּיסקלעך. לאָז דער דריטער אָפּקערעװען זיך אױף אַ װײַלע נאָר
און לאָזן זײ בלײיבן אַלײן, װעסטו זען ױ די צװײ װעלן זיך עס אַ ביסל אַרומנעמען
ברידערלעך און װעלן זיך אײנס דאָס אַנדערע אָפּבײַסן די נעזער! ובפֿרט אַז
דאָ זענען ניט קײן צװײ, נאָר עטלעכע. דער באָלגאַר דאַרף זײַן משוגע, נאַרעלע,
ער זאָל דערלאָזן דעם גרעק בעל־הביתּעװען אין מאַקידאָניע, װױ אים װילט זיך,
אױ װײ דאָס מאַקידאָניע! דאָס איז דאָך פֿון כמהיוכמה יאָרן געװוען אַ פֿעסל
פּולװער און איז גרײט געװען אַלע מאָל אױסצושיסן מיט אַ בלוטיקער מלחמה
צױשן די גוזמאי גוזמאָות פֿעלקער, װאָס דאָרטן זיצן אַחוץ טערקן האָסטו
דאָרטן גרעקן, באָלגאַרןױ סערבן, אַלבאַנער, רומענער און װעמען ניט?
געװײנטלעך זענען דאָרט פֿאַראַנען ייִדן אױך. אױף װאָס האָט מען געדאַרפֿט נאָך ייִדן
װעסטו פֿרעגן? ― אױף פּאָגראָמען. װאָרעם למשל, װאָס װאָלט געטאָן די שטאָט
סאַלאָניקע, װען דאָרט זאָלן ניט זײַן קײן ײַדן? אױף װעמען װאָלט מען געמאַכט
95
|
|
mnHm-mendl fun vuarshe tsu zayn vayb sheyne"sheyndl
in fToylevke
d
lzugosi hikrh hkhokhme htsnueh mores sheyne-sheyndl shTHi'!:
r #shiT bin ikh dir moydiye, az ikh bin brukh-hshm bku hakhayem uhshlum,
hshm-yisborekh zol helfn m'zol tomed horkhn eyns fun dos andere nor guts
mit bsures toyves yeshues unHmuT btokh klaleyshur#l ― omeyn,:
uh sheynes zay oysn zugosi hikrh, az ikh zog es porket mikh, oyis
ikh vos ikh zog. lozn di sharfe kep, vos zitsn un shlayfn zikh di moykhes
in london, oyisarbetn toyznter traktatn fun shlusi vel ikh alts tenhn
mayns, az Kl-zman ikh aleyn bin mit zikh nit fartik, iz nit gut ― es vet
nit oysgehaltn vern! ikh gey mir mit mayn gang, az sholem, vos mentshn
leygn zikh in im arayn, iz keyn sholem nit. m'badarf aleyn kumen tsu der
madreyge, az m'hot zikh nit vos tsu krign un az m'kon altsding oysfirn
mit gutn... du vuest mir nit aynredn, az tsvey mentshn lemoshl hobn a sikhsekh
un a driter vet kumen un vet zey kloymersht uoysgleyikhn, veln zey dir zayn
tsufridn arum un arum un veln zikh tsegeyn hasholem ushlvh un nokh tsekushn
zikh in di pisklekh. loz der driter opkereven zikh oyf a vayle nor
un lozn zey bleyibn aleyn, vestu zen oy di tsvey veln zikh es a bisl arumnemen
briderlekh un veln zikh eyns dos andere opbaysn di nezer! ubfrt az
do zenen nit keyn tsvey, nor etlekhe. der bolgar darf zayn meshuge, narele,
er zol derlozn dem grek baal-hbiWeven in makidonye, voy im vilt zikh,
oy vey dos makidonye! dos iz dokh fun khmhyukhmh yorn gevuen a fesl
pulver un iz greyt geven ale mol oystsushisn mit a blutiker milkhome
tsoyshn di guzm#i guzmes felker, vos dortn zitsn akhuts terkn hostu
dortn grekn, bolgarNoy serbn, albaner, rumener un vemen nit?
geveyntlekh zenen dort faranen yidn oykh. oyf vos hot men gedarft nokh yidn
vestu fregn? ― oyf pogromen. vorem lemoshl, vos volt geton di shtot
salonike, ven dort zoln nit zayn keyn yi�Dan? oyf vemen volt men gemakht
95
|
מנחם־מענדל פֿון װואַרשע צו זײַן װײַב שײנע"שײנדל
אין פֿתױלעװקע
ד
לזוגתי היקרה החכמה הצנועה מרת שײנע־שײנדל שתחי'!:
ר אשית בין איך דיר מודיע, אַז איך בין ברוך־השם בקו החײם והשלום,
השם־יתברך זאָל העלפֿן מ'זאָל תּמיד האָרכן אײנס פֿון דאָס אַנדערע נאָר גוטס
מיט בשׂורות טובֿות ישועות ונחמות בתּוך כּללײשוראל ― אָמן,:
וה שנית זײַ ױסן זוגתי היקרה, אַז איך זאָג עס פּאָרקעט מיך, ױיס
איך װאָס איך זאָג. לאָזן די שאַרפֿע קעפּ, װאָס זיצן און שלײַפֿן זיך די מוחות
אין לאָנדאָן, אױיסאַרבעטן טױזנטער טראַקטאַטן פֿון שלוסי װעל איך אַלץ טענהן
מײַנס, אַז כּל־זמן איך אַלײן בין מיט זיך ניט פֿאַרטיק, איז ניט גוט ― עס װעט
ניט אױסגעהאַלטן װערן! איך גײ מיר מיט מײַן גאַנג, אַז שלום, װאָס מענטשן
לײגן זיך אין אים אַרײַן, איז קײן שלום ניט. מ'באַדאַרף אַלײן קומען צו דער
מדרגה, אַז מ'האָט זיך ניט װאָס צו קריגן און אַז מ'קאָן אַלצדינג אױספֿירן
מיט גוטן... דו װועסט מיר ניט אײַנרעדן, אַז צװײ מענטשן למשל האָבן אַ סיכסוך
און אַ דריטער װעט קומען און װעט זײ כּלומרשט אוױסגלײיכן, װעלן זײ דיר זײַן
צופֿרידן אַרום און אַרום און װעלן זיך צעגײן בשלום ושלװה און נאָך צעקושן
זיך אין די פּיסקלעך. לאָז דער דריטער אָפּקערעװען זיך אױף אַ װײַלע נאָר
און לאָזן זײ בלײיבן אַלײן, װעסטו זען ױ די צװײ װעלן זיך עס אַ ביסל אַרומנעמען
ברידערלעך און װעלן זיך אײנס דאָס אַנדערע אָפּבײַסן די נעזער! ובפֿרט אַז
דאָ זענען ניט קײן צװײ, נאָר עטלעכע. דער באָלגאַר דאַרף זײַן משוגע, נאַרעלע,
ער זאָל דערלאָזן דעם גרעק בעל־הביתּעװען אין מאַקידאָניע, װױ אים װילט זיך,
אױ װײ דאָס מאַקידאָניע! דאָס איז דאָך פֿון כמהיוכמה יאָרן געװוען אַ פֿעסל
פּולװער און איז גרײט געװען אַלע מאָל אױסצושיסן מיט אַ בלוטיקער מלחמה
צױשן די גוזמאי גוזמאָות פֿעלקער, װאָס דאָרטן זיצן אַחוץ טערקן האָסטו
דאָרטן גרעקן, באָלגאַרןױ סערבן, אַלבאַנער, רומענער און װעמען ניט?
געװײנטלעך זענען דאָרט פֿאַראַנען ייִדן אױך. אױף װאָס האָט מען געדאַרפֿט נאָך ייִדן
װעסטו פֿרעגן? ― אױף פּאָגראָמען. װאָרעם למשל, װאָס װאָלט געטאָן די שטאָט
סאַלאָניקע, װען דאָרט זאָלן ניט זײַן קײן ײַדן? אױף װעמען װאָלט מען געמאַכט
95
|