שײנע־שײנדל פֿון כּתרילעװקע צו איר מאַן מנחם"מענדל
אין װואַרשע
1
לכּבֿוד בעלי היקר החכם מופֿלג הנגיד המפֿורסם מוהר"ר מנחם מענדל נ"י!
ערש טנס קום איך דיר צו מעלדן אַז מיר זענען אַלע גאָט צו דאַנקען אין
בעסטן געזונט. גיב גאָט דאָס נעמלעכע פֿון דיר צו הערן אױף װײַטער ניט
ערגער. צ װו ײטנס שרײַב איך דיר, בעלי היקר, אַז מיר האָבן דאָ געהאַט אַ
װינטער ― זאָל זיך שױן אַזאַ װינטער ניט אומקערן! דער טאַטע, װאָס האָט
זיך שױן לאַנג געפֿילט ניט גוט, האָט זיך אָנגעהױבן קלאָגן, אַז עס װאַקסט
בײַ אים עפּעס אינעױיניק און אַז ער קאָן ניט עסן האָבן אים די דאָקטױרים
געהאָדעװועט מיט פּילן, געזאָגט ס'װעט איבערגײן, און ער, װאָס װײַטער און װײַטער
האָט אָנגעהױבן עסן אַלץ װױנציקער און װינציקער, און זײ, די דאָקטױירים, האָבן
אים אַלץ געהאָדעװעט מיט פּילן, געשלעפּט געלט, אױסקרענקען זאָלן זײ, ביז
ער האָט גאָר אױפֿגעהערט צו עסן און איז פּאָװאָלינקע אױסגעגאַנגען פֿון הונגער,
אױיסגעגאַנגען װי אַ ליכט, אין דער שטיל, װי אַ טױב, קײן קרעכץ, קײן פּיפּט,
נאָר צוגעמאַכט די אױגן און ― שױן! װױ זאָגט די מאַמע: ,געלעבט װי אַ תֹּם,
געשטאָרבן ױ אַ צדיק". דער זכות זײַנער מעג אונדז בײַישטײן אױף יענער־װעלט,
װאָרעם ער איז, נישקשה, גענוג אָפּגעקומען אױף דער־װועלט.. דו קאָנסט זיך
גאָרניט פֿאָרשטעלן, מענדל, װױ די מאַמע נעבעך האָט די ערשטע צײַט
אײַנגעלײגט די װעלט! לאָזן שׂונאים זאָגן װאָס זײ ױלן, אַז ער עלײהשלום האָט
געהאַט בײַ איר יאַקבי אַ שלעכט לעבן ― געזאָגט זאָל זײ װערן פּרעהס מכּות!
נעכײַ װאָלטן זײ געזען װי די מאַמע האָט זיך געשלאָגן קאָפּ אָן װאַנט, בעת ער
איז געלעגן אױף דער ערד, געשריגן מ'זאָל זי אַרױסטראָגן מיט אים אין אײנעם!
און װוּ זענען זײ געװען, די חכמים, אַז זי האָט אױפֿן הײיליקן אָרט דרײַ מאָל
געחלשט ― מ'האָט זי קױם אָפּגעמינטערט? און איצט מײנסטו קאָן זי זיך דען
באַרויִקן? צי זי עסט? צי זי שלאָפֿט? טאָג װי נאַכט, אָדער זי ױינט אָדער
זי דאַװונט, ,ס'שטײט געשריבן, זאָגט זי, אַז אַ װײַב אָן אַ מאַן איז געגליכן צו אַ
צעבראָכענעם שאַרבן װאָס קײנער דאַרף אים ניט האָבן, כאָטש נעם װאַרף אים
אַרױס*. אײן שטיקל טרײסט איז געוען, װאָס אָט קומסטו צו פֿאָרן אַהיײם, ―
56
|
|
sheyne-sheyndl fun KTrilevke tsu ir man Menakhem"mendl
in vuarshe
1
lekoved baley hikr hkhokhem mufleg hngid hmfursm muhr"r Menakhem mendl n"i!
ersh tns kum ikh dir tsu meldn az mir zenen ale got tsu danken in
bestn gezunt. gib got dos nemlekhe fun dir tsu hern oyf vayter nit
erger. ts vu yitns shrayb ikh dir, baley hikr, az mir hobn do gehat a
vinter ― zol zikh shoyn aza vinter nit umkern! der tate, vos hot
zikh shoyn lang gefilt nit gut, hot zikh ongehoybn klogn, az es vakst
bay im epes ineoyinik un az er kon nit esn hobn im di doktoyrim
gehodevuet mit piln, gezogt s'vet ibergeyn, un er, vos vayter un vayter
hot ongehoybn esn alts voyntsiker un vintsiker, un zey, di doktoyirim, hobn
im alts gehodevet mit piln, geshlept gelt, oyskrenken zoln zey, biz
er hot gor oyfgehert tsu esn un iz povolinke oysgegangen fun hunger,
oyisgegangen vi a likht, in der shtil, vi a toyb, keyn krekhts, keyn pipt,
nor tsugemakht di oygn un ― shoyn! voy zogt di mame: ,gelebt vi a T^oy�m,
geshtorbn oya tsadik". der zkhus zayner meg undz bayishteyn oyf yener-velt,
vorem er iz, nishkshh, genug opgekumen oyf der-vuelt.. du konst zikh
gornit forshteln, mendl, voy di mame nebekh hot di ershte tsayt
ayngeleygt di velt! lozn sonem zogn vos zey oyln, az er eleyhshlum hot
gehat bay ir yakbi a shlekht lebn ― gezogt zol zey vern prehs makes!
nekhay voltn zey gezen vi di mame hot zikh geshlogn kop on vant, beys er
iz gelegn oyf der erd, geshrign m'zol zi aroystrogn mit im in eynem!
un vu zenen zey geven, di khakhomem, az zi hot oyfn heyilikn ort dray mol
gekhalesht ― m'hot zi koym opgemintert? un itst meynstu kon zi zikh den
baruikn? tsi zi est? tsi zi shloft? tog vi nakht, oder zi oyint oder
zi davunt, ,s'shteyt geshribn, zogt zi, az a vayb on a man iz geglikhn tsu a
tsebrokhenem sharbn vos keyner darf im nit hobn, khotsh nem varf im
aroys*. eyn shtikl treyst iz geuen, vos ot kumstu tsu forn ahyeym, ―
56
|
שײנע־שײנדל פֿון כּתרילעװקע צו איר מאַן מנחם"מענדל
אין װואַרשע
1
לכּבֿוד בעלי היקר החכם מופֿלג הנגיד המפֿורסם מוהר"ר מנחם מענדל נ"י!
ערש טנס קום איך דיר צו מעלדן אַז מיר זענען אַלע גאָט צו דאַנקען אין
בעסטן געזונט. גיב גאָט דאָס נעמלעכע פֿון דיר צו הערן אױף װײַטער ניט
ערגער. צ װו ײטנס שרײַב איך דיר, בעלי היקר, אַז מיר האָבן דאָ געהאַט אַ
װינטער ― זאָל זיך שױן אַזאַ װינטער ניט אומקערן! דער טאַטע, װאָס האָט
זיך שױן לאַנג געפֿילט ניט גוט, האָט זיך אָנגעהױבן קלאָגן, אַז עס װאַקסט
בײַ אים עפּעס אינעױיניק און אַז ער קאָן ניט עסן האָבן אים די דאָקטױרים
געהאָדעװועט מיט פּילן, געזאָגט ס'װעט איבערגײן, און ער, װאָס װײַטער און װײַטער
האָט אָנגעהױבן עסן אַלץ װױנציקער און װינציקער, און זײ, די דאָקטױירים, האָבן
אים אַלץ געהאָדעװעט מיט פּילן, געשלעפּט געלט, אױסקרענקען זאָלן זײ, ביז
ער האָט גאָר אױפֿגעהערט צו עסן און איז פּאָװאָלינקע אױסגעגאַנגען פֿון הונגער,
אױיסגעגאַנגען װי אַ ליכט, אין דער שטיל, װי אַ טױב, קײן קרעכץ, קײן פּיפּט,
נאָר צוגעמאַכט די אױגן און ― שױן! װױ זאָגט די מאַמע: ,געלעבט װי אַ תֹּם,
געשטאָרבן ױ אַ צדיק". דער זכות זײַנער מעג אונדז בײַישטײן אױף יענער־װעלט,
װאָרעם ער איז, נישקשה, גענוג אָפּגעקומען אױף דער־װועלט.. דו קאָנסט זיך
גאָרניט פֿאָרשטעלן, מענדל, װױ די מאַמע נעבעך האָט די ערשטע צײַט
אײַנגעלײגט די װעלט! לאָזן שׂונאים זאָגן װאָס זײ ױלן, אַז ער עלײהשלום האָט
געהאַט בײַ איר יאַקבי אַ שלעכט לעבן ― געזאָגט זאָל זײ װערן פּרעהס מכּות!
נעכײַ װאָלטן זײ געזען װי די מאַמע האָט זיך געשלאָגן קאָפּ אָן װאַנט, בעת ער
איז געלעגן אױף דער ערד, געשריגן מ'זאָל זי אַרױסטראָגן מיט אים אין אײנעם!
און װוּ זענען זײ געװען, די חכמים, אַז זי האָט אױפֿן הײיליקן אָרט דרײַ מאָל
געחלשט ― מ'האָט זי קױם אָפּגעמינטערט? און איצט מײנסטו קאָן זי זיך דען
באַרויִקן? צי זי עסט? צי זי שלאָפֿט? טאָג װי נאַכט, אָדער זי ױינט אָדער
זי דאַװונט, ,ס'שטײט געשריבן, זאָגט זי, אַז אַ װײַב אָן אַ מאַן איז געגליכן צו אַ
צעבראָכענעם שאַרבן װאָס קײנער דאַרף אים ניט האָבן, כאָטש נעם װאַרף אים
אַרױס*. אײן שטיקל טרײסט איז געוען, װאָס אָט קומסטו צו פֿאָרן אַהיײם, ―
56
|