מנחם־מענדל צו שלום־עליכמען
מיסטער שלום־עליכם!
אָלרײַט! האָט קײן פֿאַראיבל ניט, װאָס איך שרײַב אײַך אַזױ כאַפּנדיק ―
אַמעריקע איז ניט יעהופֿעץ. דאָ האָבן אַלע קײן צײַט ניט. ,/טײַם איז מאָנע* ―
אַזױ זאָגט דער אַמעריקאַנער. דער פּשט איז: אַ רענדל אַ מינוט! איטלעכער איז
דאָ פֿאַרנומען. און נאָר מיט זיך. מ'האָט קײן צײַט ניט אַרומקוקן זיך איף
יענעם: יענער מעג זיך אױיסציען אין מיטן גְאָס, װועט אים קײנער ניט זאַ"
טשעפּען.;העלפּ יור סעלף" זאָגט דער אַמעריקאַנער. דער פּשט איז: איטלעכער
פֿאַר זיך. קריך פֿון דער הױט, אַקער מיט דער נאָז די ערד, רײַס זיך אײַן דאָס
געזונט, גײ מיטן קאָפּ אַראָפּ, מיט די פֿיס אַרױף ― װעמענס עסק אין דאָס?
אַ געבענטשט לאַנד! מ'האָרעװעט און מ'װערט פֿאַרשװאַרצט און מען מאַכט
אַ לעבן. איטלעכער מאַכט אַ לעבן און איך אױך בתוכם. װועט איר דאָך פֿרעגן:
װאָס הײסט ,מען מאַכט אַ לעבן"? באַדאַרף מען אײַך דערצײלן אַקוראַט פֿון
אָנהײיב ביזן סוף, ױ אַזױ עס האָט דאָ מיט מיר פּאַסירט, װעט איר פֿאַרשטײן
װאָס באַדײַט אַ געבענטשט לאַנד אַמעריקע.
די ערשטע צײַט װאָס איך בין אַהער אָנגעקומען בין איך געװען, געװײנטלעך,
אַ?גרינער", ניט געװוּסט װוּ אַ טיר עפֿנט זיך, ניט פֿאַרשטאַנען אַ װאָרט פֿונעם
היגן לשון, װאָס צום ערשטן מאָל װוײַזט זיך אײַך אױס, אַז ניט זײ רעדן נאָר
זײ שפּײַען און מאַכן זיך נאַריש, באַלעבעטשען עפּעס מיט די צינגער און לױפֿן
אַרום דער אַהער, דער אַהין, װי די משוגעים, גלײַך װױ עמעצער זעצט זײ אין
האַלדז און נאַקן. די ערשטע צײַט בין איך אַרומגעגאַנגען איבער די טומלדיקע
גאַסן, װאָס עס רעשט אין זײ װױ אין גיהנום, פֿאַרריסן דעם קאָפּ און באַטראַכט
די מוראדיקע מױערן מיט די מענטשן מיטן גאַנצן טראַסק. נאָר לאַנג אַזױ
אַרומגײן האָט מען מיך ניט געלאָזט; פֿאַר ענגשאַפֿט אַ פּנים, און פֿאַר גרױס
אײַלעניש האָט מען מיך מכבד געװען אַלע מאָל מיט אַ שטורך אין זײַט אַרײַן
און מיט אַ שטױס פֿון הינטן און מיט אַ זאָג בשעת־מעשׂה: ,גײ די דעװל", דער
29
|
|
mnHm-mendl tsu shlum-elikhmen
mister shlum-elikhm!
olrayt! hot keyn faribl nit, vos ikh shrayb aykh azoy khapndik ―
amerike iz nit yehufets. do hobn ale keyn tsayt nit. ,/taym iz mone* ―
azoy zogt der amerikaner. der pshat iz: a rendl a minut! itlekher iz
do farnumen. un nor mit zikh. m'hot keyn tsayt nit arumkukn zikh if
yenem: yener meg zikh oyistsyen in mitn g�os, vuet im keyner nit za"
tshepen.;help yur self" zogt der amerikaner. der pshat iz: itlekher
far zikh. krikh fun der hoyt, aker mit der noz di erd, rays zikh ayn dos
gezunt, gey mitn kop arop, mit di fis aroyf ― vemens eysek in dos?
a gebentsht land! m'horevet un m'vert farshvartst un men makht
a lebn. itlekher makht a lebn un ikh oykh besoykhem. vuet ir dokh fregn:
vos heyst ,men makht a lebn"? badarf men aykh dertseyln akurat fun
onheyib bizn suf, oy azoy es hot do mit mir pasirt, vet ir farshteyn
vos badayt a gebentsht land amerike.
di ershte tsayt vos ikh bin aher ongekumen bin ikh geven, geveyntlekh,
a?griner", nit gevust vu a tir efnt zikh, nit farshtanen a vort funem
hign loshn, vos tsum ershtn mol vuayzt zikh aykh oys, az nit zey redn nor
zey shpayen un makhn zikh narish, balebetshen epes mit di tsinger un loyfn
arum der aher, der ahin, vi di meshugoyem, glaykh voy emetser zetst zey in
haldz un nakn. di ershte tsayt bin ikh arumgegangen iber di tumldike
gasn, vos es resht in zey voy in genem, farrisn dem kop un batrakht
di mur#dike moyern mit di mentshn mitn gantsn trask. nor lang azoy
arumgeyn hot men mikh nit gelozt; far engshaft a ponem, un far groys
aylenish hot men mikh mekhabed geven ale mol mit a shturkh in zayt arayn
un mit a shtoys fun hintn un mit a zog bshas-meQh: ,gey di devl", der
29
|
מנחם־מענדל צו שלום־עליכמען
מיסטער שלום־עליכם!
אָלרײַט! האָט קײן פֿאַראיבל ניט, װאָס איך שרײַב אײַך אַזױ כאַפּנדיק ―
אַמעריקע איז ניט יעהופֿעץ. דאָ האָבן אַלע קײן צײַט ניט. ,/טײַם איז מאָנע* ―
אַזױ זאָגט דער אַמעריקאַנער. דער פּשט איז: אַ רענדל אַ מינוט! איטלעכער איז
דאָ פֿאַרנומען. און נאָר מיט זיך. מ'האָט קײן צײַט ניט אַרומקוקן זיך איף
יענעם: יענער מעג זיך אױיסציען אין מיטן גְאָס, װועט אים קײנער ניט זאַ"
טשעפּען.;העלפּ יור סעלף" זאָגט דער אַמעריקאַנער. דער פּשט איז: איטלעכער
פֿאַר זיך. קריך פֿון דער הױט, אַקער מיט דער נאָז די ערד, רײַס זיך אײַן דאָס
געזונט, גײ מיטן קאָפּ אַראָפּ, מיט די פֿיס אַרױף ― װעמענס עסק אין דאָס?
אַ געבענטשט לאַנד! מ'האָרעװעט און מ'װערט פֿאַרשװאַרצט און מען מאַכט
אַ לעבן. איטלעכער מאַכט אַ לעבן און איך אױך בתוכם. װועט איר דאָך פֿרעגן:
װאָס הײסט ,מען מאַכט אַ לעבן"? באַדאַרף מען אײַך דערצײלן אַקוראַט פֿון
אָנהײיב ביזן סוף, ױ אַזױ עס האָט דאָ מיט מיר פּאַסירט, װעט איר פֿאַרשטײן
װאָס באַדײַט אַ געבענטשט לאַנד אַמעריקע.
די ערשטע צײַט װאָס איך בין אַהער אָנגעקומען בין איך געװען, געװײנטלעך,
אַ?גרינער", ניט געװוּסט װוּ אַ טיר עפֿנט זיך, ניט פֿאַרשטאַנען אַ װאָרט פֿונעם
היגן לשון, װאָס צום ערשטן מאָל װוײַזט זיך אײַך אױס, אַז ניט זײ רעדן נאָר
זײ שפּײַען און מאַכן זיך נאַריש, באַלעבעטשען עפּעס מיט די צינגער און לױפֿן
אַרום דער אַהער, דער אַהין, װי די משוגעים, גלײַך װױ עמעצער זעצט זײ אין
האַלדז און נאַקן. די ערשטע צײַט בין איך אַרומגעגאַנגען איבער די טומלדיקע
גאַסן, װאָס עס רעשט אין זײ װױ אין גיהנום, פֿאַרריסן דעם קאָפּ און באַטראַכט
די מוראדיקע מױערן מיט די מענטשן מיטן גאַנצן טראַסק. נאָר לאַנג אַזױ
אַרומגײן האָט מען מיך ניט געלאָזט; פֿאַר ענגשאַפֿט אַ פּנים, און פֿאַר גרױס
אײַלעניש האָט מען מיך מכבד געװען אַלע מאָל מיט אַ שטורך אין זײַט אַרײַן
און מיט אַ שטױס פֿון הינטן און מיט אַ זאָג בשעת־מעשׂה: ,גײ די דעװל", דער
29
|