346 שלום עליכם
אַף דער ייִדישער גאַס, אַ שׂמחה ― מע קלײַבט אַ ראַבינער. מע באַלאָ־
טירט. מע װאַרפֿט גאַלקעס. עס איז חי־געלעבט! אַמאָל ציט זיך עס אַזױ
אַװעק װאָכן. אַמאָל ― חדשים. כּדי די „װיבאָרעס“ זאָלן צוגײן כּשר, װערט
צוגעשיקט אַ „קנעפּל“, װאָס גיט אַכטונג, אַז ס'זאָלן ניט פֿאָרקומען חלילה
קײן שום פֿאַלשקײטן באַם צײלן די גאַלקעס. און ערשט נאָך די װאַלן
הײבט זיך אָן די רעכטע חתונה. אַזױ װי דער גובערנאַטאָר באַדאַרף דעם
אױסװאַל באַשטעטיקן, הײבט־אָן צו גײן אין דער גובערנסקי פּראַװליעניע
מסירות מיט קאַסאַציעס פֿון די נישט־אױסגעקליבענע קאַנדידאַטן, און
אױב די „װיבאָרעס“ װערן קאַסירט, הײבט זיך אָן די שׂמחה נאָך אַמאָל
פֿון אָנהײב. נײַע קאַנדידאַטן, נײַע צדדים, נײַע „װיבאָרעס“, נײַע מסירות
מיט נײַע קאַסאַציעס...
צװישן די פּאַרשױנען, װאָס האָבן אַרױסגעשטעלט זײער קאַנדידאַטור
אַף רבנות אין לובען, איז געװען אױך דער פֿריִעריקער ראַבינער. אױב
איר געדענקט, איז דאָס געװען משה־דװיד דעם מלמדס זון, שמעון רודער־
מאַן, אָט דער װאָס האָט געהאַלטן אין פּערעיאַסלאַװ באַ שמדן זיך און
ייִדן האָבן אים אַרױסגעראַטעװעט און אָפּגעשיקט אין דער ראַבינער־שול
אין זשיטאָמיר. דער דאָזיקער ראַבינער האָט, אַפּנים, ניט שטאַרק אױסגע־
נומען אין לובען. דער עולם האָט אַרױסגעקוקט אַף די „װיבאָרעס“, װי אַף
משיחן. די לובענער ייִדן װײסן ניט פֿון קײן פּאָליטיק און פֿון קײן חכמות.
זײ, אַז עס געפֿעלט אַ מענטש, זאָגן זײ אים: „ביסט אונדז געפֿעלן“. און אַז
עס געפֿעלט זײ ניט, זאָגן זײ: „גײ געזונטערהײט, דו ביסט אונדז ניט
געפֿעלן“. דעם ראַבינער רודערמאַן האָבן זײ שױן לאַנג געזאָגט, און דװקא
ניט זײער פֿאַרשטעלט, אַז ער מעג זיך זוכן אַן אַנדער שטאָט. און טאָמער
װעט ער מײנען, אַז זײ טרײַבן מיט אים קאַטאָװעס, האָבן זײ זײַן אָרט
אין בית־מדרש פֿאַרדונגען צו אַ בעל־הבית, אַזױ אַז דער ראַבינער איז גע־
קומען שבת אין שול אַרײַן, האָט ער ניט געהאַט װוּ צו זיצן, און האָט גע־
מוזט אױסשטײן די גאַנצע צײַט אַף די פֿיס. דעם צװײטן שבת איז ער
שױן דערפֿאַר געקומען מיט „פּאָליציע“ און האָט מיט תּקיפֿות און מיט
גבֿורה אײַנגענומען זײַן שטאָט אױבן־אָן אין מזרח־װאַנט. און מע קאָן זיך
גרינג פֿאָרשטעלן דעם עפֿעקט מיטן חן, װאָס עס האָט געהאַט. די גאַנצע
װעלט האָט געװוּסט פֿון דעם פֿאַקט. װאָרעם אַ חוץ, װאָס די גאַנצע מעשׂה
איז געװען באַשריבן אינעם „המליץ“, האָט נאָך דער רעדאַקטאָר צעדערבױם
צוגעגעבן פֿון זיך מיט גאַנץ קלײנע אותיותלעך אַ „הערת המו″ל“ ― אַ
באַמערקונג פֿונעם רעדאַקטאָר, װאָס פֿאַרנעמט פּונקט דרײַ מאָל אַזױ פֿיל,
װי די קאָרעספּאָנדענציע. דאָרט גיט ער אַװעק אַ גאָב סײַ דעם ראַבינער,
סײַ דעם איבעריקן עולם, און מוסרט זײ פֿאַרן חלול־השם, װאָס זײ האָבן
דערלאָזט פּאָליציע אין אַ מקום קדוש. און לאָזן לאָזט ער אױס מיט אַ
|
|
346 sholem aleykhem
af der yidisher gas, a shimkhe ― me klaybt a rabiner. me balo-
tirt. me varft galkes. es iz Hi-gelebt! amol tsit zikh es azoy
avek vokhn. amol ― khadoshem. kedey di "vibores'' zoln tsugeyn kosher, vert
tsugeshikt a "knepl'', vos git akhtung, az s'zoln nit forkumen kholile
keyn shum falshkaytn bam tseyln di galkes. un ersht nokh di valn
heybt zikh on di rekhte khasene. azoy vi der gubernator badarf dem
oysval bashtetikn, heybt-on tsu geyn in der gubernski pravlyenye
mesires mit kasatsyes fun di nisht-oysgeklibene kandidatn, un
oyb di "vibores'' vern kasirt, heybt zikh on di shimkhe nokh amol
fun onheyb. naye kandidatn, naye tsdodem, naye "vibores'', naye mesires
mit naye kasatsyes...
tsvishn di parshoynen, vos hobn aroysgeshtelt zeyer kandidatur
af rabones in luben, iz geven oykh der frieriker rabiner. oyb
ir gedenkt, iz dos geven mshh-dvid dem mlmds zun, shhimen ruder-
man, ot der vos hot gehaltn in pereyaslav ba shmdn zikh un
yidn hobn im aroysgeratevet un opgeshikt in der rabiner-shul
in zhitomir. der doziker rabiner hot, apnim, nit shtark oysge-
numen in luben. der oylem hot aroysgekukt af di "vibores'', vi af
moshiyekhn. di lubener yidn veysn nit fun keyn politik un fun keyn khokhmes.
zey, az es gefelt a mentsh, zogn zey im: "bist undz gefeln''. un az
es gefelt zey nit, zogn zey: "gey gezunterhayt, du bist undz nit
gefeln''. dem rabiner ruderman hobn zey shoyn lang gezogt, un davke
nit zeyer farshtelt, az er meg zikh zukhn an ander shtot. un tomer
vet er meynen, az zey traybn mit im katoves, hobn zey zayn ort
in besmedresh fardungen tsu a balebos, azoy az der rabiner iz ge-
kumen shabes in shul arayn, hot er nit gehat vu tsu zitsn, un hot ge-
muzt oysshteyn di gantse tsayt af di fis. dem tsveytn shabes iz er
shoyn derfar gekumen mit "politsye'' un hot mit tekifes un mit
gvure ayngenumen zayn shtot oybn-on in mizrekh-vant. un me kon zikh
gring forshteln dem efekt mitn kheyn, vos es hot gehat. di gantse
velt hot gevust fun dem fakt. vorem a khuts, vos di gantse mayse
iz geven bashribn inem "hmlits'', hot nokh der redaktor tsederboym
tsugegebn fun zikh mit gants kleyne #oysyeslekh a "herT hmu″l'' ― a
bamerkung funem redaktor, vos farnemt punkt dray mol azoy fil,
vi di korespondentsye. dort git er avek a gob say dem rabiner,
say dem iberikn oylem, un musrt zey farn Hlul-hashem, vos zey hobn
derlozt politsye in a mokem kodesh. un lozn lozt er oys mit a
|
346 שלום עליכם
אַף דער ייִדישער גאַס, אַ שׂמחה ― מע קלײַבט אַ ראַבינער. מע
באַלאָטירט. מע װאַרפֿט גאַלקעס. עס איז חי־געלעבט! אַמאָל ציט זיך עס אַזױ
אַװעק װאָכן. אַמאָל ― חדשים. כּדי די „װיבאָרעס“ זאָלן צוגײן כּשר, װערט
צוגעשיקט אַ „קנעפּל“, װאָס גיט אַכטונג, אַז ס'זאָלן ניט פֿאָרקומען חלילה
קײן שום פֿאַלשקײטן באַם צײלן די גאַלקעס. און ערשט נאָך די װאַלן
הײבט זיך אָן די רעכטע חתונה. אַזױ װי דער גובערנאַטאָר באַדאַרף דעם
אױסװאַל באַשטעטיקן, הײבט־אָן צו גײן אין דער גובערנסקי פּראַװליעניע
מסירות מיט קאַסאַציעס פֿון די נישט־אױסגעקליבענע קאַנדידאַטן, און
אױב די „װיבאָרעס“ װערן קאַסירט, הײבט זיך אָן די שׂמחה נאָך אַמאָל
פֿון אָנהײב. נײַע קאַנדידאַטן, נײַע צדדים, נײַע „װיבאָרעס“, נײַע מסירות
מיט נײַע קאַסאַציעס...
צװישן די פּאַרשױנען, װאָס האָבן אַרױסגעשטעלט זײער קאַנדידאַטור
אַף רבנות אין לובען, איז געװען אױך דער פֿריִעריקער ראַבינער. אױב
איר געדענקט, איז דאָס געװען משה־דװיד דעם מלמדס זון, שמעון
רודערמאַן, אָט דער װאָס האָט געהאַלטן אין פּערעיאַסלאַװ באַ שמדן זיך און
ייִדן האָבן אים אַרױסגעראַטעװעט און אָפּגעשיקט אין דער ראַבינער־שול
אין זשיטאָמיר. דער דאָזיקער ראַבינער האָט, אַפּנים, ניט שטאַרק
אױסגענומען אין לובען. דער עולם האָט אַרױסגעקוקט אַף די „װיבאָרעס“, װי אַף
משיחן. די לובענער ייִדן װײסן ניט פֿון קײן פּאָליטיק און פֿון קײן חכמות.
זײ, אַז עס געפֿעלט אַ מענטש, זאָגן זײ אים: „ביסט אונדז געפֿעלן“. און אַז
עס געפֿעלט זײ ניט, זאָגן זײ: „גײ געזונטערהײט, דו ביסט אונדז ניט
געפֿעלן“. דעם ראַבינער רודערמאַן האָבן זײ שױן לאַנג געזאָגט, און דװקא
ניט זײער פֿאַרשטעלט, אַז ער מעג זיך זוכן אַן אַנדער שטאָט. און טאָמער
װעט ער מײנען, אַז זײ טרײַבן מיט אים קאַטאָװעס, האָבן זײ זײַן אָרט
אין בית־מדרש פֿאַרדונגען צו אַ בעל־הבית, אַזױ אַז דער ראַבינער איז
געקומען שבת אין שול אַרײַן, האָט ער ניט געהאַט װוּ צו זיצן, און האָט
געמוזט אױסשטײן די גאַנצע צײַט אַף די פֿיס. דעם צװײטן שבת איז ער
שױן דערפֿאַר געקומען מיט „פּאָליציע“ און האָט מיט תּקיפֿות און מיט
גבֿורה אײַנגענומען זײַן שטאָט אױבן־אָן אין מזרח־װאַנט. און מע קאָן זיך
גרינג פֿאָרשטעלן דעם עפֿעקט מיטן חן, װאָס עס האָט געהאַט. די גאַנצע
װעלט האָט געװוּסט פֿון דעם פֿאַקט. װאָרעם אַ חוץ, װאָס די גאַנצע מעשׂה
איז געװען באַשריבן אינעם „המליץ“, האָט נאָך דער רעדאַקטאָר צעדערבױם
צוגעגעבן פֿון זיך מיט גאַנץ קלײנע אותיותלעך אַ „הערת המו″ל“ ― אַ
באַמערקונג פֿונעם רעדאַקטאָר, װאָס פֿאַרנעמט פּונקט דרײַ מאָל אַזױ פֿיל,
װי די קאָרעספּאָנדענציע. דאָרט גיט ער אַװעק אַ גאָב סײַ דעם ראַבינער,
סײַ דעם איבעריקן עולם, און מוסרט זײ פֿאַרן חלול־השם, װאָס זײ האָבן
דערלאָזט פּאָליציע אין אַ מקום קדוש. און לאָזן לאָזט ער אױס מיט אַ
|