300 שלום עליכם
די בורקע איז רעכט װאַרעם און עס איז אײַנגענעם אין איר צו זיצן. נאָר
עס גײט אים ניט אײַן. װאָרעם דאָס מײדל, שיװקע בערעלע עטלס, מיט אירע
קאַװאַליִערן שטײען באַם פֿענצטער און זעען, װי דער אַלטער טוט אים אָן
די בורקע. עס דאַכט זיך אים אױס, אַז זײ לאַכן... און פֿאַרן קוטשער,
פֿאַר אַנדרײען, איז אױך אַ בזיון. װאָס טראַכט זיך װעגן אים אָט דער
גױ?...
69
אַ ייִד אַ פּאָמעשטשיק
אַ ייִדיש־פּריציש הױז. ― ער לערנט זיך דעם שלחן־ערוך פֿון עטיקעט ― דעם
אַלטן לאָיעװס ביבליאָטעק ― אַ זעלטענער טיפּ פֿון אַ ייִדישן גוטבאַזיצער.
עס איז שױן געװען רעכט נאַכט, אַז זײ זײַנען אַרײַנגעפֿאָרן אין דאָרף
אַרײַן אַלע דרײַ: דער אַלטער לאָיעװ, זײַן זון דער משׂכּיל יהושע און דער
יונגער לערער פֿון פּערעיאַסלאַװ. דורכגעפֿאָרן פֿאַרבײַ אַ סך נידעריקע
פֿינצטערע גױיִשע הײַזלעך און דורכגעלאָזט אַ גרױס ברײט גרין פֿעלד
― אַ „װיגאָן“ װערט דאָס אָנגערופֿן אין דאָרף ― און אַ גרױסן „טױק“
מיט הױכע סטערטעס שטרױ און הײ און נאָך ניט געדרעשט ברױט, האָט
זיך דער פֿאַעטאָן אָפּגעשטעלט באַ אַ גרױסן ברײטן פּריצישן הױף. דער
קוטשער אַנדרײ האָט נאָך ניט באַװיזן אָפּצושטעלן די פֿערד, האָט זיך דער
הילצערנער טױער װי פֿון זיך אַלײן ברײט צעעפֿנט. באַם טױער איז גע־
שטאַנען אַ גױ אָן אַ היטל. דער גױ האָט זיך טיף פֿאַרנײגט פֿאַרן בעל־
הבית און דורכגעלאָזט דעם פֿאַעטאָן, װעלכער האָט זיך נאָך אַ װײַלע גע־
קײַקלט װי אַף אַ װײכן טאַפּעט און איז צוגעפֿאָרן צו אַ גרױסער, ברײטער,
ניט קײן הױכער, װײַסער פּריצישער שטוב, דװקא מיט שטרױ געדעקט,
און מיט צװײ גרױסע גאַניקעס באַ די זײַטן. פֿון יענער זײַט שטוב ― אַ
גאָרטן. אינעװײניק איז די שטוב, װי אױסװײניק, געקאַלכט מיט װײַסן.
פּראָסט מעבלירט. אַ סך פֿענצטער. חדרים ― אָן אַ שיעור. אין שטוב
דרײען זיך אַרום דינסטן מיט שטילע טריט, אַזױ װי שאָטנס. אַף די פֿיס
באַ זײ ― װײכע שיך, ס'זאָל ניט קלאַפּן. קײנער װאַגט ניט אַ װאָרט
אױסצורײדן, בעת דער אַלטער איז אינדערהײם. אַ שטרענגע דיסציפּלין.
רײדן הערט מען נאָר אים אַלײן, דעם בעל־הבית. זײַן לײבנשטים קלינגט,
װי אַ גלאָק. אינעם ערשטן גרױסן חדר, באַ אַ לאַנגן שײן געדעקטן טיש,
איז געזעסן אַ פֿרױ, אַ יונגע, אַ הױכע, אַ שײנע. דאָס איז דעם אַלטנס
װײַב, די צװײטע פֿרױ. נעבן איר איז געזעסן אָ מײדל פֿון אַ יאָר דרײַצן־
|
|
300 sholem aleykhem
di burke iz rekht varem un es iz ayngenem in ir tsu zitsn. nor
es geyt im nit ayn. vorem dos meydl, shivke berele etls, mit ire
kavaliern shteyen bam fentster un zeen, vi der alter tut im on
di burke. es dakht zikh im oys, az zey lakhn... un farn kutsher,
far andreyen, iz oykh a bizoyen. vos trakht zikh vegn im ot der
goy?...
69
a yid a pomeshtshik
a yidish-pritsish hoyz. ― er lernt zikh dem shalekhn-erukh fun etiket ― dem
altn loyevs biblyotek ― a zeltener tip fun a yidishn gutbazitser.
es iz shoyn geven rekht nakht, az zey zaynen arayngeforn in dorf
arayn ale dray: der alter loyev, zayn zun der maskel Yeshue un der
yunger lerer fun pereyaslav. durkhgeforn farbay a sakh niderike
fintstere goyishe hayzlekh un durkhgelozt a groys breyt grin feld
― a "vigon'' vert dos ongerufn in dorf ― un a groysn "toyk''
mit hoykhe stertes shtroy un hey un nokh nit gedresht broyt, hot
zikh der faeton opgeshtelt ba a groysn breytn pritsishn hoyf. der
kutsher andrey hot nokh nit bavizn optsushteln di ferd, hot zikh der
hiltserner toyer vi fun zikh aleyn breyt tseefnt. bam toyer iz ge-
shtanen a goy on a hitl. der goy hot zikh tif farneygt farn bel-
hbes un durkhgelozt dem faeton, velkher hot zikh nokh a vayle ge-
kayklt vi af a veykhn tapet un iz tsugeforn tsu a groyser, breyter,
nit keyn hoykher, vayser pritsisher shtub, davke mit shtroy gedekt,
un mit tsvey groyse ganikes ba di zaytn. fun yener zayt shtub ― a
gortn. ineveynik iz di shtub, vi oysveynik, gekalkht mit vaysn.
prost meblirt. a sakh fentster. khadorem ― on a shiyer. in shtub
dreyen zikh arum dinstn mit shtile trit, azoy vi shotns. af di fis
ba zey ― veykhe shikh, s'zol nit klapn. keyner vagt nit a vort
oystsureydn, beys der alter iz inderheym. a shtrenge distsiplin.
reydn hert men nor im aleyn, dem balebos. zayn leybnshtim klingt,
vi a glok. inem ershtn groysn kheyder, ba a langn sheyn gedektn tish,
iz gezesn a froy, a yunge, a hoykhe, a sheyne. dos iz dem altns
vayb, di tsveyte froy. nebn ir iz gezesn o meydl fun a yor draytsn-
|
300 שלום עליכם
די בורקע איז רעכט װאַרעם און עס איז אײַנגענעם אין איר צו זיצן. נאָר
עס גײט אים ניט אײַן. װאָרעם דאָס מײדל, שיװקע בערעלע עטלס, מיט אירע
קאַװאַליִערן שטײען באַם פֿענצטער און זעען, װי דער אַלטער טוט אים אָן
די בורקע. עס דאַכט זיך אים אױס, אַז זײ לאַכן... און פֿאַרן קוטשער,
פֿאַר אַנדרײען, איז אױך אַ בזיון. װאָס טראַכט זיך װעגן אים אָט דער
גױ?...
69
אַ ייִד אַ פּאָמעשטשיק
אַ ייִדיש־פּריציש הױז. ― ער לערנט זיך דעם שלחן־ערוך פֿון עטיקעט ― דעם
אַלטן לאָיעװס ביבליאָטעק ― אַ זעלטענער טיפּ פֿון אַ ייִדישן גוטבאַזיצער.
עס איז שױן געװען רעכט נאַכט, אַז זײ זײַנען אַרײַנגעפֿאָרן אין דאָרף
אַרײַן אַלע דרײַ: דער אַלטער לאָיעװ, זײַן זון דער משׂכּיל יהושע און דער
יונגער לערער פֿון פּערעיאַסלאַװ. דורכגעפֿאָרן פֿאַרבײַ אַ סך נידעריקע
פֿינצטערע גױיִשע הײַזלעך און דורכגעלאָזט אַ גרױס ברײט גרין פֿעלד
― אַ „װיגאָן“ װערט דאָס אָנגערופֿן אין דאָרף ― און אַ גרױסן „טױק“
מיט הױכע סטערטעס שטרױ און הײ און נאָך ניט געדרעשט ברױט, האָט
זיך דער פֿאַעטאָן אָפּגעשטעלט באַ אַ גרױסן ברײטן פּריצישן הױף. דער
קוטשער אַנדרײ האָט נאָך ניט באַװיזן אָפּצושטעלן די פֿערד, האָט זיך דער
הילצערנער טױער װי פֿון זיך אַלײן ברײט צעעפֿנט. באַם טױער איז
געשטאַנען אַ גױ אָן אַ היטל. דער גױ האָט זיך טיף פֿאַרנײגט פֿאַרן
בעלהבית און דורכגעלאָזט דעם פֿאַעטאָן, װעלכער האָט זיך נאָך אַ װײַלע
געקײַקלט װי אַף אַ װײכן טאַפּעט און איז צוגעפֿאָרן צו אַ גרױסער, ברײטער,
ניט קײן הױכער, װײַסער פּריצישער שטוב, דװקא מיט שטרױ געדעקט,
און מיט צװײ גרױסע גאַניקעס באַ די זײַטן. פֿון יענער זײַט שטוב ― אַ
גאָרטן. אינעװײניק איז די שטוב, װי אױסװײניק, געקאַלכט מיט װײַסן.
פּראָסט מעבלירט. אַ סך פֿענצטער. חדרים ― אָן אַ שיעור. אין שטוב
דרײען זיך אַרום דינסטן מיט שטילע טריט, אַזױ װי שאָטנס. אַף די פֿיס
באַ זײ ― װײכע שיך, ס'זאָל ניט קלאַפּן. קײנער װאַגט ניט אַ װאָרט
אױסצורײדן, בעת דער אַלטער איז אינדערהײם. אַ שטרענגע דיסציפּלין.
רײדן הערט מען נאָר אים אַלײן, דעם בעל־הבית. זײַן לײבנשטים קלינגט,
װי אַ גלאָק. אינעם ערשטן גרױסן חדר, באַ אַ לאַנגן שײן געדעקטן טיש,
איז געזעסן אַ פֿרױ, אַ יונגע, אַ הױכע, אַ שײנע. דאָס איז דעם אַלטנס
װײַב, די צװײטע פֿרױ. נעבן איר איז געזעסן אָ מײדל פֿון אַ יאָר
|