63
װידער אינדערהײם
די זיסקײט פֿון צוריקקערן אַהײם ― ער באַגעגנט זיך װידער מיט זײַן חבֿר
אליע ― מע שמועסט אין שטאָט, אַז ער שרײַבט אין „המגיד“. ― דאַרװין,
באָקל און ספּענסער. ― צװײ טיפּן פֿון די אַמאָליקע ערשטע „עקסטערנעס“.
קײן נאָמען קלינגט ניט אַזױ שײן, װי דער נאָמען „מאַמע“. קײן
װאָרט רעדט ניט אַזױ צום האַרצן, װי דאָס װאָרט „הײם“. אַז מע װיל
קענען און אָפּשאַצן די הײם, זאָל מען כאָטש אַף אַ קורצע צײַט זיך אַװעק־
לאָזן, זיך װאַלגערן אַביסל אין דער פֿרעמד און דערנאָך אומקערן זיך צוריק
אַהײם, אין דאָס הײמישע נעסט אַרײַן. יעדע זאַך באַקומט אַן אַנדער פּנים,
אַן אַנדער חן. אַלצדינג װערט צװײ מאָל אַזױ ליב און טײַער. מע פֿילט
זיך אַן איבערגעביטענער, אַ נײַ־געבאָרענער אַף דער װעלט.
דער העלד פֿון די דאָזיקע געשיכטעס, אַז ער איז געקומען אַף ראָש־
השנה אַהײם, האָט ער זיך צום אַלעם ערשטן געלאָזט איבער דער שטאָט
שפּאַצירן, אױסגעמאָסטן אַלע גאַסן, געפֿונען אַלע הײַזער און הױפֿן און
גערטנער אַף זײערע ערטער. די מענטשן, װאָס ער האָט באַגעגנט, האָבן זיך
װינציק־װאָס איבערגעביטן. זײ האָבן אים פֿרײַנטלעך געגריסט, און ער
איז צו אַלעמען געװען פֿרײַנטלעך, װי װײַט ער האָט געקאָנט. נאָר דאָס
יונגװאַרג, װאָס ער האָט אַװעקגעלאָזט, האָט זיך אױפֿגעכאַפּט אַף די פֿיס
און איז אַביסל אונטערגעװאַקסן. און אַלײן איז ער, װי מע האָט אים פֿאַר־
זיכערט, אױך אױסגעװאַקסן, געװאָרן „מענערשער“. דערצו האָט ער זיך
אױסגעקלײדט טשאַקענדיק און קנאַקנדיק, ניט געזשאַלעװעט קײן סקרי־
פּעס אין די שיך, אָפּצאַסן הױכע, הױזן ברײטע און לאַנגע ― נאָך דער
מאָדע. אַ רעקעלע אַ קורץ, אַ קאַפּעליושל אַ װײכס, אַ העלס, אַ ביסל
געלבלעך. די האָר פֿאַרלאָזט לאַנגע, מעשׂה פּאָעט, און פֿאַרקעמט אַראָפּ,
אַלאַ גאָגאָל.
גאַנץ אַנדערש האָט אױסגעזען זײַן חבֿר אליע, װעלכער איז אױך
נאָר־װאָס געקומען צו פֿאָרן אַף יום־טובֿ אַהײם, פֿון זשיטאָמיר. זײַן או־
ניפֿאָרעם איז באַשטאַנען פֿון אַ קורץ װײטיקל, פֿאַרשפּיליעט, װי אַ טו־
זשורקע, ביז אַרױף. קורצע שמאָלע הױזן, אַ בלױער קאַשקעט מיט אַ
ברײטן דאַשעק, און אָפּגעשױרן, װי אַ סאָלדאַט. די ברוסט אַרױסגעשטעלט,
די צײן װײַס, די אױגן פֿרײלעך ― ער קאָן זיך גאָר זאַט ניט אָנדערצײלן,
װי גוט עס איז אין אינסטיטוט. מע גײט־דורך, זאָגט ער, העכערע מאַטע־
מאַטיק, מע לײענט רוסישע ליטעראַטור, מע לערנט גימנאַסטיקע, און
ייִדיש ― אַפֿן שפּיץ מעסער: אַ פּרשה חומש, אַ קאַפּיטל פּסוק, אַ שטיקל
חײַ־אָדם ― און פֿאַרטיק. „אָט דאָס איז די גאַנצע תּורה פֿונעם לערער־
|
|
63
vider inderheym
di ziskayt fun tsurikkern aheym ― er bagegnt zikh vider mit zayn khaver
#lye ― me shmuest in shtot, az er shraybt in "hmgid''. ― darvin,
bokl un spenser. ― tsvey tipn fun di amolike ershte "eksternes''.
keyn nomen klingt nit azoy sheyn, vi der nomen "mame''. keyn
vort redt nit azoy tsum hartsn, vi dos vort "heym''. az me vil
kenen un opshatsn di heym, zol men khotsh af a kurtse tsayt zikh avek-
lozn, zikh valgern abisl in der fremd un dernokh umkern zikh tsurik
aheym, in dos heymishe nest arayn. yede zakh bakumt an ander ponem,
an ander kheyn. altsding vert tsvey mol azoy lib un tayer. me filt
zikh an ibergebitener, a nay-geborener af der velt.
der held fun di dozike geshikhtes, az er iz gekumen af rosh-
hshnh aheym, hot er zikh tsum alem ershtn gelozt iber der shtot
shpatsirn, oysgemostn ale gasn, gefunen ale hayzer un hoyfn un
gertner af zeyere erter. di mentshn, vos er hot bagegnt, hobn zikh
vintsik-vos ibergebitn. zey hobn im frayntlekh gegrist, un er
iz tsu alemen geven frayntlekh, vi vayt er hot gekont. nor dos
yungvarg, vos er hot avekgelozt, hot zikh oyfgekhapt af di fis
un iz abisl untergevaksn. un aleyn iz er, vi me hot im far-
zikhert, oykh oysgevaksn, gevorn "menersher''. dertsu hot er zikh
oysgekleydt tshakendik un knakndik, nit gezhalevet keyn skri-
pes in di shikh, optsasn hoykhe, hoyzn breyte un lange ― nokh der
mode. a rekele a kurts, a kapelyushl a veykhs, a hels, a bisl
gelblekh. di hor farlozt lange, mayse poet, un farkemt arop,
ala gogol.
gants andersh hot oysgezen zayn khaver #lye, velkher iz oykh
nor-vos gekumen tsu forn af yum-tuv aheym, fun zhitomir. zayn u-
niforem iz bashtanen fun a kurts veytikl, farshpilyet, vi a tu-
zhurke, biz aroyf. kurtse shmole hoyzn, a bloyer kashket mit a
breytn dashek, un opgeshoyrn, vi a soldat. di brust aroysgeshtelt,
di tseyn vays, di oygn freylekh ― er kon zikh gor zat nit ondertseyln,
vi gut es iz in institut. me geyt-durkh, zogt er, hekhere mate-
matik, me leyent rusishe literatur, me lernt gimnastike, un
yidish ― afn shpits meser: a parshe khumesh, a kapitl posek, a shtikl
Hay-odem ― un fartik. "ot dos iz di gantse toyre funem lerer-
|
63
װידער אינדערהײם
די זיסקײט פֿון צוריקקערן אַהײם ― ער באַגעגנט זיך װידער מיט זײַן חבֿר
אליע ― מע שמועסט אין שטאָט, אַז ער שרײַבט אין „המגיד“. ― דאַרװין,
באָקל און ספּענסער. ― צװײ טיפּן פֿון די אַמאָליקע ערשטע „עקסטערנעס“.
קײן נאָמען קלינגט ניט אַזױ שײן, װי דער נאָמען „מאַמע“. קײן
װאָרט רעדט ניט אַזױ צום האַרצן, װי דאָס װאָרט „הײם“. אַז מע װיל
קענען און אָפּשאַצן די הײם, זאָל מען כאָטש אַף אַ קורצע צײַט זיך
אַװעקלאָזן, זיך װאַלגערן אַביסל אין דער פֿרעמד און דערנאָך אומקערן זיך צוריק
אַהײם, אין דאָס הײמישע נעסט אַרײַן. יעדע זאַך באַקומט אַן אַנדער פּנים,
אַן אַנדער חן. אַלצדינג װערט צװײ מאָל אַזױ ליב און טײַער. מע פֿילט
זיך אַן איבערגעביטענער, אַ נײַ־געבאָרענער אַף דער װעלט.
דער העלד פֿון די דאָזיקע געשיכטעס, אַז ער איז געקומען אַף
ראָשהשנה אַהײם, האָט ער זיך צום אַלעם ערשטן געלאָזט איבער דער שטאָט
שפּאַצירן, אױסגעמאָסטן אַלע גאַסן, געפֿונען אַלע הײַזער און הױפֿן און
גערטנער אַף זײערע ערטער. די מענטשן, װאָס ער האָט באַגעגנט, האָבן זיך
װינציק־װאָס איבערגעביטן. זײ האָבן אים פֿרײַנטלעך געגריסט, און ער
איז צו אַלעמען געװען פֿרײַנטלעך, װי װײַט ער האָט געקאָנט. נאָר דאָס
יונגװאַרג, װאָס ער האָט אַװעקגעלאָזט, האָט זיך אױפֿגעכאַפּט אַף די פֿיס
און איז אַביסל אונטערגעװאַקסן. און אַלײן איז ער, װי מע האָט אים
פֿאַרזיכערט, אױך אױסגעװאַקסן, געװאָרן „מענערשער“. דערצו האָט ער זיך
אױסגעקלײדט טשאַקענדיק און קנאַקנדיק, ניט געזשאַלעװעט קײן
סקריפּעס אין די שיך, אָפּצאַסן הױכע, הױזן ברײטע און לאַנגע ― נאָך דער
מאָדע. אַ רעקעלע אַ קורץ, אַ קאַפּעליושל אַ װײכס, אַ העלס, אַ ביסל
געלבלעך. די האָר פֿאַרלאָזט לאַנגע, מעשׂה פּאָעט, און פֿאַרקעמט אַראָפּ,
אַלאַ גאָגאָל.
גאַנץ אַנדערש האָט אױסגעזען זײַן חבֿר אליע, װעלכער איז אױך
נאָר־װאָס געקומען צו פֿאָרן אַף יום־טובֿ אַהײם, פֿון זשיטאָמיר. זײַן
אוניפֿאָרעם איז באַשטאַנען פֿון אַ קורץ װײטיקל, פֿאַרשפּיליעט, װי אַ
טוזשורקע, ביז אַרױף. קורצע שמאָלע הױזן, אַ בלױער קאַשקעט מיט אַ
ברײטן דאַשעק, און אָפּגעשױרן, װי אַ סאָלדאַט. די ברוסט אַרױסגעשטעלט,
די צײן װײַס, די אױגן פֿרײלעך ― ער קאָן זיך גאָר זאַט ניט אָנדערצײלן,
װי גוט עס איז אין אינסטיטוט. מע גײט־דורך, זאָגט ער, העכערע
מאַטעמאַטיק, מע לײענט רוסישע ליטעראַטור, מע לערנט גימנאַסטיקע, און
ייִדיש ― אַפֿן שפּיץ מעסער: אַ פּרשה חומש, אַ קאַפּיטל פּסוק, אַ שטיקל
חײַ־אָדם ― און פֿאַרטיק. „אָט דאָס איז די גאַנצע תּורה פֿונעם
|