242 ש ל ו ם ע ל י כ ם
אײנער פֿרעגט אים: צי האָט ער זיך באַקענט אין דער קאַלטער שול מיטן
„עוזר־דלים“? און דער אַנדערער באַמערקט: װי קומט אַהין דער „עוזר־
דלים?“ דאָרט איז דאָך נאָר דעם „עוזר־דלימס“ אַן אײניקל! און אַלע דרײַ
לאַכן זײ פֿון דער חכמה, און שלום העלפֿט זײ לאַכן. עס גיט זיך אױס
אַ נאַכט! אַזאַ נאַכט קאָן געמאָלט זײַן נאָר שׂמחת־תּורה צו הקפֿות.
דער קריזיס
זיך מיאוס אָפּגענאַרט אין די הײליקסטע געפֿילן. ― װערט קראַנק אַף טיפֿוס ―
שטײט־אױף אַן אַנדער מענטש ― געזעגנט זיך אָפּ מיט זײַנע קינדערשע יאָרן.
אַלע מאָל, װען דער פֿאַרפֿאַסער פֿון די דאָזיקע באַשרײַבונגען לאָזט
זיך אַראָפּ אין די טיפֿע קאַטאַקאָמבן פֿון זײַן װײַטער קינדהײט, טראָגט־
אַרױס אַף גאָטס װעלט און לופֿטערט דורך זײַנע זכרונות פֿון די אַף אײ־
ביק פֿאַרגאַנגענע ייִנגלשע יאָרן, פֿאַרטיפֿט זיך אין זײַנע שפּעטערדיקע
דערפֿאַרונגען פֿונעם גרױסן װעלט־יאַריד, װאָס מע רופֿט דאָס „לעבן“,
און באַטראַכט דאָס אַלצדינג מיט אַ קלאָרן קאָפּ און מיט אַ קאַלטן מח,
באַװוּנדערט ער, װי ער האָט געקאָנט אַריבערטראָגן אַזעלכע אומדערבאַ־
רעמיקע קלעפּ, מיאוסע אָפּנאַרעכטסן און ביטערע אַנטױשונגען, און
בלײַבן גאַנץ אַף צו כאַפּן פֿרישע קלעפּ מיט נײַע אָפּנאַרעכטסן מיט נאָך
גרעסערע אַנטױשונגען, װי דאָס, װאָס מע בלײַבט אָפּגענאַרט. אַ קלאַפּ
פֿאַרהײלט זיך, אָבער אַן אַנטױשונג לאָזט־איבער נאָך זיך אַ קרעל אין
דער נשמה אַף אײביק.
דער העלד פֿון דער דאָזיקער ביאָגראַפֿיע האָט שױן געפּרוּװט גע־
שלאָגן װערן מאָראַליש און באַנומען װערן מאַטעריעל פֿון קאָפּ ביז פֿיס.
ער האָט פֿאַרזוכט דעם טעם, װי דער לעזער װעט דאָס זען פֿון די װײַ־
טערדיקע קאַפּיטלעך, פֿון צו פֿאַרלירן אַ ריזיקן קאַפּיטאַל אין אַ קורצער
צײַט דורך פֿאַרשײדענע ספּעקולאַציעס, װאָס אַלערלײ מנחם־מענדלס
האָבן אים אין זײ אַרײַנגעפֿירט, און ער קאָן זאָגן מיט אַ רײנעם געװיסן,
אַז אים האָט ניט אַזױ גענומען דער פֿאַרלוסט פֿון געלט, װי דאָס, װאָס
מענטשן האָבן אים אָפּגענאַרט און װאָס ער ה אָ ט ז י ך אָ פּ ג ע ־
נ אַ ר ט א י ן מ ע נ ט ש ן. די אַנטױשונג ― אָט װאָס אים האָט
מקצר־ימים געװען אַלע מאָל, אָט װאָס אים האָט געטריבן אין דער ערד
אַרײַן.
שױן אין יענער עפּאָכע, װען ער איז געװען נאָך גאָר אַ שנעק און
|
|
242 sholem elikh m
eyner fregt im: tsi hot er zikh bakent in der kalter shul mitn
"euzr-dlim''? un der anderer bamerkt: vi kumt ahin der "euzr-
dlim?'' dort iz dokh nor dem "euzr-dlims'' an eynikl! un ale dray
lakhn zey fun der khokhme, un sholem helft zey lakhn. es git zikh oys
a nakht! aza nakht kon gemolt zayn nor QmHT-toyre tsu hakofes.
der krizis
zikh mies opgenart in di heylikste gefiln. ― vert krank af tifus ―
shteyt-oyf an ander mentsh ― gezegnt zikh op mit zayne kindershe yorn.
ale mol, ven der farfaser fun di dozike bashraybungen lozt
zikh arop in di tife katakombn fun zayn vayter kindhayt, trogt-
aroys af gots velt un luftert durkh zayne zikhroynes fun di af ey-
bik fargangene yinglshe yorn, fartift zikh in zayne shpeterdike
derfarungen funem groysn velt-yarid, vos me ruft dos "lebn'',
un batrakht dos altsding mit a klorn kop un mit a kaltn mH,
bavundert er, vi er hot gekont aribertrogn azelkhe umderba-
remike klep, mi#use opnarekhtsn un bitere antoyshungen, un
blaybn gants af tsu khapn frishe klep mit naye opnarekhtsn mit nokh
gresere antoyshungen, vi dos, vos me blaybt opgenart. a klap
farheylt zikh, ober an antoyshung lozt-iber nokh zikh a krel in
der neshome af eybik.
der held fun der doziker byografye hot shoyn gepruvt ge-
shlogn vern moralish un banumen vern materyel fun kop biz fis.
er hot farzukht dem tam, vi der lezer vet dos zen fun di vay-
terdike kapitlekh, fun tsu farlirn a rizikn kapital in a kurtser
tsayt durkh farsheydene spekulatsyes, vos alerley mnHm-mendls
hobn im in zey arayngefirt, un er kon zogn mit a reynem gevisn,
az im hot nit azoy genumen der farlust fun gelt, vi dos, vos
mentshn hobn im opgenart un vos er hot zikh opge -
nart in mentsh n. di antoyshung ― ot vos im hot
mktsr-imim geven ale mol, ot vos im hot getribn in der erd
arayn.
shoyn in yener epokhe, ven er iz geven nokh gor a shnek un
|
242 ש ל ו ם ע ל י כ ם
אײנער פֿרעגט אים: צי האָט ער זיך באַקענט אין דער קאַלטער שול מיטן
„עוזר־דלים“? און דער אַנדערער באַמערקט: װי קומט אַהין דער „
עוזרדלים?“ דאָרט איז דאָך נאָר דעם „עוזר־דלימס“ אַן אײניקל! און אַלע דרײַ
לאַכן זײ פֿון דער חכמה, און שלום העלפֿט זײ לאַכן. עס גיט זיך אױס
אַ נאַכט! אַזאַ נאַכט קאָן געמאָלט זײַן נאָר שׂמחת־תּורה צו הקפֿות.
דער קריזיס
זיך מיאוס אָפּגענאַרט אין די הײליקסטע געפֿילן. ― װערט קראַנק אַף טיפֿוס ―
שטײט־אױף אַן אַנדער מענטש ― געזעגנט זיך אָפּ מיט זײַנע קינדערשע יאָרן.
אַלע מאָל, װען דער פֿאַרפֿאַסער פֿון די דאָזיקע באַשרײַבונגען לאָזט
זיך אַראָפּ אין די טיפֿע קאַטאַקאָמבן פֿון זײַן װײַטער קינדהײט,
טראָגטאַרױס אַף גאָטס װעלט און לופֿטערט דורך זײַנע זכרונות פֿון די אַף
אײביק פֿאַרגאַנגענע ייִנגלשע יאָרן, פֿאַרטיפֿט זיך אין זײַנע שפּעטערדיקע
דערפֿאַרונגען פֿונעם גרױסן װעלט־יאַריד, װאָס מע רופֿט דאָס „לעבן“,
און באַטראַכט דאָס אַלצדינג מיט אַ קלאָרן קאָפּ און מיט אַ קאַלטן מח,
באַװוּנדערט ער, װי ער האָט געקאָנט אַריבערטראָגן אַזעלכע
אומדערבאַרעמיקע קלעפּ, מיאוסע אָפּנאַרעכטסן און ביטערע אַנטױשונגען, און
בלײַבן גאַנץ אַף צו כאַפּן פֿרישע קלעפּ מיט נײַע אָפּנאַרעכטסן מיט נאָך
גרעסערע אַנטױשונגען, װי דאָס, װאָס מע בלײַבט אָפּגענאַרט. אַ קלאַפּ
פֿאַרהײלט זיך, אָבער אַן אַנטױשונג לאָזט־איבער נאָך זיך אַ קרעל אין
דער נשמה אַף אײביק.
דער העלד פֿון דער דאָזיקער ביאָגראַפֿיע האָט שױן געפּרוּװט
געשלאָגן װערן מאָראַליש און באַנומען װערן מאַטעריעל פֿון קאָפּ ביז פֿיס.
ער האָט פֿאַרזוכט דעם טעם, װי דער לעזער װעט דאָס זען פֿון די
װײַטערדיקע קאַפּיטלעך, פֿון צו פֿאַרלירן אַ ריזיקן קאַפּיטאַל אין אַ קורצער
צײַט דורך פֿאַרשײדענע ספּעקולאַציעס, װאָס אַלערלײ מנחם־מענדלס
האָבן אים אין זײ אַרײַנגעפֿירט, און ער קאָן זאָגן מיט אַ רײנעם געװיסן,
אַז אים האָט ניט אַזױ גענומען דער פֿאַרלוסט פֿון געלט, װי דאָס, װאָס
מענטשן האָבן אים אָפּגענאַרט און װאָס ער ה אָ ט ז י ך אָ פּ ג ע ־
נ אַ ר ט א י ן מ ע נ ט ש ן. די אַנטױשונג ― אָט װאָס אים האָט
מקצר־ימים געװען אַלע מאָל, אָט װאָס אים האָט געטריבן אין דער ערד
אַרײַן.
שױן אין יענער עפּאָכע, װען ער איז געװען נאָך גאָר אַ שנעק און
|