224 שלום עליכם
פּעטיציע מיט זײַנע בנים, װאָס שפּילן אַף אַלערלײ אינסטרומענטן. און
דעמאָלט איז געװען אים ניט אָפּצורײַסן און ניט אָפּצוטרײַבן. יהושע־
העשלס בנים האָבן דאָס באַמערקט, האָט דער עלטערער, העמעלע, אים
מכבד געװען אײן מאָל מיטן סמיטשיק, דאָס אַנדערע מאָל מיט אַ קװאָרט
װאַסער ― עס האָט אָבער ניט געהאָלפֿן. דורך אײן ציגאַר טיטון איז מען
מיט העמעלען געװאָרן חבֿר, און שלום איז געװאָרן אַ בן־בית באַ יהושע־
העשל דעם כּלי־זמר, נישט דורכגעלאָזט קײן אײן רעפּעטיציע ― און רע־
פּעטיציעס זײַנען געװען דאָרט אַלע מאָנטיק און דאָנערשטיק, ― און
דורך זײ האָט ער זיך באַקענט מיטן גאַנצן בינטל מוזיקאַנטן, מיט דער
גאַנצער כּלי־זמרשער משפּחה, מיט זײערע װײַבער און קינדער, מיט אַלע
זײערע זיטן און מנהגים, מיט זײער אַרטיסטיש ציגײַנער־לעבן, און אַפֿילו
מיט זײער שפּראַך, „כּלי־זמר־לשון“, װעלכעס ער האָט דערנאָכדעם, שױן
אַלס ש ל ו ם ע ל י כ ם , טײלװײַז אױסגענוצט אין זײַנע װערק:
„אַפֿן פֿידל“, „סטעמפּעניו“, „בלאָנדזשענדע שטערן“ און אַנדערע.
אַלזאָ, װי איר זעט, איז אין לערנען פֿידל שפּילן ניט געװען קײן
מניעה. געהערט האָט ער געהאַט גענוג. אַ טאַלאַנט, זאָגט בנציון דער
כּלי־זמר, האָט ער אױך געהאַט. װאָס־זשע נאָך פֿעלט? אײן אינסטרומענט,
אַ פֿידל. און אַ פֿידל קאָסט געלט, און קײן געלט איז נישטאָ! װאָס טוט
מען? ― דאַרף מען, הײסט דאָס, קריגן געלט... אָט דאָ, באַ דעם געלט
קריגן, האָט זיך געטראָפֿן אַ מעשׂה, אַ קאָמישע, נאָר אַ טרױעריקע. אַ מין
טראַגי־קאָמעדיע.
54
לא תגנובֿ!
דעם אורחס בײַטעלע מיט קלײנגעלט ― ער באַגײט אַ גנבֿה און האָט חרטה ―
װי אַזױ װערט מען פּטור פֿונעם בײַטעלע?
צװישן די אורחים, װאָס האָבן זיך אָפּגעשטעלט באַ די ראַבינאָ־
װיטשעס אין „אײַנפֿאָר“, איז געװען אײנער אַ באַשטענדיקער אורח, אַ
ייִד אַ ליטװאַק, אַ תּבֿואה־הענדלער פֿון פּינסק, מיטן נאָמען װאָלפֿסאָן. דער
װאָלפֿסאָן פֿלעגט אײַנשטײן חדשים־לאַנג און האָט זיך געהאַט זײַן שטענ־
דיקן חדר, װאָס מע האָט אים גערופֿן „װאָלפֿסאָנס חדר“ (אַפֿילו דעמאָלט,
װען װאָלפֿסאָן אַלײן איז גאָר געװען אין פּינסק). און אױך אַ סאַמאָװאַר
אַ באַזונדערן האָט ער געהאַט ― „װאָלפֿסאָנס סאַמאָװאַרל“. און געװען
איז דער װאָלפֿסאָן באַ די ראַבינאָװיטשעס אַ מענטש אַ הײמישער, געגעסן
|
|
224 sholem aleykhem
petitsye mit zayne bonem, vos shpiln af alerley instrumentn. un
demolt iz geven im nit optsuraysn un nit optsutraybn. ihushe-
heshls bonem hobn dos bamerkt, hot der elterer, hemele, im
mekhabed geven eyn mol mitn smitshik, dos andere mol mit a kvort
vaser ― es hot ober nit geholfn. durkh eyn tsigar titun iz men
mit hemelen gevorn khaver, un sholem iz gevorn a bn-bes ba ihushe-
heshl dem kley-zmr, nisht durkhgelozt keyn eyn repetitsye ― un re-
petitsyes zaynen geven dort ale montik un donershtik, ― un
durkh zey hot er zikh bakent mitn gantsn bintl muzikantn, mit der
gantser kley-zmrsher mishpokhe, mit zeyere vayber un kinder, mit ale
zeyere zitn un mnhgim, mit zeyer artistish tsigayner-lebn, un afile
mit zeyer shprakh, "Kli-zmr-loshn'', velkhes er hot dernokhdem, shoyn
als sholem aleykhem , teylvayz oysgenutst in zayne verk:
"afn fidl'', "stempenyu'', "blondzhende shtern'' un andere.
alzo, vi ir zet, iz in lernen fidl shpiln nit geven keyn
meniye. gehert hot er gehat genug. a talant, zogt bntsyun der
kley-zmr, hot er oykh gehat. vos-zhe nokh felt? eyn instrument,
a fidl. un a fidl kost gelt, un keyn gelt iz nishto! vos tut
men? ― darf men, heyst dos, krign gelt... ot do, ba dem gelt
krign, hot zikh getrofn a mayse, a komishe, nor a troyerike. a min
tragi-komedye.
54
loy TgnuB!
dem oyrekhs baytele mit kleyngelt ― er bageyt a ganeyve un hot kharote ―
vi azoy vert men poter funem baytele?
tsvishn di orkhem, vos hobn zikh opgeshtelt ba di rabino-
vitshes in "aynfor'', iz geven eyner a bashtendiker oyrekh, a
yid a litvak, a tvue-hendler fun pinsk, mitn nomen volfson. der
volfson flegt aynshteyn Hdshim-lang un hot zikh gehat zayn shten-
dikn kheyder, vos me hot im gerufn "volfsons kheyder'' (afile demolt,
ven volfson aleyn iz gor geven in pinsk). un oykh a samovar
a bazundern hot er gehat ― "volfsons samovarl''. un geven
iz der volfson ba di rabinovitshes a mentsh a heymisher, gegesn
|
224 שלום עליכם
פּעטיציע מיט זײַנע בנים, װאָס שפּילן אַף אַלערלײ אינסטרומענטן. און
דעמאָלט איז געװען אים ניט אָפּצורײַסן און ניט אָפּצוטרײַבן.
יהושעהעשלס בנים האָבן דאָס באַמערקט, האָט דער עלטערער, העמעלע, אים
מכבד געװען אײן מאָל מיטן סמיטשיק, דאָס אַנדערע מאָל מיט אַ קװאָרט
װאַסער ― עס האָט אָבער ניט געהאָלפֿן. דורך אײן ציגאַר טיטון איז מען
מיט העמעלען געװאָרן חבֿר, און שלום איז געװאָרן אַ בן־בית באַ
יהושעהעשל דעם כּלי־זמר, נישט דורכגעלאָזט קײן אײן רעפּעטיציע ― און
רעפּעטיציעס זײַנען געװען דאָרט אַלע מאָנטיק און דאָנערשטיק, ― און
דורך זײ האָט ער זיך באַקענט מיטן גאַנצן בינטל מוזיקאַנטן, מיט דער
גאַנצער כּלי־זמרשער משפּחה, מיט זײערע װײַבער און קינדער, מיט אַלע
זײערע זיטן און מנהגים, מיט זײער אַרטיסטיש ציגײַנער־לעבן, און אַפֿילו
מיט זײער שפּראַך, „כּלי־זמר־לשון“, װעלכעס ער האָט דערנאָכדעם, שױן
אַלס ש ל ו ם ע ל י כ ם , טײלװײַז אױסגענוצט אין זײַנע װערק:
„אַפֿן פֿידל“, „סטעמפּעניו“, „בלאָנדזשענדע שטערן“ און אַנדערע.
אַלזאָ, װי איר זעט, איז אין לערנען פֿידל שפּילן ניט געװען קײן
מניעה. געהערט האָט ער געהאַט גענוג. אַ טאַלאַנט, זאָגט בנציון דער
כּלי־זמר, האָט ער אױך געהאַט. װאָס־זשע נאָך פֿעלט? אײן אינסטרומענט,
אַ פֿידל. און אַ פֿידל קאָסט געלט, און קײן געלט איז נישטאָ! װאָס טוט
מען? ― דאַרף מען, הײסט דאָס, קריגן געלט... אָט דאָ, באַ דעם געלט
קריגן, האָט זיך געטראָפֿן אַ מעשׂה, אַ קאָמישע, נאָר אַ טרױעריקע. אַ מין
טראַגי־קאָמעדיע.
54
לא תגנובֿ!
דעם אורחס בײַטעלע מיט קלײנגעלט ― ער באַגײט אַ גנבֿה און האָט חרטה ―
װי אַזױ װערט מען פּטור פֿונעם בײַטעלע?
צװישן די אורחים, װאָס האָבן זיך אָפּגעשטעלט באַ די
ראַבינאָװיטשעס אין „אײַנפֿאָר“, איז געװען אײנער אַ באַשטענדיקער אורח, אַ
ייִד אַ ליטװאַק, אַ תּבֿואה־הענדלער פֿון פּינסק, מיטן נאָמען װאָלפֿסאָן. דער
װאָלפֿסאָן פֿלעגט אײַנשטײן חדשים־לאַנג און האָט זיך געהאַט זײַן
שטענדיקן חדר, װאָס מע האָט אים גערופֿן „װאָלפֿסאָנס חדר“ (אַפֿילו דעמאָלט,
װען װאָלפֿסאָן אַלײן איז גאָר געװען אין פּינסק). און אױך אַ סאַמאָװאַר
אַ באַזונדערן האָט ער געהאַט ― „װאָלפֿסאָנס סאַמאָװאַרל“. און געװען
איז דער װאָלפֿסאָן באַ די ראַבינאָװיטשעס אַ מענטש אַ הײמישער, געגעסן
|