220 שלום עליכם
דאָס בחורל „אױסשליסן“. דער טאַטע האָט געװײנט מיט טרערן און האָט
נעבעך געמוזט גײן צום אָדון צום דירעקטאָר (סמאָטריטעל), בעטן פֿאַר
זײַן זון רחמים, און נאָר צו פֿאַרדאַנקען דאָס, װאָס ער איז געװען אײנער
פֿון די בעסטע תּלמידים אין קלאַס, אַ סטיפּענדיאַנט, האָט מען אַף אים
געלײגט כּבֿוד, רחמנות געהאַט אַפֿן טאַטן און ניט „אױסגעשלאָסן“. דער־
פֿאַר האָבן די לערערס געבענטשט דעם תּלמיד מיט אַ נײַעם נאָמען. אַז
זײ האָבן אים באַדאַרפֿט אַרױסרופֿן אין קלאַס צו דעם ברעט, האָבן זײ
ניט געזאָגט, װי ביז אַהער: ראַבינאָװיטש! זײ האָבן אים אַרױסגערופֿן
אָדער „כודאָזשניק“ (מאָלער), אָדער „פּיסאַטעל“ (שריפֿטשטעלער). און
צעצױגן האָט מען דאָס װאָרט אַף דרײַ קלאַפֿטער די לענג:
― פּי ־ סאַ ־ טעל!...
אָט דער נאָמען איז אים פֿאַרבליבן אַף לאַנג, שױן ביזן סוף.
53
צװישן חזנים און כּלי־זמרים
אַ מעשׂה מיט אַ ייִדיש ביכל, װאָס רופֿט־אַרױס געלעכטער ― חזנים מיט אַ
„קאָלאַװראַטור“ ― יהושע־העשל דער כּלי־זמר מיט זײַן כאַליאַסטרע ―
דער יצר־הרע פֿון פֿידל
צו „שרײַבערײַ“ האָט דער העלד פֿון דער דאָזיקער ביאָגראַפֿיע געהאַט
אַ נײגונג פֿון תּמיד אָן. זײַן אידעאַל איז געװען צו זײַן אַ מחבר, אַ שרײַ־
בער, ניט נאָר מיטן קרײַדל אַף די װענט, נאָר טאַקע באמת אַ שרײַבער,
אַ פֿאַרפֿאַסער פֿון אַ בוך. אַף אים האָט נבֿיאות געזאָגט נאָך זײַן אַלטער
פֿרײַנט דער קאָלעקטאָר, אַז ער װעט אַמאָל זײַן אַ שריפֿטשטעלער און
װעט שרײַבן העברעיִש, אַזױ װי צעדערבױם, גאָטלױבער, יהל″ל און נאָך
אַ סך אַנדערע „גדולים“. האָט אָבער אַרנאָלד פֿון די פּידװאָרקעס גע־
דרונגען פֿאַרקערט: אַז אױב אָט ― דער חבֿרה־מאַן װעט אַמאָל שרײַבן,
װעט ער שױן זײַן בעסער אַ רוסישער שרײַבער, ניט קײן העברעיִשער.
אין „המליץ“, האָט ער געזאָגט, זײַנען פֿאַראַן אָן אים גענוג דילעטאַנטן,
איגנאָראַנטן, מלמדים און בטלנים! ניט צעדערבױם, ניט גאָטלױבער, ניט
יהל″ל נאָר ט ו ר ג ע נ י ע װ און ג אָ ג אָ ל , פּ ו ש ק י ן און
ל ע ר מ אָ נ ט אָ װ ― אָט װער עס באַדאַרף אים שטײן פֿאַר די אױגן!...
מיט אײנעם װאָרט, אָדער העברעיִש, אָדער רוסיש. אַז דער „חבֿרה־
מאַן“ װעט אַמאָל שרײַבן ייִ ד י ש ― דאָס איז קײנעם אַף די געדאַנקען
ניט געקומען, װאָרעם ייִדיש איז דען אױך אַ שפּראַך? דאָס הײסט, רײדן
|
|
220 sholem aleykhem
dos bokherl "oysshlisn''. der tate hot geveynt mit trern un hot
nebekh gemuzt geyn tsum odn tsum direktor (smotritel), betn far
zayn zun rakhomem, un nor tsu fardanken dos, vos er iz geven eyner
fun di beste talmidem in klas, a stipendyant, hot men af im
geleygt koved, rakhmones gehat afn tatn un nit "oysgeshlosn''. der-
far hobn di lerers gebentsht dem talmed mit a nayem nomen. az
zey hobn im badarft aroysrufn in klas tsu dem bret, hobn zey
nit gezogt, vi biz aher: rabinovitsh! zey hobn im aroysgerufn
oder "khudozhnik'' (moler), oder "pisatel'' (shriftshteler). un
tsetsoygn hot men dos vort af dray klafter di leng:
― pi - sa - tel!...
ot der nomen iz im farblibn af lang, shoyn bizn suf.
53
tsvishn khazonem un Kli-zMiryem
a mayse mit a yidish bikhl, vos ruft-aroys gelekhter ― khazonem mit a
"kolavratur'' ― ihushe-heshl der Kli-zemer mit zayn khalyastre ―
der itsr-hre fun fidl
tsu "shrayberay'' hot der held fun der doziker byografye gehat
a neygung fun tomed on. zayn ideal iz geven tsu zayn a mekhaber, a shray-
ber, nit nor mitn kraydl af di vent, nor take beemes a shrayber,
a farfaser fun a bukh. af im hot neviyes gezogt nokh zayn alter
fraynt der kolektor, az er vet amol zayn a shriftshteler un
vet shraybn hebreish, azoy vi tsederboym, gotloyber, ihl″l un nokh
a sakh andere "gedoylem''. hot ober arnold fun di pidvorkes ge-
drungen farkert: az oyb ot ― der khevre-man vet amol shraybn,
vet er shoyn zayn beser a rusisher shrayber, nit keyn hebreisher.
in "hmlits'', hot er gezogt, zaynen faran on im genug diletantn,
ignorantn, melamdem un batlonem! nit tsederboym, nit gotloyber, nit
ihl″l nor turgenyev un gogol , pushkin un
lermontov ― ot ver es badarf im shteyn far di oygn!...
mit eynem vort, oder hebreish, oder rusish. az der "khevre-
man'' vet amol shraybn yi dish ― dos iz keynem af di gedanken
nit gekumen, vorem yidish iz den oykh a shprakh? dos heyst, reydn
|
220 שלום עליכם
דאָס בחורל „אױסשליסן“. דער טאַטע האָט געװײנט מיט טרערן און האָט
נעבעך געמוזט גײן צום אָדון צום דירעקטאָר (סמאָטריטעל), בעטן פֿאַר
זײַן זון רחמים, און נאָר צו פֿאַרדאַנקען דאָס, װאָס ער איז געװען אײנער
פֿון די בעסטע תּלמידים אין קלאַס, אַ סטיפּענדיאַנט, האָט מען אַף אים
געלײגט כּבֿוד, רחמנות געהאַט אַפֿן טאַטן און ניט „אױסגעשלאָסן“.
דערפֿאַר האָבן די לערערס געבענטשט דעם תּלמיד מיט אַ נײַעם נאָמען. אַז
זײ האָבן אים באַדאַרפֿט אַרױסרופֿן אין קלאַס צו דעם ברעט, האָבן זײ
ניט געזאָגט, װי ביז אַהער: ראַבינאָװיטש! זײ האָבן אים אַרױסגערופֿן
אָדער „כודאָזשניק“ (מאָלער), אָדער „פּיסאַטעל“ (שריפֿטשטעלער). און
צעצױגן האָט מען דאָס װאָרט אַף דרײַ קלאַפֿטער די לענג:
― פּי ־ סאַ ־ טעל!...
אָט דער נאָמען איז אים פֿאַרבליבן אַף לאַנג, שױן ביזן סוף.
53
צװישן חזנים און כּלי־זמרים
אַ מעשׂה מיט אַ ייִדיש ביכל, װאָס רופֿט־אַרױס געלעכטער ― חזנים מיט אַ
„קאָלאַװראַטור“ ― יהושע־העשל דער כּלי־זמר מיט זײַן כאַליאַסטרע ―
דער יצר־הרע פֿון פֿידל
צו „שרײַבערײַ“ האָט דער העלד פֿון דער דאָזיקער ביאָגראַפֿיע געהאַט
אַ נײגונג פֿון תּמיד אָן. זײַן אידעאַל איז געװען צו זײַן אַ מחבר, אַ
שרײַבער, ניט נאָר מיטן קרײַדל אַף די װענט, נאָר טאַקע באמת אַ שרײַבער,
אַ פֿאַרפֿאַסער פֿון אַ בוך. אַף אים האָט נבֿיאות געזאָגט נאָך זײַן אַלטער
פֿרײַנט דער קאָלעקטאָר, אַז ער װעט אַמאָל זײַן אַ שריפֿטשטעלער און
װעט שרײַבן העברעיִש, אַזױ װי צעדערבױם, גאָטלױבער, יהל″ל און נאָך
אַ סך אַנדערע „גדולים“. האָט אָבער אַרנאָלד פֿון די פּידװאָרקעס
געדרונגען פֿאַרקערט: אַז אױב אָט ― דער חבֿרה־מאַן װעט אַמאָל שרײַבן,
װעט ער שױן זײַן בעסער אַ רוסישער שרײַבער, ניט קײן העברעיִשער.
אין „המליץ“, האָט ער געזאָגט, זײַנען פֿאַראַן אָן אים גענוג דילעטאַנטן,
איגנאָראַנטן, מלמדים און בטלנים! ניט צעדערבױם, ניט גאָטלױבער, ניט
יהל″ל נאָר ט ו ר ג ע נ י ע װ און ג אָ ג אָ ל , פּ ו ש ק י ן און
ל ע ר מ אָ נ ט אָ װ ― אָט װער עס באַדאַרף אים שטײן פֿאַר די אױגן!...
מיט אײנעם װאָרט, אָדער העברעיִש, אָדער רוסיש. אַז דער „
חבֿרהמאַן“ װעט אַמאָל שרײַבן ייִ ד י ש ― דאָס איז קײנעם אַף די געדאַנקען
ניט געקומען, װאָרעם ייִדיש איז דען אױך אַ שפּראַך? דאָס הײסט, רײדן
|