196 שלום עליכם
ציון“, נאָר „בת־ציון“, און די העלדן האָבן ניט געהײסן ניט אַמנון און
ניט תּמר, נאָר שלמה און שולמית. און אַזױ װי בײַטאָג איז ניט געװען קײן
סך צײַט צו שרײַבן ― אַ האַלבן טאָג דאַרף מען גײן אין חדר און אַ
האַלבן טאָג העלפֿן אין אײַנפֿאָר, ― לכן האָט ער געמײנט אױסנוצן דערצו
אױך די נאַכט, אַװעקגעזעצט זיך בײַ אַ לאָמפּ און געשריבן מיט קלײנע
אותיותלעך, און געשריבן און געשריבן, ביז... ביז די שטיפֿמאַמע האָט
דערהערט, סע סקריפּעט עפּעס, און דערזען, אַז עס לײַכט זיך, האָט זי זיך
ניט געפֿױלט און איז אַראָפּ פֿון בעט אַ באָרװעסע, זיך
אונטערגעגנבֿעט און דערזען דעם חבֿרה־מאַן זיצן און שרײַבן, האָט זי אױפֿגעהױבן
אַזאַ גװאַלד, אַז די גאַנצע שטוב האָט זיך אױפֿגעכאַפּט אין אײן שרעק,
געמײנט, אַז סע ברענט. דער גאַנצער גװאַלד איז אָבער געװען נאָר איבערן
קעראָסין, װאָס איז אױסגעברענט. „גאַז װעלן זײ ברענען, ברענען און
שׂרפֿענען זאָלט איר, ליבער גאָט! אַ מיתה משונה! אַ חלירע! אַ שׂרפֿה! אַ
מגפֿה!“...
אַװדאי האָט דער טאַטע דעם ניט־געענדיקטן ראָמאַן „בת־ציון“
צוגענומען צו זיך, אין אײנעם מיטן געגנבֿעטן „אַהבֿת ציון“, און דער מחבר
פֿון דער „בת־ציון“ האָט שױן געװאַרט אױף אַ רעכטן פּסק. צום סוף לאָזט
זיך אױס, אַז דער טאַטע האָט דעם „בת־ציון“ באַװיזן, צום אַלעם ערשטן,
דעם קאָלעקטאָר. האָט דער קאָלעקטאָר זיך גאָר ניט געקאָנט אָנקוקן אינעם
כּתבֿ און אינעם לשון און אין דער מליצה! און ער האָט געשענקט דעם
„קונדאַס“ אַזאַ קניפּ אין באַק, אַז ס'איז געבליבן שטײן אַ בלױער סימן.
― איר װײסט גאָר ניט, רב נחום, װאָס פֿאַר אַ פּרי דאָס איז! שטראָף
מיך גאָט, אױב איר װײסט! פֿון אים װעט עפּעס אױסװאַקסן! אָט װעט איר
זען, װאָס פֿון אים װעט אױסװאַקסן!... קום נאָר אַהער, דו שײגאַץ אײנער,
לאָמיך דיר שענקען כאָטש נאָך אַ רעכטן קניפּ אין דײַנע רױטע
פּאַמפּעשקעס, אַ רוח אין דײַן פֿאָרנט און מיטן אַרײַן!
48. די געראָטענע אײדעמס
דער „מיראָװאָי סודיאַ“, אַ גױ, זאָגט מוסר די ייִדן. ― לײזער־יאָסל און
מאַגידאָװ ― צאַצקעװאַטע אײדעמס ― טױזנט בלאַט גמרא אױסװײניק
נאָכן „קאָלעקטאָר“ זײַנען אָפֿטע אַרײַנגײערס צו נחום ראַבינאָװיטשן
געװען די „געראָטענע אײדעמס“, די אמתע זײַדענע יונגעלײַט, די צאַצקעס,
די אינטעליגענץ פֿון שטאָט.
|
|
196 sholem aleykhem
tsiyen'', nor "bT-tsiyen'', un di heldn hobn nit geheysn nit amnun un
nit Wmr, nor shhloyme un shhulamis. un azoy vi baytog iz nit geven keyn
sakh tsayt tsu shraybn ― a halbn tog darf men geyn in kheyder un a
halbn tog helfn in aynfor, ― lekheyn hot er gemeynt oysnutsn dertsu
oykh di nakht, avekgezetst zikh bay a lomp un geshribn mit kleyne
#oysyeslekh, un geshribn un geshribn, biz... biz di shtifmame hot
derhert, se skripet epes, un derzen, az es laykht zikh, hot zi zikh
nit gefoylt un iz arop fun bet a borvese, zikh
untergeganvet un derzen dem khevre-man zitsn un shraybn, hot zi oyfgehoybn
aza gvald, az di gantse shtub hot zikh oyfgekhapt in eyn shrek,
gemeynt, az se brent. der gantser gvald iz ober geven nor ibern
kerosin, vos iz oysgebrent. "gaz veln zey brenen, brenen un
sarfenen zolt ir, liber got! a mise meshune! a kholere! a sreyfe! a
mageyfe!''...
avade hot der tate dem nit-geendiktn roman "bT-tsiyen''
tsugenumen tsu zikh, in eynem mitn geganvetn "ahavas tsiyen'', un der mekhaber
fun der "bT-tsiyen'' hot shoyn gevart oyf a rekhtn psak. tsum suf lozt
zikh oys, az der tate hot dem "bT-tsiyen'' bavizn, tsum alem ershtn,
dem kolektor. hot der kolektor zikh gor nit gekont onkukn inem
ksav un inem loshn un in der melitse! un er hot geshenkt dem
"kundas'' aza knip in bak, az s'iz geblibn shteyn a bloyer simen.
― ir veyst gor nit, reb Nokhem, vos far a pri dos iz! shtrof
mikh got, oyb ir veyst! fun im vet epes oysvaksn! ot vet ir
zen, vos fun im vet oysvaksn!... kum nor aher, du sheygats eyner,
lomikh dir shenken khotsh nokh a rekhtn knip in dayne royte
pampeshkes, a ruekh in dayn fornt un mitn arayn!
48. di gerotene eydems
der "mirovoy sudya'', a goy, zogt muser di yidn. ― leyzer-yosl un
magidov ― tsatskevate eydems ― toyznt blat gemore oysveynik
nokhn "kolektor'' zaynen ofte arayngeyers tsu Nokhem rabinovitshn
geven di "gerotene eydems'', di emese zaydene yungelayt, di tsatskes,
di inteligents fun shtot.
|
196 שלום עליכם
ציון“, נאָר „בת־ציון“, און די העלדן האָבן ניט געהײסן ניט אַמנון און
ניט תּמר, נאָר שלמה און שולמית. און אַזױ װי בײַטאָג איז ניט געװען קײן
סך צײַט צו שרײַבן ― אַ האַלבן טאָג דאַרף מען גײן אין חדר און אַ
האַלבן טאָג העלפֿן אין אײַנפֿאָר, ― לכן האָט ער געמײנט אױסנוצן דערצו
אױך די נאַכט, אַװעקגעזעצט זיך בײַ אַ לאָמפּ און געשריבן מיט קלײנע
אותיותלעך, און געשריבן און געשריבן, ביז... ביז די שטיפֿמאַמע האָט
דערהערט, סע סקריפּעט עפּעס, און דערזען, אַז עס לײַכט זיך, האָט זי זיך
ניט געפֿױלט און איז אַראָפּ פֿון בעט אַ באָרװעסע, זיך
אונטערגעגנבֿעט און דערזען דעם חבֿרה־מאַן זיצן און שרײַבן, האָט זי אױפֿגעהױבן
אַזאַ גװאַלד, אַז די גאַנצע שטוב האָט זיך אױפֿגעכאַפּט אין אײן שרעק,
געמײנט, אַז סע ברענט. דער גאַנצער גװאַלד איז אָבער געװען נאָר איבערן
קעראָסין, װאָס איז אױסגעברענט. „גאַז װעלן זײ ברענען, ברענען און
שׂרפֿענען זאָלט איר, ליבער גאָט! אַ מיתה משונה! אַ חלירע! אַ שׂרפֿה! אַ
מגפֿה!“...
אַװדאי האָט דער טאַטע דעם ניט־געענדיקטן ראָמאַן „בת־ציון“
צוגענומען צו זיך, אין אײנעם מיטן געגנבֿעטן „אַהבֿת ציון“, און דער מחבר
פֿון דער „בת־ציון“ האָט שױן געװאַרט אױף אַ רעכטן פּסק. צום סוף לאָזט
זיך אױס, אַז דער טאַטע האָט דעם „בת־ציון“ באַװיזן, צום אַלעם ערשטן,
דעם קאָלעקטאָר. האָט דער קאָלעקטאָר זיך גאָר ניט געקאָנט אָנקוקן אינעם
כּתבֿ און אינעם לשון און אין דער מליצה! און ער האָט געשענקט דעם
„קונדאַס“ אַזאַ קניפּ אין באַק, אַז ס'איז געבליבן שטײן אַ בלױער סימן.
― איר װײסט גאָר ניט, רב נחום, װאָס פֿאַר אַ פּרי דאָס איז! שטראָף
מיך גאָט, אױב איר װײסט! פֿון אים װעט עפּעס אױסװאַקסן! אָט װעט איר
זען, װאָס פֿון אים װעט אױסװאַקסן!... קום נאָר אַהער, דו שײגאַץ אײנער,
לאָמיך דיר שענקען כאָטש נאָך אַ רעכטן קניפּ אין דײַנע רױטע
פּאַמפּעשקעס, אַ רוח אין דײַן פֿאָרנט און מיטן אַרײַן!
48. די געראָטענע אײדעמס
דער „מיראָװאָי סודיאַ“, אַ גױ, זאָגט מוסר די ייִדן. ― לײזער־יאָסל און
מאַגידאָװ ― צאַצקעװאַטע אײדעמס ― טױזנט בלאַט גמרא אױסװײניק
נאָכן „קאָלעקטאָר“ זײַנען אָפֿטע אַרײַנגײערס צו נחום ראַבינאָװיטשן
געװען די „געראָטענע אײדעמס“, די אמתע זײַדענע יונגעלײַט, די צאַצקעס,
די אינטעליגענץ פֿון שטאָט.
|