40
צװישן פּעלצן
דעם זײדנס בוכהאַלטעריע. ― זײַן מוסר־זאָגן, זײַנע ספֿרים און זײַן צדקה. ―
װאָס װעט זײַן, אַז משיח װעט קומען. ― דעם זײדנס עקסטאַז.
דאָס ערשטע, װאָס דער זײדע משה־יאָסיע האָט פֿאָרגענומען פֿאַר
זײַנע אײניקלעך, אַז זײ האָבן אָפּגעדאַװנט און אָפּגעגעסן, ― ער האָט
זײ פֿאַרהערט.
פֿאָרגעקומען איז דער עקזאַמען טאַקע באַ אים, אין זײַן חדר מיוחד,
װוּהין קײן בן־אָדם האָט נישט געטאָרט אַרײַנקומען. נישט געטאָרט און
נישט געקאָנט, װאָרעם ס'איז ניט געװען װוּ.
דאָס איז געװען אַ חדרל עטװאָס גרעסער פֿון אַ שטײַג, װוּ מען
האַלט עופֿות. אין דער דאָזיקער שטײַג האָט זיך געפֿונען, ערשטנס, דער
זײדע, דערנאָך זײַנע ספֿרים, גאַנץ ש″ס און פּוסקים און קבלה־ספֿרים,
און חוץ לזה זײַנען דאָרטן געװען משכּנות: זילבערנע לעפֿל, טעצלעך,
הדסלעך און לעמפּלעך, קופּערנע פֿאַנען, סאַמאָװאַרן, ייִדישע קאַפּאָטעס,
גױיִשע קאַרעלן, סװיטקעס און פּעלצן, דערהױפּט פּעלצן, אָן אַ שיעור
פּעלצן!
דאָס איז געװען אַ מין לאָמבאַרד, געפֿירט פֿון דער באָבע גיטל שױן
פֿון יאָרן־לאַנג. זיצנדיק אַ געלײמטע אין בעט, האָט זי געפֿירט דאָס גע־
שעפֿט ביד רמה, געהאַלטן דאָס ביסל מזומן באַ זיך אונטער די קישנס,
נישט צוגעלאָזט צו דער קאַסע קײנעם. נאָר אַף די משכּנות האָט געװעל־
טיקט דער זײדע. צונעמען אַ משכּון און אַרױסגעבן אַ משכּון ― דאָס איז
געװען זײַן אַרבעט. אָנגעדענקען זיך, צו װעמען װאָסער משכּון עס גע־
הערט ― האָט מען באַדאַרפֿט האָבן אַ קאָפּ פֿון אַ מיניסטער. עס קאָן
זײַן, אַז דער זײדע משה־יאָסיע האָט טאַקע געהאַט אַף זיך אפֿשר אַ קאָפּ
פֿון אַ מיניסטער, האָט ער זיך אָבער ניט געװאָלט פֿאַרלאָזן אַף זײַן מיניס־
טאָרשן קאָפּ אַלײן. אַ קשיא, װאָס סע מאַכט זיך! איז ער געפֿאַלן אַף
אַ המצאה ― זײַן אײגענע המצאה: אַף יעדן משכּון האָט ער צוגענײט מיט
אַ נאָדל־פֿאָדעם ― און דװקא אַלײן ― אַ שטיקל פּאַפּיר, און אַף יעדן
שטיקל פּאַפּיר האָט ער אָנגעשריבן מיט זײַן האַנט: „ ז ה ה ק אַ פּ אָ ־
ט ע ש ײ ך ל ב ע ר י ל ''. אָדער: ,, ז ה ה פּ ע ל ץ ש ײ ך
ל ה ע ר ל א י װ אַ ן ''. אָדער: ,, ז ה ה ק אַ ר ע ל ע ן ש ײ ך
ל ה ע ר ל י ת י אַ װ ד אָ כ ע “. אַי, ס'האָט זיך געמאַכט אַמאָל,
אַז בערל איז געקומען צו גײן אױסקױפֿן די קאַפּאָטע און מע האָט אים
אַרױסגעגעבן אַן אַנדערנס אַ קאַפּאָטע, װאָס יענער הײסט אױך בערל? ―
|
|
40
tsvishn peltsn
dem zeydns bukhhalterye. ― zayn musr-zogn, zayne sforem un zayn tsedoke. ―
vos vet zayn, az moshiyekh vet kumen. ― dem zeydns ekstaz.
dos ershte, vos der zeyde mshh-yosye hot forgenumen far
zayne eyniklekh, az zey hobn opgedavnt un opgegesn, ― er hot
zey farhert.
forgekumen iz der ekzamen take ba im, in zayn kheyder myuHd,
vuhin keyn bn-odm hot nisht getort araynkumen. nisht getort un
nisht gekont, vorem s'iz nit geven vu.
dos iz geven a kheyderl etvos greser fun a shtayg, vu men
halt oyfes. in der doziker shtayg hot zikh gefunen, ershtns, der
zeyde, dernokh zayne sforem, gants sh″s un poskem un kblh-sfrim,
un khuts lzh zaynen dortn geven mashkones: zilberne lefl, tetslekh,
hdslekh un lemplekh, kuperne fanen, samovarn, yidishe kapotes,
goyishe kareln, svitkes un peltsn, derhoypt peltsn, on a shiyer
peltsn!
dos iz geven a min lombard, gefirt fun der bobe gitl shoyn
fun yorn-lang. zitsndik a geleymte in bet, hot zi gefirt dos ge-
sheft beyad rmh, gehaltn dos bisl mezumen ba zikh unter di kishns,
nisht tsugelozt tsu der kase keynem. nor af di mashkones hot gevel-
tikt der zeyde. tsunemen a mashkn un aroysgebn a mashkn ― dos iz
geven zayn arbet. ongedenken zikh, tsu vemen voser mashkn es ge-
hert ― hot men badarft hobn a kop fun a minister. es kon
zayn, az der zeyde mshh-yosye hot take gehat af zikh efsher a kop
fun a minister, hot er zikh ober nit gevolt farlozn af zayn minis-
torshn kop aleyn. a kashye, vos se makht zikh! iz er gefaln af
a hamtsoe ― zayn eygene hamtsoe: af yedn mashkn hot er tsugeneyt mit
a nodl-fodem ― un davke aleyn ― a shtikl papir, un af yedn
shtikl papir hot er ongeshribn mit zayn hant: " zh hkapo -
te shayekh lberil ''. oder: ,, zh hpelts shey kh
lherl ivan ''. oder: ,, zh hkarelen shey kh
lhareyles yavdokhe ''. ay, s'hot zikh gemakht amol,
az berl iz gekumen tsu geyn oyskoyfn di kapote un me hot im
aroysgegebn an anderns a kapote, vos yener heyst oykh berl? ―
|
40
צװישן פּעלצן
דעם זײדנס בוכהאַלטעריע. ― זײַן מוסר־זאָגן, זײַנע ספֿרים און זײַן צדקה. ―
װאָס װעט זײַן, אַז משיח װעט קומען. ― דעם זײדנס עקסטאַז.
דאָס ערשטע, װאָס דער זײדע משה־יאָסיע האָט פֿאָרגענומען פֿאַר
זײַנע אײניקלעך, אַז זײ האָבן אָפּגעדאַװנט און אָפּגעגעסן, ― ער האָט
זײ פֿאַרהערט.
פֿאָרגעקומען איז דער עקזאַמען טאַקע באַ אים, אין זײַן חדר מיוחד,
װוּהין קײן בן־אָדם האָט נישט געטאָרט אַרײַנקומען. נישט געטאָרט און
נישט געקאָנט, װאָרעם ס'איז ניט געװען װוּ.
דאָס איז געװען אַ חדרל עטװאָס גרעסער פֿון אַ שטײַג, װוּ מען
האַלט עופֿות. אין דער דאָזיקער שטײַג האָט זיך געפֿונען, ערשטנס, דער
זײדע, דערנאָך זײַנע ספֿרים, גאַנץ ש″ס און פּוסקים און קבלה־ספֿרים,
און חוץ לזה זײַנען דאָרטן געװען משכּנות: זילבערנע לעפֿל, טעצלעך,
הדסלעך און לעמפּלעך, קופּערנע פֿאַנען, סאַמאָװאַרן, ייִדישע קאַפּאָטעס,
גױיִשע קאַרעלן, סװיטקעס און פּעלצן, דערהױפּט פּעלצן, אָן אַ שיעור
פּעלצן!
דאָס איז געװען אַ מין לאָמבאַרד, געפֿירט פֿון דער באָבע גיטל שױן
פֿון יאָרן־לאַנג. זיצנדיק אַ געלײמטע אין בעט, האָט זי געפֿירט דאָס
געשעפֿט ביד רמה, געהאַלטן דאָס ביסל מזומן באַ זיך אונטער די קישנס,
נישט צוגעלאָזט צו דער קאַסע קײנעם. נאָר אַף די משכּנות האָט
געװעלטיקט דער זײדע. צונעמען אַ משכּון און אַרױסגעבן אַ משכּון ― דאָס איז
געװען זײַן אַרבעט. אָנגעדענקען זיך, צו װעמען װאָסער משכּון עס
געהערט ― האָט מען באַדאַרפֿט האָבן אַ קאָפּ פֿון אַ מיניסטער. עס קאָן
זײַן, אַז דער זײדע משה־יאָסיע האָט טאַקע געהאַט אַף זיך אפֿשר אַ קאָפּ
פֿון אַ מיניסטער, האָט ער זיך אָבער ניט געװאָלט פֿאַרלאָזן אַף זײַן
מיניסטאָרשן קאָפּ אַלײן. אַ קשיא, װאָס סע מאַכט זיך! איז ער געפֿאַלן אַף
אַ המצאה ― זײַן אײגענע המצאה: אַף יעדן משכּון האָט ער צוגענײט מיט
אַ נאָדל־פֿאָדעם ― און דװקא אַלײן ― אַ שטיקל פּאַפּיר, און אַף יעדן
שטיקל פּאַפּיר האָט ער אָנגעשריבן מיט זײַן האַנט: „ ז ה ה ק אַ פּ אָ ־
ט ע ש ײ ך ל ב ע ר י ל ''. אָדער: ,, ז ה ה פּ ע ל ץ ש ײ ך
ל ה ע ר ל א י װ אַ ן ''. אָדער: ,, ז ה ה ק אַ ר ע ל ע ן ש ײ ך
ל ה ע ר ל י ת י אַ װ ד אָ כ ע “. אַי, ס'האָט זיך געמאַכט אַמאָל,
אַז בערל איז געקומען צו גײן אױסקױפֿן די קאַפּאָטע און מע האָט אים
אַרױסגעגעבן אַן אַנדערנס אַ קאַפּאָטע, װאָס יענער הײסט אױך בערל? ―
|