34. די חלירע
די עפּידעמיע. ― די רײַבערס. ― די באָבע מינדע קאָמאַנדעװעט. ― זי
רײַסט קבֿרים, זוכט זכות־אָבֿות, אַרבעט מיט די דאָקטױרים. ― דער מאַמעס
טױט. ― דער פֿעטער פּיניע לאָזט ניט װײנען ― ס'איז שבת.
אָנגעהױבן האָט זיך עס תּחילת זומער, באַלד נאָך פּסח, אַזױ װי
אױף קאַטאָװעסן; נאָר שפּעטער־צו, אַרום נאָך־שבֿועות, אַז ס'זײַנען
אױפֿגעקומען אױפּסן און גרינע אַגרעסן זײַנען געװאָרן װאָלװל, בחצי־חינם,
האָט זיך עס צעשפּילט שױן אױף דער אמתן, און עס האָבן זיך אָנגעהױבן
לאָזן הערן אַלץ אָפֿטער און אָפֿטער די װערטער: „אונטערגאַנג“,
„עפּידעמיע“ און „חלירע“. בײַם װאָרט „חלירע“, אַז ס'איז אַרױסגערעדט
געװאָרן, איז דאָס אַנדערש ניט אַרױסגערעדט געװאָרן נאָר מיט אַ שפּײַ־אױס
דערבײַ, און ס'איז געפֿאַלן אַ מורא, אַ פּחד אױף דער שטאָט.
פֿאַרשטײט זיך, אַז דער פּחד איז געפֿאַלן נאָר אױף די גרױסע, אױף די
עלטערע. פֿאַר קלײנװאַרג איז דאָס, אַדרבא, געװען אַ שטיקל יום־טובֿ. מע
האָט אָנגעהױבן אַכטונג געבן אױף זײער עסן און אױף זײער טרינקען, טאַפּן
זײ אַלע אינדערפֿרי און אױף דער נאַכט בײַ די קעפּלעך, זיך געהײסן באַװײַזן
די צונג, און סוף־כּל־סוף ― צעלאָזט די חדרים, ביז גאָט װעט העלפֿן,
דער אונטערגאַנג װעט אַװעק אַהין, פֿון װאַנען ער איז געקומען. דער
אונטערגאַנג האָט אָבער ניט אַזױ גיך געװאָלט אַװעק, און די חלירע האָט
געבושעװעט אױף װאָס די װעלט שטײט.
די שטאָט האָט אָבער אױך ניט געשװיגן, געטאָן אַלצדינג, און קודם
כּל זיך אַ נעם געגעבן צום „רײַבן“. גיך און געשװינד איז באַשאַפֿן געװאָרן
אַ חבֿרה „רײַבערס“. זײער עובֿדה איז געװען ― קױם איז עמעצן
געװאָרן „נישט־גוט“, איז מען געקומען צו אים, אַװעקגעלײגט און
„געריבן“. אַ סך מענטשן האָט מען טאַקע מיט אָט דעם רײַבן
אָפּגעראַטעװעט. צװישן די חבֿרה „רײַבערס“ האָבן זיך פֿאַרשריבן די פֿײַנסטע
בעלי־בתּים פֿון שטאָט. די שטאָט גופֿא איז אײַנגעטײלט געװאָרן אין
„אוטשאַסטקעס“, אױף יעדן „אוטשאַסטאָק“ ― באַזונדערע „רײַבערס“. דער
העלד פֿון דער ביאָגראַפֿיע האָט אױף זײ געקוקט מיט גרױס דרך־ארץ און
מיט פֿאַרװוּנדערונג, װי אױף אמתע העלדן, גיבורים. עס איז געװען צו זען,
אַז זײ האָבן קײן ברעקל מורא ניט, ניט פֿאַר דער חלירע, ניט פֿאַרן
טױט. אײנס דאָס אַנדערע האָבן זײ זיך געשטאַרקט, גערעדט מיט אַ
שמײכל, געטרונקען לחײם און געװינטשעװעט, „דער אײבערשטער זאָל
רחמנות האָבן און די עפּידעמיע זאָל געשטילט װערן“...
|
|
34. di kholere
di epidemye. ― di raybers. ― di bobe minde komandevet. ― zi
rayst kvorem, zukht zkhuT-oves, arbet mit di doktoyrim. ― der mames
toyt. ― der feter pinye lozt nit veynen ― s'iz shabes.
ongehoybn hot zikh es tkhiles zumer, bald nokh peysekh, azoy vi
oyf katovesn; nor shpeter-tsu, arum nokh-shvues, az s'zaynen
oyfgekumen oypsn un grine agresn zaynen gevorn volvl, bekhotsi-Hinm,
hot zikh es tseshpilt shoyn oyf der emesn, un es hobn zikh ongehoybn
lozn hern alts ofter un ofter di verter: "untergang'',
"epidemye'' un "kholere''. baym vort "kholere'', az s'iz aroysgeredt
gevorn, iz dos andersh nit aroysgeredt gevorn nor mit a shpay-oys
derbay, un s'iz gefaln a moyre, a pakhed oyf der shtot.
farshteyt zikh, az der pakhed iz gefaln nor oyf di groyse, oyf di
eltere. far kleynvarg iz dos, aderabe, geven a shtikl yum-tuv. me
hot ongehoybn akhtung gebn oyf zeyer esn un oyf zeyer trinken, tapn
zey ale inderfri un oyf der nakht bay di keplekh, zikh geheysn bavayzn
di tsung, un suf-Kl-suf ― tselozt di khadorem, biz got vet helfn,
der untergang vet avek ahin, fun vanen er iz gekumen. der
untergang hot ober nit azoy gikh gevolt avek, un di kholere hot
gebushevet oyf vos di velt shteyt.
di shtot hot ober oykh nit geshvign, geton altsding, un koydem
kol zikh a nem gegebn tsum "raybn''. gikh un geshvind iz bashafn gevorn
a khevre "raybers''. zeyer uvde iz geven ― koym iz emetsn
gevorn "nisht-gut'', iz men gekumen tsu im, avekgeleygt un
"geribn''. a sakh mentshn hot men take mit ot dem raybn
opgeratevet. tsvishn di khevre "raybers'' hobn zikh farshribn di faynste
balebatem fun shtot. di shtot gufe iz ayngeteylt gevorn in
"utshastkes'', oyf yedn "utshastok'' ― bazundere "raybers''. der
held fun der byografye hot oyf zey gekukt mit groys drkh-#rts un
mit farvunderung, vi oyf emese heldn, geboyrem. es iz geven tsu zen,
az zey hobn keyn brekl moyre nit, nit far der kholere, nit farn
toyt. eyns dos andere hobn zey zikh geshtarkt, geredt mit a
shmeykhl, getrunken lekhayem un gevintshevet, "der eybershter zol
rakhmones hobn un di epidemye zol geshtilt vern''...
|
34. די חלירע
די עפּידעמיע. ― די רײַבערס. ― די באָבע מינדע קאָמאַנדעװעט. ― זי
רײַסט קבֿרים, זוכט זכות־אָבֿות, אַרבעט מיט די דאָקטױרים. ― דער מאַמעס
טױט. ― דער פֿעטער פּיניע לאָזט ניט װײנען ― ס'איז שבת.
אָנגעהױבן האָט זיך עס תּחילת זומער, באַלד נאָך פּסח, אַזױ װי
אױף קאַטאָװעסן; נאָר שפּעטער־צו, אַרום נאָך־שבֿועות, אַז ס'זײַנען
אױפֿגעקומען אױפּסן און גרינע אַגרעסן זײַנען געװאָרן װאָלװל, בחצי־חינם,
האָט זיך עס צעשפּילט שױן אױף דער אמתן, און עס האָבן זיך אָנגעהױבן
לאָזן הערן אַלץ אָפֿטער און אָפֿטער די װערטער: „אונטערגאַנג“,
„עפּידעמיע“ און „חלירע“. בײַם װאָרט „חלירע“, אַז ס'איז אַרױסגערעדט
געװאָרן, איז דאָס אַנדערש ניט אַרױסגערעדט געװאָרן נאָר מיט אַ שפּײַ־אױס
דערבײַ, און ס'איז געפֿאַלן אַ מורא, אַ פּחד אױף דער שטאָט.
פֿאַרשטײט זיך, אַז דער פּחד איז געפֿאַלן נאָר אױף די גרױסע, אױף די
עלטערע. פֿאַר קלײנװאַרג איז דאָס, אַדרבא, געװען אַ שטיקל יום־טובֿ. מע
האָט אָנגעהױבן אַכטונג געבן אױף זײער עסן און אױף זײער טרינקען, טאַפּן
זײ אַלע אינדערפֿרי און אױף דער נאַכט בײַ די קעפּלעך, זיך געהײסן באַװײַזן
די צונג, און סוף־כּל־סוף ― צעלאָזט די חדרים, ביז גאָט װעט העלפֿן,
דער אונטערגאַנג װעט אַװעק אַהין, פֿון װאַנען ער איז געקומען. דער
אונטערגאַנג האָט אָבער ניט אַזױ גיך געװאָלט אַװעק, און די חלירע האָט
געבושעװעט אױף װאָס די װעלט שטײט.
די שטאָט האָט אָבער אױך ניט געשװיגן, געטאָן אַלצדינג, און קודם
כּל זיך אַ נעם געגעבן צום „רײַבן“. גיך און געשװינד איז באַשאַפֿן געװאָרן
אַ חבֿרה „רײַבערס“. זײער עובֿדה איז געװען ― קױם איז עמעצן
געװאָרן „נישט־גוט“, איז מען געקומען צו אים, אַװעקגעלײגט און
„געריבן“. אַ סך מענטשן האָט מען טאַקע מיט אָט דעם רײַבן
אָפּגעראַטעװעט. צװישן די חבֿרה „רײַבערס“ האָבן זיך פֿאַרשריבן די פֿײַנסטע
בעלי־בתּים פֿון שטאָט. די שטאָט גופֿא איז אײַנגעטײלט געװאָרן אין
„אוטשאַסטקעס“, אױף יעדן „אוטשאַסטאָק“ ― באַזונדערע „רײַבערס“. דער
העלד פֿון דער ביאָגראַפֿיע האָט אױף זײ געקוקט מיט גרױס דרך־ארץ און
מיט פֿאַרװוּנדערונג, װי אױף אמתע העלדן, גיבורים. עס איז געװען צו זען,
אַז זײ האָבן קײן ברעקל מורא ניט, ניט פֿאַר דער חלירע, ניט פֿאַרן
טױט. אײנס דאָס אַנדערע האָבן זײ זיך געשטאַרקט, גערעדט מיט אַ
שמײכל, געטרונקען לחײם און געװינטשעװעט, „דער אײבערשטער זאָל
רחמנות האָבן און די עפּידעמיע זאָל געשטילט װערן“...
|