30. דער אַמאָליקער „חדר“
אַ בילד פֿונעם אַמאָליקן „חדר“. ― די תּלמידים העלפֿן דעם רבין און דער רביצין
בײַ דער אַרבעט. ― דער רבי מאַכט ברכה. ― זײַן מוסר זאָגן ברענגט צו נײַע זינד.
נײן, מע האָט די קינדער פֿון דעם פֿאַרפֿלעקטן, נאָר געראָטענעם
מלמד רודערמאַן נישט אָפּגענומען. אַדרבא, זײ זײַנען פֿאַרבליבן בײַ
אים אױפֿן אַנדערן זמן און אױפֿן דריטן זמן ― און אַלע זײַנען געװען
צופֿרידן: דער רבי פֿון זײַנע תּלמידים, די תּלמידים פֿון זײער רבין און דער
טאַטע ― פֿון די תּלמידים מיטן רבין.
מער פֿון אַלעמען זײַנען געװען צופֿרידן די תּלמידים. גאָט האָט זײ
צוגעשיקט אַ רבין, װאָס שלאָגט זיך ניט, לגמרי ניט. ער װײס גאָרניט
װאָס הײסט שלאָגן זיך. סײַדן אַמאָל, אַז אַ ייִנגל האָט שױן שטאַרק
דעקוטשעט, אָדער נישט געװאָלט דאַװנען, אָדער ער האָט געהאַט אַזאַ
פֿאַרשטאָפּטן קאָפּ, כאָטש „פֿלעקער טעסען“, ― דעמאָלט איז שױן דער רבי
רודערמאַן אַרױס פֿון די כּלים, אַװעקגעלײגט דעם בחור אױפֿן בענקל,
אַראָפּגענומען די פּליסענע װײכע יאַרמעלקע פֿונעם קאָפּ, פֿון דער גרינג
אָפּגעפֿיצקעט ― און גײ!
נאָך אַ מעלה האָט געהאַט רודערמאַן דער מלמד ― ער האָט
געהאַלטן אַ „זשאָרנע [жорно: מיל]“, אַזאַ מאַשין אױף צו „רײַסן“ גרױפּן. די מאַשין האָט
געהאַט אַ ראָד מיט אַ הענטל, און פֿון אױבן איז געלעגן מיטן פּנים אַראָפּ
אַ זאַק מיט רעטשקע. פֿונעם דרײען די ראָד האָבן זיך די רעטשקע
פּאַװאָלינקע געשאָטן אין יאַשטשיק [ящик: קאַסטן] אַרײַן, פֿונעם יאַשטשיק זײַנען זײ
פּאַװאָלינקע געפֿאַלן אױפֿן שטײן, דער שטײן האָט זײ פּאַװאָלינקע געריבן,
אָפּגעשײלט די שאָלעכץ און געמאַכט פֿון די רעטשקע ― גרױפּן. אָט דאָס
האָט געהײסן אַ „זשאָרנע“.
פֿאַרשטײט זיך, אַז דער גאַנצער אַנטיק פֿון דער „זשאָרנע“ איז
געלעגן אינעם דרײען. װאָס מער מע דרײט, מער שיטן זיך גרױפּן. און
בעלנים אױף דרײען זײַנען געװען אַ סך, כּמעט אַלע תּלמידים. יעדער װיל
קומען צו הילף דעם רבין משה־דװיד, װאָס קאָן נישט לעבן פֿון מלמדות
אַלײן און מוז נעבעך אָנקומען צו זײַטיקע פּרנסות: ער רײַסט גרױפּן, זי
באַקט לעקעך. בײַם לעקעך באַקן, מײנט איר, איז שױן גאָר נישטאָ װאָס צו
טאָן? ס'איז אַ סך דאָ װאָס צו טאָן! און דאָ קאָנען אױך די קינדער
צוהעלפֿן. ניט אַזױ בײַם באַקן, װי בײַם „אױספּאַטשן“. קאָרענעם
האָניק־לעקעך באַדאַרף מען פּאַטשן, לאַנג פּאַטשן, מיט בײדע הענט, ביז ער ציט
זיך, װי אַ האָניק־טײג קאָן זיך ציִען. און װער נאָך קאָן אַזױ פּאַטשן, װי
|
|
30. der amoliker "kheyder''
a bild funem amolikn "kheyder''. ― di talmidem helfn dem rebn un der
rebitsin
bay der arbet. ― der rebi makht brokhe. ― zayn muser zogn brengt tsu naye zind.
neyn, me hot di kinder fun dem farflektn, nor gerotenem
melamed ruderman nisht opgenumen. aderabe, zey zaynen farblibn bay
im oyfn andern zman un oyfn dritn zman ― un ale zaynen geven
tsufridn: der rebi fun zayne talmidem, di talmidem fun zeyer rebn un der
tate ― fun di talmidem mitn rebn.
mer fun alemen zaynen geven tsufridn di talmidem. got hot zey
tsugeshikt a rebn, vos shlogt zikh nit, legamrey nit. er veys gornit
vos heyst shlogn zikh. saydn amol, az a yingl hot shoyn shtark
dekutshet, oder nisht gevolt davnen, oder er hot gehat aza
farshtoptn kop, khotsh "fleker tesen'', ― demolt iz shoyn der rebi
ruderman aroys fun di keylem, avekgeleygt dem bokher oyfn benkl,
aropgenumen di plisene veykhe yarmelke funem kop, fun der gring
opgefitsket ― un gey!
nokh a mayle hot gehat ruderman der melamed ― er hot
gehaltn a "zhorne [жорно: mil]'', aza mashin oyf tsu "raysn'' groypn.
di mashin hot
gehat a rod mit a hentl, un fun oybn iz gelegn mitn ponem arop
a zak mit retshke. funem dreyen di rod hobn zikh di retshke
pavolinke geshotn in yashtshik [ящик: kastn] arayn, funem yashtshik zaynen
zey
pavolinke gefaln oyfn shteyn, der shteyn hot zey pavolinke geribn,
opgesheylt di sholekhts un gemakht fun di retshke ― groypn. ot dos
hot geheysn a "zhorne''.
farshteyt zikh, az der gantser antik fun der "zhorne'' iz
gelegn inem dreyen. vos mer me dreyt, mer shitn zikh groypn. un
balonem oyf dreyen zaynen geven a sakh, kemat ale talmidem. yeder vil
kumen tsu hilf dem rebn mshh-dvid, vos kon nisht lebn fun melamdes
aleyn un muz nebekh onkumen tsu zaytike parnoses: er rayst groypn, zi
bakt lekekh. baym lekekh bakn, meynt ir, iz shoyn gor nishto vos tsu
ton? s'iz a sakh do vos tsu ton! un do konen oykh di kinder
tsuhelfn. nit azoy baym bakn, vi baym "oyspatshn''. korenem
honik-lekekh badarf men patshn, lang patshn, mit beyde hent, biz er tsit
zikh, vi a honik-teyg kon zikh tsien. un ver nokh kon azoy patshn, vi
|
30. דער אַמאָליקער „חדר“
אַ בילד פֿונעם אַמאָליקן „חדר“. ― די תּלמידים העלפֿן דעם רבין און דער רביצין
בײַ דער אַרבעט. ― דער רבי מאַכט ברכה. ― זײַן מוסר זאָגן ברענגט צו נײַע זינד.
נײן, מע האָט די קינדער פֿון דעם פֿאַרפֿלעקטן, נאָר געראָטענעם
מלמד רודערמאַן <<נישט>> אָפּגענומען. אַדרבא, זײ זײַנען פֿאַרבליבן בײַ
אים אױפֿן אַנדערן זמן און אױפֿן דריטן זמן ― און אַלע זײַנען געװען
צופֿרידן: דער רבי פֿון זײַנע תּלמידים, די תּלמידים פֿון זײער רבין און דער
טאַטע ― פֿון די תּלמידים מיטן רבין.
מער פֿון אַלעמען זײַנען געװען צופֿרידן די תּלמידים. גאָט האָט זײ
צוגעשיקט אַ רבין, װאָס שלאָגט זיך ניט, לגמרי ניט. ער װײס גאָרניט
װאָס הײסט שלאָגן זיך. סײַדן אַמאָל, אַז אַ ייִנגל האָט שױן שטאַרק
דעקוטשעט, אָדער נישט געװאָלט דאַװנען, אָדער ער האָט געהאַט אַזאַ
פֿאַרשטאָפּטן קאָפּ, כאָטש „פֿלעקער טעסען“, ― דעמאָלט איז שױן דער רבי
רודערמאַן אַרױס פֿון די כּלים, אַװעקגעלײגט דעם בחור אױפֿן בענקל,
אַראָפּגענומען די פּליסענע װײכע יאַרמעלקע פֿונעם קאָפּ, פֿון דער גרינג
אָפּגעפֿיצקעט ― און גײ!
נאָך אַ מעלה האָט געהאַט רודערמאַן דער מלמד ― ער האָט
געהאַלטן אַ „זשאָרנע [жорно: מיל]“, אַזאַ מאַשין אױף צו „רײַסן“ גרױפּן. די מאַשין האָט
געהאַט אַ ראָד מיט אַ הענטל, און פֿון אױבן איז געלעגן מיטן פּנים אַראָפּ
אַ זאַק מיט רעטשקע. פֿונעם דרײען די ראָד האָבן זיך די רעטשקע
פּאַװאָלינקע געשאָטן אין יאַשטשיק [ящик: קאַסטן] אַרײַן, פֿונעם יאַשטשיק זײַנען זײ
פּאַװאָלינקע געפֿאַלן אױפֿן שטײן, דער שטײן האָט זײ פּאַװאָלינקע געריבן,
אָפּגעשײלט די שאָלעכץ און געמאַכט פֿון די רעטשקע ― גרױפּן. אָט דאָס
האָט געהײסן אַ „זשאָרנע“.
פֿאַרשטײט זיך, אַז דער גאַנצער אַנטיק פֿון דער „זשאָרנע“ איז
געלעגן אינעם דרײען. װאָס מער מע דרײט, מער שיטן זיך גרױפּן. און
בעלנים אױף דרײען זײַנען געװען אַ סך, כּמעט אַלע תּלמידים. יעדער װיל
קומען צו הילף דעם רבין משה־דװיד, װאָס קאָן נישט לעבן פֿון מלמדות
אַלײן און מוז נעבעך אָנקומען צו זײַטיקע פּרנסות: ער רײַסט גרױפּן, זי
באַקט לעקעך. בײַם לעקעך באַקן, מײנט איר, איז שױן גאָר נישטאָ װאָס צו
טאָן? ס'איז אַ סך דאָ װאָס צו טאָן! און דאָ קאָנען אױך די קינדער
צוהעלפֿן. ניט אַזױ בײַם באַקן, װי בײַם „אױספּאַטשן“. קאָרענעם
האָניק־לעקעך באַדאַרף מען פּאַטשן, לאַנג פּאַטשן, מיט בײדע הענט, ביז ער ציט
זיך, װי אַ האָניק־טײג קאָן זיך ציִען. און װער נאָך קאָן אַזױ פּאַטשן, װי
|