פֿונעם יאַריד 115
בר־מצװה, און דו װעסט אַפֿילו קײן צװײ װערטער ניט קאָנען זאָגן!“...
און ער האָט גענומען זוכן אַ ר ע כ ט ן גמרא־מלמד, און ער האָט
אים געפּאַקט.
29
דער גמרא־מלמד
משה־דװיד רודערמאַן ― אַ גמרא־מלמד. ― זײַן זון שמעון האַלט באַ שמדן זיך. ―
די שטאָט ראַטעװעט אים אַרױס פֿון מאָנאַסטיר ― דער פֿעטער פּיניע קאָכט זיך.
דאָס איז געװען אַ רבי אַ ליטװאַק, מיטן נאָמען משה־דװיד רודער־
מאַן, אַ ייִד אַ יאַדישלעװער, אַן אײַנגעהױקערטער, מיט געדיכטע שװאַרצע
ברעמען, אַ גרױסער למדן, אַ שײנער בעל־תּנ″ך און אַ מדקדק ― מיט אַלע
מעלות. און דערצו נאָך אַ פֿרומער, אַן אמתער ירא־שמים. גײ ריכט זיך,
אַז אַף דעם ייִדן װעט אױך זײַן אַ פּגם, און נאָך װאָסער אַ פּגם! דער פּגם
איז געװען דער, װאָס דעם דאָזיקן מלמדס זון לערנט אין דער „אױעזד־
נע“. אין דער גאַנצער שטאָט זײַנען דעמאָלט געװען מער ניט װי צװײ
בחורים, װאָס האָבן געלערנט אין דער „אױעזדנע“: משה־דװיד רודער־
מאַנס זון, שמעון רודערמאַן, אַ בחור, װאָס סע האָט זיך פֿרי אָנגעהױבן
אױסשיטן באַ אים אַ שװאַרץ בערדל, און טאַמאַרקין, דעם אַדװאָקאַטס
זונדל, חײם טאַמאַרקין, אַ בחורל אַ קורצער און אַ גראָבער, מיט קלײנע
אױגלעך און מיט אַן אױסגעבױגענער נאָז, געטראָגן דאָס העמדל איבער
די הױזן, װי אַ שײגעצל, געשפּילט מיט די גױיִשע שקצימלעך אין
„מיאַטש“, קײנמאָל נישט געגאַנגען אין שול אַרײַן, אַחוץ יום־כּפּור, און
שטילערהײט גערײכערט גראָבע „ציגײַערן“.
דאָס זײַנען געװען די פּיאָנערן, אַזױ צו זאָגן, די ערשטע שװעלבע־
לעך פֿון דער השׂכּלה אין דער שטאָט פּערעיאַסלאַװ, די אײנציקע צװײ
ייִדישע קינדער צװישן עטלעכע הונדערט שקצימלעך. די שקצימלעך האָבן
תּחילת געקוקט אַף די צװײ „זשידעניאַטעס“, װי אױף חידושים, װי אַף
קינדער פֿון אַן אַנדער װעלט. דערנאָך האָבן זײ אַװעקגעלײגט די ,,זשידע־
ניאַטעס“ אַף דער ערד אין מיטן הױף פֿון דער „אױעזדנע“ און אָנגע־
שמירט זײ די ליפּן מיט חזיר. דערנאָך איז מען געװאָרן חבֿר, געשלאָסן
ברודערשאַפֿט, גאָר נפֿש אַחת. גױיִשע שקצימלעך זײַנען נאָך דעמאָלט ―
אױ װײ! ― געװען רײן פֿון מענטשנהאַס, נישט געװוּסט פֿון קײן ייִדנ־
העצעס, און דער גיפֿט פֿון אַנטיסעמיטיזם האָט זײ נאָך נישט אָנגערירט.
קױם האָט מען דעם „זשידיאָנאָק“ אַװעקגעלײגט, אָנגעשמירט די ליפּן מיט
|
|
funem yarid 115
br-mtsvh, un du vest afile keyn tsvey verter nit konen zogn!''...
un er hot genumen zukhn a rekhtn gmr#-mlmd, un er hot
im gepakt.
29
der gmr#-mlmd
mshh-dvid ruderman ― a gmr#-mlmd. ― zayn zun shhimen halt ba shmdn zikh.
―
di shtot ratevet im aroys fun monastir ― der feter pinye kokht zikh.
dos iz geven a rebi a litvak, mitn nomen mshh-dvid ruder-
man, a yid a yadishlever, an ayngehoykerter, mit gedikhte shvartse
bremen, a groyser lamdn, a sheyner baal-Wn″kh un a medakdek ― mit ale
mayles. un dertsu nokh a frumer, an emeser yoreshomayem. gey rikht zikh,
az af dem yidn vet oykh zayn a pgam, un nokh voser a pgam! der pgam
iz geven der, vos dem dozikn mlmds zun lernt in der "oyezd-
ne''. in der gantser shtot zaynen demolt geven mer nit vi tsvey
bokhrem, vos hobn gelernt in der "oyezdne'': mshh-dvid ruder-
meanes zun, shhimen ruderman, a bokher, vos se hot zikh fri ongehoybn
oysshitn ba im a shvarts berdl, un tamarkin, dem advokats
zundl, khayem tamarkin, a bokherl a kurtser un a grober, mit kleyne
oyglekh un mit an oysgeboygener noz, getrogn dos hemdl iber
di hoyzn, vi a sheygetsl, geshpilt mit di goyishe shktsimlekh in
"myatsh'', keynmol nisht gegangen in shul arayn, akhuts yum-Kpur, un
shtilerhayt gereykhert grobe "tsigayern''.
dos zaynen geven di pyonern, azoy tsu zogn, di ershte shvelbe-
lekh fun der haskole in der shtot pereyaslav, di eyntsike tsvey
yidishe kinder tsvishn etlekhe hundert shktsimlekh. di shktsimlekh hobn
tkhiles gekukt af di tsvey "zhidenyates'', vi oyf khidushem, vi af
kinder fun an ander velt. dernokh hobn zey avekgeleygt di ,,zhide-
nyates'' af der erd in mitn hoyf fun der "oyezdne'' un onge-
shmirt zey di lipn mit khazer. dernokh iz men gevorn khaver, geshlosn
brudershaft, gor nefesh akhes. goyishe shktsimlekh zaynen nokh demolt ―
oy vey! ― geven reyn fun mentshnhas, nisht gevust fun keyn yidn-
hetses, un der gift fun antisemitizm hot zey nokh nisht ongerirt.
koym hot men dem "zhidyonok'' avekgeleygt, ongeshmirt di lipn mit
|
פֿונעם יאַריד 115
בר־מצװה, און דו װעסט אַפֿילו קײן צװײ װערטער ניט קאָנען זאָגן!“...
און ער האָט גענומען זוכן אַ ר ע כ ט ן גמרא־מלמד, און ער האָט
אים געפּאַקט.
29
דער גמרא־מלמד
משה־דװיד רודערמאַן ― אַ גמרא־מלמד. ― זײַן זון שמעון האַלט באַ שמדן זיך. ―
די שטאָט ראַטעװעט אים אַרױס פֿון מאָנאַסטיר ― דער פֿעטער פּיניע קאָכט זיך.
דאָס איז געװען אַ רבי אַ ליטװאַק, מיטן נאָמען משה־דװיד
רודערמאַן, אַ ייִד אַ יאַדישלעװער, אַן אײַנגעהױקערטער, מיט געדיכטע שװאַרצע
ברעמען, אַ גרױסער למדן, אַ שײנער בעל־תּנ″ך און אַ מדקדק ― מיט אַלע
מעלות. און דערצו נאָך אַ פֿרומער, אַן אמתער ירא־שמים. גײ ריכט זיך,
אַז אַף דעם ייִדן װעט אױך זײַן אַ פּגם, און נאָך װאָסער אַ פּגם! דער פּגם
איז געװען דער, װאָס דעם דאָזיקן מלמדס זון לערנט אין דער „
אױעזדנע“. אין דער גאַנצער שטאָט זײַנען דעמאָלט געװען מער ניט װי צװײ
בחורים, װאָס האָבן געלערנט אין דער „אױעזדנע“: משה־דװיד
רודערמאַנס זון, שמעון רודערמאַן, אַ בחור, װאָס סע האָט זיך פֿרי אָנגעהױבן
אױסשיטן באַ אים אַ שװאַרץ בערדל, און טאַמאַרקין, דעם אַדװאָקאַטס
זונדל, חײם טאַמאַרקין, אַ בחורל אַ קורצער און אַ גראָבער, מיט קלײנע
אױגלעך און מיט אַן אױסגעבױגענער נאָז, געטראָגן דאָס העמדל איבער
די הױזן, װי אַ שײגעצל, געשפּילט מיט די גױיִשע שקצימלעך אין
„מיאַטש“, קײנמאָל נישט געגאַנגען אין שול אַרײַן, אַחוץ יום־כּפּור, און
שטילערהײט גערײכערט גראָבע „ציגײַערן“.
דאָס זײַנען געװען די פּיאָנערן, אַזױ צו זאָגן, די ערשטע
שװעלבעלעך פֿון דער השׂכּלה אין דער שטאָט פּערעיאַסלאַװ, די אײנציקע צװײ
ייִדישע קינדער צװישן עטלעכע הונדערט שקצימלעך. די שקצימלעך האָבן
תּחילת געקוקט אַף די צװײ „זשידעניאַטעס“, װי אױף חידושים, װי אַף
קינדער פֿון אַן אַנדער װעלט. דערנאָך האָבן זײ אַװעקגעלײגט די ,,
זשידעניאַטעס“ אַף דער ערד אין מיטן הױף פֿון דער „אױעזדנע“ און
אָנגעשמירט זײ די ליפּן מיט חזיר. דערנאָך איז מען געװאָרן חבֿר, געשלאָסן
ברודערשאַפֿט, גאָר נפֿש אַחת. גױיִשע שקצימלעך זײַנען נאָך דעמאָלט ―
אױ װײ! ― געװען רײן פֿון מענטשנהאַס, נישט געװוּסט פֿון קײן
ייִדנהעצעס, און דער גיפֿט פֿון אַנטיסעמיטיזם האָט זײ נאָך נישט אָנגערירט.
קױם האָט מען דעם „זשידיאָנאָק“ אַװעקגעלײגט, אָנגעשמירט די ליפּן מיט
|