פֿונעם יאַריד 107
מען זאָגן, אַ גאַנצן דור פֿון קאַליגראַפֿן, װאָס האָבן זיך צעקראָכן איבער
דער װעלט און װאָס צײכענען זיך אױס כּמעט אַלע מיט זײער שײן־
שרײַבן עד היום הזה.
27
בין־הזמנים
אַרנאָלד פֿון די פּידװאָרקעס. ― נײַע חבֿרים. ― גרמיזאָ דער מלמד אַ בעל־קורא. ―
די װאָראָנקאָװער װײַסע־חבֿרהניקעס באַװײַזן װאָס זײ קענען.
בין הזמנים ― װער װעט דאָס פֿאַרשטײן? װ אַ ק אַ צ י ע ,
װ אַ ק ײ ש אָ ן , פֿ ע ר י ע ן , ק אַ נ י ק ו ל ע ס ― דאָס זײַנען
אַלץ װערטער פֿונעם זעלבן באַגריף. זײ זאָגן אָבער נישט דאָס, װאָס דאָס
װאָרט „בין־הזמנים“ זאָגט דעם ייִדישן ייִנגל.
דאָס קינד, װאָס קומט פֿון דער שול, אָדער פֿון גימנאַזיע, אַף װאַקאַ־
ציע אַהײם, האָט זיך גענוג אָנגעשפּילט דאָרטן, װוּ מע לערנט, גענוג אָנ־
געטאַנצט און אָנגעהוליעט, גענוג אָנגעלאָפֿן זיך און גענוג אָנגעשטיפֿט
זיך מיט די חבֿרים דורכן יאָר ― עס קאָן זײַן מער געשטיפֿט, װי געלערנט.
דאָס ייִדישע חדר־ייִנגל ― דער האָט נעבעך דאָס גאַנצע יאָר געהאָרע־
װעט, געזעסן ביז שפּעט אין דער נאַכט און געלערנט ― געלערנט, געלע־
רנט און געלערנט. און מיטאַמאָל ― בין־הזמנים! אָנדערהאַלבן חדשים
דורכאַנאַנד, פֿון חצי אלול ביז סוף תּשרי, װעט מען נישט גײן אין חדר ―
װאָס קאָן זײַן אַ גרעסערער יום־טובֿ? און דערצו גײען נאָך די יום־טובֿים
אױך: ימים נוראָים! סוכּות! שׂמחת־תּורה! און דאָס אַלצדינג אינאײנעם
גענומען ― אַף אַ נײַ אָרט, אין דער גרױסער שטאָט, אין פּערעיאַסלאַװ!
קודם כּל באַדאַרף מען אָנקוקן די שטאָט. חבֿרה האָבן זי נאָך כּמעט
גאָרניט געזען. אַחוץ װי באַ דער מומע חנהן און באַם פֿעטער פּיניע און
אַחוץ װי אין גרױסן בית־מדרש, אין אַלטן בית־מדרש און אין דער קאַלטער
שול, דאָרט װוּ צאַלע דער חזן דאַװנט, זײַנען די װאָראָנקאָװער קינדער
כּמעט אין ערגעץ נישט געװען. נאָך פֿאַראַן גענוג גאַסן און גענוג ער־
טער. פֿאַראַן די „אַלטיצע“, און פֿאַראַן די „טרובײלאַ“ (טײַכן אַזעלכע),
און פֿאַראַן די לאַנגע בריק. און װוּ זײַנען די „פּידװאָרקעס“, װאָס אַף
יענער זײַט בריק? די „פּידװאָרקעס“ ― דאָס איז אַ באַזונדער מין שטאָט,
װאָס געהערט פֿונדעסטװעגן צו פּערעיאַסלאַװ. „אַרנאָלד פֿון די פּידװאָר־
קעס“ שטאַמט פֿון דאָרט. אַרנאָלד קומט אָפֿט אַרײַן צו נחום ראַבינאָ־
|
|
funem yarid 107
men zogn, a gantsn dor fun kaligrafn, vos hobn zikh tsekrokhn iber
der velt un vos tseykhenen zikh oys kemat ale mit zeyer sheyn-
shraybn eyd hyum hzh.
27
bin-hzmnim
arnold fun di pidvorkes. ― naye khaveyrem. ― grmizo der melamed a balkoyre.
―
di voronkover vayse-khevrenikes bavayzn vos zey kenen.
bin hzmnim ― ver vet dos farshteyn? vakatsye ,
vakeyshon , feryen , kanikules ― dos zaynen
alts verter funem zelbn bagrif. zey zogn ober nisht dos, vos dos
vort "bin-hzmnim'' zogt dem yidishn yingl.
dos kind, vos kumt fun der shul, oder fun gimnazye, af vaka-
tsye aheym, hot zikh genug ongeshpilt dortn, vu me lernt, genug on-
getantst un ongehulyet, genug ongelofn zikh un genug ongeshtift
zikh mit di khaveyrem durkhn yor ― es kon zayn mer geshtift, vi gelernt.
dos yidishe kheyder-yingl ― der hot nebekh dos gantse yor gehore-
vet, gezesn biz shpet in der nakht un gelernt ― gelernt, gele-
rnt un gelernt. un mitamol ― bin-hzmnim! onderhalbn khadoshem
durkhanand, fun khotsi elel biz suf tishri, vet men nisht geyn in kheyder ―
vos kon zayn a greserer yum-tuv? un dertsu geyen nokh di yum-toyvem
oykh: yomem nuroym! sukes! QmHT-toyre! un dos altsding in#eynem
genumen ― af a nay ort, in der groyser shtot, in pereyaslav!
koydem kol badarf men onkukn di shtot. khevre hobn zi nokh kemat
gornit gezen. akhuts vi ba der mume Khanen un bam feter pinye un
akhuts vi in groysn besmedresh, in altn besmedresh un in der kalter
shul, dort vu tsale der khazn davnt, zaynen di voronkover kinder
kemat in ergets nisht geven. nokh faran genug gasn un genug er-
ter. faran di "altitse'', un faran di "trubeyla'' (taykhn azelkhe),
un faran di lange brik. un vu zaynen di "pidvorkes'', vos af
yener zayt brik? di "pidvorkes'' ― dos iz a bazunder min shtot,
vos gehert fundestvegn tsu pereyaslav. "arnold fun di pidvor-
kes'' shtamt fun dort. arnold kumt oft arayn tsu Nokhem rabino-
|
פֿונעם יאַריד 107
מען זאָגן, אַ גאַנצן דור פֿון קאַליגראַפֿן, װאָס האָבן זיך צעקראָכן איבער
דער װעלט און װאָס צײכענען זיך אױס כּמעט אַלע מיט זײער
שײןשרײַבן עד היום הזה.
27
בין־הזמנים
אַרנאָלד פֿון די פּידװאָרקעס. ― נײַע חבֿרים. ― גרמיזאָ דער מלמד אַ בעל־קורא. ―
די װאָראָנקאָװער װײַסע־חבֿרהניקעס באַװײַזן װאָס זײ קענען.
בין הזמנים ― װער װעט דאָס פֿאַרשטײן? װ אַ ק אַ צ י ע ,
װ אַ ק ײ ש אָ ן , פֿ ע ר י ע ן , ק אַ נ י ק ו ל ע ס ― דאָס זײַנען
אַלץ װערטער פֿונעם זעלבן באַגריף. זײ זאָגן אָבער נישט דאָס, װאָס דאָס
װאָרט „בין־הזמנים“ זאָגט דעם ייִדישן ייִנגל.
דאָס קינד, װאָס קומט פֿון דער שול, אָדער פֿון גימנאַזיע, אַף
װאַקאַציע אַהײם, האָט זיך גענוג אָנגעשפּילט דאָרטן, װוּ מע לערנט, גענוג
אָנגעטאַנצט און אָנגעהוליעט, גענוג אָנגעלאָפֿן זיך און גענוג אָנגעשטיפֿט
זיך מיט די חבֿרים דורכן יאָר ― עס קאָן זײַן מער געשטיפֿט, װי געלערנט.
דאָס ייִדישע חדר־ייִנגל ― דער האָט נעבעך דאָס גאַנצע יאָר
געהאָרעװעט, געזעסן ביז שפּעט אין דער נאַכט און געלערנט ― געלערנט,
געלערנט און געלערנט. און מיטאַמאָל ― בין־הזמנים! אָנדערהאַלבן חדשים
דורכאַנאַנד, פֿון חצי אלול ביז סוף תּשרי, װעט מען נישט גײן אין חדר ―
װאָס קאָן זײַן אַ גרעסערער יום־טובֿ? און דערצו גײען נאָך די יום־טובֿים
אױך: ימים נוראָים! סוכּות! שׂמחת־תּורה! און דאָס אַלצדינג אינאײנעם
גענומען ― אַף אַ נײַ אָרט, אין דער גרױסער שטאָט, אין פּערעיאַסלאַװ!
קודם כּל באַדאַרף מען אָנקוקן די שטאָט. חבֿרה האָבן זי נאָך כּמעט
גאָרניט געזען. אַחוץ װי באַ דער מומע חנהן און באַם פֿעטער פּיניע און
אַחוץ װי אין גרױסן בית־מדרש, אין אַלטן בית־מדרש און אין דער קאַלטער
שול, דאָרט װוּ צאַלע דער חזן דאַװנט, זײַנען די װאָראָנקאָװער קינדער
כּמעט אין ערגעץ נישט געװען. נאָך פֿאַראַן גענוג גאַסן און גענוג
ערטער. פֿאַראַן די „אַלטיצע“, און פֿאַראַן די „טרובײלאַ“ (טײַכן אַזעלכע),
און פֿאַראַן די לאַנגע בריק. און װוּ זײַנען די „פּידװאָרקעס“, װאָס אַף
יענער זײַט בריק? די „פּידװאָרקעס“ ― דאָס איז אַ באַזונדער מין שטאָט,
װאָס געהערט פֿונדעסטװעגן צו פּערעיאַסלאַװ. „אַרנאָלד פֿון די
פּידװאָרקעס“ שטאַמט פֿון דאָרט. אַרנאָלד קומט אָפֿט אַרײַן צו נחום
|