20
דער עולם צעקריכט זיך
שמואל־אלי שפּילט אין שאָך. ― דער עולם קומט זיך געזעגענען. ― װײַבער
מיט פֿאַרװײנטע אױגן פּיסקלען זיך ― מע דאַרף זײַן פֿון אײַזן, מע זאָל ניט לאַכן.
דער טאָג פֿון נחום װעװיקס אַװעקפֿאָרן איז געװען פֿאַר דער שטאָט
אַ תּשעה־באָבֿ און פֿאַר די קינדער ― אַ שמחת־תּורה: אַ קלײניקײט אַזאַ
יום־טובֿ? ערשטנס, לערנט מען ניט. װער װעט דאָס גײן אין אַזאַ טאָג אין
חדר אַרײַן? און צװײטנס, איז גלאַט לעבעדיק ― מע קלײַבט זיך, מע פּאַקט
זיך, מע רוקט שאַפֿעס, עס קלינגען גלעזער, גאָפּל־מעסער, עס קומען בױדן,
און עסן עסט מען װי ערבֿ־פּסח, בחפּזונדיק! הײַנט די פּאָר גראָשנס, װאָס
מע װעט באַקומען „אָטיזנע“ (אָפּפֿאָר־נעלט)? דערװײַל זעט מען עס נאָך
נישט. דערװײַל קומען נאָך בעלי־בתּים זיך געזעגענען. דאָס הײסט, זײ
קומען, מע זאָל זײ זאָגן „זײַט געזונט“, װעלן זײ זאָגן „פֿאָרט געזונט“ און
אָנװינטשן דערבײַ אָן אַ שיעור גוטע זאַכן, װי געזונט און הצלחה און מזל
און אַלדאָס גוטס.
פֿריִער פֿון אַלע איז געקומען שמואל־אלי דער רבֿ און חזן. שמואל־
אלי איז אַן אָפֿטער אײַנגײער צו די ראַבינאָװיטשעס. ער קומט אַלע טאָג.
װי אַן ערלעכער ייִד לאָזט נישט דורך דאַװנען, אַזױ לאָזט ער נישט דורך
קײן שאָך שפּילן מיט רב נחומען. שפּילן אַ שאָך איז באַ אים אַ פֿאַרגעניגן.
געװינען באַ רב נחומען אַ שאָך איז באַ אים אַ גליק. אַ מאָדנע טבֿע באַ
דעם שמואל־אלין: פֿאַרשפּילט ער ― שרײַט ער, געװינט ער ― שרײַט ער.
נאָר געװינען געװינט ער זעלטן. מערסטנטײלס פֿאַרשפּילט ער. און אַז ער
פֿאַרשפּילט, שרײַט ער, אַז ער האָט געהאַט אַ טעות, אַז ער איז געגאַנגען
נישט מיט דעם ציגל, װאָס ער האָט געװאָלט, און אַז ער זאָל געװען גײן
אַנדערש, װאָלט דער אַנדערער פֿאַרשפּילט!...
באַ אַזאַ שפּיל, אַז ס'איז געזעסן דער פֿעטער ניסל, האָט ער נישט
געקענט לײַדן. האָט ער געפֿרעגט שמואל־אלין: „װאָס שרײַט איר?“ דער
טאַטע נחום איז אָבער נישט געװען אַזאַ מענטש. ער האָט רויִק אױסגע־
הערט שמואל־אלין, װי ער קאָכט זיך, פּאַװאָלינקע געשמײכלט זיך אין
באָרד אַרײַן און געשפּילט װײַטער. די מאַמע חיה־אסתּר איז געװען אױסער
זיך: אין אַזאַ צײַט, אַ שעה פֿאַרן אַװעקפֿאָר, זעצט מען זיך אַװעק שפּילן
אין שאָך? „דאָס לעצטע מאָל, חיה־אסתּר, געזונט זאָלט איר זײַן! איר
פֿאָרט אַװעק, דער עולם צעקריכט זיך, קײנער בלײַבט ניט, מיט װעמען
װעל איך שפּילן אין שאָך?“
|
|
20
der oylem tsekrikht zikh
shmu#l-#li shpilt in shokh. ― der oylem kumt zikh gezegenen. ― vayber
mit farveynte oygn pisklen zikh ― me darf zayn fun ayzn, me zol nit lakhn.
der tog fun Nokhem veviks avekforn iz geven far der shtot
a Wsho-boB un far di kinder ― a shmHT-toyre: a kleynikayt aza
yum-tuv? ershtns, lernt men nit. ver vet dos geyn in aza tog in
kheyder arayn? un tsveytns, iz glat lebedik ― me klaybt zikh, me pakt
zikh, me rukt shafes, es klingen glezer, gopl-meser, es kumen boydn,
un esn est men vi erB-peysekh, bkhipozndik! haynt di por groshns, vos
me vet bakumen "otizne'' (opfor-nelt)? dervayl zet men es nokh
nisht. dervayl kumen nokh balebatem zikh gezegenen. dos heyst, zey
kumen, me zol zey zogn "zayt gezunt'', veln zey zogn "fort gezunt'' un
onvintshn derbay on a shiyer gute zakhn, vi gezunt un hatslokhe un mazl
un aldos guts.
frier fun ale iz gekumen shmu#l-#li der rov un khazn. shmu#l-
Eili iz an ofter ayngeyer tsu di rabinovitshes. er kumt ale tog.
vi an erlekher yid lozt nisht durkh davnen, azoy lozt er nisht durkh
keyn shokh shpiln mit reb Nokhemen. shpiln a shokh iz ba im a fargenign.
gevinen ba reb Nokhemen a shokh iz ba im a glik. a modne teve ba
dem shmu#l-#lin: farshpilt er ― shrayt er, gevint er ― shrayt er.
nor gevinen gevint er zeltn. merstnteyls farshpilt er. un az er
farshpilt, shrayt er, az er hot gehat a toes, az er iz gegangen
nisht mit dem tsigl, vos er hot gevolt, un az er zol geven geyn
andersh, volt der anderer farshpilt!...
ba aza shpil, az s'iz gezesn der feter nisl, hot er nisht
gekent laydn. hot er gefregt shmu#l-#lin: "vos shrayt ir?'' der
tate Nokhem iz ober nisht geven aza mentsh. er hot ruik oysge-
hert shmu#l-#lin, vi er kokht zikh, pavolinke geshmeykhlt zikh in
bord arayn un geshpilt vayter. di mame Hih-Ester iz geven oyser
zikh: in aza tsayt, a sho farn avekfor, zetst men zikh avek shpiln
in shokh? "dos letste mol, Hih-Ester, gezunt zolt ir zayn! ir
fort avek, der oylem tsekrikht zikh, keyner blaybt nit, mit vemen
vel ikh shpiln in shokh?''
|
20
דער עולם צעקריכט זיך
שמואל־אלי שפּילט אין שאָך. ― דער עולם קומט זיך געזעגענען. ― װײַבער
מיט פֿאַרװײנטע אױגן פּיסקלען זיך ― מע דאַרף זײַן פֿון אײַזן, מע זאָל ניט לאַכן.
דער טאָג פֿון נחום װעװיקס אַװעקפֿאָרן איז געװען פֿאַר דער שטאָט
אַ תּשעה־באָבֿ און פֿאַר די קינדער ― אַ שמחת־תּורה: אַ קלײניקײט אַזאַ
יום־טובֿ? ערשטנס, לערנט מען ניט. װער װעט דאָס גײן אין אַזאַ טאָג אין
חדר אַרײַן? און צװײטנס, איז גלאַט לעבעדיק ― מע קלײַבט זיך, מע פּאַקט
זיך, מע רוקט שאַפֿעס, עס קלינגען גלעזער, גאָפּל־מעסער, עס קומען בױדן,
און עסן עסט מען װי ערבֿ־פּסח, בחפּזונדיק! הײַנט די פּאָר גראָשנס, װאָס
מע װעט באַקומען „אָטיזנע“ (אָפּפֿאָר־נעלט)? דערװײַל זעט מען עס נאָך
נישט. דערװײַל קומען נאָך בעלי־בתּים זיך געזעגענען. דאָס הײסט, זײ
קומען, מע זאָל זײ זאָגן „זײַט געזונט“, װעלן זײ זאָגן „פֿאָרט געזונט“ און
אָנװינטשן דערבײַ אָן אַ שיעור גוטע זאַכן, װי געזונט און הצלחה און מזל
און אַלדאָס גוטס.
פֿריִער פֿון אַלע איז געקומען שמואל־אלי דער רבֿ און חזן.
שמואלאלי איז אַן אָפֿטער אײַנגײער צו די ראַבינאָװיטשעס. ער קומט אַלע טאָג.
װי אַן ערלעכער ייִד לאָזט נישט דורך דאַװנען, אַזױ לאָזט ער נישט דורך
קײן שאָך שפּילן מיט רב נחומען. שפּילן אַ שאָך איז באַ אים אַ פֿאַרגעניגן.
געװינען באַ רב נחומען אַ שאָך איז באַ אים אַ גליק. אַ מאָדנע טבֿע באַ
דעם שמואל־אלין: פֿאַרשפּילט ער ― שרײַט ער, געװינט ער ― שרײַט ער.
נאָר געװינען געװינט ער זעלטן. מערסטנטײלס פֿאַרשפּילט ער. און אַז ער
פֿאַרשפּילט, שרײַט ער, אַז ער האָט געהאַט אַ טעות, אַז ער איז געגאַנגען
נישט מיט דעם ציגל, װאָס ער האָט געװאָלט, און אַז ער זאָל געװען גײן
אַנדערש, װאָלט דער אַנדערער פֿאַרשפּילט!...
באַ אַזאַ שפּיל, אַז ס'איז געזעסן דער פֿעטער ניסל, האָט ער נישט
געקענט לײַדן. האָט ער געפֿרעגט שמואל־אלין: „װאָס שרײַט איר?“ דער
טאַטע נחום איז אָבער נישט געװען אַזאַ מענטש. ער האָט רויִק
אױסגעהערט שמואל־אלין, װי ער קאָכט זיך, פּאַװאָלינקע געשמײכלט זיך אין
באָרד אַרײַן און געשפּילט װײַטער. די מאַמע חיה־אסתּר איז געװען אױסער
זיך: אין אַזאַ צײַט, אַ שעה פֿאַרן אַװעקפֿאָר, זעצט מען זיך אַװעק שפּילן
אין שאָך? „דאָס לעצטע מאָל, חיה־אסתּר, געזונט זאָלט איר זײַן! איר
פֿאָרט אַװעק, דער עולם צעקריכט זיך, קײנער בלײַבט ניט, מיט װעמען
װעל איך שפּילן אין שאָך?“
|