פֿונעם יריד 65
פֿאַרמעגן. זײַנע קינדער און זײַנע אײניקלעך זײַנען דאָס, װאָס מע רופֿט אין
אַמעריקע: אָלרײַט [all right: בסדר].
דאָס בילד פֿונעם פֿעטער ניסל װאָלט אָבער ניט געװען אינגאַנצן, װען
מיר זאָלן דורכלאָזן נאָך אײן שטריך: אין דעם דאָזיקן מענטשן איז אפֿשר
פֿאַרלױרן געגאַנגען אַ פּאָעט; ער האָט ליב געהאַט זינגען ייִדישע לידער,
אײגענע. אין דער צײַט, װאָס ער איז געזעסן אין תּפֿיסה, האָט ער באַשאַפֿן
אַ ליד אױף זיך אַלײן, אין ייִדיש, נאָכן אַל″ף־בי″ת, און אַ שײנע מעלאָדיע
דערצו ― אַ מעלאָדיע, װאָס איז זיך צעגאַנגען אין אַלע אבֿרים. װיפֿל
טאַלאַנטן זײַנען בײַ אונדז אָט אַזױ פֿאַרלױרן געגאַנגען, װאָס מע װײס פֿון
זײ גאָרנישט!...
18. פּיניעלע שיטעלעס פֿאָרט קײן אַדעס
שימעלע רעדט מער אױף גױיִש. ― דערצײלט גרױסקײט פֿון אפֿרתן. ― קלײַבט זיך
אַריבער קײן אַדעס ― זײַן זון פּיניעלע האָט אַן אָפּעראַציע ― אַן אַרבעסל אין
אױער ― דער אָפּשײד־װאַרעמעס
דעם העלד פֿון דער דאָזיקער ביאָגראַפֿיע האָט זיך אױסגעװיזן, װי עס
װײַזט זיך אױס מסתּמא יעדן ייִדישן ייִנגל, אַז זײַן שטעטל ― דאָס איז
דער מיטלפּונקט פֿון דער װעלט, דער סאַמע נאָפּל פֿון דער ערד, און זײַנע
ייִדן ― דאָס זײַנען די אױסדערװײלטע בײַ גאָט, װאָס צוליב זײ איז
באַשאַפֿן געװאָרן די דאָזיקע װעלט, און, פֿאַרשטײט זיך, אַז אין דער שפּיץ
פֿון די אױסדערװײלטע שטײען װעװיקס קינדער, די ראַבינאָװיטשעס, און
דער ראָש־וראשון און דער סאַמע שפּיגל, דער סאַמע צימעס פֿון די
ראַבינאָװיטשעס ― דאָס איז געװיס זײַן טאַטע, נחום װעװיקס. װאָרעם װער
זיצט אין בית־המדרש אױבנאָן אין מזרח־װאַנט, דער צװײטער פֿונעם רבֿ,
בײַם סאַמע אָרון־קודש? צו װעמען קומט מען צום אַלעם ערשטן גוט
יום־טובֿ בעטן? און צו װעמען קלײַבט מען זיך צונױף אַלע שבת־צו־נאַכטס
אױף מלװה־מלכּה און מע טרינקט און מע זינגט און מע טאַנצט און מע
הוליעט ביזן װײַסן טאָג אַרײַן? נײן, נישטאָ קײן שענערס פֿון זײַן
משפּחה. נישטאָ קײן רײַכערס פֿון זײער שטוב. נישטאָ קײן גרעסערער
פֿון זײַן טאַטן. נישטאָ קײן פֿרימערער פֿון זײַן פֿעטער פּיניע. נישטאָ קײן
פֿרײלעכערער פֿון זײַן פֿעטער ניסל. און קוקנדיק אױף זײַן הױכן טאַטן, נחום
װעװיקס, אונטער אַ שבת אָדער אַ יום־טובֿ, אין דער שײנער זײַדענער
|
|
funem yarid 65
farmegn. zayne kinder un zayne eyniklekh zaynen dos, vos me ruft in
amerike: olrayt [all right: beseyder].
dos bild funem feter nisl volt ober nit geven ingantsn, ven
mir zoln durkhlozn nokh eyn shtrikh: in dem dozikn mentshn iz efsher
farloyrn gegangen a poet; er hot lib gehat zingen yidishe lider,
eygene. in der tsayt, vos er iz gezesn in tfise, hot er bashafn
a leyad oyf zikh aleyn, in yidish, nokhn al″f-bi″T, un a sheyne melodye
dertsu ― a melodye, vos iz zikh tsegangen in ale eyvrem. vifl
talantn zaynen bay undz ot azoy farloyrn gegangen, vos me veys fun
zey gornisht!...
18. pinyele shiteles fort keyn ades
shimele redt mer oyf goyish. ― dertseylt groyskayt fun #frTn. ― klaybt
zikh
ariber keyn ades ― zayn zun pinyele hot an operatsye ― an arbesl in
oyer ― der opsheyd-varemes
dem held fun der doziker byografye hot zikh oysgevizn, vi es
vayzt zikh oys mistome yedn yidishn yingl, az zayn shtetl ― dos iz
der mitlpunkt fun der velt, der same nopl fun der erd, un zayne
yidn ― dos zaynen di oysderveylte bay got, vos tsulib zey iz
bashafn gevorn di dozike velt, un, farshteyt zikh, az in der shpits
fun di oysderveylte shteyen veviks kinder, di rabinovitshes, un
der rosh-urshun un der same shpigl, der same tsimes fun di
rabinovitshes ― dos iz gevis zayn tate, Nokhem veviks. vorem ver
zitst in bes-hamedresh oybnon in mizrekh-vant, der tsveyter funem rov,
baym same orun-kudsh? tsu vemen kumt men tsum alem ershtn gut
yum-tuv betn? un tsu vemen klaybt men zikh tsunoyf ale shabes-tsu-nakhts
oyf melavemalke un me trinkt un me zingt un me tantst un me
hulyet bizn vaysn tog arayn? neyn, nishto keyn sheners fun zayn
mishpokhe. nishto keyn raykhers fun zeyer shtub. nishto keyn greserer
fun zayn tatn. nishto keyn frimerer fun zayn feter pinye. nishto keyn
freylekherer fun zayn feter nisl. un kukndik oyf zayn hoykhn tatn, Nokhem
veviks, unter a shabes oder a yum-tuv, in der sheyner zaydener
|
פֿונעם יריד 65
פֿאַרמעגן. זײַנע קינדער און זײַנע אײניקלעך זײַנען דאָס, װאָס מע רופֿט אין
אַמעריקע: <<אָלרײַט>> [all right: בסדר].
דאָס בילד פֿונעם פֿעטער ניסל װאָלט אָבער ניט געװען אינגאַנצן, װען
מיר זאָלן דורכלאָזן נאָך אײן שטריך: אין דעם דאָזיקן מענטשן איז אפֿשר
פֿאַרלױרן געגאַנגען אַ פּאָעט; ער האָט ליב געהאַט זינגען ייִדישע לידער,
אײגענע. אין דער צײַט, װאָס ער איז געזעסן אין תּפֿיסה, האָט ער באַשאַפֿן
אַ ליד אױף זיך אַלײן, אין ייִדיש, נאָכן אַל″ף־בי″ת, און אַ שײנע מעלאָדיע
דערצו ― אַ מעלאָדיע, װאָס איז זיך צעגאַנגען אין אַלע אבֿרים. װיפֿל
טאַלאַנטן זײַנען בײַ אונדז אָט אַזױ פֿאַרלױרן געגאַנגען, װאָס מע װײס פֿון
זײ גאָרנישט!...
18. פּיניעלע שיטעלעס פֿאָרט קײן אַדעס
שימעלע רעדט מער אױף גױיִש. ― דערצײלט גרױסקײט פֿון אפֿרתן. ― קלײַבט זיך
אַריבער קײן אַדעס ― זײַן זון פּיניעלע האָט אַן אָפּעראַציע ― אַן אַרבעסל אין
אױער ― דער אָפּשײד־װאַרעמעס
דעם העלד פֿון דער דאָזיקער ביאָגראַפֿיע האָט זיך אױסגעװיזן, װי עס
װײַזט זיך אױס מסתּמא יעדן ייִדישן ייִנגל, אַז זײַן שטעטל ― דאָס איז
דער מיטלפּונקט פֿון דער װעלט, דער סאַמע נאָפּל פֿון דער ערד, און זײַנע
ייִדן ― דאָס זײַנען די אױסדערװײלטע בײַ גאָט, װאָס צוליב זײ איז
באַשאַפֿן געװאָרן די דאָזיקע װעלט, און, פֿאַרשטײט זיך, אַז אין דער שפּיץ
פֿון די אױסדערװײלטע שטײען װעװיקס קינדער, די ראַבינאָװיטשעס, און
דער ראָש־וראשון און דער סאַמע שפּיגל, דער סאַמע צימעס פֿון די
ראַבינאָװיטשעס ― דאָס איז געװיס זײַן טאַטע, נחום װעװיקס. װאָרעם װער
זיצט אין בית־המדרש אױבנאָן אין מזרח־װאַנט, דער צװײטער פֿונעם רבֿ,
בײַם סאַמע אָרון־קודש? צו װעמען קומט מען צום אַלעם ערשטן גוט
יום־טובֿ בעטן? און צו װעמען קלײַבט מען זיך צונױף אַלע שבת־צו־נאַכטס
אױף מלװה־מלכּה און מע טרינקט און מע זינגט און מע טאַנצט און מע
הוליעט ביזן װײַסן טאָג אַרײַן? נײן, נישטאָ קײן שענערס פֿון זײַן
משפּחה. נישטאָ קײן רײַכערס פֿון זײער שטוב. נישטאָ קײן גרעסערער
פֿון זײַן טאַטן. נישטאָ קײן פֿרימערער פֿון זײַן פֿעטער פּיניע. נישטאָ קײן
פֿרײלעכערער פֿון זײַן פֿעטער ניסל. און קוקנדיק אױף זײַן הױכן טאַטן, נחום
װעװיקס, אונטער אַ שבת אָדער אַ יום־טובֿ, אין דער שײנער זײַדענער
|