פֿונעם יאַריד 65
מעגן. זײַנע קינדער און זײַנע אײניקלעך זײַנען דאָס, װאָס מע רופֿט אין
אַמעריקע: אָ ל ר ײַ ט.
דאָס בילד פֿונעם פֿעטער ניסל װאָלט אָבער ניט געװען אינגאַנצן, װען
מיר זאָלן דורכלאָזן נאָך אײן שטריך: אין דעם דאָזיקן מענטשן איז אפֿשר
פֿאַרלױרן געגאַנגען אַ פּאָעט; ער האָט ליב געהאַט זינגען ייִדישע לידער,
אײגענע. אין דער צײַט, װאָס ער איז געזעסן אין תּפֿיסה, האָט ער באַשאַפֿן
אַ ליד אַף זיך אַלײן, אין ייִדיש, נאָכן אַל″ף־בי″ת, און אַ שײנע מעלאָדיע
דערצו ― אַ מעלאָדיע, װאָס איז זיך צעגאַנגען אין אַלע איבֿרים. װיפֿל טאַ־
לאַנטן זײַנען באַ אונדז אָט אַזױ פֿאַרלױרן געגאַנגען, װאָס מע װײס פֿון
זײ גאָרנישט!...
18
פּיניעלע שיטעלעס פֿאָרט קײן אָדעס
שימעלע רעדט מער אַף גױיִש. ― דערצײלט גרױסקײט פֿון אפֿרתן. ― קלײַבט זיך
אַריבער קײן אָדעס ― זײַן זון פּיניעלע האָט אַן אָפּעראַציע ― אַן אַרבעסל אין
אױער ― דער אָפּשײד־װאַרעמעס
דעם העלד פֿון דער דאָזיקער ביאָגראַפֿיע האָט זיך אױסגעװיזן, װי עס
װײַזט זיך אױס מסתּמא יעדן ייִדישן ייִנגל, אַז זײַן שטעטל ― דאָס איז
דער מיטלפּונקט פֿון דער װעלט, דער סאַמע נאָפּל פֿון דער ערד, און זײַנע
ייִדן ― דאָס זײַנען די אױסדערװײלטע באַ גאָט, װאָס צוליב זײ איז
באַשאַפֿן געװאָרן די דאָזיקע װעלט, און, פֿאַרשטײט זיך, אַז אין דער שפּיץ
פֿון די אױסדערװײלטע שטײען װעװיקס קינדער, די ראַבינאָװיטשעס, און
דער ראָש וראשון און דער סאַמע שפּיגל, דער סאַמע צימעס פֿון די ראַבי־
נאָװיטשעס ― דאָס איז געװיס זײַן טאַטע, נחום װעװיקס. װאָרעם װער
זיצט אין בית־המדרש אױבנאָן אין מזרח־װאַנט, דער צװײטער פֿונעם רבֿ,
באַם סאַמע אָרון־קודש? צו װעמען קומט מען צום אַלעם ערשטן גוט יום־
טובֿ בעטן? און צו װעמען קלײַבט מען זיך צונױף אַלע שבת־צו־נאַכטס
אַף מלװה־מלכּה און מע טרינקט און מע זינגט און מע טאַנצט און מע
הוליעט ביזן װײַסן טאָג אַרײַן? נײן, נישטאָ קײן שענערס פֿון זײַן
משפּחה. נישטאָ קײן רײַכערס פֿון זײער שטוב. נישטאָ קײן גרעסערער
פֿון זײַן טאַטן. נישטאָ קײן פֿרומערער פֿון זײַן פֿעטער פּיניע. נישטאָ קײן
פֿרײלעכערער פֿון זײַן פֿעטער ניסל. און קוקנדיק אַף זײַן הױכן טאַטן, נחום
װעװיקס, אונטער אַ שבת אָדער אַ יום־טובֿ, אין דער שײנער זײַדענער קאַ־
|
|
funem yarid 65
megn. zayne kinder un zayne eyniklekh zaynen dos, vos me ruft in
amerike: olray t.
dos bild funem feter nisl volt ober nit geven ingantsn, ven
mir zoln durkhlozn nokh eyn shtrikh: in dem dozikn mentshn iz efsher
farloyrn gegangen a poet; er hot lib gehat zingen yidishe lider,
eygene. in der tsayt, vos er iz gezesn in tfise, hot er bashafn
a leyad af zikh aleyn, in yidish, nokhn al″f-bi″T, un a sheyne melodye
dertsu ― a melodye, vos iz zikh tsegangen in ale iBrim. vifl ta-
lantn zaynen ba undz ot azoy farloyrn gegangen, vos me veys fun
zey gornisht!...
18
pinyele shiteles fort keyn odes
shimele redt mer af goyish. ― dertseylt groyskayt fun #frTn. ― klaybt zikh
ariber keyn odes ― zayn zun pinyele hot an operatsye ― an arbesl in
oyer ― der opsheyd-varemes
dem held fun der doziker byografye hot zikh oysgevizn, vi es
vayzt zikh oys mistome yedn yidishn yingl, az zayn shtetl ― dos iz
der mitlpunkt fun der velt, der same nopl fun der erd, un zayne
yidn ― dos zaynen di oysderveylte ba got, vos tsulib zey iz
bashafn gevorn di dozike velt, un, farshteyt zikh, az in der shpits
fun di oysderveylte shteyen veviks kinder, di rabinovitshes, un
der rosh urshun un der same shpigl, der same tsimes fun di rabi-
novitshes ― dos iz gevis zayn tate, Nokhem veviks. vorem ver
zitst in bes-hamedresh oybnon in mizrekh-vant, der tsveyter funem rov,
bam same orun-kudsh? tsu vemen kumt men tsum alem ershtn gut yum-
tuv betn? un tsu vemen klaybt men zikh tsunoyf ale shabes-tsu-nakhts
af melavemalke un me trinkt un me zingt un me tantst un me
hulyet bizn vaysn tog arayn? neyn, nishto keyn sheners fun zayn
mishpokhe. nishto keyn raykhers fun zeyer shtub. nishto keyn greserer
fun zayn tatn. nishto keyn frumerer fun zayn feter pinye. nishto keyn
freylekherer fun zayn feter nisl. un kukndik af zayn hoykhn tatn, Nokhem
veviks, unter a shabes oder a yum-tuv, in der sheyner zaydener ka-
|
פֿונעם יאַריד 65
מעגן. זײַנע קינדער און זײַנע אײניקלעך זײַנען דאָס, װאָס מע רופֿט אין
אַמעריקע: אָ ל ר ײַ ט.
דאָס בילד פֿונעם פֿעטער ניסל װאָלט אָבער ניט געװען אינגאַנצן, װען
מיר זאָלן דורכלאָזן נאָך אײן שטריך: אין דעם דאָזיקן מענטשן איז אפֿשר
פֿאַרלױרן געגאַנגען אַ פּאָעט; ער האָט ליב געהאַט זינגען ייִדישע לידער,
אײגענע. אין דער צײַט, װאָס ער איז געזעסן אין תּפֿיסה, האָט ער באַשאַפֿן
אַ ליד אַף זיך אַלײן, אין ייִדיש, נאָכן אַל″ף־בי″ת, און אַ שײנע מעלאָדיע
דערצו ― אַ מעלאָדיע, װאָס איז זיך צעגאַנגען אין אַלע איבֿרים. װיפֿל
טאַלאַנטן זײַנען באַ אונדז אָט אַזױ פֿאַרלױרן געגאַנגען, װאָס מע װײס פֿון
זײ גאָרנישט!...
18
פּיניעלע שיטעלעס פֿאָרט קײן אָדעס
שימעלע רעדט מער אַף גױיִש. ― דערצײלט גרױסקײט פֿון אפֿרתן. ― קלײַבט זיך
אַריבער קײן אָדעס ― זײַן זון פּיניעלע האָט אַן אָפּעראַציע ― אַן אַרבעסל אין
אױער ― דער אָפּשײד־װאַרעמעס
דעם העלד פֿון דער דאָזיקער ביאָגראַפֿיע האָט זיך אױסגעװיזן, װי עס
װײַזט זיך אױס מסתּמא יעדן ייִדישן ייִנגל, אַז זײַן שטעטל ― דאָס איז
דער מיטלפּונקט פֿון דער װעלט, דער סאַמע נאָפּל פֿון דער ערד, און זײַנע
ייִדן ― דאָס זײַנען די אױסדערװײלטע באַ גאָט, װאָס צוליב זײ איז
באַשאַפֿן געװאָרן די דאָזיקע װעלט, און, פֿאַרשטײט זיך, אַז אין דער שפּיץ
פֿון די אױסדערװײלטע שטײען װעװיקס קינדער, די ראַבינאָװיטשעס, און
דער ראָש וראשון און דער סאַמע שפּיגל, דער סאַמע צימעס פֿון די
ראַבינאָװיטשעס ― דאָס איז געװיס זײַן טאַטע, נחום װעװיקס. װאָרעם װער
זיצט אין בית־המדרש אױבנאָן אין מזרח־װאַנט, דער צװײטער פֿונעם רבֿ,
באַם סאַמע אָרון־קודש? צו װעמען קומט מען צום אַלעם ערשטן גוט
יוםטובֿ בעטן? און צו װעמען קלײַבט מען זיך צונױף אַלע שבת־צו־נאַכטס
אַף מלװה־מלכּה און מע טרינקט און מע זינגט און מע טאַנצט און מע
הוליעט ביזן װײַסן טאָג אַרײַן? נײן, נישטאָ קײן שענערס פֿון זײַן
משפּחה. נישטאָ קײן רײַכערס פֿון זײער שטוב. נישטאָ קײן גרעסערער
פֿון זײַן טאַטן. נישטאָ קײן פֿרומערער פֿון זײַן פֿעטער פּיניע. נישטאָ קײן
פֿרײלעכערער פֿון זײַן פֿעטער ניסל. און קוקנדיק אַף זײַן הױכן טאַטן, נחום
װעװיקס, אונטער אַ שבת אָדער אַ יום־טובֿ, אין דער שײנער זײַדענער
|