17. דער פֿעטער ניסל און די מומע האָדל
דער פֿעטער ניסל „הוליעט“. ― אַ חשובֿ בײַ „נאַטשאַלסטװע“. ― אַ װײַב אַ צרה. ―
זיך פֿאַרשטעלט פֿאַר אַ טשינאָװניק, אָנגעאַרבעט אַ חתונה, אַװעק קײן
אַמעריקע. ― אַ ניצוץ פֿון אַ פּאָעט
אױב די צװײ עלטערע ברידער, נחום און פּיניע װעװיקס, זײַנען
געװען חסידים, איז דער דריטער, דער ייִנגסטער ברודער, ניסל װעװיקס,
אָדער װי ער האָט זיך שױן די לעצטע צײַט גערופֿן בײַ זײַן
פֿאַמיליע־נאָמען, ניסל ראַבינאָװיטש, געװען שױן גאָר אַ װעלטלעכער, געטראָגן זיך
װי אַ שטשאָגל: הינטן אין דער קאַפּאָטע אַ שפּאַלט, ― דאָס האָט
געהײסן יענע יאָרן מעשׂה פֿראַנט, אָדער מעשׂה דײַטש ― לאַקירטע
שטיװעלעטן מיט שפּראָנציקעס און שטאַרק־שטאַרק אונטערגעבױגענע פּאות.
און געהאַלטן האָט ער זיך דעמאָקראַטיש. דהײַנו: אין בית־המדרש האָט ער
געהאַט, װי אַלע פֿאָרנעמסטע בעלי־בתּים, אַן אָרט אין מזרח, נאָר געזעסן
איז ער אױף דער לעזשאַנקע אין פּאָליש, געהאַלטן אַ חומש מיטן „ביאור“
און דערצײלט, דװקא פֿאַרן פּראָסטן עולם, מעשׂיות פֿון רב משהלע
װײַנשטײן, פֿון מאָנטעפֿיאָרען און פֿון רױטשילדן אױך. דערצו האָט ער
געהאַט אַ באַסאָװע שטימע, געקאָנט שײן זינגען, ליב געהאַט אַ סך לאַכן
און געקאָנט מאַכן לאַכנדיק יענעם. מײנסטנס האָבן פֿון אים געלאַכט
װײַבער און מײדלעך ― די זײַנען ממש צעגאַנגען פֿאַר געלעכטער, אַז ער
האָט נאָר געװאָלט. מיט װאָס ער האָט זײ גענומען ― איז שװער צו װיסן.
נאָר ס'איז געװען גענוג, ער זאָל זײ זאָגן אײן װאָרט ― און די
געלעכטערן זײַנען שױן געגאַנגען ביזן הימל.
הײַנט װאָס פֿאַר אַ „הוליאַק“ איז דאָס געװען! אָן אים אַ חתונה איז
געװען אַ לװיה, ניט קײן חתונה. ניסל װעװיקס, אָדער ניסל ראַבינאָװיטש,
האָט געקאָנט מחיה־מתים זײַן, אַ גאַנצע װעלט מאַכן רעדעװדיק, לאַכנדיק
און טאַנצנדיק. דער חילוק צװישן אים און צװישן פֿעטער פּיניע איז
געװען, װאָס דער פֿעטער פּיניע האָט געקאָנט טאַנצן, און דער פֿעטער ניסל
האָט געקאָנט מאַכן טאַנצן אַנדערע. אַלע און אַלע האָבן מיט אים אױף אַ
שׂימחה מיטגעטרונקען, מיטגעזונגען און מיטגעטאַנצט. דער ערשטער איז
געװען דער סטאַנאָװאָי פּריסטאַװ. מיט אים האָט ער זיך געביטן מיט די
היטלען ― און ס'איז געװען ליהודים.
בכלל איז ניסל ראַבינאָװיטש געװען מיט נאַטשאַלסטװע אױסגעבונדן,
און האָט געפֿירט דאָס שטעטל ביד רמה, גלײַך װי ער װאָלט אַלײן געװען
אַ נאַטשאַלניק, אַ טשינאָװניק. דערצו האָט ער געהאַט אַ פּה־קדוש, גע־
|
|
17. der feter nisl un di mume hodl
der feter nisl "hulyet''. ― a khoshev bay "natshalstve''. ― a vayb a
tsore. ―
zikh farshtelt far a tshinovnik, ongearbet a khasene, avek keyn
amerike. ― a nitsets fun a poet
oyb di tsvey eltere brider, Nokhem un pinye veviks, zaynen
geven khsidem, iz der driter, der yingster bruder, nisl veviks,
oder vi er hot zikh shoyn di letste tsayt gerufn bay zayn
familye-nomen, nisl rabinovitsh, geven shoyn gor a veltlekher, getrogn zikh
vi a shtshogl: hintn in der kapote a shpalt, ― dos hot
geheysn yene yorn mayse frant, oder mayse daytsh ― lakirte
shtiveletn mit shprontsikes un shtark-shtark untergeboygene peyes.
un gehaltn hot er zikh demokratish. dehayne: in bes-hamedresh hot er
gehat, vi ale fornemste balebatem, an ort in mizrekh, nor gezesn
iz er oyf der lezhanke in polish, gehaltn a khumesh mitn "bi#ur''
un dertseylt, davke farn prostn oylem, mayses fun reb mshhle
vaynshteyn, fun montefyoren un fun roytshildn oykh. dertsu hot er
gehat a basove shtime, gekont sheyn zingen, lib gehat a sakh lakhn
un gekont makhn lakhndik yenem. meynstns hobn fun im gelakht
vayber un meydlekh ― di zaynen mamesh tsegangen far gelekhter, az er
hot nor gevolt. mit vos er hot zey genumen ― iz shver tsu visn.
nor s'iz geven genug, er zol zey zogn eyn vort ― un di
gelekhtern zaynen shoyn gegangen bizn himl.
haynt vos far a "hulyak'' iz dos geven! on im a khasene iz
geven a levaye, nit keyn khasene. nisl veviks, oder nisl rabinovitsh,
hot gekont mHih-meysem zayn, a gantse velt makhn redevdik, lakhndik
un tantsndik. der khilek tsvishn im un tsvishn feter pinye iz
geven, vos der feter pinye hot gekont tantsn, un der feter nisl
hot gekont makhn tantsn andere. ale un ale hobn mit im oyf a
simkhe mitgetrunken, mitgezungen un mitgetantst. der ershter iz
geven der stanovoy pristav. mit im hot er zikh gebitn mit di
hitlen ― un s'iz geven lehudem.
bekhlal iz nisl rabinovitsh geven mit natshalstve oysgebundn,
un hot gefirt dos shtetl beyad rmh, glaykh vi er volt aleyn geven
a natshalnik, a tshinovnik. dertsu hot er gehat a ph-kdush, ge-
|
17. דער פֿעטער ניסל און די מומע האָדל
דער פֿעטער ניסל „הוליעט“. ― אַ חשובֿ בײַ „נאַטשאַלסטװע“. ― אַ װײַב אַ צרה. ―
זיך פֿאַרשטעלט פֿאַר אַ טשינאָװניק, אָנגעאַרבעט אַ חתונה, אַװעק קײן
אַמעריקע. ― אַ ניצוץ פֿון אַ פּאָעט
אױב די צװײ עלטערע ברידער, נחום און פּיניע װעװיקס, זײַנען
געװען חסידים, איז דער דריטער, דער ייִנגסטער ברודער, ניסל װעװיקס,
אָדער װי ער האָט זיך שױן די לעצטע צײַט גערופֿן בײַ זײַן
פֿאַמיליע־נאָמען, ניסל ראַבינאָװיטש, געװען שױן גאָר אַ װעלטלעכער, געטראָגן זיך
װי אַ שטשאָגל: הינטן אין דער קאַפּאָטע אַ שפּאַלט, ― דאָס האָט
געהײסן יענע יאָרן מעשׂה פֿראַנט, אָדער מעשׂה דײַטש ― לאַקירטע
שטיװעלעטן מיט שפּראָנציקעס און שטאַרק־שטאַרק אונטערגעבױגענע פּאות.
און געהאַלטן האָט ער זיך דעמאָקראַטיש. דהײַנו: אין בית־המדרש האָט ער
געהאַט, װי אַלע פֿאָרנעמסטע בעלי־בתּים, אַן אָרט אין מזרח, נאָר געזעסן
איז ער אױף דער לעזשאַנקע אין פּאָליש, געהאַלטן אַ חומש מיטן „ביאור“
און דערצײלט, דװקא פֿאַרן פּראָסטן עולם, מעשׂיות פֿון רב משהלע
װײַנשטײן, פֿון מאָנטעפֿיאָרען און פֿון רױטשילדן אױך. דערצו האָט ער
געהאַט אַ באַסאָװע שטימע, געקאָנט שײן זינגען, ליב געהאַט אַ סך לאַכן
און געקאָנט מאַכן לאַכנדיק יענעם. מײנסטנס האָבן פֿון אים געלאַכט
װײַבער און מײדלעך ― די זײַנען ממש צעגאַנגען פֿאַר געלעכטער, אַז ער
האָט נאָר געװאָלט. מיט װאָס ער האָט זײ גענומען ― איז שװער צו װיסן.
נאָר ס'איז געװען גענוג, ער זאָל זײ זאָגן אײן װאָרט ― און די
געלעכטערן זײַנען שױן געגאַנגען ביזן הימל.
הײַנט װאָס פֿאַר אַ „הוליאַק“ איז דאָס געװען! אָן אים אַ חתונה איז
געװען אַ לװיה, ניט קײן חתונה. ניסל װעװיקס, אָדער ניסל ראַבינאָװיטש,
האָט געקאָנט מחיה־מתים זײַן, אַ גאַנצע װעלט מאַכן רעדעװדיק, לאַכנדיק
און טאַנצנדיק. דער חילוק צװישן אים און צװישן פֿעטער פּיניע איז
געװען, װאָס דער פֿעטער פּיניע האָט געקאָנט טאַנצן, און דער פֿעטער ניסל
האָט געקאָנט מאַכן טאַנצן אַנדערע. אַלע און אַלע האָבן מיט אים אױף אַ
שׂימחה מיטגעטרונקען, מיטגעזונגען און מיטגעטאַנצט. דער ערשטער איז
געװען דער סטאַנאָװאָי פּריסטאַװ. מיט אים האָט ער זיך געביטן מיט די
היטלען ― און ס'איז געװען ליהודים.
בכלל איז ניסל ראַבינאָװיטש געװען מיט נאַטשאַלסטװע אױסגעבונדן,
און האָט געפֿירט דאָס שטעטל ביד רמה, גלײַך װי ער װאָלט אַלײן געװען
אַ נאַטשאַלניק, אַ טשינאָװניק. דערצו האָט ער געהאַט אַ פּה־קדוש,
|