58 שלום עליכם
אַנדערן געהער זיך ניט אָן: איר מײדלשער נאָמען „פֿײגעלע־אַשמדאַי“
איז איר פֿאַרבליבן אױף אײביק. װעגן דעם האָבן שױן געזאָרגט נחום
װעװיקס קונדסים, און מער פֿון אַלע ― דער מיטלסטער און דער גרעסטער
קונדס, דער שרײַבער פֿון די דאָזיקע געשיכטעס.
16. די משפּחה
דרײַ ברידער ― דרײַ פֿאַרשײדענע טיפּן ― אַ „דיעלאָ“ מיט „קאַזנאַ“. ―
דער פֿעטער פּיניע טאַנצט אױף לײַכטער.
דער פֿאָטער פֿונעם העלד פֿון די דאָזיקע באַשרײַבונגען, נחום
װעװיקס, האָט געהאַט נאָך צװײ ברידער: פּיניע װעװיקס און ניסל װעװיקס
― דער װאָס איז אױבן דערמאָנט. און אַן אַנטיק איז דאָס, װאָס יעדער
פֿון די דרײַ ברידער איז זיך געװען אַ טיפּ פֿאַר זיך און קײן ברעקל נישט
געראָטן אײנס אין דאָס אַנדערע. דער עלטערער, נחום װעװיקס, איז
געװען, װי מיר װײסן שױן, אַ מישמאַש פֿון אַ חסיד און אַ משׂכּיל, אַ
פֿילאָזאָף און אַ שײנער דאַװענער, אַ למדן און אַ חקרן, און בטבֿע אַ מענטש
אַ שטילער, אַ פֿאַרבאָרגענער און אַ גרױסער בעל־מרה־שחורה. דער
אַנדערער, פּיניע װעװיקס, ― דער איז געװען שױן גאָר אַ גרױסער
ירא־שמים, מיט גאָר אַ לאַנגן טלית־קטן, אַ שײנער ייִד, איך מײן טאַקע אַ
שײנער אױפֿן פּנים, מיט אַ שײנער באָרד, שײנע, שמײכלענדיקע אױגן,
און בטבֿע זײער אַ לעבעדיקער, אַ מענטש, װאָס קהלט זיך, אַ קאָכלעפֿל, אַ
בריה אַ מוהל, חלילה נישט צוליב געלט, נאָר פּשוט לשם־מיצװה. מיט
אײנעם װאָרט, דאָס איז געװען אַ ייִד פֿון הו־האַ, שטענדיק פֿאַרטראָגן אין
פֿרעמדע געשעפֿטן, לאָדענישן, דולענישן, פֿאַרלאָזענישן, אױסגלײַכענישן,
אַלמנות, יתומים און גלאַט אָרעמעלײַט. הײַנט װוּ איז עפּעס גבאָות אין
בית־המדרש, אין קלױז, אין חבֿרה־קדישא, אין חבֿרה־מישניות און
חבֿרה־תּהילים? איך האָב מורא, אַז דאָס איז בײַ אים געװען טײַערער פֿון אַן
אײגענעם מאַרק אָדער אַ יריד. רבי־געלט האָט דאָס אים אױך געקאָסט גענוג.
נאָר װי באַלד ס'איז אַ מיצװה, װאָס מאַכט דאָס אױס? אַדרבא, װאָס מער
עס קאָסט רבי־געלט, אַלץ גרעסער איז די מיצװה, און באַקלאָגן זיך
דערױף טאָר מען נישט, װאָרעם דעמאָלט איז שױן די מיצװה אױס מיצװה.
למשל, עס געדענקט זיך אַ מעשׂה: אײנמאָל האָט געזאָלט זײַן
„טאָרגעס“ אױף דער „פּאָטשט“. בכדי מע זאָל זיך ניט שמײַסן אין די מקחים און
|
|
58 sholem aleykhem
andern geher zikh nit on: ir meydlsher nomen "feygele-ashmday''
iz ir farblibn oyf eybik. vegn dem hobn shoyn gezorgt Nokhem
veviks kundeysem, un mer fun ale ― der mitlster un der grester
kundes, der shrayber fun di dozike geshikhtes.
16. di mishpokhe
dray brider ― dray farsheydene tipn ― a "dyelo'' mit "kazna''. ―
der feter pinye tantst oyf laykhter.
der foter funem held fun di dozike bashraybungen, Nokhem
veviks, hot gehat nokh tsvey brider: pinye veviks un nisl veviks
― der vos iz oybn dermont. un an antik iz dos, vos yeder
fun di dray brider iz zikh geven a tip far zikh un keyn brekl nisht
gerotn eyns in dos andere. der elterer, Nokhem veviks, iz
geven, vi mir veysn shoyn, a mishmash fun a khosed un a maskel, a
filozof un a sheyner davener, a lamdn un a khakren, un beteve a mentsh
a shtiler, a farborgener un a groyser bel-moreshkhoyre. der
anderer, pinye veviks, ― der iz geven shoyn gor a groyser
yoreshomayem, mit gor a langn taleskotn, a sheyner yid, ikh meyn take a
sheyner oyfn ponem, mit a sheyner bord, sheyne, shmeykhlendike oygn,
un beteve zeyer a lebediker, a mentsh, vos khlt zikh, a kokhlefl, a
berye a moyel, kholile nisht tsulib gelt, nor poshet lshm-mitsvh. mit
eynem vort, dos iz geven a yid fun hu-ha, shtendik fartrogn in
fremde gesheftn, lodenishn, dulenishn, farlozenishn, oysglaykhenishn,
almones, yesoymem un glat oremelayt. haynt vu iz epes gbouT in
bes-hamedresh, in kloyz, in khevrekedishe, in HBrh-mishnayes un
HBrh-tilem? ikh hob moyre, az dos iz bay im geven tayerer fun an
eygenem mark oder a yarid. rbi-gelt hot dos im oykh gekost genug.
nor vi bald s'iz a mitsve, vos makht dos oys? aderabe, vos mer
es kost rbi-gelt, alts greser iz di mitsve, un baklogn zikh
deroyf tor men nisht, vorem demolt iz shoyn di mitsve oys mitsve.
lemoshl, es gedenkt zikh a mayse: eynmol hot gezolt zayn
"torges'' oyf der "potsht''. bkhdi me zol zikh nit shmaysn in di mekokhem un
|
58 שלום עליכם
אַנדערן געהער זיך ניט אָן: איר מײדלשער נאָמען „פֿײגעלע־אַשמדאַי“
איז איר פֿאַרבליבן אױף אײביק. װעגן דעם האָבן שױן געזאָרגט נחום
װעװיקס קונדסים, און מער פֿון אַלע ― דער מיטלסטער און דער גרעסטער
קונדס, דער שרײַבער פֿון די דאָזיקע געשיכטעס.
16. די משפּחה
דרײַ ברידער ― דרײַ פֿאַרשײדענע טיפּן ― אַ „דיעלאָ“ מיט „קאַזנאַ“. ―
דער פֿעטער פּיניע טאַנצט אױף לײַכטער.
דער פֿאָטער פֿונעם העלד פֿון די דאָזיקע באַשרײַבונגען, נחום
װעװיקס, האָט געהאַט נאָך צװײ ברידער: פּיניע װעװיקס און ניסל װעװיקס
― דער װאָס איז אױבן דערמאָנט. און אַן אַנטיק איז דאָס, װאָס יעדער
פֿון די דרײַ ברידער איז זיך געװען אַ טיפּ פֿאַר זיך און קײן ברעקל נישט
געראָטן אײנס אין דאָס אַנדערע. דער עלטערער, נחום װעװיקס, איז
געװען, װי מיר װײסן שױן, אַ מישמאַש פֿון אַ חסיד און אַ משׂכּיל, אַ
פֿילאָזאָף און אַ שײנער דאַװענער, אַ למדן און אַ חקרן, און בטבֿע אַ מענטש
אַ שטילער, אַ פֿאַרבאָרגענער און אַ גרױסער בעל־מרה־שחורה. דער
אַנדערער, פּיניע װעװיקס, ― דער איז געװען שױן גאָר אַ גרױסער
ירא־שמים, מיט גאָר אַ לאַנגן טלית־קטן, אַ שײנער ייִד, איך מײן טאַקע אַ
שײנער אױפֿן פּנים, מיט אַ שײנער באָרד, שײנע, שמײכלענדיקע אױגן,
און בטבֿע זײער אַ לעבעדיקער, אַ מענטש, װאָס קהלט זיך, אַ קאָכלעפֿל, אַ
בריה אַ מוהל, חלילה נישט צוליב געלט, נאָר פּשוט לשם־מיצװה. מיט
אײנעם װאָרט, דאָס איז געװען אַ ייִד פֿון הו־האַ, שטענדיק פֿאַרטראָגן אין
פֿרעמדע געשעפֿטן, לאָדענישן, דולענישן, פֿאַרלאָזענישן, אױסגלײַכענישן,
אַלמנות, יתומים און גלאַט אָרעמעלײַט. הײַנט װוּ איז עפּעס גבאָות אין
בית־המדרש, אין קלױז, אין חבֿרה־קדישא, אין חבֿרה־מישניות און
חבֿרה־תּהילים? איך האָב מורא, אַז דאָס איז בײַ אים געװען טײַערער פֿון אַן
אײגענעם מאַרק אָדער אַ יריד. רבי־געלט האָט דאָס אים אױך געקאָסט גענוג.
נאָר װי באַלד ס'איז אַ מיצװה, װאָס מאַכט דאָס אױס? אַדרבא, װאָס מער
עס קאָסט רבי־געלט, אַלץ גרעסער איז די מיצװה, און באַקלאָגן זיך
דערױף טאָר מען נישט, װאָרעם דעמאָלט איז שױן די מיצװה אױס מיצװה.
למשל, עס געדענקט זיך אַ מעשׂה: אײנמאָל האָט געזאָלט זײַן
„טאָרגעס“ אױף דער „פּאָטשט“. בכדי מע זאָל זיך ניט שמײַסן אין די מקחים און
|