48 שלום עליכם
איז מען שױן במילא נאָכגעגאַנגען אים, װי אַ קעלבל, און געטאָן
אַלצדינג, װאָס דער יצר־הרע האָט געהײסן טאָן. און דער יצר־הרע האָט שױן
אַזאַ גליק, אַז אים פֿאָלגט מען אַ סך מער, װי דעם יצר־טובֿ.
עס העלפֿט נישט קײן שום מוסר־זאָגן מיט קײן
שום מאָראַל פּרעדיקן. אַדרבא ― װאָס מער דער יצר־טובֿ פֿלײַסט זיך,
אַלץ שטאַרקער אַרבעט דער יצר־הרע. איך האָב מורא אַרױסצורײדן, נאָר
מיר שײַנט, אַז ס'זאָל ניט זײַן קײן יצר־טובֿ, װאָלט דער יצר־הרע נישט
געהאַט װאָס צו טאָן...
13. גנבֿה, קאָרטנשפּיל און אַנדערע עבֿירות
די קינדער העלפֿן דער מאַמע אױפֿן יריד. ― קאָרטן לכּבֿוד חנוכּה. ― בערל דער
אלמנהס לערנט גנבֿענען. ― אַ יונג אַן אױסװוּרף.
מיט נחום װעװיקס קינדער האָט זיך דער יצר־הרע באַגאַנגען, װי אַ
מערדער. לא די װאָס די קונדסים האָבן פֿאַרקנײטשט דאָס דאַװנען, העכער
האַלב איבערגעהיפּערט און געזאָגט דער באָבען אַ גרױסן ליגן, אַז זײ
האָבן אױסערן דאַװנען נאָך געזאָגט עטלעכע קאַפּיטלעך תּהילים, ― האָבן
זײ נאָך פּשוט אױסגעלערנט זיך גנבֿענען, נאַשן, קאָרטן־שפּילן און נאָך
אַנדערע עבֿירות... פֿאַרשטײט זיך, אַז דאָס אַלצדינג איז געגאַנגען בהדרגה,
אײנס האָט מיטגעשלעפּט דאָס אַנדערע, װי אין פּסוק שטײט געשריבן:
עבֿירה גוררת עבֿירה... און געגאַנגען איז דאָס אָט װי אַזױ:
איך האָב אײַך שױן, דאַכט זיך, געזאָגט אױבן, אַז די װאָראָנקאָװער
ייִדן האָבן געלעבט פֿונעם גױ, און איבערהױפּט פֿון די גרױסע ירידים,
װאָס האָבן געהײסן מיטן נאָמען „קראַסנע טאָרגעס“
[красне торге: מאַרק־טעג, װען די קרעמער לײזן געלט פֿון די דאָרפֿסלײַט].
אױף די דאָזיקע
ירידים האָבן ייִדן אַרױסגעקוקט, האָבן זיך געטומלט, געמאַכט געשעפֿטן,
געלײזט געלט, און גױים האָבן געטאָן זײערס ― זײ האָבן געגנבֿעט, און
איבערהױפּט די גױעס. ס'איז גאָר ניט געװען אױסצושטײן און
אײַנצוהיטן זיך פֿון זײ! אָט האָט איר בײַ אײנער אַרױסגעטרײסלט פֿון אַרבל
אַ פֿאַטשײלע, אָדער אַ סטענגעלע, און אָט האָט שױן די אַנדערע גױע
אַװעקגעלקחנט אונטער דער נאָז אַ חלבֿן ליכטל, אָדער אַ באָקסער. װאָס
טוט מען? איז די מאַמע, חיה־אסתּר נחום װעװיקס, געפֿאַלן אױף אַן עצה:
אַװעקגעשטעלט אירע ייִנגלעך אין קלײט, זײ זאָלן אַכטונג געבן, מע זאָל
ניט גנבֿענען ― און חבֿרה האָבן איר גוט און געטרײַ אַכטונג געגעבן: אַ
|
|
48 sholem aleykhem
iz men shoyn bemeyle nokhgegangen im, vi a kelbl, un geton
altsding, vos der itsr-hre hot geheysn ton. un der itsr-hre hot shoyn
aza glik, az im folgt men a sakh mer, vi dem itsr-tuv.
es helft nisht keyn shum musr-zogn mit keyn
shum moral predikn. aderabe ― vos mer der itsr-tuv flayst zikh,
alts shtarker arbet der itsr-hre. ikh hob moyre aroystsureydn, nor
mir shaynt, az s'zol nit zayn keyn itsr-tuv, volt der itsr-hre nisht
gehat vos tsu ton...
13. ganeyve, kortnshpil un andere aveyres
di kinder helfn der mame oyfn yarid. ― kortn lekoved khaneke. ― berl
der
#lmnhs lernt ganvenen. ― a yung an oysvurf.
mit Nokhem veviks kinder hot zikh der itsr-hre bagangen, vi a
merder. loy di vos di kundeysem hobn farkneytsht dos davnen, hekher
halb ibergehipert un gezogt der boben a groysn lign, az zey
hobn oysern davnen nokh gezogt etlekhe kapitlekh tilem, ― hobn
zey nokh poshet oysgelernt zikh ganvenen, nashn, kortn-shpiln un nokh
andere aveyres... farshteyt zikh, az dos altsding iz gegangen behadroge,
eyns hot mitgeshlept dos andere, vi in posek shteyt geshribn:
aveyre gurrT aveyre... un gegangen iz dos ot vi azoy:
ikh hob aykh shoyn, dakht zikh, gezogt oybn, az di voronkover
yidn hobn gelebt funem goy, un iberhoypt fun di groyse yaridem,
vos hobn geheysn mitn nomen "krasne torges''
[красне торге: mark-teg, ven di kremer leyzn gelt fun di dorfslayt].
oyf di dozike
yaridem hobn yidn aroysgekukt, hobn zikh getumlt, gemakht gesheftn,
geleyzt gelt, un goyem hobn geton zeyers ― zey hobn geganvet, un
iberhoypt di goyes. s'iz gor nit geven oystsushteyn un
ayntsuhitn zikh fun zey! ot hot ir bay eyner aroysgetreyslt fun arbl
a fatsheyle, oder a stengele, un ot hot shoyn di andere goye
avekgelakkhnt unter der noz a kheylevn likhtl, oder a bokser. vos
tut men? iz di mame, Hih-Ester Nokhem veviks, gefaln oyf an eytse:
avekgeshtelt ire yinglekh in kleyt, zey zoln akhtung gebn, me zol
nit ganvenen ― un khevre hobn ir gut un getray akhtung gegebn: a
|
48 שלום עליכם
איז מען שױן במילא נאָכגעגאַנגען אים, װי אַ קעלבל, און געטאָן
אַלצדינג, װאָס דער יצר־הרע האָט געהײסן טאָן. און דער יצר־הרע האָט שױן
אַזאַ גליק, <<אַז אים פֿאָלגט מען אַ סך מער, װי דעם יצר־טובֿ>>.
עס העלפֿט נישט קײן שום מוסר־זאָגן מיט קײן
שום מאָראַל פּרעדיקן. אַדרבא ― װאָס מער דער יצר־טובֿ פֿלײַסט זיך,
אַלץ שטאַרקער אַרבעט דער יצר־הרע. איך האָב מורא אַרױסצורײדן, נאָר
מיר שײַנט, אַז ס'זאָל ניט זײַן קײן יצר־טובֿ, װאָלט דער יצר־הרע נישט
געהאַט װאָס צו טאָן...
13. גנבֿה, קאָרטנשפּיל און אַנדערע עבֿירות
די קינדער העלפֿן דער מאַמע אױפֿן יריד. ― קאָרטן לכּבֿוד חנוכּה. ― בערל דער
אלמנהס לערנט גנבֿענען. ― אַ יונג אַן אױסװוּרף.
מיט נחום װעװיקס קינדער האָט זיך דער יצר־הרע באַגאַנגען, װי אַ
מערדער. לא די װאָס די קונדסים האָבן פֿאַרקנײטשט דאָס דאַװנען, העכער
האַלב איבערגעהיפּערט און געזאָגט דער באָבען אַ גרױסן ליגן, אַז זײ
האָבן אױסערן דאַװנען נאָך געזאָגט עטלעכע קאַפּיטלעך תּהילים, ― האָבן
זײ נאָך פּשוט אױסגעלערנט זיך גנבֿענען, נאַשן, קאָרטן־שפּילן און נאָך
אַנדערע עבֿירות... פֿאַרשטײט זיך, אַז דאָס אַלצדינג איז געגאַנגען בהדרגה,
אײנס האָט מיטגעשלעפּט דאָס אַנדערע, װי אין פּסוק שטײט געשריבן:
עבֿירה גוררת עבֿירה... און געגאַנגען איז דאָס אָט װי אַזױ:
איך האָב אײַך שױן, דאַכט זיך, געזאָגט אױבן, אַז די װאָראָנקאָװער
ייִדן האָבן געלעבט פֿונעם גױ, און איבערהױפּט פֿון די גרױסע ירידים,
װאָס האָבן געהײסן מיטן נאָמען „קראַסנע טאָרגעס“
[красне торге: מאַרק־טעג, װען די קרעמער לײזן געלט פֿון די דאָרפֿסלײַט].
אױף די דאָזיקע
ירידים האָבן ייִדן אַרױסגעקוקט, האָבן זיך געטומלט, געמאַכט געשעפֿטן,
געלײזט געלט, און גױים האָבן געטאָן זײערס ― זײ האָבן געגנבֿעט, און
איבערהױפּט די גױעס. ס'איז גאָר ניט געװען אױסצושטײן און
אײַנצוהיטן זיך פֿון זײ! אָט האָט איר בײַ אײנער אַרױסגעטרײסלט פֿון אַרבל
אַ פֿאַטשײלע, אָדער אַ סטענגעלע, און אָט האָט שױן די אַנדערע גױע
אַװעקגעלקחנט אונטער דער נאָז אַ חלבֿן ליכטל, אָדער אַ באָקסער. װאָס
טוט מען? איז די מאַמע, חיה־אסתּר נחום װעװיקס, געפֿאַלן אױף אַן עצה:
אַװעקגעשטעלט אירע ייִנגלעך אין קלײט, זײ זאָלן אַכטונג געבן, מע זאָל
ניט גנבֿענען ― און חבֿרה האָבן איר גוט און געטרײַ אַכטונג געגעבן: אַ
|