פֿונעם יאַריד 45
געזשאַלעװעט קײן שמיץ... אױ, שמיץ!...
נאָר דאָס אַלצדינג איז געװען גאָרנישט אַקעגן דעם, װאָס סירקאָ
איז נעבעך אומגעקומען אומזיסט־אומנישט!
מער פֿון אַלע איז געװען דערשלאָגן סירקאָס ליבלינג ― דער מחבר
פֿון די דאָזיקע מעמואַרן. דער האָט עטלעכע טעג דורכאַנאַנד ניט געגעסן,
עטלעכע נעכט ניט געשלאָפֿן, געקאַטשעט זיך אַף אַלע זײַטן, געזיפֿצט און
געקרעכצט שטילערהײט, נישט געקאָנט מוחל זײַן די שלעכטע בײזע
מענטשן, װאָס האָבן ניט אין זיך קײן קאַפּ רחמנות, קײן צער בעלי־
חײם, קײן טראָפּן יושר ― און ער האָט שטאַרק־שטאַרק נאָכגעדענקט נאָך
דעם, װאָס איז אַ הונט און װאָס איז אַ מענטש, להבֿדיל?... פֿאַרװאָס
איז אַ הונט אַזױ געטרײַ צו אַ מענטשן, און פֿאַרװאָס איז אַ מענטש
אַ תּליון?... און עס קומט אים אַפֿן זינען סירקאָ מיט די קלוגע גוטע אױגן,
און ער פֿאַלט־צו מיטן פּנים צו דער קישן און באַנעצט זי מיט ביטערע,
ביטערע טרערן.
12
דער יצר־טובֿ מיטן יצר הרע
עוזר דער קאַרנאָסער ― אַ מסור. ― אַ סך אַפּיטרופּסים. ― די באָבע מינדעס
שבת־אױבס. ― מוסר־זאָגער און מאָראַל־פּרײדיקער.
טאָמער װאָלט אַ ייִנגל פֿאַרגעסן, אַז ער האָט געהאַט אַ הונט פֿאַר
אַ חבֿר, האָט מען אים דערמאָנט אַף יעדן טריט און שריט: „סירקאָ האָט
דיר געלאָזט געריסן“... און באַ אַזאַ געלעגנהײט האָט מען אים שױן
דערװײַל אַרײַנגעזאָגט אַביסל מוסר ― ער זאָל האָבן צו געדענקען אַף
װײַטער. דאָס מוסר־זאָגן איז פֿאַר אים געװען אַ סך ערגער פֿון פּעטש.
ניט אומזיסט זאָגט מען באַ אונדז אַ שפּריכװאָרט: „אַ פּאַטש פֿאַרגײט,
אַ װאָרט באַשטײט“. ובפֿרט, אַז דאָ איז געװען בײדע זאַכן: אי פּעטש, אי
װערטער. און װערטער זײַנען געגאַנגען פֿון אַלע זײַטן. װער ס'האָט גע־
האַט גאָט אין האַרצן, דער האָט געשטראָפֿט, און דװקא מיט גוטע רײד.
דאַכט זיך, װאָס געהער זיך אָן אַ ייִד אַ שמשׂ צו אַ נגידס אַ ייִנגל, בעת
ער דאַװנט? און װאָס איז זײַן עסק, אַשטײגער, װאָס אַ נגידס אַ ייִנגל
קוקט דורכן פֿענצטער אַרױס אַקוראַט בעת שמונה־עשׂרה? און אַ נגידס
אַ ייִנגל, מײנט איר, קוקט אומזיסט דורכן פֿענצטער? ס'מעג זיך טאַקע
זײַן שמונה־עשׂרה, ס'איז אָבער פֿאָרט העכסט־אינטערעסאַנט צו זען אַ
|
|
funem yarid 45
gezhalevet keyn shmits... oy, shmits!...
nor dos altsding iz geven gornisht akegn dem, vos sirko
iz nebekh umgekumen umzist-umnisht!
mer fun ale iz geven dershlogn sirkos libling ― der mekhaber
fun di dozike memuarn. der hot etlekhe teg durkhanand nit gegesn,
etlekhe nekht nit geshlofn, gekatshet zikh af ale zaytn, geziftst un
gekrekhtst shtilerhayt, nisht gekont moykhl zayn di shlekhte beyze
mentshn, vos hobn nit in zikh keyn kap rakhmones, keyn tsar beli-
khayem, keyn tropn yoysher ― un er hot shtark-shtark nokhgedenkt nokh
dem, vos iz a hunt un vos iz a mentsh, lehavdil?... farvos
iz a hunt azoy getray tsu a mentshn, un farvos iz a mentsh
a Wlyun?... un es kumt im afn zinen sirko mit di kluge gute oygn,
un er falt-tsu mitn ponem tsu der kishn un banetst zi mit bitere,
bitere trern.
12
der itsr-tuv mitn yeytser hore
oyzer der karnoser ― a moser. ― a sakh apitrupsim. ― di bobe mindes
shabes-oybs. ― musr-zoger un moral-preydiker.
tomer volt a yingl fargesn, az er hot gehat a hunt far
a khaver, hot men im dermont af yedn trit un shrit: "sirko hot
dir gelozt gerisn''... un ba aza gelegnhayt hot men im shoyn
dervayl arayngezogt abisl muser ― er zol hobn tsu gedenken af
vayter. dos musr-zogn iz far im geven a sakh erger fun petsh.
nit umzist zogt men ba undz a shprikhvort: "a patsh fargeyt,
a vort bashteyt''. ubfrt, az do iz geven beyde zakhn: i petsh, i
verter. un verter zaynen gegangen fun ale zaytn. ver s'hot ge-
hat got in hartsn, der hot geshtroft, un davke mit gute reyd.
dakht zikh, vos geher zikh on a yid a shames tsu a ngids a yingl, beys
er davnt? un vos iz zayn eysek, ashteyger, vos a ngids a yingl
kukt durkhn fentster aroys akurat beys shimenesre? un a ngids
a yingl, meynt ir, kukt umzist durkhn fentster? s'meg zikh take
zayn shimenesre, s'iz ober fort hekhst-interesant tsu zen a
|
פֿונעם יאַריד 45
געזשאַלעװעט קײן שמיץ... אױ, שמיץ!...
נאָר דאָס אַלצדינג איז געװען גאָרנישט אַקעגן דעם, װאָס סירקאָ
איז נעבעך אומגעקומען אומזיסט־אומנישט!
מער פֿון אַלע איז געװען דערשלאָגן סירקאָס ליבלינג ― דער מחבר
פֿון די דאָזיקע מעמואַרן. דער האָט עטלעכע טעג דורכאַנאַנד ניט געגעסן,
עטלעכע נעכט ניט געשלאָפֿן, געקאַטשעט זיך אַף אַלע זײַטן, געזיפֿצט און
געקרעכצט שטילערהײט, נישט געקאָנט מוחל זײַן די שלעכטע בײזע
מענטשן, װאָס האָבן ניט אין זיך קײן קאַפּ רחמנות, קײן צער
בעליחײם, קײן טראָפּן יושר ― און ער האָט שטאַרק־שטאַרק נאָכגעדענקט נאָך
דעם, װאָס איז אַ הונט און װאָס איז אַ מענטש, להבֿדיל?... פֿאַרװאָס
איז אַ הונט אַזױ געטרײַ צו אַ מענטשן, און פֿאַרװאָס איז אַ מענטש
אַ תּליון?... און עס קומט אים אַפֿן זינען סירקאָ מיט די קלוגע גוטע אױגן,
און ער פֿאַלט־צו מיטן פּנים צו דער קישן און באַנעצט זי מיט ביטערע,
ביטערע טרערן.
12
דער יצר־טובֿ מיטן יצר הרע
עוזר דער קאַרנאָסער ― אַ מסור. ― אַ סך אַפּיטרופּסים. ― די באָבע מינדעס
שבת־אױבס. ― מוסר־זאָגער און מאָראַל־פּרײדיקער.
טאָמער װאָלט אַ ייִנגל פֿאַרגעסן, אַז ער האָט געהאַט אַ הונט פֿאַר
אַ חבֿר, האָט מען אים דערמאָנט אַף יעדן טריט און שריט: „סירקאָ האָט
דיר געלאָזט געריסן“... און באַ אַזאַ געלעגנהײט האָט מען אים שױן
דערװײַל אַרײַנגעזאָגט אַביסל מוסר ― ער זאָל האָבן צו געדענקען אַף
װײַטער. דאָס מוסר־זאָגן איז פֿאַר אים געװען אַ סך ערגער פֿון פּעטש.
ניט אומזיסט זאָגט מען באַ אונדז אַ שפּריכװאָרט: „אַ פּאַטש פֿאַרגײט,
אַ װאָרט באַשטײט“. ובפֿרט, אַז דאָ איז געװען בײדע זאַכן: אי פּעטש, אי
װערטער. און װערטער זײַנען געגאַנגען פֿון אַלע זײַטן. װער ס'האָט
געהאַט גאָט אין האַרצן, דער האָט געשטראָפֿט, און דװקא מיט גוטע רײד.
דאַכט זיך, װאָס געהער זיך אָן אַ ייִד אַ שמשׂ צו אַ נגידס אַ ייִנגל, בעת
ער דאַװנט? און װאָס איז זײַן עסק, אַשטײגער, װאָס אַ נגידס אַ ייִנגל
קוקט דורכן פֿענצטער אַרױס אַקוראַט בעת שמונה־עשׂרה? און אַ נגידס
אַ ייִנגל, מײנט איר, קוקט אומזיסט דורכן פֿענצטער? ס'מעג זיך טאַקע
זײַן שמונה־עשׂרה, ס'איז אָבער פֿאָרט העכסט־אינטערעסאַנט צו זען אַ
|