3
3. טאַטע־מאַמע
אַ װאָראָנקאָװער נגיד מיט אַ סך פּרנסות. ― אַ כאַליאַסטרע קינדער. ― פֿרומע
די דינסטמױד געװעלטיקט איבער זײ. ― דער העלד איז אַ נאָכמאַכער, אַ קונדס.
אַ הױכער, מיט אַ שטענדיק פֿאַרזאָרגט פּנים, מיט אַ ברײטן, װײַסן,
געקנײטשטן שטערן, מיט אַ שיטער שמײכלענדיק בערדל, אַ בעל־הבית אַ
ייִד און אַ בעל־תּיפֿלה, אַ למדן און אַ בעל־תּנ″ך, אַ פֿרומער און אַ
בעל־לשון־קודש, אַ חסיד פֿון טאַלנער רבין און אַ ליבהאָבער פֿון
מאַפּו [אַבֿרהם מאַפּו 1808-1867],
סלאָנימסקי [חײם זעליק בן יעקבֿ סלאָנימסקי 1810-1904]
און צעדערבױם [אַלעקסאַנדער הלוי אָסיפּאָװיטש צעדערבױם 1816-1893],
אַ חקרן, אַ בורר און אַ בעל־עצה און אַ שפּילער אין שאָך
און אַ מבֿין אױף פּערל און בריליאַנטן ― אָט דאָס װעט זײַן די ריכטיקע
פֿיזיאָנאָמיע פֿון דעם העלדס פֿאָטער, רב נחום װעװיקס, װאָס האָט גערעכנט
זיך אין שטאָט פֿאַרן גרעסטן נגיד.
װיפֿל אַזאַ נגיד פֿון װאָראָנקאָ האָט געקאָנט פֿאַרמאָגן ― איז שװער
צו זאָגן; נאָר געשעפֿטן האָט ער געהאַט אַ גוזמא: ער איז געװען אַ
פּאָסעסאָר, צוגעשטעלט בוריקעס אין „זאַװאָד“, געהאַלטן די זעמסקע פּאָטשט,
געהאַנדלט מיט תּבֿואה, געגרוזעט בערלינעס אױפֿן דניעפּר, געהאַקט װאַלד און
געשטעלט אָקסן אױף דער בראַהע, נאָר פּרנסה האָט מען געצױגן פֿון דער
„שניט־קראָם“. עס רעדט זיך נאָר אַזױ אַ „שניט־קראָם“. דאָרט האָט זיך
געפֿונען אױך צעלניק, און באַקאַלײ, און הײ און האָבער, און הײמישע
רפֿואות פֿאַר גױים און גױעס, און אײַזנװאַרג אױך. אין „שניט־קראָם“ האָט
זיך דער טאַטע נישט אַרײַנגעמישט. דאָס האָט געפֿירט אינגאַנצן די מאַמע,
אַ ייִדענע אַן אשת־חיל, אַ גיכע טוערין און מיט סכּנות אַ שטרענגע צו אירע
קינדער. און קינדער זײַנען געװען היפּשלעך, אַריבער אַ טוץ, און פֿון
אַלערלײ װוּקס און פֿון אַלערלײ פֿאַרב: קינדער מיט שװאַרצע הערלעך, מיט
בלאָנדע און מיט געלע.
קײן גרױסן צימעס האָט מען מיט דעם קלײנװאַרג, געװײנטלעך, נישט
געמאַכט. דאָס הײסט, שטאַרק בענקען האָט מען נאָך זײ ניט געבענקט, און
אַז זײ זאָלן, חס־ושלום, נישט געװען קומען אױף דער װעלט, װאָלט אױך
געװען אָן אַן אומגליק; נאָר אַז זײ זײַנען שױן דאָ, איז ― „מהיכא־תּיתי,
װעמען מאַכן זײ קאַליע? זאָלן זײ זײַן מיט יאָרן“... װער ס'האָט זיך געקאָנט
אױסדרײען פֿון פּאָקן און פֿון מאָזלען און פֿון אַלע איבעריקע קינדערשע
שלעק־פּורעניותן, דער איז אױסגעװאַקסן און אַװעק אין חדר אַרײַן, פֿריִער
צו נטע־לײב דרדקי, דערנאָך צו רב זרחל דעם גמרא־מלמד. און װער עס
האָט נישט געקאָנט בײַשטײן דעם בעל־דבר מיט די טױזנט אױגן, װאָס
לאָקערט אױף קלײנע עופֿעלעך, דער האָט זיך באַצײַטנס אָפּגעטראָגן אַהין, פֿון
|
|
3
3. tate-mame
a voronkover noged mit a sakh parnoses. ― a khalyastre kinder. ― frume
di dinstmoyd geveltikt iber zey. ― der held iz a nokhmakher, a kundes.
a hoykher, mit a shtendik farzorgt ponem, mit a breytn, vaysn,
gekneytshtn shtern, mit a shiter shmeykhlendik berdl, a balebos a
yid un a bel-tifle, a lamdn un a baal-Wn″kh, a frumer un a
bel-lshun-kudsh, a khosed fun talner rebn un a libhober fun
mapu [eyvrom mapu 1808-1867],
slonimski [khayem zelik ben Yankev slonimski 1810-1904]
un tsederboym [aleksander hloy osipovitsh tsederboym 1816-1893],
a khakren, a boyrer un a bel-etsh un a shpiler in shokh
un a meyvn oyf perl un brilyantn ― ot dos vet zayn di rikhtike
fizyonomye fun dem helds foter, reb Nokhem veviks, vos hot gerekhnt
zikh in shtot farn grestn noged.
vifl aza noged fun voronko hot gekont farmogn ― iz shver
tsu zogn; nor gesheftn hot er gehat a guzme: er iz geven a
posesor, tsugeshtelt burikes in "zavod'', gehaltn di zemske potsht,
gehandlt mit tvue, gegruzet berlines oyfn dnyepr, gehakt vald un
geshtelt oksn oyf der brahe, nor parnose hot men getsoygn fun der
"shnit-krom''. es redt zikh nor azoy a "shnit-krom''. dort hot zikh
gefunen oykh tselnik, un bakaley, un hey un hober, un heymishe
refues far goyem un goyes, un ayznvarg oykh. in "shnit-krom'' hot
zikh der tate nisht arayngemisht. dos hot gefirt ingantsn di mame,
a yidene an eyshes-Hil, a gikhe tuerin un mit sakones a shtrenge tsu ire
kinder. un kinder zaynen geven hipshlekh, ariber a tuts, un fun
alerley vuks un fun alerley farb: kinder mit shvartse herlekh, mit
blonde un mit gele.
keyn groysn tsimes hot men mit dem kleynvarg, geveyntlekh, nisht
gemakht. dos heyst, shtark benken hot men nokh zey nit gebenkt, un
az zey zoln, khasvesholem, nisht geven kumen oyf der velt, volt oykh
geven on an umglik; nor az zey zaynen shoyn do, iz ― "meykheteyse,
vemen makhn zey kalye? zoln zey zayn mit yorn''... ver s'hot zikh gekont
oysdreyen fun pokn un fun mozlen un fun ale iberike kindershe
shlek-puronyesn, der iz oysgevaksn un avek in kheyder arayn, frier
tsu nte-leyb dardeke, dernokh tsu reb Zerekhl dem gmr#-mlmd. un ver es
hot nisht gekont bayshteyn dem bel-dbr mit di toyznt oygn, vos
lokert oyf kleyne eufelekh, der hot zikh batsaytns opgetrogn ahin, fun
|
3
3. טאַטע־מאַמע
אַ װאָראָנקאָװער נגיד מיט אַ סך פּרנסות. ― אַ כאַליאַסטרע קינדער. ― פֿרומע
די דינסטמױד געװעלטיקט איבער זײ. ― דער העלד איז אַ נאָכמאַכער, אַ קונדס.
אַ הױכער, מיט אַ שטענדיק פֿאַרזאָרגט פּנים, מיט אַ ברײטן, װײַסן,
געקנײטשטן שטערן, מיט אַ שיטער שמײכלענדיק בערדל, אַ בעל־הבית אַ
ייִד און אַ בעל־תּיפֿלה, אַ למדן און אַ בעל־תּנ″ך, אַ פֿרומער און אַ
בעל־לשון־קודש, אַ חסיד פֿון טאַלנער רבין און אַ ליבהאָבער פֿון
מאַפּו [אַבֿרהם מאַפּו 1808-1867],
סלאָנימסקי [חײם זעליק בן יעקבֿ סלאָנימסקי 1810-1904]
און צעדערבױם [אַלעקסאַנדער הלוי אָסיפּאָװיטש צעדערבױם 1816-1893],
אַ חקרן, אַ בורר און אַ בעל־עצה און אַ שפּילער אין שאָך
און אַ מבֿין אױף פּערל און בריליאַנטן ― אָט דאָס װעט זײַן די ריכטיקע
פֿיזיאָנאָמיע פֿון דעם העלדס פֿאָטער, רב נחום װעװיקס, װאָס האָט גערעכנט
זיך אין שטאָט פֿאַרן גרעסטן נגיד.
װיפֿל אַזאַ נגיד פֿון װאָראָנקאָ האָט געקאָנט פֿאַרמאָגן ― איז שװער
צו זאָגן; נאָר געשעפֿטן האָט ער געהאַט אַ גוזמא: ער איז געװען אַ
פּאָסעסאָר, צוגעשטעלט בוריקעס אין „זאַװאָד“, געהאַלטן די זעמסקע פּאָטשט,
געהאַנדלט מיט תּבֿואה, געגרוזעט בערלינעס אױפֿן דניעפּר, געהאַקט װאַלד און
געשטעלט אָקסן אױף דער בראַהע, נאָר פּרנסה האָט מען געצױגן פֿון דער
„שניט־קראָם“. עס רעדט זיך נאָר אַזױ אַ „שניט־קראָם“. דאָרט האָט זיך
געפֿונען אױך צעלניק, און באַקאַלײ, און הײ און האָבער, און הײמישע
רפֿואות פֿאַר גױים און גױעס, און אײַזנװאַרג אױך. אין „שניט־קראָם“ האָט
זיך דער טאַטע נישט אַרײַנגעמישט. דאָס האָט געפֿירט אינגאַנצן די מאַמע,
אַ ייִדענע אַן אשת־חיל, אַ גיכע טוערין און מיט סכּנות אַ שטרענגע צו אירע
קינדער. און קינדער זײַנען געװען היפּשלעך, אַריבער אַ טוץ, און פֿון
אַלערלײ װוּקס און פֿון אַלערלײ פֿאַרב: קינדער מיט שװאַרצע הערלעך, מיט
בלאָנדע און מיט געלע.
קײן גרױסן צימעס האָט מען מיט דעם קלײנװאַרג, געװײנטלעך, נישט
געמאַכט. דאָס הײסט, שטאַרק בענקען האָט מען נאָך זײ ניט געבענקט, און
אַז זײ זאָלן, חס־ושלום, נישט געװען קומען אױף דער װעלט, װאָלט אױך
געװען אָן אַן אומגליק; נאָר אַז זײ זײַנען שױן דאָ, איז ― „מהיכא־תּיתי,
װעמען מאַכן זײ קאַליע? זאָלן זײ זײַן מיט יאָרן“... װער ס'האָט זיך געקאָנט
אױסדרײען פֿון פּאָקן און פֿון מאָזלען און פֿון אַלע איבעריקע קינדערשע
שלעק־פּורעניותן, דער איז אױסגעװאַקסן און אַװעק אין חדר אַרײַן, פֿריִער
צו נטע־לײב דרדקי, דערנאָך צו רב זרחל דעם גמרא־מלמד. און װער עס
האָט נישט געקאָנט בײַשטײן דעם בעל־דבר מיט די טױזנט אױגן, װאָס
לאָקערט אױף קלײנע עופֿעלעך, דער האָט זיך באַצײַטנס אָפּגעטראָגן אַהין, פֿון
|