אַ װײַסע כּפּרה
אַ מאָנאָלאָג פֿון אַ "מאַדאַם“
― איך װײס נישט, װי אַזױ איר; באַ מיר, עס מעגן פֿאַלן שטײנער
פֿונעם הימל, אַ װײַסע כּפּרה אַף ערבֿ יום־כּפּור ― דאָס מ ו ז ז ײַ ן !
איך װעל אײַך זאָגן דעם רײנעם אמת: איך פֿאַרשטײ גאָרניט, װי אַזױ
װאָלט איך געקאָנט שלאָגן כּפּרות ניט מיט קײן װײַסער כּפּרה? עס מאָלט
זיך מיר אױס, איך װאָלט אַ גאַנץ יאָר מורא געהאַט פֿאַר שטאַרבן. איך
בין שױן אַזױ געװױנט געװאָרן פֿון קינדװײַז אָן. ס'איז אַלצדינג אַ גע־
װױנהײט. מײַן מאַמע, מוזט איר װיסן, איז אױך נישט קײן גרױסע
צדיקת, נאָר פֿון די דאָזיקע זאַכן האַלט זי גראָד. צום בײַשפּיל: אַף פּסח
― פּסחדיקן באָרשט, אַף שבֿועות ― ליוביסטיק, אַ כּפּרה ― אַ װײַסע,
חנוכּה ― לאַטקעס, פּורים ― שלח־מנות, וכּדומה אַזעלכע מצװת היט
זי אָפּ, װי אַן אמתע רביצן. „הזכּרת־נשמות“ איז באַ איר דאָס שװאַרצ־
אַפּל פֿונעם אױג, און חלילה ניט הערן שופֿר בלאָזן איז פֿאַר איר אַ
סך אַ גרעסערער אומגליק, װי באַ מיר, למשל, נישט הערן, להבֿדיל, שאַ־
ליאַפּינען... פֿונדעסטװעגן, איר זאָלט זי קענען, װאָלט איר זיכער מײנען,
אַז דאָס איז אַ גרױסאַרטיקע געבילדעטע דאַמע. געטע און שילער לאָזט
זי עד־היום נישט אַרױס פֿון מױל, און מיט טשאָקען שלאָפֿט זי נאָך ביז
הײַנטיקן טאָג. און קומט ראָש־חודש אלול, זאָלט איר זען, דעקט זי זיך
איבער דעם קאָפּ מיט אַ װײַס טיכל און האָט צו טאָן מיט די „יענטעס“;
איך האָב מורא, אױב זי שמועסט ניט מיט זײ מכּח קנײטלעך לײגן... און
נאָכדעם, אַװעק די װײנענדיקע טעג.― אַראָפּגעװאָרפֿן דאָס טיכל פֿונעם
קאָפּ, און װידער געטע, װידער שילער, װידער טשאָקע. אָט אַזאַ מין
ייִדענע איז די מאַמע מײַנע, און אָט אַף דעם אײגענעם ייִדישן שניט
האָט זי געפֿירט אונדז אױך, די טעכטער אירע. פֿינף זײַנען מיר געװעזן,
|
|
a vayse kapore
a monolog fun a "madam''
― ikh veys nisht, vi azoy ir; ba mir, es megn faln shteyner
funem himl, a vayse kapore af orev yum-Kpur ― dos muz zayn !
ikh vel aykh zogn dem reynem emes: ikh farshtey gornit, vi azoy
volt ikh gekont shlogn kapores nit mit keyn vayser kapore? es molt
zikh mir oys, ikh volt a gants yor moyre gehat far shtarbn. ikh
bin shoyn azoy gevoynt gevorn fun kindvayz on. s'iz altsding a ge-
voynhayt. mayn mame, muzt ir visn, iz oykh nisht keyn groyse
tsadikT, nor fun di dozike zakhn halt zi grod. tsum bayshpil: af peysekh
― peysekhdikn borsht, af shvues ― lyubistik, a kapore ― a vayse,
khaneke ― latkes, purem ― shlH-mones, vekedoyme azelkhe mtsvT hit
zi op, vi an emese rbitsn. "hzKrT-neshomes'' iz ba ir dos shvarts-
apl funem oyg, un kholile nit hern shoyfer blozn iz far ir a
sakh a greserer umglik, vi ba mir, lemoshl, nisht hern, lehavdil, sha-
lyapinen... fundestvegn, ir zolt zi kenen, volt ir zikher meynen,
az dos iz a groysartike gebildete dame. gete un shiler lozt
zi adayem nisht aroys fun moyl, un mit tshoken shloft zi nokh biz
hayntikn tog. un kumt rosh-khoydesh elel, zolt ir zen, dekt zi zikh
iber dem kop mit a vays tikhl un hot tsu ton mit di "yentes'';
ikh hob moyre, oyb zi shmuest nit mit zey mKH kneytlekh leygn... un
nokhdem, avek di veynendike teg.― aropgevorfn dos tikhl funem
kop, un vider gete, vider shiler, vider tshoke. ot aza min
yidene iz di mame mayne, un ot af dem eygenem yidishn shnit
hot zi gefirt undz oykh, di tekhter ire. finf zaynen mir gevezn,
|
אַ װײַסע כּפּרה
אַ מאָנאָלאָג פֿון אַ "מאַדאַם“
― איך װײס נישט, װי אַזױ איר; באַ מיר, עס מעגן פֿאַלן שטײנער
פֿונעם הימל, אַ װײַסע כּפּרה אַף ערבֿ יום־כּפּור ― דאָס מ ו ז ז ײַ ן !
איך װעל אײַך זאָגן דעם רײנעם אמת: איך פֿאַרשטײ גאָרניט, װי אַזױ
װאָלט איך געקאָנט שלאָגן כּפּרות ניט מיט קײן װײַסער כּפּרה? עס מאָלט
זיך מיר אױס, איך װאָלט אַ גאַנץ יאָר מורא געהאַט פֿאַר שטאַרבן. איך
בין שױן אַזױ געװױנט געװאָרן פֿון קינדװײַז אָן. ס'איז אַלצדינג אַ
געװױנהײט. מײַן מאַמע, מוזט איר װיסן, איז אױך נישט קײן גרױסע
צדיקת, נאָר פֿון די דאָזיקע זאַכן האַלט זי גראָד. צום בײַשפּיל: אַף פּסח
― פּסחדיקן באָרשט, אַף שבֿועות ― ליוביסטיק, אַ כּפּרה ― אַ װײַסע,
חנוכּה ― לאַטקעס, פּורים ― שלח־מנות, וכּדומה אַזעלכע מצװת היט
זי אָפּ, װי אַן אמתע רביצן. „הזכּרת־נשמות“ איז באַ איר דאָס
שװאַרצאַפּל פֿונעם אױג, און חלילה ניט הערן שופֿר בלאָזן איז פֿאַר איר אַ
סך אַ גרעסערער אומגליק, װי באַ מיר, למשל, נישט הערן, להבֿדיל,
שאַליאַפּינען... פֿונדעסטװעגן, איר זאָלט זי קענען, װאָלט איר זיכער מײנען,
אַז דאָס איז אַ גרױסאַרטיקע געבילדעטע דאַמע. געטע און שילער לאָזט
זי עד־היום נישט אַרױס פֿון מױל, און מיט טשאָקען שלאָפֿט זי נאָך ביז
הײַנטיקן טאָג. און קומט ראָש־חודש אלול, זאָלט איר זען, דעקט זי זיך
איבער דעם קאָפּ מיט אַ װײַס טיכל און האָט צו טאָן מיט די „יענטעס“;
איך האָב מורא, אױב זי שמועסט ניט מיט זײ מכּח קנײטלעך לײגן... און
נאָכדעם, אַװעק די װײנענדיקע טעג.― אַראָפּגעװאָרפֿן דאָס טיכל פֿונעם
קאָפּ, און װידער געטע, װידער שילער, װידער טשאָקע. אָט אַזאַ מין
ייִדענע איז די מאַמע מײַנע, און אָט אַף דעם אײגענעם ייִדישן שניט
האָט זי געפֿירט אונדז אױך, די טעכטער אירע. פֿינף זײַנען מיר געװעזן,
|