אַ װײַסע כּפּרה: אַ מאָנאָלאָג פֿון אַ „מאַדאַם“
― איך װײס נישט, װי אַזױ איר; בײַ מיר, עס מעגן פֿאַלן שטײנער
פֿונעם הימל, אַ װײַסע כּפּרה אױף ערבֿ־יום־כּיפּור ― דאָס מוז זײַן!
איך װעל אײַך זאָגן דעם רײנעם אמת: איך פֿאַרשטײ גאָרניט, װי אַזױ
װאָלט איך געקאָנט שלאָגן כּפּרות ניט מיט קײן װײַסער כּפּרה? עס מאָלט
זיך מיר אױס, איך װאָלט אַ גאַנץ יאָר מורא געהאַט פֿאַר שטאַרבן. איך
בין שױן אַזױ געװױנט געװאָרן פֿון קינדװײַז אָן. ס'איז אַלצדינג אַ
געװױנהײט. מײַן מאַמע, מוזט איר װיסן, איז אױך נישט קײן גרױסע
צדקת, נאָר פֿון די דאָזיקע זאַכן האַלט זי גראָד. צום בײַשפּיל: אױף פּסח
― פּסחדיקן באָרשט, אױף שבֿועות ― ליוביסטיק, אַ כּפּרה ― אַ װײַסע,
חנוכּה ― לאַטקעס, פּורים ― שלח־מנות, וכדומה אַזעלכע מיצװות היט
זי אָפּ, װי אַן אמתע רביצין. „הזכּרת־נשמות“ איז בײַ איר דאָס
שװאַרצאַפּל פֿונעם אױג, און חלילה ניט הערן שופֿר בלאָזן איז פֿאַר איר אַ
סך אַ גרעסערער אומגליק, װי בײַ מיר, למשל, נישט הערן, להבֿדיל,
שאַליאַפּינען [Фёдор Иванович Шаляпин 1873-1938]...
פֿונדעסטװעגן, איר זאָלט זי קענען, װאָלט איר זיכער מײנען,
אַז דאָס איז אַ גרױסאַרטיקע געבילדעטע דאַמע. געטע
[Johann Wolfgang von Goethe 1749-1832] און שילער
[Johann Christoph Friedrich von Schiller 1759-1805] לאָזט
זי עד־היום נישט אַרױס פֿון מױל, און מיט
טשאָקען [Johann Heinrich Daniel Zschokke 1771-1848] שלאָפֿט זי נאָך ביז
הײַנטיקן טאָג. און קומט ראָש־חודש אלול, זאָלט איר זען, דעקט זי זיך
איבער דעם קאָפּ מיט אַ װײַס טיכל און האָט צו טאָן מיט די „יענטעס“;
איך האָב מורא, אױב זי שמועסט ניט מיט זײ מכּוח קנײטלעך לײגן... און
נאָכדעם, אַװעק די װײנענדיקע טעג.― אַראָפּגעװאָרפֿן דאָס טיכל פֿונעם
קאָפּ, און װידער געטע, װידער שילער, װידער טשאָקע. אָט אַזאַ מין
ייִדענע איז די מאַמע מײַנע, און אָט אױף דעם אײגענעם ייִדישן שניט
האָט זי געפֿירט אונדז אױך, די טעכטער אירע. פֿינף זײַנען מיר געװעזן,
|
|
a vayse kapore: a monolog fun a "madam''
― ikh veys nisht, vi azoy ir; bay mir, es megn faln shteyner
funem himl, a vayse kapore oyf erB-yum-kiper ― dos muz zayn!
ikh vel aykh zogn dem reynem emes: ikh farshtey gornit, vi azoy
volt ikh gekont shlogn kapores nit mit keyn vayser kapore? es molt
zikh mir oys, ikh volt a gants yor moyre gehat far shtarbn. ikh
bin shoyn azoy gevoynt gevorn fun kindvayz on. s'iz altsding a
gevoynhayt. mayn mame, muzt ir visn, iz oykh nisht keyn groyse
tsedeykes, nor fun di dozike zakhn halt zi grod. tsum bayshpil: oyf peysekh
― peysekhdikn borsht, oyf shvues ― lyubistik, a kapore ― a vayse,
khaneke ― latkes, purem ― shlH-mones, ukhdoyme azelkhe mitsves hit
zi op, vi an emese rebitsin. "hzKrT-neshomes'' iz bay ir dos
shvartsapl funem oyg, un kholile nit hern shoyfer blozn iz far ir a
sakh a greserer umglik, vi bay mir, lemoshl, nisht hern, lehavdil,
shalyapinen [Фёдор Иванови�^oy Шаляпин 1873-1938]...
fundestvegn, ir zolt zi kenen, volt ir zikher meynen,
az dos iz a groysartike gebildete dame. gete
[Johann Wolfgang von Goethe 1749-1832] un shiler
[Johann Christoph Friedritsh von shtshiller 1759-1805] lozt
zi adayem nisht aroys fun moyl, un mit
tshoken [Johann Heinritsh Daniel Zstshokke 1771-1848] shloft zi nokh biz
hayntikn tog. un kumt rosh-khoydesh elel, zolt ir zen, dekt zi zikh
iber dem kop mit a vays tikhl un hot tsu ton mit di "yentes'';
ikh hob moyre, oyb zi shmuest nit mit zey mikoyekh kneytlekh leygn... un
nokhdem, avek di veynendike teg.― aropgevorfn dos tikhl funem
kop, un vider gete, vider shiler, vider tshoke. ot aza min
yidene iz di mame mayne, un ot oyf dem eygenem yidishn shnit
hot zi gefirt undz oykh, di tekhter ire. finf zaynen mir gevezn,
|
אַ װײַסע כּפּרה: אַ מאָנאָלאָג פֿון אַ „מאַדאַם“
― איך װײס נישט, װי אַזױ איר; בײַ מיר, עס מעגן פֿאַלן שטײנער
פֿונעם הימל, אַ װײַסע כּפּרה אױף ערבֿ־יום־כּיפּור ― דאָס <<מוז זײַן>>!
איך װעל אײַך זאָגן דעם רײנעם אמת: איך פֿאַרשטײ גאָרניט, װי אַזױ
װאָלט איך געקאָנט שלאָגן כּפּרות ניט מיט קײן װײַסער כּפּרה? עס מאָלט
זיך מיר אױס, איך װאָלט אַ גאַנץ יאָר מורא געהאַט פֿאַר שטאַרבן. איך
בין שױן אַזױ געװױנט געװאָרן פֿון קינדװײַז אָן. ס'איז אַלצדינג אַ
געװױנהײט. מײַן מאַמע, מוזט איר װיסן, איז אױך נישט קײן גרױסע
צדקת, נאָר פֿון די דאָזיקע זאַכן האַלט זי גראָד. צום בײַשפּיל: אױף פּסח
― פּסחדיקן באָרשט, אױף שבֿועות ― ליוביסטיק, אַ כּפּרה ― אַ װײַסע,
חנוכּה ― לאַטקעס, פּורים ― שלח־מנות, וכדומה אַזעלכע מיצװות היט
זי אָפּ, װי אַן אמתע רביצין. „הזכּרת־נשמות“ איז בײַ איר דאָס
שװאַרצאַפּל פֿונעם אױג, און חלילה ניט הערן שופֿר בלאָזן איז פֿאַר איר אַ
סך אַ גרעסערער אומגליק, װי בײַ מיר, למשל, נישט הערן, להבֿדיל,
שאַליאַפּינען [Фёдор Иванович Шаляпин 1873-1938]...
פֿונדעסטװעגן, איר זאָלט זי קענען, װאָלט איר זיכער מײנען,
אַז דאָס איז אַ גרױסאַרטיקע געבילדעטע דאַמע. געטע
[Johann Wolfgang von Goethe 1749-1832] און שילער
[Johann Christoph Friedrich von Schiller 1759-1805] לאָזט
זי עד־היום נישט אַרױס פֿון מױל, און מיט
טשאָקען [Johann Heinrich Daniel Zschokke 1771-1848] שלאָפֿט זי נאָך ביז
הײַנטיקן טאָג. און קומט ראָש־חודש אלול, זאָלט איר זען, דעקט זי זיך
איבער דעם קאָפּ מיט אַ װײַס טיכל און האָט צו טאָן מיט די „יענטעס“;
איך האָב מורא, אױב זי שמועסט ניט מיט זײ מכּוח קנײטלעך לײגן... און
נאָכדעם, אַװעק די װײנענדיקע טעג.― אַראָפּגעװאָרפֿן דאָס טיכל פֿונעם
קאָפּ, און װידער געטע, װידער שילער, װידער טשאָקע. אָט אַזאַ מין
ייִדענע איז די מאַמע מײַנע, און אָט אױף דעם אײגענעם ייִדישן שניט
האָט זי געפֿירט אונדז אױך, די טעכטער אירע. פֿינף זײַנען מיר געװעזן,
|