צו דער צװײטער אױפֿלאַגע
מנחם־מענדל איז נישט קײן העלד פֿון אַ ראָמאַן, און איבערהױפּט
נישט קײן אױסגעקלערטע פֿיגור. דאָס איז נעבעך אַ ייִד פֿון אַ גאַנץ
יאָר, מיט װעלכן דער פֿאַרפֿאַסער איז פּערזענלעך און נאָענט באַקענט.
ער איז דורכגעגאַנגען מיט אים אַ שטיק לעבן פֿון כּמעט צװאַנציק יאָר.
באַגעגנט זיך אינעם יאָר 1892 אױף דער אַדעסער „קלײנער בערזע“,
האָבן מיר נאָכדעם דורכגעמאַכט האַנט בײַ האַנט אַלע שבעה־מדורי־גיהנום,
אין יעהופּעץ אױף דער בערזע, „געגאַנגען“ מיט אים קײן
פּעטערבורג און קײן װאַרשע, אױסגעשטאַנען אַ סך קריזיסן, זיך געװאָרפֿן
מיט אים פֿון אײן פּרנסה אױף דער אַנדערער, און ― אױ װײ! ― נישט
געפֿונען קײן גליק אין ערגעץ, געמוזט סוף־כּל־סוף טאָן דאָס, װאָס אַלע
ייִדן טוען ― עמיגרירן קײן אַמעריקע. דאָרט, זאָגט מען, מאַכן ייִדן
ניט שלעכט... דאָס װעלן מיר זען פֿון זײַנע שפּעטערדיקע בריװ פֿון
אַמעריקע.
דערװײַל, ביז עפּעס װאָס, האָב איך צונױפֿגעזאַמלט אַלע זײַנע
בריװ, װאָס ער האָט אין פֿאַרלױף פֿון די אַכצן יאָר געשריבן אין
פֿאַרשײדענע צײַטן, און געדרוקט אין פֿאַרשײדענע ערטער, צו זײַן װײַב
שײנע־שײנדל, װי אױך די בריװ פֿון זײַן װײַב צו אים, און געמאַכט
פֿון זײ אַ בוך, כּמעט אַ בריװן־שטעלער.
טאַקע אַ בריװן־שטעלער, אײַנגעטײלט אין זעקס באַזונדערע
אָפּטײלונגען, און דערבײַ געהאַט אַ מײן: אַ ייִד אַ סוחר, אַז ער װעט װעלן
שרײַבן אַ בריװ צו זײַן װײַב, למשל, פֿון אַדעס ― זאָל ער זוכן אינעם
ערשטן בוך „לאָנדאָן“. אַ שפּעקולאַנט אױף דער בערזע פֿון יקנה″ז, פֿון
אַקציעס וכדומה אַזעלכע סחורות ― װעט געפֿינען אַ מוסטער אינעם
צװײטן בוך „פּאַפּירלעך“, אָדער אינעם דריטן בוך „מיליאָנען“. אַ ייִד
אַ מעקלער, אַ שדכן, אָדער אַן אַגענט ― לאָז זוכן װײַטער. מיט אײנעם
װאָרט ― יעדער װעט זיך געפֿינען זײַנס. און אַזױ װי ייִדישע געשעפֿטן
זײַנען, ברוך־השם, אומעטום אַלץ אײנס, דאָס הײסט, הײבן הײבן זײ זיך
|
|
tsu der tsveyter oyflage
mnHm-mendl iz nisht keyn held fun a roman, un iberhoypt
nisht keyn oysgeklerte figur. dos iz nebekh a yid fun a gants
yor, mit velkhn der farfaser iz perzenlekh un noent bakent.
er iz durkhgegangen mit im a shtik lebn fun kemat tsvantsik yor.
bagegnt zikh inem yor 1892 oyf der adeser "kleyner berze'',
hobn mir nokhdem durkhgemakht hant bay hant ale shbeh-mduri-gihnum,
in yehupets oyf der berze, "gegangen'' mit im keyn
peterburg un keyn varshe, oysgeshtanen a sakh krizisn, zikh gevorfn
mit im fun eyn parnose oyf der anderer, un ― oy vey! ― nisht
gefunen keyn glik in ergets, gemuzt suf-Kl-suf ton dos, vos ale
yidn tuen ― emigrirn keyn amerike. dort, zogt men, makhn yidn
nit shlekht... dos veln mir zen fun zayne shpeterdike briv fun
amerike.
dervayl, biz epes vos, hob ikh tsunoyfgezamlt ale zayne
briv, vos er hot in farloyf fun di akhtsn yor geshribn in
farsheydene tsaytn, un gedrukt in farsheydene erter, tsu zayn vayb
sheyne-sheyndl, vi oykh di briv fun zayn vayb tsu im, un gemakht
fun zey a bukh, kemat a brivn-shteler.
take a brivn-shteler, ayngeteylt in zeks bazundere
opteylungen, un derbay gehat a meyn: a yid a soykher, az er vet veln
shraybn a briv tsu zayn vayb, lemoshl, fun ades ― zol er zukhn inem
ershtn bukh "london''. a shpekulant oyf der berze fun iknh″z, fun
aktsyes ukhdoyme azelkhe skhoyres ― vet gefinen a muster inem
tsveytn bukh "papirlekh'', oder inem dritn bukh "milyonen''. a yid
a mekler, a shadkhn, oder an agent ― loz zukhn vayter. mit eynem
vort ― yeder vet zikh gefinen zayns. un azoy vi yidishe gesheftn
zaynen, brukh-hshm, umetum alts eyns, dos heyst, heybn heybn zey zikh
|
צו דער צװײטער אױפֿלאַגע
מנחם־מענדל איז נישט קײן העלד פֿון אַ ראָמאַן, און איבערהױפּט
נישט קײן אױסגעקלערטע פֿיגור. דאָס איז נעבעך אַ ייִד פֿון אַ גאַנץ
יאָר, מיט װעלכן דער פֿאַרפֿאַסער איז פּערזענלעך און נאָענט באַקענט.
ער איז דורכגעגאַנגען מיט אים אַ שטיק לעבן פֿון כּמעט צװאַנציק יאָר.
באַגעגנט זיך אינעם יאָר 1892 אױף דער אַדעסער „קלײנער בערזע“,
האָבן מיר נאָכדעם דורכגעמאַכט האַנט בײַ האַנט אַלע שבעה־מדורי־גיהנום,
אין יעהופּעץ אױף דער בערזע, „געגאַנגען“ מיט אים קײן
פּעטערבורג און קײן װאַרשע, אױסגעשטאַנען אַ סך קריזיסן, זיך געװאָרפֿן
מיט אים פֿון אײן פּרנסה אױף דער אַנדערער, און ― אױ װײ! ― נישט
געפֿונען קײן גליק אין ערגעץ, געמוזט סוף־כּל־סוף טאָן דאָס, װאָס אַלע
ייִדן טוען ― עמיגרירן קײן אַמעריקע. דאָרט, זאָגט מען, מאַכן ייִדן
ניט שלעכט... דאָס װעלן מיר זען פֿון זײַנע שפּעטערדיקע בריװ פֿון
אַמעריקע.
דערװײַל, ביז עפּעס װאָס, האָב איך צונױפֿגעזאַמלט אַלע זײַנע
בריװ, װאָס ער האָט אין פֿאַרלױף פֿון די אַכצן יאָר געשריבן אין
פֿאַרשײדענע צײַטן, און געדרוקט אין פֿאַרשײדענע ערטער, צו זײַן װײַב
שײנע־שײנדל, װי אױך די בריװ פֿון זײַן װײַב צו אים, און געמאַכט
פֿון זײ אַ בוך, כּמעט אַ בריװן־שטעלער.
טאַקע אַ בריװן־שטעלער, אײַנגעטײלט אין זעקס באַזונדערע
אָפּטײלונגען, און דערבײַ געהאַט אַ מײן: אַ ייִד אַ סוחר, אַז ער װעט װעלן
שרײַבן אַ בריװ צו זײַן װײַב, למשל, פֿון אַדעס ― זאָל ער זוכן אינעם
ערשטן בוך „לאָנדאָן“. אַ שפּעקולאַנט אױף דער בערזע פֿון יקנה″ז, פֿון
אַקציעס וכדומה אַזעלכע סחורות ― װעט געפֿינען אַ מוסטער אינעם
צװײטן בוך „פּאַפּירלעך“, אָדער אינעם דריטן בוך „מיליאָנען“. אַ ייִד
אַ מעקלער, אַ שדכן, אָדער אַן אַגענט ― לאָז זוכן װײַטער. מיט אײנעם
װאָרט ― יעדער װעט זיך געפֿינען זײַנס. און אַזױ װי ייִדישע געשעפֿטן
זײַנען, ברוך־השם, אומעטום אַלץ אײנס, דאָס הײסט, הײבן הײבן זײ זיך
|