196 שלום עליכם
ציון“, נאָר „בת־ציון“, און די העלדן האָבן ניט געהײסן ניט אַמנון און
ניט תּמר, נאָר שלמה און שולמית. און אַזױ װי באַטאָג איז ניט געװען קײן
סך צײַט צו שרײַבן ― אַ האַלבן טאָג דאַרף מען גײן אין חדר און אַ
האַלבן טאָג העלפֿן אין אײַנפֿאָר, ― לכן האָט ער געמײנט אױסנוצן דערצו
אױך די נאַכט, אַװעקגעזעצט זיך באַ אַ לאָמפּ און געשריבן מיט קלײנע
אותיותלעך, און געשריבן און געשריבן, ביז... ביז די שטיפֿמאַמע האָט
דערהערט, סע סקריפּעט עפּעס, און דערזען, אַז עס לײַכט זיך, האָט זי זיך
ניט געפֿױלט און איז אַראָפּ פֿון בעט אַ באָרװעסע, זיך אונטערגעגנ־
בֿהט און דערזען דעם חבֿרה־מאַן זיצן און שרײַבן, האָט זי אױפֿגעהױבן
אַזאַ גװאַלד, אַז די גאַנצע שטוב האָט זיך אױפֿגעכאַפּט אין אײן שרעק,
געמײנט, אַז סע ברענט. דער גאַנצער גװאַלד איז אָבער געװען נאָר איבערן
קעראָסין, װאָס איז אױסגעברענט. „גאַז װעלן זײ ברענען, ברענען און
שׂרפֿהנען זאָלט איר, ליבער גאָט! אַ מיתה משונה! אַ חלירע! אַ שׂרפֿה! אַ
מגפֿה!“...
אַװדאי האָט דער טאַטע דעם ניט־געענדיקטן ראָמאַן „בת־ציון“ צוגע־
נומען צו זיך, אינאײנעם מיטן געגנבֿהטן „אַהבֿת ציון“, און דער מחבר
פֿון דער „בת־ציון“ האָט שױן געװאַרט אַף אַ רעכטן פּסק. צום סוף לאָזט
זיך אױס, אַז דער טאַטע האָט דעם „בת־ציון“ באַװיזן, צום אַלעם ערשטן,
דעם קאָלעקטאָר. האָט דער קאָלעקטאָר זיך גאָר ניט געקאָנט אָנקוקן אינעם
כּתבֿ און אינעם לשון און אין דער מליצה! און ער האָט געשענקט דעם
„קונדאַס“ אַזאַ קניפּ אין באַק, אַז ס'איז געבליבן שטײן אַ בלױער סימן.
― איר װײסט גאָר ניט, רב נחום, װאָס פֿאַר אַ פּרי דאָס איז! שטראָף
מיך גאָט, אױב איר װײסט! פֿון אים װעט עפּעס אױסװאַקסן! אָט װעט איר
זען, װאָס פֿון אים װעט אױסװאַקסן!... קום נאָר אַהער, דו שײגאַץ אײנער,
לאָם איך דיר שענקען כאָטש נאָך אַ רעכטן קניפּ אין דײַנע רױטע פּאַמ־
פּעשקעס, אַ רוח אין דײַן פֿאָרנט און מיטן אַרײַן!
די געראָטענע אײדעמס
דער „מיראָװאָי סודיאַ“, אַ גױ, זאָגט מוסר די ייִדן. ― לײזער־יאָסל און
מאַגידאָװ ― צאַצקעװאַטע אײדעמס ― טױזנט בלאַט גמרא אױסװײניק
נאָכן „קאָלעקטאָר“ זײַנען אָפֿטע אַרײַנגײערס צו נחום ראַבינאָװיטשן
געװען די „געראָטענע אײדעמס“, די אמתע זײַדענע יונגעלײַט, די צאַצקעס,
די אינטעליגענץ פֿון שטאָט.
|
|
196 sholem aleykhem
tsiyen'', nor "bT-tsiyen'', un di heldn hobn nit geheysn nit amnun un
nit Wmr, nor shhloyme un shhulamis. un azoy vi batog iz nit geven keyn
sakh tsayt tsu shraybn ― a halbn tog darf men geyn in kheyder un a
halbn tog helfn in aynfor, ― lekheyn hot er gemeynt oysnutsn dertsu
oykh di nakht, avekgezetst zikh ba a lomp un geshribn mit kleyne
#oysyeslekh, un geshribn un geshribn, biz... biz di shtifmame hot
derhert, se skripet epes, un derzen, az es laykht zikh, hot zi zikh
nit gefoylt un iz arop fun bet a borvese, zikh untergegn-
Bht un derzen dem khevre-man zitsn un shraybn, hot zi oyfgehoybn
aza gvald, az di gantse shtub hot zikh oyfgekhapt in eyn shrek,
gemeynt, az se brent. der gantser gvald iz ober geven nor ibern
kerosin, vos iz oysgebrent. "gaz veln zey brenen, brenen un
sorefhnen zolt ir, liber got! a mise meshune! a kholere! a sorefh! a
mageyfe!''...
avade hot der tate dem nit-geendiktn roman "bT-tsiyen'' tsuge-
numen tsu zikh, in#eynem mitn geganeyvetn "ahavas tsiyen'', un der mekhaber
fun der "bT-tsiyen'' hot shoyn gevart af a rekhtn psak. tsum suf lozt
zikh oys, az der tate hot dem "bT-tsiyen'' bavizn, tsum alem ershtn,
dem kolektor. hot der kolektor zikh gor nit gekont onkukn inem
ksav un inem loshn un in der melitse! un er hot geshenkt dem
"kundas'' aza knip in bak, az s'iz geblibn shteyn a bloyer simen.
― ir veyst gor nit, reb Nokhem, vos far a pri dos iz! shtrof
mikh got, oyb ir veyst! fun im vet epes oysvaksn! ot vet ir
zen, vos fun im vet oysvaksn!... kum nor aher, du sheygats eyner,
lom ikh dir shenken khotsh nokh a rekhtn knip in dayne royte pam-
peshkes, a ruekh in dayn fornt un mitn arayn!
di gerotene eydems
der "mirovoy sudya'', a goy, zogt muser di yidn. ― leyzer-yosl un
magidov ― tsatskevate eydems ― toyznt blat gemore oysveynik
nokhn "kolektor'' zaynen ofte arayngeyers tsu Nokhem rabinovitshn
geven di "gerotene eydems'', di emese zaydene yungelayt, di tsatskes,
di inteligents fun shtot.
|
196 שלוםpeace עליכםto you
ציוןZion, Israel“, נאָרbut, only „בת1ציוןZion, Israel“, אוןand די העלדןhero האָבןhave; give birth ניטnot געהײסןorder, tell; be called, be named ניטnot אַמwetnurse; as ... possible (German)נוןsuddenly; now אוןand
ניטnot תּמר, נאָרbut, only שלמהSolomon אוןand שולמית. אוןand אַזױsuch; so; thus; yes װי באַטאָג איזbe; so ניטnot געװעןbe קײןto; not any
סך צײַטtime; menstrual period (with "di") צו שרײַבןwrite ― אַ האַלבןhalf טאָגday; become day, dawn; Vilner Tog, Yiddish daily newspaper דאַרףneed, require מעןone (indefinite subject) גײןgo; plan to (with infinitive); passable (path) איןin חדרJewish religious school; room אוןand אַ
האַלבןhalf טאָגday; become day, dawn; Vilner Tog, Yiddish daily newspaper העלפֿןhelp איןin אײַנפֿאָרentrance, driveway, ― לכןtherefore האָטhave; give birth ער געמײנטintend אױסנוצןabuse דערצוtoo, in addition; thereto
אױךalso די נאַכטnight, אַװעקגעזעצטseat; place זיךself באַ אַ לאָמפּlamp אוןand געשריבןwrite מיטexert; with; middle קלײנעsmall
אותיותלעךlittle letters, אוןand געשריבןwrite אוןand געשריבןwrite, ביזuntil, at the time (in future) when... ביזuntil, at the time (in future) when די שטיפֿמאַמעstepmother האָטhave; give birth
דערהערטdiscover, סע סקריפּעטscrape, play (violin) עפּעסsomething; somehow; somewhat; very, אוןand דערזעןcatch sight of; esteem; cachet, אַזthat; when; if עס לײַכטeasy; light; fluffy (dough, batter); easy; light; fluffy (dough, batter); shine זיךself, האָטhave; give birth זי זיךself
ניטnot געפֿױלטspoil; be lazy (with "zikh") אוןand איזbe; so אַראָפּdown פֿוןfrom; of בעטbed (furniture); make into a bed; request אַ באָרװעסעbarefoot, זיךself
אונטערגעגנבֿהט אוןand דערזעןcatch sight of; esteem; cachet דעםthe, this חבֿרהgang1מאַןman; husband זיצןsit; seat אוןand שרײַבןwrite, האָטhave; give birth זי אױפֿגעהױבןraise, lift; exalt
אַזאַsuch גװאַלדforce; violence; scream; hue and cry; help!, אַזthat; when; if די גאַנצעwhole, full, complete שטובhouse, home; room האָטhave; give birth זיךself אױפֿגעכאַפּטcatch, grab; excite; realize (with "zikh"); hasten (with "zikh") איןin אײןone; single; several (in plural); single; several (in plural) שרעקfear,
געמײנטintend, אַזthat; when; if סע ברענטburn. דערthe, this גאַנצערwhole, full, complete גװאַלדforce; violence; scream; hue and cry; help! איזbe; so אָבערbut געװעןbe נאָרbut, only איבערןover; recycle
קעראָסיןkerosine, װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) איזbe; so אױסגעברענטburn out, blow (fuse). „גאַזgas װעלןwave; will (future); boil milk; want זײ ברענעןburn, ברענעןburn אוןand
שׂרפֿהנען זאָלטshould אירher; you (pl), ליבערdear; rather; prefer (with "hobn") גאָטGod, deity! אַ מיתהdeath משונהstrange! אַ חלירעcholera, plague! אַ שׂרפֿה! אַ
מגפֿהplague, cholera (disease)!“...
אַװדאיcertainly האָטhave; give birth דערthe, this טאַטעfather דעםthe, this ניטnot1געענדיקטןfinish ראָמאַןnovel; romance „בת1ציוןZion, Israel“
צוגענומעןtake; begin (with infinitive); derive from (with "zikh fun") צו זיךself, אינאײנעםtogether מיטןwith; middle געגנבֿהטן „אַהבֿתlove of ציוןZion, Israel“, אוןand דערthe, this מחברauthor
פֿוןfrom; of דערthe, this „בת1ציוןZion, Israel“ האָטhave; give birth שױןlook after; care for; already; right away געװאַרטwait אַף אַ רעכטןright (privilege); right (direction) פּסקadjudication; sentence. צוםtowards סוףend לאָזטlet
זיךself אױסout; because of, אַזthat; when; if דערthe, this טאַטעfather האָטhave; give birth דעםthe, this „בת1ציוןZion, Israel“ באַװיזןappear; show, prove; indicate; succeed (with infinitive), צוםtowards אַלעםeverything ערשטןfirst,
דעםthe, this קאָלעקטאָרcollector. האָטhave; give birth דערthe, this קאָלעקטאָרcollector זיךself גאָרvery; entirely; surprisingly; whole ניטnot געקאָנטbe able אָנקוקןlook אינעםin
כּתבֿwriting; writ, document אוןand אינעםin לשוןlanguage אוןand איןin דערthe, this מליצהfancy linguistic style! אוןand ער האָטhave; give birth געשענקטgive away דעםthe, this
„קונדאַס“ אַזאַsuch קניפּtie, knot; pinch איןin באַקcheek; buttocks; bake, אַזthat; when; if ס'איזbe; so געבליבןremain; be decided (with "bay") שטײןstand; stone אַ בלױערblue סימןsymbol, abbreviation; sign, indication.
― אירher; you (pl) װײסטknow גאָרvery; entirely; surprisingly; whole ניטnot, רב נחום, װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) פֿאַרfor; before; in the time of אַ פּריfruit of דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) איזbe; so! שטראָףpunish; punishment
מיךme גאָטGod, deity, אױבif אירher; you (pl) װײסטknow! פֿוןfrom; of איםhim; it װעטwill (future); wager, bet (with "zikh"); wager, bet (with "zikh"); bet, wager עפּעסsomething; somehow; somewhat; very אױסװאַקסןgrow! אָטhere; this very; just now װעטwill (future); wager, bet (with "zikh"); wager, bet (with "zikh"); bet, wager אירher; you (pl)
זעןsee, װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) פֿוןfrom; of איםhim; it װעטwill (future); wager, bet (with "zikh"); wager, bet (with "zikh"); bet, wager אױסװאַקסןgrow!... קוםcome נאָרbut, only אַהערhither, דו שײגאַץ אײנערsingle; several (in plural); one,
לאָםlame איךI דירyou שענקעןtavern; give away כאָטשalthough; at least; you might as well (with imperative); Chodecz (Polish) (Congress Poland) נאָךafter; yet, still; even; more (in positive constructions only) אַ רעכטןright (privilege); right (direction) קניפּtie, knot; pinch איןin דײַנעyour רױטעred
פּאַמפּעשקעסfried cake, fritter, אַ רוחdisembodied spirit, ghost; devil איןin דײַןyour פֿאָרנטfront; in front אוןand מיטןwith; middle אַרײַןinto!
די געראָטענעsucceed; come to fruition; resemble (with "- in emetsn"); be clever and attractive; ripe; advise; eradicate אײדעמסson-in-law
דערthe, this „מיראָװאָיjustice of the peace (Russian мировой) סודיאַ“, אַ גױ, זאָגטsay; recite (prayer or religious text) מוסרupbraid; morality, ethics; ethical Musar movement די ייִדןJew; person (Jewish); anonymous male stranger. ― לײזערLeyzer (Eliezer)1יאָסלJoseph אוןand
מאַגידאָװ ― צאַצקעbric-a-brac; plaything; nubile woman; play (with "zikh"); adornװאַטעcotton; cotton batting אײדעמסson-in-law ― טױזנטthousand בלאַטleaf, page; newspaper (informal); illegal; underworld גמראTalmud אױסװײניקoutside, external; by heart (with "fun" or "oyf"); outside, external; by heart (with "fun" or "oyf")
נאָכןafter; yet, still; even; more (in positive constructions only) „קאָלעקטאָרcollector“ זײַנעןbe אָפֿטעfrequent; rife אַרײַנגײערסattendee; guest צו נחום ראַבינאָװיטשן
געװעןbe די „געראָטענעsucceed; come to fruition; resemble (with "- in emetsn"); be clever and attractive; ripe; advise; eradicate אײדעמסson-in-law“, די אמתעtrue זײַדענעsilk יונגעלײַטyoungsters, די צאַצקעסbric-a-brac; plaything; nubile woman,
די אינטעליגענץintelligence פֿוןfrom; of שטאָטreserved seat or place in synagogue; town.
|