34
די חלירע
די עפּידעמיע. ― די רײַבערס. ― די באָבע מינדע קאָמאַנדעװעט. ― זי
רײַסט קבֿרים, זוכט זכות־אָבֿות, אַרבעט מיט די דאָקטױרים. ― דער מאַמעס
טױט. ― דער פֿעטער פּיניע לאָזט ניט װײנען ― ס'איז שבת.
אָנגעהױבן האָט זיך עס תּחילת זומער, באַלד נאָך פּסח, אַזױ װי
אַף קאַטאָװעסן; נאָר שפּעטער־צו, אַרום נאָך־שבֿועות, אַז ס'זײַנען אױפֿ־
געקומען אױבסטן און גרינע אַגרעסן זײַנען געװאָרן װאָלװל, בחצי־חנם,
האָט זיך עס צעשפּילט שױן אַף דער אמתן, און עס האָבן זיך אָנגעהױבן
לאָזן הערן אַלץ אָפֿטער און אָפֿטער די װערטער: „אונטערגאַנג“, „עפּידע־
מיע“ און „חלירע“. באַם װאָרט „חלירע“, אַז ס'איז אַרױסגערעדט גע־
װאָרן, איז דאָס אַנדערש ניט אַרױסגערעדט געװאָרן נאָר מיט אַ שפּײַ־אױס
דערבײַ, און ס'איז געפֿאַלן אַ מורא, אַ פּחד אַף דער שטאָט.
פֿאַרשטײט זיך, אַז דער פּחד איז געפֿאַלן נאָר אַף די גרױסע, אַף די
עלטערע. פֿאַר קלײנװאַרג איז דאָס, אַדרבה, געװען אַ שטיקל יום־טובֿ. מע
האָט אָנגעהױבן אַכטונג געבן אַף זײער עסן און אַף זײער טרינקען, טאַפּן
זײ אַלע אינדערפֿרי און אַפֿדערנאַכט באַ די קעפּלעך, זיך געהײסן באַװײַזן
די צונג, און סוף־כּל־סוף ― צעלאָזט די חדרים, ביז גאָט װעט העלפֿן,
דער אונטערגאַנג װעט אַװעק אַהין, פֿון װאַנען ער איז געקומען. דער אונ־
טערגאַנג האָט אָבער ניט אַזױ גיך געװאָלט אַװעק, און די חלירע האָט
געבושעװעט אַף װאָס די װעלט שטײט.
די שטאָט האָט אָבער אױך ניט געשװיגן, געטאָן אַלצדינג, און קודם
כּל זיך אַ נעם געגעבן צום „רײַבן“. גיך און געשװינט איז באַשאַפֿן געװאָרן
אַ חבֿרה „רײַבערס“. זײער עובֿדה איז געװען ― קױם איז עמעצן גע־
װאָרן „נישט־גוט“, איז מען געקומען צו אים, אַװעקגעלײגט און „גע־
ריבן“. אַ סך מענטשן האָט מען טאַקע מיט אָט דעם רײַבן אָפּגעראַטע־
װעט. צװישן די חבֿרה „רײַבערס“ האָבן זיך פֿאַרשריבן די פֿײַנסטע בעלי־
בתים פֿון שטאָט. די שטאָט גופֿא איז אײַנגעטײלט געװאָרן אין „או־
טשאַסטקעס“, אַף יעדן „אוטשאַסטאָק“ ― באַזונדערע „רײַבערס“. דער
העלד פֿון דער ביאָגראַפֿיע האָט אַף זײ געקוקט מיט גרױס דרך־ארץ און
מיט פֿאַרװוּנדערונג, װי אַף אמתע העלדן, גבורים. עס איז געװען צו זען,
אַז זײ האָבן קײן ברעקל מורא ניט, ניט פֿאַר דער חלירע, ניט פֿאַרן
טױט. אײנס דאָס אַנדערע האָבן זײ זיך געשטאַרקט, גערעדט מיט אַ
שמײכל, געטרונקען לחײם און געװינטשעװעט, „דער אײבערשטער זאָל
רחמנות האָבן און די עפּידעמיע זאָל געשטילט װערן“...
|
|
34
di kholere
di epidemye. ― di raybers. ― di bobe minde komandevet. ― zi
rayst kvorem, zukht zkhuT-oves, arbet mit di doktoyrim. ― der mames
toyt. ― der feter pinye lozt nit veynen ― s'iz shabes.
ongehoybn hot zikh es tkhiles zumer, bald nokh peysekh, azoy vi
af katovesn; nor shpeter-tsu, arum nokh-shvues, az s'zaynen oyf-
gekumen oybstn un grine agresn zaynen gevorn volvl, bekhotsi-Hnm,
hot zikh es tseshpilt shoyn af der emesn, un es hobn zikh ongehoybn
lozn hern alts ofter un ofter di verter: "untergang'', "epide-
mye'' un "kholere''. bam vort "kholere'', az s'iz aroysgeredt ge-
vorn, iz dos andersh nit aroysgeredt gevorn nor mit a shpay-oys
derbay, un s'iz gefaln a moyre, a pakhed af der shtot.
farshteyt zikh, az der pakhed iz gefaln nor af di groyse, af di
eltere. far kleynvarg iz dos, adrbh, geven a shtikl yum-tuv. me
hot ongehoybn akhtung gebn af zeyer esn un af zeyer trinken, tapn
zey ale inderfri un afdernakht ba di keplekh, zikh geheysn bavayzn
di tsung, un suf-Kl-suf ― tselozt di khadorem, biz got vet helfn,
der untergang vet avek ahin, fun vanen er iz gekumen. der un-
tergang hot ober nit azoy gikh gevolt avek, un di kholere hot
gebushevet af vos di velt shteyt.
di shtot hot ober oykh nit geshvign, geton altsding, un koydem
kol zikh a nem gegebn tsum "raybn''. gikh un geshvint iz bashafn gevorn
a khevre "raybers''. zeyer uvde iz geven ― koym iz emetsn ge-
vorn "nisht-gut'', iz men gekumen tsu im, avekgeleygt un "ge-
ribn''. a sakh mentshn hot men take mit ot dem raybn opgerate-
vet. tsvishn di khevre "raybers'' hobn zikh farshribn di faynste beli-
bTim fun shtot. di shtot gufe iz ayngeteylt gevorn in "u-
tshastkes'', af yedn "utshastok'' ― bazundere "raybers''. der
held fun der byografye hot af zey gekukt mit groys drkh-#rts un
mit farvunderung, vi af emese heldn, gburim. es iz geven tsu zen,
az zey hobn keyn brekl moyre nit, nit far der kholere, nit farn
toyt. eyns dos andere hobn zey zikh geshtarkt, geredt mit a
shmeykhl, getrunken lekhayem un gevintshevet, "der eybershter zol
rakhmones hobn un di epidemye zol geshtilt vern''...
|
34
די חלירעcholera, plague
די עפּידעמיעepidemic. ― די רײַבערס. ― די באָבעgrandmother מינדע קאָמאַנדעװעטcommand; lead. ― זי
רײַסטpull; tear קבֿריםgrave, זוכטdisease; seek זכות־אָבֿותinherited merit, אַרבעטwork, labor מיטexert; with; middle די דאָקטױריםdoctor (occupation). ― דערthe, this מאַמעסmother; mare (balegole-loshn); mother; mare (balegole-loshn)
טױטdead; death. ― דערthe, this פֿעטערfat; off-color (jokes); uncle פּיניעfroth, foam; Pinye לאָזטlet ניטnot װײנעןcry, weep ― ס'איזbe; so שבתSabbath.
אָנגעהױבןbegin; confront (with "zikh mit") האָטhave; give birth זיךself עס תּחילתoutset, first of all זומערSummer (season); survive the summer, באַלדsoon; immediately נאָךafter; yet, still; even; more (in positive constructions only) פּסחPassover, אַזױsuch; so; thus; yes װי
אַף קאַטאָװעסןjest; נאָרbut, only שפּעטערlate; mocker1צו, אַרוםaround נאָךafter; yet, still; even; more (in positive constructions only)1שבֿועותoath, אַזthat; when; if ס'זײַנעןbe
אױפֿגעקומעןcome אױבסטן אוןand גרינעgreen; inexperienced, naive אַגרעסןgooseberry זײַנעןbe געװאָרןbecome װאָלװלcheap, בחציin halves1חנם,
האָטhave; give birth זיךself עס צעשפּילטplay שױןlook after; care for; already; right away אַף דערthe, this אמתןtrue, אוןand עס האָבןhave; give birth זיךself אָנגעהױבןbegin; confront (with "zikh mit")
לאָזןlet הערןhear, smell (with "zikh"); Mister; gentleman; mister אַלץeverything; all the more; still, yet; always (Khassidic Yiddish) אָפֿטערfrequent; rife אוןand אָפֿטערfrequent; rife די װערטערword: „אונטערגאַנגsetting (sun); death; epidemic“, „
עפּידעמיעepidemic“ אוןand „חלירעcholera, plague“. באַםat, at the home of, by, near; in the opinion of; alongside װאָרטword „חלירעcholera, plague“, אַזthat; when; if ס'איזbe; so אַרױסגערעדטspeak
געװאָרןbecome, איזbe; so דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) אַנדערשother; next; change ניטnot אַרױסגערעדטspeak געװאָרןbecome נאָרbut, only מיטexert; with; middle אַ שפּײַspit1אױסout; because of
דערבײַpresent; neighboring, nearby, close; meanwhile; near, אוןand ס'איזbe; so געפֿאַלןfall; occur; lack; be dead (with "zikh") אַ מוראfear, אַ פּחדfear, terror אַף דערthe, this שטאָטreserved seat or place in synagogue; town.
פֿאַרשטײטunderstand זיךself, אַזthat; when; if דערthe, this פּחדfear, terror איזbe; so געפֿאַלןfall; occur; lack; be dead (with "zikh") נאָרbut, only אַף די גרױסעlarge, אַף די
עלטערעold, stale. פֿאַרfor; before; in the time of קלײנװאַרגsmall people or things איזbe; so דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite), אַדרבה, געװעןbe אַ שטיקלpiece (of substance); small amount of; piece (in a performance); gimmick; foreskin discarded after circumcision יום־טובֿreligious holiday. מע
האָטhave; give birth אָנגעהױבןbegin; confront (with "zikh mit") אַכטונגesteem; attention געבןgive אַף זײערtheir; very עסןthe letter S; eat; food אוןand אַף זײערtheir; very טרינקעןdrink; drown (with "zikh"), טאַפּןtouch; probe; grope
זײ אַלעall אינדערפֿריmorning אוןand אַפֿדערנאַכט באַ די קעפּלעךhead (anatomy), זיךself געהײסןorder, tell; be called, be named באַװײַזןappear; show, prove; indicate; succeed (with infinitive); proof; evidence (in plural)
די צונגtongue, אוןand סוףכּל1סוףend ― צעלאָזטloosen (hair); melt די חדריםJewish religious school; room, ביזuntil, at the time (in future) when גאָטGod, deity װעטwill (future); wager, bet (with "zikh"); wager, bet (with "zikh"); bet, wager העלפֿןhelp,
דערthe, this אונטערגאַנגsetting (sun); death; epidemic װעטwill (future); wager, bet (with "zikh"); wager, bet (with "zikh"); bet, wager אַװעקaway אַהיןthither; there, פֿוןfrom; of װאַנעןwhere ער איזbe; so געקומעןcome. דערthe, this
אונטערגאַנגsetting (sun); death; epidemic האָטhave; give birth אָבערbut ניטnot אַזױsuch; so; thus; yes גיךquick געװאָלטwant; would אַװעקaway, אוןand די חלירעcholera, plague האָטhave; give birth
געבושעװעטrage; storm; oppress אַף װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) די װעלטboil milk; world שטײטstand.
די שטאָטreserved seat or place in synagogue; town האָטhave; give birth אָבערbut אױךalso ניטnot געשװיגןbe silent, געטאָןdo אַלצדינגeverything, אוןand קודםfirst
כּלall זיךself אַ נעםtake; begin (with infinitive); derive from (with "zikh fun") געגעבןgive צוםtowards „רײַבןgrate, rub; devour; have sex with (vulgar); masturbate (with "zikh")“. גיךquick אוןand געשװינט איזbe; so באַשאַפֿןcreate געװאָרןbecome
אַ חבֿרהgang „רײַבערס“. זײערtheir; very עובֿדהaccomplishment; occupation איזbe; so געװעןbe ― קױםbarely, hardly (often with "vos") איזbe; so עמעצןsomeone or something
געװאָרןbecome „נישט־גוטevil; nauseous“, איזbe; so מעןone (indefinite subject) געקומעןcome צו איםhim; it, אַװעקגעלײגטkill; set aside אוןand „
געריבןgrate, rub; devour; have sex with (vulgar); masturbate (with "zikh")“. אַ סך מענטשןperson, human, responsible or mature person האָטhave; give birth מעןone (indefinite subject) טאַקעindeed, truly, really מיטexert; with; middle אָטhere; this very; just now דעםthe, this רײַבןgrate, rub; devour; have sex with (vulgar); masturbate (with "zikh")
אָפּגעראַטעװעטrescue, save. צװישןbetween די חבֿרהgang „רײַבערס“ האָבןhave; give birth זיךself פֿאַרשריבןprescribe; include in a list; register די פֿײַנסטעfine
בעליבתים פֿוןfrom; of שטאָטreserved seat or place in synagogue; town. די שטאָטreserved seat or place in synagogue; town גופֿאto the point; itself איזbe; so אײַנגעטײלטapportion; divide; share (with "zikh mit ... ") געװאָרןbecome איןin „
אוטשאַסטקעסregion; prison (Russian участок)“, אַף יעדןפֿאַלס anyhow, in any case „אוטשאַסטאָקregion; prison (Russian участок)“ ― באַזונדערעseparate, special „רײַבערס“. דערthe, this
העלדhero פֿוןfrom; of דערthe, this ביאָגראַפֿיעbiography האָטhave; give birth אַף זײ געקוקטlook מיטexert; with; middle גרױסgray; large; size דרך־ארץrespect, esteem; good manners אוןand
מיטexert; with; middle פֿאַרװוּנדערונגamazement, װי אַף אמתעtrue העלדןhero, גבורים. עס איזbe; so געװעןbe צו זעןsee,
אַזthat; when; if זײ האָבןhave; give birth קײןto; not any ברעקלcrumble; hesitate (with "zikh"); scrap, crumb מוראfear ניטnot, ניטnot פֿאַרfor; before; in the time of דערthe, this חלירעcholera, plague, ניטnot פֿאַרןfor; before; in the time of
טױטdead; death. אײנסone; single; several (in plural) דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) אַנדערעother; next האָבןhave; give birth זײ זיךself געשטאַרקטstrengthen; overpower, vanquish, גערעדטspeak מיטexert; with; middle אַ
שמײכלsmile, געטרונקעןdrink; drown (with "zikh") לחײםto life! (toast) אוןand געװינטשעװעטwish, „דערthe, this אײבערשטערmost high זאָלshould
רחמנותmercy, pity האָבןhave; give birth אוןand די עפּידעמיעepidemic זאָלshould געשטילטquiet, silent; still; silence װערןbecome; defend; forbid“...
|