17
דער פֿעטער ניסל און די מומע האָדל
דער פֿעטער ניסל „הוליעט“. ― אַ חשובֿ באַ „נאַטשאַלסטװע“. ― אַ װײַב אַ צרה. ―
זיך פֿאַרשטעלט פֿאַר אַ טשינאָװניק, אָנגעאַרבעט אַ חתונה, אַװעק קײן
אַמעריקע. ― אַ ניצוץ פֿון אַ פּאָעט
אױב די צװײ עלטערע ברידער, נחום און פּיניע װעװיקס, זײַנען גע־
װען חסידים, איז דער דריטער, דער ייִנגסטער ברודער, ניסל װעװיקס,
אָדער װי ער האָט זיך שױן די לעצטע צײַט גערופֿן באַ זײַן פֿאַמיליע־נאָ־
מען, ניסל ראַבינאָװיטש, געװען שױן גאָר אַ װעלטלעכער, געטראָגן זיך
װי אַ שטשאָגל: הינטן אין דער קאַפּאָטע אַ שפּאַלט, ― דאָס האָט גע־
הײסן יענע יאָרן מעשׂה פֿראַנט, אָדער מעשׂה דײַטש ― לאַקירטע שטי־
װעלעטן מיט שפּראָנציקעס און שטאַרק־שטאַרק אונטערגעבױגענע פּאות.
און געהאַלטן האָט ער זיך דעמאָקראַטיש. דהײַנו: אין בית־המדרש האָט ער
געהאַט, װי אַלע פֿאָרנעמסטע בעלי־בתּים, אַן אָרט אין מזרח, נאָר געזעסן
איז ער אַף דער לעזשאַנקע אין פּאָליש, געהאַלטן אַ חומש מיטן „ביאור“
און דערצײלט, דװקא פֿאַרן פּראָסטן עולם, מעשׂיות פֿון רב משהלע װײַנ־
שטײן, פֿון מאָנטעפֿיאָרען און פֿון רױטשילדן אױך. דערצו האָט ער גע־
האַט אַ באַסאָװע שטימע, געקאָנט שײן זינגען, ליב געהאַט אַ סך לאַכן
און געקאָנט מאַכן לאַכנדיק יענעם. מײנסטנס האָבן פֿון אים געלאַכט
װײַבער און מײדלעך ― די זײַנען ממש צעגאַנגען פֿאַר געלעכטער, אַז ער
האָט נאָר געװאָלט. מיט װאָס ער האָט זײ גענומען ― איז שװער צו װיסן.
נאָר ס'איז געװען גענוג, ער זאָל זײ זאָגן אײן װאָרט ― און די געלעכ־
טערן זײַנען שױן געגאַנגען ביזן הימל.
הײַנט װאָס פֿאַר אַ „הוליאַק“ איז דאָס געװען! אָן אים אַ חתונה איז
געװען אַ לװיה, ניט קײן חתונה. ניסל װעװיקס, אָדער ניסל ראַבינאָװיטש,
האָט געקאָנט מחיה־מתים זײַן, אַ גאַנצע װעלט מאַכן רעדעװדיק, לאַכנדיק
און טאַנצנדיק. דער חילוק צװישן אים און צװישן פֿעטער פּיניע איז גע־
װען, װאָס דער פֿעטער פּיניע האָט געקאָנט טאַנצן, און דער פֿעטער ניסל
האָט געקאָנט מאַכן טאַנצן אַנדערע. אַלע און אַלע האָבן מיט אים אַף אַ
שׂמחה מיטגעטרונקען, מיטגעזונגען און מיטגעטאַנצט. דער ערשטער איז
געװען דער סטאַנאָװאָי פּריסטאַװ. מיט אים האָט ער זיך געביטן מיט די
היטלען ― און ס'איז געװען ליהודים.
בכלל איז ניסל ראַבינאָװיטש געװען מיט נאַטשאַלסטװע אױסגעבונדן,
און האָט געפֿירט דאָס שטעטל ביד רמה, גלײַך װי ער װאָלט אַלײן געװען
אַ נאַטשאַלניק, אַ טשינאָװניק. דערצו האָט ער געהאַט אַ פּה־קדוש, גע־
|
|
17
der feter nisl un di mume hodl
der feter nisl "hulyet''. ― a khoshev ba "natshalstve''. ― a vayb a tsore.
―
zikh farshtelt far a tshinovnik, ongearbet a khasene, avek keyn
amerike. ― a nitses fun a poet
oyb di tsvey eltere brider, Nokhem un pinye veviks, zaynen ge-
ven khsidem, iz der driter, der yingster bruder, nisl veviks,
oder vi er hot zikh shoyn di letste tsayt gerufn ba zayn familye-no-
men, nisl rabinovitsh, geven shoyn gor a veltlekher, getrogn zikh
vi a shtshogl: hintn in der kapote a shpalt, ― dos hot ge-
heysn yene yorn mayse frant, oder mayse daytsh ― lakirte shti-
veletn mit shprontsikes un shtark-shtark untergeboygene peyes.
un gehaltn hot er zikh demokratish. dehayne: in bes-hamedresh hot er
gehat, vi ale fornemste balebatem, an ort in mizrekh, nor gezesn
iz er af der lezhanke in polish, gehaltn a khumesh mitn "bi#ur''
un dertseylt, davke farn prostn oylem, mayses fun reb mshhle vayn-
shteyn, fun montefyoren un fun roytshildn oykh. dertsu hot er ge-
hat a basove shtime, gekont sheyn zingen, lib gehat a sakh lakhn
un gekont makhn lakhndik yenem. meynstns hobn fun im gelakht
vayber un meydlekh ― di zaynen mamesh tsegangen far gelekhter, az er
hot nor gevolt. mit vos er hot zey genumen ― iz shver tsu visn.
nor s'iz geven genug, er zol zey zogn eyn vort ― un di gelekh-
tern zaynen shoyn gegangen bizn himl.
haynt vos far a "hulyak'' iz dos geven! on im a khasene iz
geven a levaye, nit keyn khasene. nisl veviks, oder nisl rabinovitsh,
hot gekont mHih-meysem zayn, a gantse velt makhn redevdik, lakhndik
un tantsndik. der khilek tsvishn im un tsvishn feter pinye iz ge-
ven, vos der feter pinye hot gekont tantsn, un der feter nisl
hot gekont makhn tantsn andere. ale un ale hobn mit im af a
shimkhe mitgetrunken, mitgezungen un mitgetantst. der ershter iz
geven der stanovoy pristav. mit im hot er zikh gebitn mit di
hitlen ― un s'iz geven lehudem.
bekhlal iz nisl rabinovitsh geven mit natshalstve oysgebundn,
un hot gefirt dos shtetl beyad rmh, glaykh vi er volt aleyn geven
a natshalnik, a tshinovnik. dertsu hot er gehat a ph-kdush, ge-
|
17
דערthe, this פֿעטערfat; off-color (jokes); uncle ניסלnut; nit (insect egg); jacks (in plural: game) אוןand די מומעaunt האָדלHodl
דערthe, this פֿעטערfat; off-color (jokes); uncle ניסלnut; nit (insect egg); jacks (in plural: game) „הוליעטhave fun, carouse, party“. ― אַ חשובֿimportant; respected באַ „נאַטשאַלסטװעruling authority (Russian)“. ― אַ װײַבwife; woman; rifle (soldiers argot) אַ צרהtrouble, misfortune, distress. ―
זיךself פֿאַרשטעלטhide; obstruct; disguise; imagine (with "zikh"); hide; obstruct; disguise; imagine (with "zikh") פֿאַרfor; before; in the time of אַ טשינאָװניקofficial, clerk, functionary (Russian чиновник), אָנגעאַרבעטdamage אַ חתונהmarriage, אַװעקaway קײןto; not any
אַמעריקעAmerica. ― אַ ניצוץsparkle פֿוןfrom; of אַ פּאָעטpoet
אױבif די צװײ2; deuce (playing cards) עלטערעold, stale ברידערbrother; be friendly (with "zikh mit"), נחום אוןand פּיניעfroth, foam; Pinye װעװיקס, זײַנעןbe
געװעןbe חסידיםChassid, follower, איזbe; so דערthe, this דריטער3rd, דערthe, this ייִנגסטערyoung ברודערbrother, ניסלnut; nit (insect egg); jacks (in plural: game) װעװיקס,
אָדערvein; or װי ער האָטhave; give birth זיךself שױןlook after; care for; already; right away די לעצטעlast צײַטtime; menstrual period (with "di") גערופֿןcall באַ זײַןbe; his; its פֿאַמיליעfamily; family name1
נאָמעןname, ניסלnut; nit (insect egg); jacks (in plural: game) ראַבינאָװיטש, געװעןbe שױןlook after; care for; already; right away גאָרvery; entirely; surprisingly; whole אַ װעלטלעכערworldly; secular, געטראָגןcarry; be pregnant זיךself
װי אַ שטשאָגלdandy, fop; dress up (with "zikh"): הינטןbehind; back, rear איןin דערthe, this קאַפּאָטעcaftan, overcoat אַ שפּאַלטsplit; crack; female genitalia (vulgar), ― דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) האָטhave; give birth
געהײסןorder, tell; be called, be named יענעthat יאָרןyear מעשׂהstory; genitalia (vulgar) פֿראַנטfashionable gentleman; dandy, fop, אָדערvein; or מעשׂהstory; genitalia (vulgar) דײַטשGerman person; German Jew; Germany ― לאַקירטעvarnish
שטיװעלעטן מיטexert; with; middle שפּראָנציקעס אוןand שטאַרקstrengthen; strong, powerful; very; overpower, vanquish1שטאַרקstrengthen; strong, powerful; very; overpower, vanquish אונטערגעבױגענעbend, decline (grammar) פּאותsidelock.
אוןand געהאַלטןhold, contain; think; keep; stop (imperative); salary, pay האָטhave; give birth ער זיךself דעמאָקראַטישdemocratic. דהײַנוnamely: איןin בית־המדרשhouse of study האָטhave; give birth ער
געהאַטhave; give birth, װי אַלעall פֿאָרנעמסטעimportant בעלי־בתּיםboss, householder, owner, אַןa; foresee, predict, anticipate; become aware אָרטplace; position איןin מזרחEast, נאָרbut, only געזעסןsit; seat; buttocks
איזbe; so ער אַף דערthe, this לעזשאַנקעfireplace couch איןin פּאָלישsynagogue anteroom, געהאַלטןhold, contain; think; keep; stop (imperative); salary, pay אַ חומשPentateuch מיטןwith; middle „ביאור“
אוןand דערצײלטrecount, tell, narrate, דװקאactually; only so; necessarily פֿאַרןfor; before; in the time of פּראָסטןsimple, unrefined, crude; ordinary; tacky, vulgar עולםworld; eternity; congregation, מעשׂיותstory; genitalia (vulgar) פֿוןfrom; of רב משהלע
װײַנwineשטײןstand; stone, פֿוןfrom; of מאָנטעפֿיאָרען אוןand פֿוןfrom; of רױטred; hearts ♥ (playing cards)שילדןmetal plate, sign, signboard, shield אױךalso. דערצוtoo, in addition; thereto האָטhave; give birth ער
געהאַטhave; give birth אַ באַסאָװעbass (voice) שטימעvoice, געקאָנטbe able שײןpretty זינגעןsing, ליבlove; dear געהאַטhave; give birth אַ סך לאַכןlaugh
אוןand געקאָנטbe able מאַכןmake; defecate (with "mit") לאַכנדיקlaugh יענעםthat. מײנסטנסmostly האָבןhave; give birth פֿוןfrom; of איםhim; it געלאַכטlaugh
װײַבערwife; woman; rifle (soldiers argot) אוןand מײדלעךgirl ― די זײַנעןbe ממשactually צעגאַנגעןmelt; grow פֿאַרfor; before; in the time of געלעכטערlaughter, אַזthat; when; if ער
האָטhave; give birth נאָרbut, only געװאָלטwant; would. מיטexert; with; middle װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) ער האָטhave; give birth זײ גענומעןtake; begin (with infinitive); derive from (with "zikh fun") ― איזbe; so שװערdifficult; heavy; swear; father-in-law צו װיסןknow; knowledge.
נאָרbut, only ס'איזbe; so געװעןbe גענוגenough, ער זאָלshould זײ זאָגןsay; recite (prayer or religious text) אײןone; single; several (in plural); single; several (in plural) װאָרטword ― אוןand די
געלעכטערןlaughter זײַנעןbe שױןlook after; care for; already; right away געגאַנגעןgo; plan to (with infinitive) ביזןuntil, at the time (in future) when הימלsky; heaven.
הײַנטtoday; now consider; so then? װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) פֿאַרfor; before; in the time of אַ „הוליאַק“ איזbe; so דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) געװעןbe! אָןwithout, upon (as separable part of verb); apply (with "in"); see איםhim; it אַ חתונהmarriage איזbe; so
געװעןbe אַ לװיהfuneral, ניטnot קײןto; not any חתונהmarriage. ניסלnut; nit (insect egg); jacks (in plural: game) װעװיקס, אָדערvein; or ניסלnut; nit (insect egg); jacks (in plural: game) ראַבינאָװיטש,
האָטhave; give birth געקאָנטbe able מחיהnourishment1מתיםdead person זײַןbe; his; its, אַ גאַנצעwhole, full, complete װעלטboil milk; world מאַכןmake; defecate (with "mit") רעדעװדיקtalkative, לאַכנדיקlaugh
אוןand טאַנצנדיקdance. דערthe, this חילוקdifference צװישןbetween איםhim; it אוןand צװישןbetween פֿעטערfat; off-color (jokes); uncle פּיניעfroth, foam; Pinye איזbe; so
געװעןbe, װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) דערthe, this פֿעטערfat; off-color (jokes); uncle פּיניעfroth, foam; Pinye האָטhave; give birth געקאָנטbe able טאַנצןdance, אוןand דערthe, this פֿעטערfat; off-color (jokes); uncle ניסלnut; nit (insect egg); jacks (in plural: game)
האָטhave; give birth געקאָנטbe able מאַכןmake; defecate (with "mit") טאַנצןdance אַנדערעother; next. אַלעall אוןand אַלעall האָבןhave; give birth מיטexert; with; middle איםhim; it אַף אַ
שׂמחהSimchah מיטexert; with; middleגעטרונקעןdrink; drown (with "zikh"), מיטגעזונגעןsing אוןand מיטגעטאַנצטdance. דערthe, this ערשטערfirst איזbe; so
געװעןbe דערthe, this סטאַנאָװאָיdistrict police officer (Russian) פּריסטאַװpolice commissioner (Russian пристав "bailiff"). מיטexert; with; middle איםhim; it האָטhave; give birth ער זיךself געביטןexchange, change; territory, realm, field of knowledge מיטexert; with; middle די
היטלעןmens hat (clothing) ― אוןand ס'איזbe; so געװעןbe ליהודיםjoyous.
בכללgenerally איזbe; so ניסלnut; nit (insect egg); jacks (in plural: game) ראַבינאָװיטש געװעןbe מיטexert; with; middle נאַטשאַלסטװעruling authority (Russian) אױסגעבונדןbind; commit oneself (with "zikh"),
אוןand האָטhave; give birth געפֿירטcarry; act, behave (with "zikh") דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) שטעטלtown בידin the hand רמה, גלײַךstraight, even; direct; similar; right away; equate; compare; straighten; like (English) װי ער װאָלטvolt (electrical); would אַלײןoneself (with a personal pronoun); only געװעןbe
אַ נאַטשאַלניקboss (Russian); official, אַ טשינאָװניקofficial, clerk, functionary (Russian чиновник). דערצוtoo, in addition; thereto האָטhave; give birth ער געהאַטhave; give birth אַ פּהmouth1קדושholy people,
|