פֿונעם יאַריד 45
געזשאַלעװעט קײן שמיץ... אױ, שמיץ!...
נאָר דאָס אַלצדינג איז געװען גאָרנישט אַקעגן דעם, װאָס סירקאָ
איז נעבעך אומגעקומען אומזיסט־אומנישט!
מער פֿון אַלע איז געװען דערשלאָגן סירקאָס ליבלינג ― דער מחבר
פֿון די דאָזיקע מעמואַרן. דער האָט עטלעכע טעג דורכאַנאַנד ניט געגעסן,
עטלעכע נעכט ניט געשלאָפֿן, געקאַטשעט זיך אַף אַלע זײַטן, געזיפֿצט און
געקרעכצט שטילערהײט, נישט געקאָנט מוחל זײַן די שלעכטע בײזע
מענטשן, װאָס האָבן ניט אין זיך קײן קאַפּ רחמנות, קײן צער בעלי־
חײם, קײן טראָפּן יושר ― און ער האָט שטאַרק־שטאַרק נאָכגעדענקט נאָך
דעם, װאָס איז אַ הונט און װאָס איז אַ מענטש, להבֿדיל?... פֿאַרװאָס
איז אַ הונט אַזױ געטרײַ צו אַ מענטשן, און פֿאַרװאָס איז אַ מענטש
אַ תּליון?... און עס קומט אים אַפֿן זינען סירקאָ מיט די קלוגע גוטע אױגן,
און ער פֿאַלט־צו מיטן פּנים צו דער קישן און באַנעצט זי מיט ביטערע,
ביטערע טרערן.
12
דער יצר־טובֿ מיטן יצר הרע
עוזר דער קאַרנאָסער ― אַ מסור. ― אַ סך אַפּיטרופּסים. ― די באָבע מינדעס
שבת־אױבס. ― מוסר־זאָגער און מאָראַל־פּרײדיקער.
טאָמער װאָלט אַ ייִנגל פֿאַרגעסן, אַז ער האָט געהאַט אַ הונט פֿאַר
אַ חבֿר, האָט מען אים דערמאָנט אַף יעדן טריט און שריט: „סירקאָ האָט
דיר געלאָזט געריסן“... און באַ אַזאַ געלעגנהײט האָט מען אים שױן
דערװײַל אַרײַנגעזאָגט אַביסל מוסר ― ער זאָל האָבן צו געדענקען אַף
װײַטער. דאָס מוסר־זאָגן איז פֿאַר אים געװען אַ סך ערגער פֿון פּעטש.
ניט אומזיסט זאָגט מען באַ אונדז אַ שפּריכװאָרט: „אַ פּאַטש פֿאַרגײט,
אַ װאָרט באַשטײט“. ובפֿרט, אַז דאָ איז געװען בײדע זאַכן: אי פּעטש, אי
װערטער. און װערטער זײַנען געגאַנגען פֿון אַלע זײַטן. װער ס'האָט גע־
האַט גאָט אין האַרצן, דער האָט געשטראָפֿט, און דװקא מיט גוטע רײד.
דאַכט זיך, װאָס געהער זיך אָן אַ ייִד אַ שמשׂ צו אַ נגידס אַ ייִנגל, בעת
ער דאַװנט? און װאָס איז זײַן עסק, אַשטײגער, װאָס אַ נגידס אַ ייִנגל
קוקט דורכן פֿענצטער אַרױס אַקוראַט בעת שמונה־עשׂרה? און אַ נגידס
אַ ייִנגל, מײנט איר, קוקט אומזיסט דורכן פֿענצטער? ס'מעג זיך טאַקע
זײַן שמונה־עשׂרה, ס'איז אָבער פֿאָרט העכסט־אינטערעסאַנט צו זען אַ
|
|
funem yarid 45
gezhalevet keyn shmits... oy, shmits!...
nor dos altsding iz geven gornisht akegn dem, vos sirko
iz nebekh umgekumen umzist-umnisht!
mer fun ale iz geven dershlogn sirkos libling ― der mekhaber
fun di dozike memuarn. der hot etlekhe teg durkhanand nit gegesn,
etlekhe nekht nit geshlofn, gekatshet zikh af ale zaytn, geziftst un
gekrekhtst shtilerhayt, nisht gekont moykhl zayn di shlekhte beyze
mentshn, vos hobn nit in zikh keyn kap rakhmones, keyn tsar beli-
khayem, keyn tropn yoysher ― un er hot shtark-shtark nokhgedenkt nokh
dem, vos iz a hunt un vos iz a mentsh, lehavdil?... farvos
iz a hunt azoy getray tsu a mentshn, un farvos iz a mentsh
a Wlyun?... un es kumt im afn zinen sirko mit di kluge gute oygn,
un er falt-tsu mitn ponem tsu der kishn un banetst zi mit bitere,
bitere trern.
12
der itsr-tuv mitn yeytser hore
oyzer der karnoser ― a msur. ― a sakh apitrupsim. ― di bobe mindes
shabes-oybs. ― musr-zoger un moral-preydiker.
tomer volt a yingl fargesn, az er hot gehat a hunt far
a khaver, hot men im dermont af yedn trit un shrit: "sirko hot
dir gelozt gerisn''... un ba aza gelegnhayt hot men im shoyn
dervayl arayngezogt abisl muser ― er zol hobn tsu gedenken af
vayter. dos musr-zogn iz far im geven a sakh erger fun petsh.
nit umzist zogt men ba undz a shprikhvort: "a patsh fargeyt,
a vort bashteyt''. ubfrt, az do iz geven beyde zakhn: i petsh, i
verter. un verter zaynen gegangen fun ale zaytn. ver s'hot ge-
hat got in hartsn, der hot geshtroft, un davke mit gute reyd.
dakht zikh, vos geher zikh on a yid a shames tsu a ngids a yingl, beys
er davnt? un vos iz zayn eysek, ashteyger, vos a ngids a yingl
kukt durkhn fentster aroys akurat beys shimenesre? un a ngids
a yingl, meynt ir, kukt umzist durkhn fentster? s'meg zikh take
zayn shimenesre, s'iz ober fort hekhst-interesant tsu zen a
|
פֿונעםfrom; of יאַרידfair (for selling goods) 45
געזשאַלעװעטskimp; hold back, hold in reserve; economize; spare; begrudge קײןto; not any שמיץlash; strike; be angry (with "zikh")... אױ, שמיץlash; strike; be angry (with "zikh")!...
נאָרbut, only דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) אַלצדינגeverything איזbe; so געװעןbe גאָרנישטnothing אַקעגןacross from, opposite, vis-à-vis; near (in time) דעםthe, this, װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) סירקאָ
איזbe; so נעבעךalas: expression of pity (hetero-malo-cognitive) אומגעקומעןcome אומזיסטin vain1אומנישטfor no good reason (with "umzist un -")!
מערproblem; increase; more; carrot פֿוןfrom; of אַלעall איזbe; so געװעןbe דערשלאָגןoppress; depress; achieve (with "zikh"); oppress; depress; achieve (with "zikh") סירקאָס ליבלינגpet ― דערthe, this מחברauthor
פֿוןfrom; of די דאָזיקעhere מעמואַרןmemoirs. דערthe, this האָטhave; give birth עטלעכעseveral טעגday דורכאַנאַנדin sequence, together ניטnot געגעסןeat,
עטלעכעseveral נעכטnight ניטnot געשלאָפֿןsleep, געקאַטשעטcrawl around זיךself אַף אַלעall זײַטןside, page, געזיפֿצטsigh אוןand
געקרעכצטgroan, moan שטילערהײטsilently, נישטnot געקאָנטbe able מוחלforgive (with "zayn") זײַןbe; his; its די שלעכטעbad בײזעevil, bad; angry; indignant; fierce, severe; schadenfreude
מענטשןperson, human, responsible or mature person, װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) האָבןhave; give birth ניטnot איןin זיךself קײןto; not any קאַפּsmall amount; drop רחמנותmercy, pity, קײןto; not any צערsorrow
בעליmasters ofחײםlife, קײןto; not any טראָפּןdrop; accent; stress יושרjustice; fairness ― אוןand ער האָטhave; give birth שטאַרקstrengthen; strong, powerful; very; overpower, vanquish1שטאַרקstrengthen; strong, powerful; very; overpower, vanquish נאָכגעדענקטremember נאָךafter; yet, still; even; more (in positive constructions only)
דעםthe, this, װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) איזbe; so אַ הונטdog אוןand װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) איזbe; so אַ מענטשperson, human, responsible or mature person, להבֿדילto make a distinction?... פֿאַרװאָסwhy (interrogative)
איזbe; so אַ הונטdog אַזױsuch; so; thus; yes געטרײַfaithful; devoted צו אַ מענטשןperson, human, responsible or mature person, אוןand פֿאַרװאָסwhy (interrogative) איזbe; so אַ מענטשperson, human, responsible or mature person
אַ תּליון?... אוןand עס קומטcome איםhim; it אַפֿן זינעןsense; consciousness סירקאָ מיטexert; with; middle די קלוגעclever גוטעgood; thoroughly אױגןeye (anatomy),
אוןand ער פֿאַלטfall; occur1צו מיטןwith; middle פּניםface צו דערthe, this קישןpillow אוןand באַנעצטmoisten זי מיטexert; with; middle ביטערעbitter,
ביטערעbitter טרערןtear.
12
דערthe, this יצרinclination1טובֿgood מיטןwith; middle יצרinclination הרעthe evil
עוזרOser דערthe, this קאַרנאָסערpug-nosed ― אַ מסור. ― אַ סך אַפּיטרופּסיםguardian (ad litem). ― די באָבעgrandmother מינדעס
שבתSabbath1אױבסfruit (collective noun). ― מוסרupbraid; morality, ethics; ethical Musar movement1זאָגערreciter אוןand מאָראַלethics1פּרײדיקערpreacher.
טאָמערperhaps; lest; if perchance; in case װאָלטvolt (electrical); would אַ ייִנגלboy, fellow, lad; jack (playing cards) פֿאַרגעסןforget, אַזthat; when; if ער האָטhave; give birth געהאַטhave; give birth אַ הונטdog פֿאַרfor; before; in the time of
אַ חבֿרfriend, comrade (male); boyfriend; befriend, האָטhave; give birth מעןone (indefinite subject) איםhim; it דערמאָנטremind; recollect (with "zikh"); remind; recollect (with "zikh") אַף יעדןeach, every טריטstep, pace; footstep אוןand שריטstep: „סירקאָ האָטhave; give birth
דירyou געלאָזטlet געריסןpull; tear“... אוןand באַ אַזאַsuch געלעגנהײטopportunity, chance האָטhave; give birth מעןone (indefinite subject) איםhim; it שױןlook after; care for; already; right away
דערװײַלmeanwhile אַרײַנגעזאָגטverbally attack אַביסלbit מוסרupbraid; morality, ethics; ethical Musar movement ― ער זאָלshould האָבןhave; give birth צו געדענקעןremember; memory אַף
װײַטערfar; further, next (as "vayter"); separate. דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) מוסרupbraid; morality, ethics; ethical Musar movement1זאָגןsay; recite (prayer or religious text) איזbe; so פֿאַרfor; before; in the time of איםhim; it געװעןbe אַ סך ערגערbad; anger; annoy פֿוןfrom; of פּעטשslap; blow.
ניטnot אומזיסטin vain זאָגטsay; recite (prayer or religious text) מעןone (indefinite subject) באַ אונדזus אַ שפּריכװאָרטfolk saying: „אַ פּאַטשslap; applaud (with "mit di hent"); slap; blow פֿאַרגײטdisappear; go into the past,
אַ װאָרטword באַשטײטconsist of; consent; speak for oneself (with "zayn shtetl"“. ובפֿרט, אַזthat; when; if דאָhere איזbe; so געװעןbe בײדעboth זאַכןthing; vagina (anatomy): אי פּעטשslap; blow, אי
װערטערword. אוןand װערטערword זײַנעןbe געגאַנגעןgo; plan to (with infinitive) פֿוןfrom; of אַלעall זײַטןside, page. װערbecome; defend; forbid; who ס'האָטhave; give birth
געהאַטhave; give birth גאָטGod, deity איןin האַרצןheart; heart ♥ (playing cards); breast, דערthe, this האָטhave; give birth געשטראָפֿטpunish, אוןand דװקאactually; only so; necessarily מיטexert; with; middle גוטעgood; thoroughly רײדspeak; speech.
דאַכטmention; appear, seem, think (with "zikh"); mention; appear, seem, think (with "zikh") זיךself, װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) געהערbelong; hearing, sense of pitch זיךself אָןwithout, upon (as separable part of verb); apply (with "in"); see אַ ייִדJew; person (Jewish); anonymous male stranger אַ שמשׂbeadle, sexton, synagogue caretaker צו אַ נגידס אַ ייִנגלboy, fellow, lad; jack (playing cards), בעתwhile; during
ער דאַװנטpray (Jewish prayer)? אוןand װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) איזbe; so זײַןbe; his; its עסקbusiness; matter, concern, אַשטײגער, װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) אַ נגידס אַ ייִנגלboy, fellow, lad; jack (playing cards)
קוקטlook דורכןthrough; see פֿענצטערwindow אַרױסout אַקוראַטaccurate בעתwhile; during שמונה־עשׂרהeighteen benedictions, amidah? אוןand אַ נגידס
אַ ייִנגלboy, fellow, lad; jack (playing cards), מײנטintend אירher; you (pl), קוקטlook אומזיסטin vain דורכןthrough; see פֿענצטערwindow? ס'מעגmay זיךself טאַקעindeed, truly, really
זײַןbe; his; its שמונה־עשׂרהeighteen benedictions, amidah, ס'איזbe; so אָבערbut פֿאָרטtravel (by vehicle); after all; still, nonetheless; fort העכסטextremely1אינטערעסאַנטinteresting צו זעןsee אַ
|