װי שײן איז דער בױם!
אַן עפּיזאָד מיט באַרן, דערצײלט לכּבֿוד דעם זײדן ר ב מ ע נ ד ע ל ע, צו זײַן
פֿינף־און־זיבעציקסטן געבורטסטאָג פֿון זײַן ערשטן אײניקל.*
אױב איר װילט זיך באַקענען מיטן זײדן נאָענט, אױב איר װילט
מיט אים פֿאַרברענגען אַ שעה אין פֿאַרגעניגן, אױב איר װילט באמת
הנאה האָבן, עפּעס נאַשן פֿונעם זײדן, ― איז נישט אין אַ געזעלשאַפֿט,
נישט אַף באַנקעטן, בעת מע דולט אַ קאָפּ מיט טאָסטן און מע שטו־
רעמט מיט אַפּלאָדיסמענטן און מיט הידדס.
אמת, ער װעט זיך אין אַ געזעלשאַפֿט נישט פֿאַרלירן. ער װעט זיך
נישט באַהאַלטן אין אַ װינקעלע און װעט זיך נישט שעמען פֿאַר קײנעם.
ער װעט אײַך אָפּענטפֿערן אַף אַלע אײַערע טאָסטן און אַף אַלע רעדענישן,
יעדן באַזונדער, און דװקא קלוג, און דװקא טיף, און דװקא װיציק, און
דאָס פּנים װעט אים לײַכטן, װי אַ מנורה, און איר װעט זיך פֿילן מיט
אים יום־טובֿדיק, װי מע קאָן זיך נאָר פֿילן מיט אַן אמתן תּלמיד־חכם.
דאָס װעט אָבער זײַן, רבותי, מער נישט אַז רב מענדעלע מוכר־ספֿרים.
דאָס װעט נישט זײַן „דער זײדע“.
„דעם זײדן“ אױב איר װילט קענען, גײט מיט אים, זײַט מוחל,
אַרױס העט־װײַט הינטער דער שטאָט אַרױס, דאָרט אַף דער פֿרײַער לופֿט,
―――――
*) איך בין דאָ מוסר מודעה פֿאַר דער גאַנצער װעלט, אַז דאָס האָב איך געקרױנט
רב מענדעלע מוכר־ספֿרים מיטן נאָמען „זײדע“. דאָס איז געװען מיט אַ פֿערטל יאָר־
הונדערט צוריק. איך בין דעמאָלט געװען נאָך גאָר אַ קונדס און אַ „פֿאַרשײַטער אײניקל“
װי דער זײדע האָט מיך אָנגערופֿן אין אײנעם פֿון זײַנע בריװ צו מיר. פֿון דעמאָלט
אָן
איז אַװעק אַ גאַנג: זײדע! זײדעניו! ― דער זײדע האָט דערלעבט, ברוך־השם, אײניקלעך
אַ גאַנצן דוד ― כּן ירבו וכּן יפֿרצו!
ש ל ו ם ־ ע ל י כ ם.
|
|
vi sheyn iz der boym!
an epizod mit barn, dertseylt lekoved dem zeydn reb mendel e, tsu zayn
finf-un-zibetsikstn geburtstog fun zayn ershtn eynikl.*
oyb ir vilt zikh bakenen mitn zeydn noent, oyb ir vilt
mit im farbrengen a sho in fargenign, oyb ir vilt beemes
hanoe hobn, epes nashn funem zeydn, ― iz nisht in a gezelshaft,
nisht af banketn, beys me dult a kop mit tostn un me shtu-
remt mit aplodismentn un mit hidds.
emes, er vet zikh in a gezelshaft nisht farlirn. er vet zikh
nisht bahaltn in a vinkele un vet zikh nisht shemen far keynem.
er vet aykh opentfern af ale ayere tostn un af ale redenishn,
yedn bazunder, un davke klug, un davke tif, un davke vitsik, un
dos ponem vet im laykhtn, vi a menore, un ir vet zikh filn mit
im yum-tuvdik, vi me kon zikh nor filn mit an emesn talmed-Hkhm.
dos vet ober zayn, raboysay, mer nisht az reb mendele mukhr-sfrim.
dos vet nisht zayn "der zeyde''.
"dem zeydn'' oyb ir vilt kenen, geyt mit im, zayt moykhl,
aroys het-vayt hinter der shtot aroys, dort af der frayer luft,
―――――
*) ikh bin do muser moydoe far der gantser velt, az dos hob ikh gekroynt
reb mendele mukhr-sfrim mitn nomen "zeyde''. dos iz geven mit a fertl yor-
hundert tsurik. ikh bin demolt geven nokh gor a kundes un a "farshayter eynikl''
vi der zeyde hot mikh ongerufn in eynem fun zayne briv tsu mir. fun demolt
on
iz avek a gang: zeyde! zeydenyu! ― der zeyde hot derlebt, brukh-hshm, eyniklekh
a gantsn Doved ― Kn irbu uKn ifrtsu!
sholem - elikh m.
|
װי שײןpretty איזbe; so דערthe, this בױםtree!
אַןa; foresee, predict, anticipate; become aware עפּיזאָדepisode מיטexert; with; middle באַרןcash (German); pear, דערצײלטrecount, tell, narrate לכּבֿודfor the sake of; in honor of דעםthe, this זײדןgrandfather ר ב מ ע נ ד ע ל ע, צו זײַןbe; his; its
פֿינףאון1זיבעציקסטן70th געבורטסטאָגbirthday פֿוןfrom; of זײַןbe; his; its ערשטןfirst אײניקלgrandchild; relative of a Hassidic rabbi.*
אױבif אירher; you (pl) װילטwant זיךself באַקענעןrecognize; introduce to or acquaint with (with "mit"); meet (with "zikh mit") מיטןwith; middle זײדןgrandfather נאָענטnear, אױבif אירher; you (pl) װילטwant
מיטexert; with; middle איםhim; it פֿאַרברענגעןpass the time pleasantly; party, celebration; religious evening (Chassidic) אַ שעהhour איןin פֿאַרגעניגןpleasure, אױבif אירher; you (pl) װילטwant באמתtruly
הנאהpleasure, enjoyment האָבןhave; give birth, עפּעסsomething; somehow; somewhat; very נאַשןsnack; plagiarize פֿונעםfrom; of זײדןgrandfather, ― איזbe; so נישטnot איןin אַ געזעלשאַפֿטbusiness, society,
נישטnot אַף באַנקעטןbanquet, בעתwhile; during מע דולטconfuse; annoy אַ קאָפּhead (anatomy) מיטexert; with; middle טאָסטןtoast (celebratory) אוןand מע
שטורעמטstorm מיטexert; with; middle אַפּלאָדיסמענטןapplause אוןand מיטexert; with; middle הידדס.
אמתtruth; true, ער װעטwill (future); wager, bet (with "zikh"); wager, bet (with "zikh"); bet, wager זיךself איןin אַ געזעלשאַפֿטbusiness, society נישטnot פֿאַרלירןlose. ער װעטwill (future); wager, bet (with "zikh"); wager, bet (with "zikh"); bet, wager זיךself
נישטnot באַהאַלטןhide; bury (euphamism); hide; bury (euphamism) איןin אַ װינקעלעcorner; angle אוןand װעטwill (future); wager, bet (with "zikh"); wager, bet (with "zikh"); bet, wager זיךself נישטnot שעמעןbe embarrased (with "zikh"); be self-conscious (with "zikh") פֿאַרfor; before; in the time of קײנעםnobody.
ער װעטwill (future); wager, bet (with "zikh"); wager, bet (with "zikh"); bet, wager אײַךyou (pl) אָפּענטפֿערןrebut (with "oyf") אַף אַלעall אײַערעyou (pl) טאָסטןtoast (celebratory) אוןand אַף אַלעall רעדענישןdiscussion,
יעדןeach, every באַזונדערseparate, special, אוןand דװקאactually; only so; necessarily קלוגclever, אוןand דװקאactually; only so; necessarily טיףdeep; deepening, אוןand דװקאactually; only so; necessarily װיציקwitty; joking, אוןand
דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) פּניםface װעטwill (future); wager, bet (with "zikh"); wager, bet (with "zikh"); bet, wager איםhim; it לײַכטןeasy; light; fluffy (dough, batter); shine, װי אַ מנורהcandelabrum, אוןand אירher; you (pl) װעטwill (future); wager, bet (with "zikh"); wager, bet (with "zikh"); bet, wager זיךself פֿילןfeel; fill; stuff מיטexert; with; middle
איםhim; it יום־טובֿדיקfestive, װי מע קאָןbe able; dance figure; round of a card game זיךself נאָרbut, only פֿילןfeel; fill; stuff מיטexert; with; middle אַןa; foresee, predict, anticipate; become aware אמתןtrue תּלמידstudent1חכםsage; fool (ironic).
דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) װעטwill (future); wager, bet (with "zikh"); wager, bet (with "zikh"); bet, wager אָבערbut זײַןbe; his; its, רבותיgentlemen, my masters (direct address), מערproblem; increase; more; carrot נישטnot אַזthat; when; if רב מענדעלעMendel מוכרsell (with "zayn")1ספֿריםreligious book.
דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) װעטwill (future); wager, bet (with "zikh"); wager, bet (with "zikh"); bet, wager נישטnot זײַןbe; his; its „דערthe, this זײדעgrandfather“.
„דעםthe, this זײדןgrandfather“ אױבif אירher; you (pl) װילטwant קענעןbe able, know, גײטgo; plan to (with infinitive) מיטexert; with; middle איםhim; it, זײַטbe; side, page מוחלforgive (with "zayn"),
אַרױסout העטfar away (space or time)1װײַטfar; further, next (as "vayter"); far; further, next (as "vayter") הינטערbehind; behind; outside (of town) דערthe, this שטאָטreserved seat or place in synagogue; town אַרױסout, דאָרטthere אַף דערthe, this פֿרײַערfree; happy לופֿטair,
―――――
*) איךI ביןbee (insect); be דאָhere מוסרupbraid; morality, ethics; ethical Musar movement מודעהannouncment פֿאַרfor; before; in the time of דערthe, this גאַנצערwhole, full, complete װעלטboil milk; world, אַזthat; when; if דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) האָבhave; give birth איךI געקרױנטcrown
רב מענדעלעMendel מוכרsell (with "zayn")1ספֿריםreligious book מיטןwith; middle נאָמעןname „זײדעgrandfather“. דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) איזbe; so געװעןbe מיטexert; with; middle אַ פֿערטל1/4
יאָרהונדערטcentury צוריקback. איךI ביןbee (insect); be דעמאָלטthen געװעןbe נאָךafter; yet, still; even; more (in positive constructions only) גאָרvery; entirely; surprisingly; whole אַ קונדסprankster, wise guy; brat אוןand אַ „פֿאַרשײַטערinsolent אײניקלgrandchild; relative of a Hassidic rabbi“
װי דערthe, this זײדעgrandfather האָטhave; give birth מיךme אָנגערופֿןspeak, say (with "zikh") איןin אײנעםsingle; several (in plural); one פֿוןfrom; of זײַנעhis בריװepistle, letter צו מירme; we. פֿוןfrom; of דעמאָלטthen
אָןwithout, upon (as separable part of verb); apply (with "in"); see
איזbe; so אַװעקaway אַ גאַנגwalk; gait; way, manner; course: זײדעgrandfather! זײדעניוdear grandfather! ― דערthe, this זײדעgrandfather האָטhave; give birth דערלעבטlive to see, ברוךfracture, split1השםGod, אײניקלעךgrandchild; relative of a Hassidic rabbi
אַ גאַנצןwhole, full, complete דודDavid ― כּן ירבו וכּן יפֿרצו!
ש ל ו ם ־ ע ל י כ ם.
|