לײען בוך 8 זײַט 0309

                         די געפֿערלעכע מצה



מעשׂהלעך פֿאַר ייִדישע קינדער



אַמאָל איז געװען אַ מלך. דער מלך איז געװען אַ גרױסער און  אַ
שטאַרקער, נאָר ער האָט נישט ליב געהאַט קײן ייִדן. האָט ער אַרױסגע-
געבן אַלע מאָל אַף זײ נײַע גזירות, װי פּרעה מלך מצרים.
      אײנמאָל ― פּסח איז דאָס געװען ― האָבן זיך צונױפֿגעקליבן באַ
אים אין סענאַט אַלע מיניסטאָרן און מע האָט זיך אַװעקגעזעצט טראַכטן,
װאָס פֿאַר אַ נײַע גזירה זאָל מען אַרױסגעבן אַף די ייִדן?
      ייִדן זאָלן נישט טאָרן זיצן אומעטום ― איז שױן דאָ. ייִדן זאָלן ניט
טאָרן זײַן קײן אָפֿיצירן ― איז שױן דאָ. ייִדישע קינדער זאָלן  נישט
טאָרן לערנען אין די גימנאַזיעס ― איז שױן דאָ.
      איז אײנעם אײַנגעפֿאַלן, ער זאָל אַרױסטרעטן קעגן מצה. איז ער
אַרױס מיט אַ מסירה ― אַזױ און אַזױ. דײַנע ייִדעלעך, אַז עס קומט פּסח,
באַקן זײ אָן אַף אַכט טאָג כּסדר אַזעלכע טרוקענע קײַלעכיקע קאָרזשעק־
לעך, װאָס מע רופֿט זײ מצה. װער װײס, װאָס דאָס איז  פֿאַר אַ  מין
מאכל! עס װאָלט געװען מער װי רעכט, מע זאָל זײ פֿאַרבאָטן עסן מצה.
      האָט זיך דער מלך פֿאַרטראַכט און האָט אַרױסגעגעבן אַ באַפֿױל,
מע זאָל אים ברענגען אַ מצה.
      האָט מען זיך צעלאָזט איבער דער הױפּטשטאָט זוכן אַ ייִדן, נאָר
מע האָט נישט געקאָנט געפֿינען קײן ייִדן. און אַז מע האָט געפֿונען אַ
ייִדן און געפֿאָדערט פֿון אים אַ מצה פֿאַרן מלך, האָט ער געשװאָרן, אַז
ער עסט נישט קײן מצה. (די ייִדן האָבן פֿאַרשטאַנען, אַז דאָ מוז זײַן אַ
נײַע גזירה).

                         di geferlekhe matse



mayselekh far yidishe kinder



amol iz geven a meylekh. der meylekh iz geven a groyser un  a
shtarker, nor er hot nisht lib gehat keyn yidn. hot er aroysge-
gebn ale mol af zey naye gezeyres, vi Pare meylekh mitsrayem.
      eynmol ― peysekh iz dos geven ― hobn zikh tsunoyfgeklibn ba
im in senat ale ministorn un me hot zikh avekgezetst trakhtn,
vos far a naye gezeyre zol men aroysgebn af di yidn?
      yidn zoln nisht torn zitsn umetum ― iz shoyn do. yidn zoln nit
torn zayn keyn ofitsirn ― iz shoyn do. yidishe kinder zoln  nisht
torn lernen in di gimnazyes ― iz shoyn do.
      iz eynem ayngefaln, er zol aroystretn kegn matse. iz er
aroys mit a mesire ― azoy un azoy. dayne yidelekh, az es kumt peysekh,
bakn zey on af akht tog keseyder azelkhe trukene kaylekhike korzhek-
lekh, vos me ruft zey matse. ver veys, vos dos iz  far a  min
maykhl! es volt geven mer vi rekht, me zol zey farbotn esn matse.
      hot zikh der meylekh fartrakht un hot aroysgegebn a bafoyl,
me zol im brengen a matse.
      hot men zikh tselozt iber der hoyptshtot zukhn a yidn, nor
me hot nisht gekont gefinen keyn yidn. un az me hot gefunen a
yidn un gefodert fun im a matse farn meylekh, hot er geshvorn, az
er est nisht keyn matse. (di yidn hobn farshtanen, az do muz zayn a
naye gezeyre).

                         די געפֿערלעכע‪dangerous; horrible, terrible מצה‪matso bread (food); stone cut flat at widest spot (jewelers argot)



מעשׂהלעך‪story, tale פֿאַר‪for; before; in the time of ייִדישע‪Yiddish language; Jewish קינדער‪child



אַמאָל‪once upon a time איז‪be; so געװען‪be אַ מלך‪king. דער‪the, this מלך‪king איז‪be; so געװען‪be אַ גרױסער‪large און‪and  אַ
שטאַרקער‪strong, powerful; very, נאָר‪but, only ער האָט‪have; give birth נישט‪not ליב‪love; dear געהאַט‪have; give birth קײן‪to; not any ייִדן‪Jew; person (Jewish); anonymous male stranger. האָט‪have; give birth ער אַרױסגע-
געבן‪give אַלע‪all מאָל‪moth (insect); pier; grind; paint, imagine (with "zikh"); time אַף זײ נײַע‪new גזירות‪edict, decree; persecution; decree of, װי פּרעה‪Pharaoh מלך‪king מצרים‪Egypt.
      אײנמאָל‪once; especially ― פּסח‪Passover איז‪be; so דאָס‪the, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) געװען‪be ― האָבן‪have; give birth זיך‪self צונױפֿגעקליבן‪choose, gather, harvest, prepare to travel (with "zikh"); choose, gather, harvest, prepare to travel (with "zikh") באַ
אים‪him; it אין‪in סענאַט‪senate אַלע‪all מיניסטאָרן‪minister און‪and מע האָט‪have; give birth זיך‪self אַװעקגעזעצט‪seat; place טראַכטן‪think; plan; thought; uterus, womb; clothing,
װאָס‪what, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) פֿאַר‪for; before; in the time of אַ נײַע‪new גזירה‪edict, decree; persecution זאָל‪should מען‪one (indefinite subject) אַרױסגעבן‪give אַף די ייִדן‪Jew; person (Jewish); anonymous male stranger?
      ייִדן‪Jew; person (Jewish); anonymous male stranger זאָלן‪should נישט‪not טאָרן‪ought; be allowed זיצן‪sit; seat אומעטום‪everywhere ― איז‪be; so שױן‪look after; care for; already; right away דאָ‪here. ייִדן‪Jew; person (Jewish); anonymous male stranger זאָלן‪should ניט‪not
טאָרן‪ought; be allowed זײַן‪be; his; its קײן‪to; not any אָפֿיצירן‪officer ― איז‪be; so שױן‪look after; care for; already; right away דאָ‪here. ייִדישע‪Yiddish language; Jewish קינדער‪child זאָלן‪should  נישט‪not
טאָרן‪ought; be allowed לערנען‪teach; study (religious texts); study (with "zikh") אין‪in די גימנאַזיעס‪high school ― איז‪be; so שױן‪look after; care for; already; right away דאָ‪here.
      איז‪be; so אײנעם‪single; several (in plural); one אײַנגעפֿאַלן‪occur (impersonal, with dative and "az"), ער זאָל‪should אַרױסטרעטן‪appear for the purpose presenting a speech; revolt; upset קעגן‪against, concerning מצה‪matso bread (food); stone cut flat at widest spot (jewelers argot). איז‪be; so ער
אַרױס‪out מיט‪exert; with; middle אַ מסירה‪denunciation, informing (to authorities) ― אַזױ‪such; so; thus; yes און‪and אַזױ‪such; so; thus; yes. דײַנע‪your ייִדעלעך‪Jew; person (Jewish); anonymous male stranger, אַז‪that; when; if עס קומט‪come פּסח‪Passover,
באַקן‪cheek; buttocks; bake זײ אָן‪without, upon (as separable part of verb); apply (with "in"); see אַף אַכט‪8; attention טאָג‪day; become day, dawn; Vilner Tog, Yiddish daily newspaper כּסדר‪continually; in a row אַזעלכע‪such; such; so; thus; yes טרוקענע‪dry קײַלעכיקע‪round 
קאָרזש‪cookie, dry cake (food)עקלעך‪border; tail, װאָס‪what, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) מע רופֿט‪call זײ מצה‪matso bread (food); stone cut flat at widest spot (jewelers argot). װער‪become; defend; forbid; who װײס‪know, װאָס‪what, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) דאָס‪the, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) איז‪be; so  פֿאַר‪for; before; in the time of אַ  מין‪species; genus (taxonomy); heretic; minute (abbreviation)
מאכל‪light meal; delicacy (food)! עס װאָלט‪volt (electrical); would געװען‪be מער‪problem; increase; more; carrot װי רעכט‪right (privilege); right (direction); right (direction), מע זאָל‪should זײ פֿאַרבאָטן‪forbid עסן‪the letter S; eat; food מצה‪matso bread (food); stone cut flat at widest spot (jewelers argot).
      האָט‪have; give birth זיך‪self דער‪the, this מלך‪king פֿאַרטראַכט‪ponder און‪and האָט‪have; give birth אַרױסגעגעבן‪give אַ באַפֿױל‪order, command,
מע זאָל‪should אים‪him; it ברענגען‪bring אַ מצה‪matso bread (food); stone cut flat at widest spot (jewelers argot).
      האָט‪have; give birth מען‪one (indefinite subject) זיך‪self צעלאָזט‪loosen (hair); melt איבער‪over; recycle דער‪the, this הױפּטשטאָט‪capital זוכן‪seek אַ ייִדן‪Jew; person (Jewish); anonymous male stranger, נאָר‪but, only
מע האָט‪have; give birth נישט‪not געקאָנט‪be able געפֿינען‪find קײן‪to; not any ייִדן‪Jew; person (Jewish); anonymous male stranger. און‪and אַז‪that; when; if מע האָט‪have; give birth געפֿונען‪find אַ
ייִדן‪Jew; person (Jewish); anonymous male stranger און‪and געפֿאָדערט‪demand פֿון‪from; of אים‪him; it אַ מצה‪matso bread (food); stone cut flat at widest spot (jewelers argot) פֿאַרן‪for; before; in the time of מלך‪king, האָט‪have; give birth ער געשװאָרן‪swear, אַז‪that; when; if
ער עסט‪eat נישט‪not קײן‪to; not any מצה‪matso bread (food); stone cut flat at widest spot (jewelers argot). (די ייִדן‪Jew; person (Jewish); anonymous male stranger האָבן‪have; give birth פֿאַרשטאַנען‪understand, אַז‪that; when; if דאָ‪here מוז‪must; necessity זײַן‪be; his; its אַ
נײַע‪new גזירה‪edict, decree; persecution).