77 אַ שטעלע פֿאַר אַ „סעקרעטאַר“
ער פֿאָרט מיט זײַן נײַעם פּאַטראָן קײן ביעלאָצערקאָװ. ― מע נעמט אים אױף, װי
אַ טײַערן גאַסט ― פֿאַמיליען־אידיליעס. „רב לױ“. ― דער בעל־הבית לערנט
מיטן סעקרעטאַר הלכות אַדװאָקאַט. ― מיאוס אָפּגענאַרט. ― ער שרײַבט אַ מליצה־ בריװ צום פֿאָטער און באַקומט נײַע האָפֿענונגען.
פֿאָרנדיק פֿון קיִעװ קײן ביעלאָצערקאָװ, האָט זיך דער „פּריסיאַזשנע פּאָװיערענע“ עפּעלבױם געשטעלט גאַנץ ברײט, אױפֿגעפֿירט זיך װי אַ רײַכער פּאָמעשטשיק, ניט געזשאַלעװעט קױפֿן בילעטן ערשטע קלאַס. אַפֿן װאָקזאַל, אין פֿאַסטאָװ, געגעבן שײן צו לײזן געלט דעם בופֿעט. דעם מענטשן, װאָס האָט זײ באַדינט, האָט ער אױך גאַנץ פֿײַן באַהאַנדלט. אונדזער יונגן העלד האָט ער פֿאַר זײַנע באַקאַנטע פֿאָרגעשטעלט אַלס „סעקרעטאַר“. און װאָס ער האָט אַזעלכעס דערצײלט אַף זײַן „סעקרעטאַר“ באַ זיך אינדערהײם ― װײס נאָר אײן גאָט אין הימל… נאָר מ'דאַרף זיך פֿאָרשטעלן אַז מסתּמא האָט דער „פּריסיאַזשנע פּאָװיערענע“ אױסגעמאָלט פֿאַר זײַנע הײמישע זײַן „סעקרעטאַר“ מיט די רײַכסטע און שענסטע פֿאַרבן. װאָרעם ער האָט געהאַט אַזאַ גרױסאַרטיקע װאַרעמע אױפֿנאַמע, װאָס נאָר אַ לאַנג־דערװאַרטעטער גאַסט, אָדער אַ רײַכער קרובֿ פֿון אַמעריקע, קאָן זיך װינטשן: אַזאַ קרובֿ, װאָס מע קוקט־אַרױס אַף זײַן ירושה… משה עפּעלבױמס װײַב, אַ ייִדענע אַ צדיקית און אַ זעלטענע װירטן, האָט זיך אָנגעטאָן שבתדיק און אױסגעצװאָגן די קינדער. דערנאָך האָט זי אָפּגעקאָכט אַף װעטשערע אַ מאָלצײַט, װאָס אים װאָלט געמעגט עסן דער קײסער. עפּעלבױמס עלטערער בחור לױ, אַ חכם אַ יונגאַטש, ― אין שטוב האָט מען אים גערופֿן „רב לױ“ ― האָט זיך ניט געקאָנט אײַנהאַלטן פֿון התפּעלות און האָט אַ בורקע געגעבן, אױפֿשטײענדיק פֿון טיש און גלעטנדיק זיך דאָס בײַכל, אַז עס װאָלט גאָרניט געשאַרט, אַז אַלע טאָג זאָלן זײַן אַזעלכע געסט און מע זאָל קאָכן אַזעלכע גוטע מאָלצײַטן. האָט אים משה עפּעלבױם געשענקט אַ פּאַטש און האָט אים אַ זאָג געגעבן, אַז ס'װאָלט גאָר ניט געשאַדט, אַז ער, רב לױ, זאָל זײַן אַ ביסעלע קליגער און זאָל ניט האָבן אַזאַ לאַנגע צונג. און צום „סעקרעטאַר“ האָט ער אַ זאָג געגעבן:
― װי געפֿעלט אײַך מײַן קדיש, רב לױ? אַ פֿײַנער תּכשיט! קײן עין־הרע, אַ מושלם! מײַן קאָפּ מעג שױן דעמאָלט ליגן אין דער ערד, װען ער װעט קאָנען זאָגן נאָך מיר קדיש…
פֿונעם װיץ האָבן זיך אַלע צעלאַכט, און רב לױ אױך בתּוכם. פֿונדעסטװעגן האָט די מוטער געפֿונען פֿאַר נײטיק זיך אָננעמען די קריװדע פֿון איר זון ― פֿאָרט אַ מאַמע! נאָר איר אַרײַנמישן זיך האָט שיִער אַרױסגערופֿן אַ קאָנפֿליקט. די פֿרױ עפּעלבױם איז געװען זיכער, ― און זי האָט דאָס גאַנץ אָפֿנטלעך אַרױסגעזאָגט, ― אַז איר „קדיש“ װעט קומען אין זײַן טאַטנס יאָרן, װעט ער האָבן פּונקט אַזױ פֿיל שׂכל, װיפֿל דער טאַטע זײַנער.
― און אפֿשר נאָך מער, װי דער טאַטע! ― האָט אונטערגעכאַפּט רב לױ אַלײן, און דער פֿאָטער איז געװאָרן אָנגעצונדן. אַ גליק, װאָס רב לױ האָט זיך באַצײַטנס אָפּגעטראָגן, אַניט װאָלט געקאָנט זײַן זײַער ניט שײן. משה עפּעלבױם האָט זיך מודה געװען, אַז כאָטש ער איז אַ קעגנער פֿון „לײַב־שטראָף“ און כאָטש ער האַלט, אַז שמײַסן איז אַ באַרבאַרישער מנהג, װאָס שטימט ניט אײַן מיט די „פּרינציפּן פֿון ציװיליזאַציע“, פֿונדעסטװעגן געפֿינט ער, אַז ס'איז זײער נײטיק, אַז אַזאַ פֿאַרשײַטער בחור, װי זײַן רב לױ, זאָל פֿאַרזוכן שמיץ, כאָטש אײן מאָל אין װאָך. דאָס אַלײן, זאָגט משה עפּעלבױם, איז באַ אים אַ פּרינציפּ. און עס לאָזט זיך דענקען, אַז רב לױן איז באַקאַנט דער דאָזיקער פּרינציפּ, װאָרעם רב לױ האָט זיך זײַן פּרינציפּ, אַז קױם װיל אים דער פֿאָטער מקײם פּסק זײַן, טראָגט ער זיך אָפּ און והילד איננו ― גײט זוכט אים!
רב לױס אָפּטראָגן זיך האָט אָבער נישט באַרויִקט דעם אױפֿגעהױבענעם קאָנפֿליקט. דער קאַמף האָט זיך נאָר אַריבערגעטראָגן, ליטעראַריש גערעדט, אַף אַן אַנדער באָדן. אָנשטאָט דעם, װאָס פֿריִער מיט אַ מינוט איז ער געװען צװישן פֿאָטער און זון, האָט די מלחמה אַצינד אױסגעבראָכן צװישן מאַן און װײַב. משה עפּעלבױם האָט אַרױפֿגעװאָרפֿן די גאַנצע באָד אַפֿן װײַב, אַז שולדיק איז אינגאַנצן זי, זײַן ליבע געטרײַע פֿרױ, זאָל געזונט זײַן, דערמיט, װאָס זי שטעלט זיך אײַן פֿאַר איר שײנעם קדיש. און דאָס װײַב, מאַדאַם עפּעלבױם, האָט זיך ניט געלאָזט שפּײַען אין דער קאַשע און האָט דערמאָנט איר ליבן געטרײַען מאַן זאָל לעבן, אַז װען ער איז געװען אין זײַן זונס יאָרן, איז ער געװען אַ סך מער באָסיאַק, װי איר „קדיש“ איז אַצינד, און אױב ער, איר טײַערער משה עפּעלבױם, האָט אַ גוטן זכּרון, באַדאַרף ער געדענקען, אַז מע האָט אים אַמאָל, ניט הײַנט געדאַכט, גערופֿן ניט משה עפּעלבױם, נאָר „משה פּלעצל“…
מע קאָן ניט זאָגן, אַז פֿאַר אַ גאַסט זאָל עס זײַן שטאַרק אָנגענעם צו זײַן אַן אומגעריכטער עדות באַ אַ פֿאמיליען־דראַמע און צוקוקן, װי ליבע און געטרײַע מאַן און װײַב װאַשן זיך דאָס קױטיקע גרעט פֿאַר אַלעמען אין די אױגן. אײן זאַך האָט דאָ דער גאַסט באַמערקט און באַװוּנדערט, װי אַזױ בײדע קעמפֿנדע צדדים, ניט דער מאַן און ניט דאָס װײַב, האָבן זיך דערבײַ ניט אָפּגעגעסן דאָס האַרץ. אַדרבה, עס האָט אױסגעזען גלײַך, װי דאָס פּאָרפֿאָלק איז נאָר־װאָס נאָך דער חתונה אַף זײער ערשטער האָכצײַטס־רײַזע, און נישט האָבנדיק װאָס צו טאָן, בײַט מען זיך מיט זיסע קאָמפּלימענטן. אַלערלײ מענטשן זײַנען פֿאַראַן אַף גאָטס װעלט און אַלערלײ אידיליעס!…
נאָך דער גרױסאַרטיקער װעטשערע האָט דער „פּריסיאַזשנע פּאָװיערענע“ עפּעלבױם אַװעקגעזעצט זײַן גאַסט און זײַן „סעקרעטאַר“ צום שרײַבטיש, געגעבן אים איבערשרײַבן אַ פּאַפּיר, און אַלײן האָט ער זיך צוגעשפּאַרט כאַפּן אַ דרעמל. איבערגעדרעמלט זיך, האָט ער פֿאַררױכערט אַ פּאַפּיראָס און האָט פֿאַרבונדן אַ שמועס מיט זײַן יונגן „סעקרעטאַר“. דער שמועס איז געװען אַזױ אינטערעסאַנט, אַז ס'װאָלט געװען, כלעבן, אַן עבֿירה פֿאַר גאָט אים דורכצולאָזן אומבאַמערקט. עס איז שװער אים איבערצוגעבן נאָך אַזױ פֿיל יאָרן בוכשטעבלעך. נאָר דער אינהאַלט, דער תּמצית פֿון אים, איז געװען לערך אָט אַף דעם שטײגער:
― הערט־זשע אױס, יונגערמאַן, די מעשׂה דערפֿון איז אַזױ: איר זײַט אַ ייִנגל, זע איך, נישט קײן גרױסער נאַר און איר האָט אַ שײן הענטל צום שרײַבן, און אַ צינגל אַף צו רײדן רוסיש האָט איר אױך ― אַלע סימנים אַז אײַער באַגער קאָן דערפֿילט װערן. דאָס הײסט, איר זײַט אַ געבױרענער אַדװאָקאַט. דאַרפֿט איר אָבער זען אײן זאַך ― איר זאָלט װעלן. אַז אירט װעלן, װעט איר זײַן. קענטעניש איז אַ בײַ־זאַך. דער עיקר ― איר טאָרט ניט אַראָפּפֿאַלן באַ זיך, טאָמער קאָן יענער בעסער פֿון אײַך. איר באַדאַרפֿט מיט אײַער צינגל צעקלאַפּן יענעמס קענטעניש. איר טאָרט ניט באַװײַזן אײן מינוט, אײן רגע, אַז איר האָט דרך־ארץ פֿאַר אַ גרעסערן. װאָרעם איר זײַט דער גרעסטער. איר דאַרפֿט האַלטן אין אײן שיטן מיט װערטער. די צונג דאַרף אַרבעטן מער װי דער קאָפּ. איר דאַרפֿט פֿאַרשיטן יענעם מיט אַזױ פֿיל װערטער, אַז יענער זאָל װערן צעטומלט און זאָל פֿאַרלירן יעדן געדאַנק און יעדן פֿאַרשטאַנד. דעמאָלט קאָנט איר יענעם פֿאַרװאַרפֿן מיט טױזנטער גראַנאַטן פֿונעם „סװאָד זאַקאָנאָװ“ און פֿון „קאַסאַציאָנע דעפּאַרטאַמענט“, װאָס ניט געשטױגן, ניט געפֿלױגן. דאָס איז פֿאַר די ריכטער. און פֿון די קליענטן רעדט מען ניט. קליענטן זײַנען שאָף, װאָס לאָזן זיך שערן. בהמות, װאָל לאָזן זיך מעלקן. פֿערד, װאָס האָבן ליב, אַז מע פֿאָרט אַף זײ רײַטנדיק. מיט זײ איז אַװדאי ניטאָ װאָס צו צערעמאָניען זיך. זײ האַלטן ניט פֿון אַ צעװײקטער לעמעשקע, װאָס פּרעדיקט מאָראַל. זײ האָבן מער דרך־ארץ פֿאַר אַ נאַכאַל, אײדער פֿאַר אַ געלערנטן פּראָפֿעסאָר, װאָס איז אָנגעשטאָפּט מיט זאַקאָנעס, װי אַ זאַק מיט פּאָלאָװע. אַף דער גאַס טאָרט איר זיך ניט באַװײַזן אָן אַ גרױסן פּאָרטפֿעל ― איר מעגט דאָרטן האַלטן אַלטע גאַזעטן, אָדער קױטיקע קעלנער מיט מאַנשעטן. און אין שטוב באַ זיך מעגט איר זיך שפּילן מיט דער קאַץ גאַנצע טעג. נאָר אַז איר דערהערט אַ קלונג, דאַרפֿט איר זיך פֿאַרטיפֿן אין אַ גראָבן בוך און זיך רײַבן דעם שטערן. אַ קליענט טאָרט איר ניט אַרױסלאָזן פֿון די הענט, ביז אירט אים ניט אױסזױגן ביזן סוף, און עס דאַרף ניט זײַן אַ זאַך אַף דער װעלט, װאָס איר זאָלט זאָגן „איך װײס ניט“ ― װאָרעם איר װײסט אַלץ!…
נאָך אַזאַ שײנער לעקציע װאָלט דער פֿאַרפֿאַסער פֿון דער דאָזיקער ביאָגראַפֿיע, דאַכט זיך, געמעגט פֿאַרשטײן, װאָס פֿאַר אַ מין נפֿש אָט דער „פּריסיאַזשנע פּאָװיערענע“ משה עפּעלבױם איז. האָט אָבער דער עפּעלבױם געהאַט אַזאַ קלוג, סימפּאַטיש פּנים, אַז ער האָט אײַך פֿאַרכּשופֿט מיט זײַנע אױגן און אונטערגעקױפֿט מיט זײַן רײדן, און ניט װילנדיק זײַט איר געװאָרן זײַנער מיט לײַב און לעבן. דעם זעלבן אַפֿדערנאַכט, נאָך דעם װי ער האָט זיך איבערגעדרעמלט, האָט ער גענומען דאָס שטעקל מיטן פּאָרטפֿעל און האָט זיך געקליבן ערגעץ גײן. און דאָ איז אַרױסגעשפּרונגען װידער אַ קאָנפֿליקט צװישן די ליבע און געטרײַע מאַן און װײַב. דאָס װײַב האָט אַ פֿרעג געגעבן באַ איר מאַן, װוּהין ער גײט. דער מאַן האָט געענטפֿערט, אַז אין קלוב אַרײַן אַף אײן האַלבע שעה. ער דאַרף זיך דאָרטן זען מיט אַ מענטשן. האָט אים דערױף דאָס װײַב באַמערקט, אַז איר איז באַקאַנט זײַן האַלבע שעה; הלװאַי ער זאָל קומען כאָטש מאָרגן צו װאַרעמעס… און דער מענטש, װאָס ער דאַרף זיך מיט אים זען, איז איר אױך גאַנץ גוט באַקאַנט. דאָס איז ניט קײן מענטש, זאָגט זי, נאָר מענטשעלעך, לױטער מלכים און מלכות און װאַלעטן…
― און טײַז האָסטו, אַפּנים, פֿאַרגעסן רעכענען, מײַן טײַערע, טײַז!… װאָס פֿאַר אַ שפּיל איז עס אָן טײַז?…
דאָס װײַב ענטפֿערט אים דערױף גאָרניט. נאָר זי גיט אַף אים אַזאַ קוק, אַז אַן אַנדער מאַן אַף זײַן אָרט װאָלט בעסער אַרײַן אין דער ערד אַ לעבעדיקער. נאָר משה עפּעלבױם מאַכט זיך דערפֿון. ער גײט־צו צו זײַן יונגן „סעקרעטאַר“, בײגט זיך אָן צו אים, װי ער שרײַבט, און טוט אים שטילערהײט אַ פֿרעג, װיפֿל האָט ער באַ זיך געלט? טוט זיך דער „סעקרעטאַר“ אַ כאַפּ באַ דער קעשענע און באַװײַזט, װיפֿל געלט ער האָט. טוט עפּעלבױם אַ װײַלע אַ טראַכט, דערנאָך ציט ער אױס די האַנט צום „סעקרעטאַר“.
― אפֿשר קאָנט איר מיר דאָס אױסלײַען אַף אַ פּאָר מינוט? איכל דאָס אײַך הײַנט נאָך אָפּגעבן, צוריקקומענדיק פֿון קלוב.
― אָך! מיטן גרעסטן כּבֿוד! ― האָט אים געענטפֿערט דער „סעקרעטאַר“ און אַװעקגעגעבן אים דאָס גאַנצע ביסל מזומנס.
נאָך דעם אַװעקגאַנג פֿון משה עפּעלבױם האָט די מאַדאַם עפּעלבױם גענומען דעם „סעקרעטאַר“ אױסצופֿרעגן, װי אַזױ ער קומט צו איר מאַן אַלס סעקרעטאַר? און װאָס געהער ער זיך אָן מיט בראָדסקין? ― „מיט װאָסער בראָדסקין?“ ―. „מיטן קיִעװער מיליאָנער בראָדסקי“… ― „װאָס פֿאַר אַ מחותּן איז דאָ בראָדסקי?“… ― „איז בראָדסקי ניט אײַערער אַ פֿעטער?“ ― „װאָס איז אײַך עפּעס געפֿעלן, אַז בראָדסקי דאַרף מיר זײַן אַ פֿעטער?… ― „װאָס דען קער ער אײַך אָן? ― „װער?“… ― „בראָד־סקי“. ― „װאָס, װילט איר, זאָל ער מיר אָנקערן?“…
אַ קורצע פּױזע. בײדע קוקן זיך אָן אײנס דאָס אַנדערע העכסט פֿאַרװוּנדערט. יעדער מיט זײַנע געדאַנקען. אין אַ מינוט אַרום פֿרעגט די פֿרױ עפּעלבױם באַם „סעקרעטאַר“ װידער אַ מאָל: „אַזױ? איר האָט ניט געדינט אױך באַ בראָדסקין?“ ― „װאָס פֿאַלט אײַך אײַן, אַז איך האָב באַדאַרפֿט דינען באַ בראָדסקין?“ ― „און איר קענט אים גאָר אַפֿילו ניט?“ ― „װעמען?“ ― „טפֿו זאָל דאָס װערן! מע רעדט און מע רעדט ― און מע קאָן זיך ניט דעררײדן! זאָגט מיר כאָטש, װער זײַט איר און װי קומט איר אַהער?“…
אַפֿן צװײטן טאָג האָט אַף אונדזער נאַיִװן העלד געװאַרט אַ נײַער סורפּריז: זײַן פּאַטראָן משה עפּעלבױם האָט זיך נאָך ניט אומגעקערט פֿון קלוב. „רב לױ“ האָט געהאַט אַן אַרבעט ― גײן אין קלוב אַרײַן רופֿן דעם טאַטן אַהײם עסן װאַרעמעס. האָט רב לױ קײן חשק ניט געהאַט צו כאַפּן אומזיסטע פּעטש אַפֿן ניכטערן האַרצן. האָט אים די מוטער געמוזט באַצאָלן „שׂכר פּעטש“ מיט אַן אַװאַנסל. און רב לױ האָט געבראַכט אַ ידיעה, אַז דער טאַטע זײַנער איז אינדערפֿרי אָפּגעפֿאָרן פֿון קלוב גלײַך צום װאָקזאַל, און פֿון דאָרטן ― קײן קיִעװ.
פֿאַר אונדזער העלד איז דאָס געװען אַן איבערראַשונג פֿון אַ דונער אין אַ שײנעם זונענטאָג מיט אַ בלױען הימל. עס איז געװען בײדע זאַכן: אַ קרענק אין בױך און אַ שאַנד אין פּנים. ערשט דעמאָלט האָט ער זיך גענומען צעפֿרעגן זיך אַף זײַן פּאַטראָן, און איז געװױרע געװאָרן, אַז עפּעל־בױם איז נאָך דערװײַל קײנמאָל ניט געװען קײן „פּריסיאַזשנע פּאָװיערענע“. ער איז נאָר אַ „האָדאָטאַי“, אַ טיפּ פֿון יענעם מין, װאָס מע רופֿט זײ „װינקל־אַדװאָקאַטן“, און אַז מע דערמאָנט דעם נאָמען עפּעלבױם אין ביעלאָצערקאָװ, דערמאָנט מען אים ניט אַנדערש, װי מיט אַ שמײכל… דערװײַל האָט די לאַגע פֿון אונדזער יונגן העלד אָנגעהױבן צו װערן טרױעריק. עס האָט געבלאָזן דערױף, אַז ער זאָל אינגיכן װידעראַמאָל פֿאַרזוכן דעם טעם פֿון הונגער… מיט אַ פֿאַרביטערט האַרץ האָט ער זיך אַװעקגעזעצט און האָט אָנגעשריבן צום טאַטן קײן פּערעיאַסלאַװ אַ לאַנגן בריװ מיט אַ שײנער מליצה־שפּראַך. די מליצה, קאָן מען זאָגן, האָט אים אַרױסגעראַטעװעט. מיט מליצה קאָן מען אַ סך שרײַבן און װינציק זאָגן… ערשט צום סוף בריװ האָט ער אַרײַנגעװאָרפֿן אַ פּאָר װערטער, אַז ער װאָלט זיך דורכגעפֿאָרן אַהײם, ער זאָל האָבן גענוג קלײנגעלט אַף הוצאָות־הדרך… און גאָר נישט לאַנג געװאַרט, קומט אים אָן פֿון פֿאָטער אַ געלט־בריװ אַף עטלעכע רובל מיט אָ באַפֿױל, ער זאָל זיך צואײַלן און קומען װאָס גיכער, װאָרעם עס האָט זיך געעפֿנט אַ װאַקאַנסיע אַף ראַבינער אין אַ שטאָט ניט װײַט פֿון פּערעיאַסלאַװ, און אַז ער האָט גוטע שאַנסן צו פֿאַרנעמען די שטעלע. און אױסגעלאָזט האָט ער זײַן בריװ צום זון אױך מיט אַ מליצה: ,, ע ש ה! ח ו ש ה! ע ו פֿ ה כּ ח ץ מ ק ש ת כּ ע ל כּ נ פֿ י נ ש ר י ם! מ ה ר אַ ל תּ ב י ט אַ ח ר י ך! ע ל ה ו ה צ ל ח!“ דאָס װעט הײסן אַף אונדזער לשון: „אײַל זיך! כאַפּ זיך! פֿלי פֿײַל אױסן בױגן, װי אַף די פֿליגלען פֿון אַן אָדלער! גיכער! זאָלסט זיך גאָר ניט אַרומקוקן! קום און זײַ מצליח!“…
78
די „װיבאָרעס“
װי אַזױ מע קלײַבט אַ ראַבינער ― דער פֿריִערדיקער ראַבינער אין לובען ― אַן
אַלטער באַקאַנטער. ― רב נחמן כּהנא פּראָטעזשירט דעם יונגן קאַנדידאַט ― ער
האַלט אַ דרשה און נעמט שטאַרק אױס באַם עולם ― „מזל טובֿ, איזבראַן יעדינאָ־
גלאַסנאָ“. ― אַ מופֿת פֿאַר גױיִם. ― ער קומט קײן פּערעיאסלאַװ, און די שׂמחה
װערט אים דאָרט פֿאַרשטערט ― ער גיט זיך דאָס װאָרט, אַז ער װעט נישט זײַן װי אַלע
לובען ― דאָס איז דער נאָמען פֿון דער שטאָט, װוּ מע האָט פֿאַרלאַנגט אַ נײַעם ראַבינער.
דאָס װאָרט „פֿאַרלאַנגט“ איז, מאָלט אײַך, ניט מער װי אַ מליצה. אַ שטאָט פֿאַרלאַנגט אַזױ אַ ראַבינער, װי, אַשטײגער, מע פֿאַרלאַנגט אַ קבֿרות־מאַן. דער גאַנצער אינסטיטוט פֿון „קאַזיאָנע רבנים“ איז, אײגנטלעך, אַן איבעריקער, אַן אָנגעהאַנגענער פֿון דער רעגירונג אַף די רוסישע ייִדן, און זײ האַלטן זיך מיט אים, װי מיט עפּעס רעכטס. שענער פֿון אַלצדינג איז דאָס, װאָס אַ „קאַזיאָנער רבֿ“ װערט ניט געשיקט דירעקט פֿון דער רעגירונג צו געװעלטיקן אַף די ייִדן, נאָר די ייִדן אַלײן באַדאַרפֿן אים אױסקלײַבן דורך װאַלן („װיבאָרעס“) פֿון קהל. נאָר די װאַלן גופֿא זײַנען בעל־כּרחם, גענױט פֿון אױבן. דאָס הײסט, „נאַטשאַלסטװע“ שרײַבט אַרײַן צו קהל אַ פּאַפּיר, אַז דעמאָלט און דעמאָלט זאָלן זיך די ייִדן צינױפֿ־זאַמלען דאָרטן און דאָרטן און זאָלן זיך אױסקלױבן אַ ראַבינער. און עס טוען זיך אַ לאָז קאַנדידאַטן. יעדער קאַנדידאַט האָט זיך זײַן צד, און יעדער צד האָט זיך זײַנע כּלי־זין מיט זײַנע מיטלען, מיט װאָס צו נעמען דעם עולם. אײנער האָט אַ שײנע פּראָטעקציע. דער אַנדערער אַרבעט מיט געלט. דער דריטער ― מיט אַ גלעזל משקה. שלאָפֿן שלאָפֿט קײנער ניט. אין שטאָט קאָכט עס, און עס רעדלט זיך. חבֿרה היצן זיך, עס איז אַ גדולה אַף דער ייִדישער גאַס, אַ שׂמחה ― מע קלײַבט אַ ראַבינער. מע באַלאָ־טירט. מע װאַרפֿט גאַלקעס. עס איז חי־געלעבט! אַמאָל ציט זיך עס אַזױ אַװעק װאָכן. אַמאָל ― חדשים. כּדי די „װיבאָרעס“ זאָלן צוגײן כּשר, װערט צוגעשיקט אַ „קנעפּל“, װאָס גיט אַכטונג, אַז ס'זאָלן ניט פֿאָרקומען חלילה קײן שום פֿאַלשקײטן באַם צײלן די גאַלקעס. און ערשט נאָך די װאַלן הײבט זיך אָן די רעכטע חתונה. אַזױ װי דער גובערנאַטאָר באַדאַרף דעם אױסװאַל באַשטעטיקן, הײבט־אָן צו גײן אין דער גובערנסקי פּראַװליעניע מסירות מיט קאַסאַציעס פֿון די נישט־אױסגעקליבענע קאַנדידאַטן, און אױב די „װיבאָרעס“ װערן קאַסירט, הײבט זיך אָן די שׂמחה נאָך אַמאָל פֿון אָנהײב. נײַע קאַנדידאַטן, נײַע צדדים, נײַע „װיבאָרעס“, נײַע מסירות מיט נײַע קאַסאַציעס…
צװישן די פּאַרשױנען, װאָס האָבן אַרױסגעשטעלט זײער קאַנדידאַטור אַף רבנות אין לובען, איז געװען אױך דער פֿריִעריקער ראַבינער. אױב איר געדענקט, איז דאָס געװען משה־דװיד דעם מלמדס זון, שמעון רודער־מאַן, אָט דער װאָס האָט געהאַלטן אין פּערעיאַסלאַװ באַ שמדן זיך און ייִדן האָבן אים אַרױסגעראַטעװעט און אָפּגעשיקט אין דער ראַבינער־שול אין זשיטאָמיר. דער דאָזיקער ראַבינער האָט, אַפּנים, ניט שטאַרק אױסגענומען אין לובען. דער עולם האָט אַרױסגעקוקט אַף די „װיבאָרעס“, װי אַף משיחן. די לובענער ייִדן װײסן ניט פֿון קײן פּאָליטיק און פֿון קײן חכמות. זײ, אַז עס געפֿעלט אַ מענטש, זאָגן זײ אים: „ביסט אונדז געפֿעלן“. און אַז עס געפֿעלט זײ ניט, זאָגן זײ: „גײ געזונטערהײט, דו ביסט אונדז ניט געפֿעלן“. דעם ראַבינער רודערמאַן האָבן זײ שױן לאַנג געזאָגט, און דװקא ניט זײער פֿאַרשטעלט, אַז ער מעג זיך זוכן אַן אַנדער שטאָט. און טאָמער װעט ער מײנען, אַז זײ טרײַבן מיט אים קאַטאָװעס, האָבן זײ זײַן אָרט אין בית־מדרש פֿאַרדונגען צו אַ בעל־הבית, אַזױ אַז דער ראַבינער איז געקומען שבת אין שול אַרײַן, האָט ער ניט געהאַט װוּ צו זיצן, און האָט געמוזט אױסשטײן די גאַנצע צײַט אַף די פֿיס. דעם צװײטן שבת איז ער שױן דערפֿאַר געקומען מיט „פּאָליציע“ און האָט מיט תּקיפֿות און מיט גבֿורה אײַנגענומען זײַן שטאָט אױבן־אָן אין מזרח־װאַנט. און מע קאָן זיך גרינג פֿאָרשטעלן דעם עפֿעקט מיטן חן, װאָס עס האָט געהאַט. די גאַנצע װעלט האָט געװוּסט פֿון דעם פֿאַקט. װאָרעם אַ חוץ, װאָס די גאַנצע מעשׂה איז געװען באַשריבן אינעם „המליץ“, האָט נאָך דער רעדאַקטאָר צעדערבױם צוגעגעבן פֿון זיך מיט גאַנץ קלײנע אותיותלעך אַ „הערת המו″ל“ ― אַ באַמערקונג פֿונעם רעדאַקטאָר, װאָס פֿאַרנעמט פּונקט דרײַ מאָל אַזױ פֿיל, װי די קאָרעספּאָנדענציע. דאָרט גיט ער אַװעק אַ גאָב סײַ דעם ראַבינער, סײַ דעם איבעריקן עולם, און מוסרט זײ פֿאַרן חלול־השם, װאָס זײ האָבן דערלאָזט פּאָליציע אין אַ מקום קדוש. און לאָזן לאָזט ער אױס מיט אַ