פֿון צװײ װעלטן

שלום עליכם (אַלע װערק)

דװיד שפּיראָ. אַ בכּבֿודיקער ייִד, אַ בעל־בית, מיט אַ שײנער שװאַרצער עטװאָס גרױלעכער, הערצל־באָרד. קרובֿ צו פֿופֿציק. געװען אַמאָל אַן עושר, איצט אַ מעקלער אױף דער בערזע. גײט זױבער געקלײדט. האַלט זיך שטאָלץ. רעדט מיט אַזאַ טאָן װאָס אַלע דאַרפֿן אים הערן. אַ הײסער טעמפּעראַמענט.

שׂרה שפּיראָ. זײַן װײַב, ייִנגער מיט אַ פּאָר יאָר פֿון אים. אַ פּראָסטע, נאָר נישט קײן נאַרישע ייִדענע. געװען אַמאָל אַ גאַנץ שײנע.

בעטי. זײער טאָכטער. אַ גימנאַזיסטין פֿון לעצטן קלאַס. אַ שײנהײט. אַ ביסל אַ קאַפּריזנע. נײַנצן יאָר אַלט.

סיאָמקע. זײער זונדל. אַ רירעװדיק בר־מיצװה־ייִנגל. אַ גימנאַזיסטל פֿון דריטן קלאַס.

שניאורסאָן. געענדיקט גימנאַזיע. אַ יאָר צװײ און צװאַנציק. אַ בחור פֿון אַן עכט־ייִדישן טיפּ. שװאַרצע, עטװאָס געגרײַזלטע האָר. אַ ביסל אַן אױסגעבױגענע סעמיטישע נאָז. ברענענדיקע אױגן.

איװאַנאָװ. זײַן חבֿר. אַ קריסט, גלײַך מיט שניאורסאָנען געענדיקט גימנאַזיע. אַ טיפּ פֿון אַן עכטן רוס. רױטע באַקן, ליכטיקע גלײַכע האָר, קאַצאַפּיש אונטערגעשױרן.

גרינסבערג. אַ סטודענט. אַן אױסגעפּוצטער. אַ ביסל אַן אַסימילירטער.

פֿראַטקין. אַ סטודענט. אַ ציוניסט.

הורװיטש. אַ געװעזענער עקסטערן, איצט אַ לערער. פֿאַרשריבן אַלס זײגער־מאַכער. רעדט מיט דער ליטװישער אױסשפּראַך.

רב לוי הײלפּערין. אַ מאָדערנער רבֿ, אַן אָרטאָדאָקס. זױבער געקלײדט. אַ רײנער שװאַרצער סורדוט. אַ זײַדן יאַרמעלקעלע אױפֿן קאָפּ. אַ שײן בערדל. נישט קײן לאַנגע פּאות.

קאַלװאַרסקי. ראַבינער. אַן אַלטער מאַן מיט צװײ אָרדנס אױף דער ברוסט.

גור־אַריה. אַ הױכער, אַ טרוקענער.

שערעשעװיצקי. אַ נידעריקער, אַ געפּאַקטער, מיט אַן אָרדן.

בערנשטײן. געגאָלט.

מאָנאַסעװיטש. געגאָלט.

קעצעלע. אַ קלײן ייִדל. שטאַרק באַװאַקסן. אַ ביסל אַ יאַדעשליװער. רעדט גיך און צװײ מאָל אַ װאָרט. אָנגעטאָן אַ קורץ װײטיקל, אַן אָפּגעבאַרעט קאַפּעליושל. דרײט זיך בײַ דער בערזע.

אַ כאַליאַסטרע מײדלעך. בעטיס חבֿרטעס. גימנאַזיסטקעס. אַלע אין גרינע קלײדלעך, שװאַרצע פֿאַרטעכלעך, װײַסע קעלנערלעך מיט מאַנזשעטלעך. לאַכן כי־כי־כי און מאַכן קניקסן.

אַ קאָמפּאַניע גימנאַזיסטן. אַלע ― רוסישע טיפּן. אַלע אין אוניפֿאָרמס מיט װײַסע קנעפּלעך.

דער שמשׂ. בײַ רב לוי הײלפּערין.

דער עלטסטער . פֿון די זשאַנדאַרמען.

פּאָליציסטן, זשאַנדאַרמען, נאַדזיראַטעלעס, אַ דװאָרניק מיט אַ בלעכל, פּאַסאַזשירן און טרעגערס אױף דער באַן, אַן אָבערקאָנדוקטאָר, קעלנערס אין רעסטאָראַן.

אָרט: דער פֿאָרשפּיל קומט פֿאָר אין אַ רוסישער שטאָט. אַלע פֿיר אַקטן מיטן עפּילאָג שפּילן זיך אָפּ אין אַ גרױסער שטאָט פֿון דער ייִדישער „טשערטאַ“ אין רוסלאַנד, װוּ ניט אַלע ייִדן מעגן װױנען.

צײַט: 1913-1914

מע בעט זײער העפֿלעך די אַרטיסטן, זײ זאָלן זײַן װי װײַט מעגלעך נאַטירלעך גרימירט, ניט אָנקלעפּן קײן בערד, אין די באַװעגונגען נישט איבערטרײַבן, ניט קרימען זיך אױף צו מאַכן לאַכנדיק דעם עולם, ניט צולײגן קײן אײגענע װערטער, און בכלל זיך גוט צוהערן צו די רעמאַרקעס און גוט אײַנשטודירן די שפּראַך פֿון דעם אָריגינאַל.

אין די ערטער װוּ ס'איז אָנגעצײכנט אַז מע רעדט אױף ייִדיש, באַדאַרפֿן די שױשפּילער דאָס אַרױסבאַװײַזן מיט אַ באַזונדערער באַטאָנונג און מיט אַ באַזונדערער באַװעגונג צו דער פּערזאָן, צו װעלכער מע רעדט, אַזױ, אַז מע זאָל עס אַרױסזען און פֿילן.

דאָס רעקװיזיט בײַם אױסשטאַטן די סצענע איז פֿרײַ.

דער עפּילאָג קאָן געשפּילט װערן און ניט געשפּילט װערן ― עס הענגט אָפּ פֿונעם פֿרײַען װילן פֿון דער רעזשי.

(אַ באַזונדער קאַבינעט אין אַ גרױסאַרטיקן קאַפֿע־רעסטאָראַן. שײן מעבלירט. הױכע שפּיגלען. בײַ די זײַטן װײכע סאָפֿעס, סאַמעטענע פֿאָטעלן. אױף די װענט בילדער, דיװאַנעס. בײַ דער זײַט אַ פֿאָרטעפּיאַן. אין מיטן קאַבינעט אַ גרױסער, מיט װײַסן געדעקטער, טיש. אױפֿן טיש ― פֿון כּל־טובֿ. אַ סך פֿלעשלעך מיט אַלערלײ משקאָות. צװישן זײ אַ סך לײדיקע. כּלערלײ פֿאַרבײַסנס, נאָר אַלץ אין דער גרעסטער אומאָרדענונג. שטאַרק אָנגערױכערט און אָנגעװאָרפֿן. ― ס'איז אַ קערמעשל פֿון אַ שטיק עטלעכע און צװאַנציק יונגעלײַט, נאָר־װאָס געענדיקט אַכט קלאַסן גימנאַזיע, װאָס דאַרפֿן אין גיכן אַרײַן אין אוניװערסיטעט. פֿאַרן צעשײדן זיך פֿאַרברענגט מען אַ גוטע שעה און מע טוט אַ לעב־אונטער. שױן בײַם ערשטן אָנהײב, אַז דער פֿאָרהאַנג הײבט זיך אױף נאָר האַלב און מע זעט נאָך כּמעט גאָרניט, הערט זיך שױן דאָס געװיסע סטודענטן־ליד מיטן געװיסן ניגון:)

(נאָך די צװײ סטראָפֿן הײבט זיך אױף דער איבעריקער טײל פֿאָרהאַנג, און דער באַל שטעלט זיך פֿאָר אין פֿולן גלאַנץ. דער עולם איז שױן רעכט בגילופֿין. דאָס זײַנען לױטער גימנאַזיסטן, ייִנגערע און עלטערע, אַלע אין זײער אוניפֿאָרם, מיט װײַסע קנעפּלעך, אין פֿאַרשײדענע פּאָזען: װער סע קלאַפּט אױפֿן פֿאָרטעפּיאַן, און װער עס זיצט אין מיטן קאַבינעט אױף דער ערד, און װער עס ליגט אױסגעצױגן אױף דער סאָפֿע, און װער ― גאָר אױפֿן טיש. װער עס רױכערט, און װער עס האַלט אַ כּוס אין דער האַנט. פֿרײלעך זײַנען אַלע. מיטן פּנים צום עולם שטײט װאַניאַ איװאַנאָװ, דיריזשירט מיט אַ לעפֿעלע דעם כאָר, װאָס ענדיקט דאָס ליד מיט די װערטער:)

(דער דיריזשאָר איװאַנאָװ דערלאַנגט אַ קלאַפּ אין טיש און רופֿט אױס הױך אױף רוסיש.)

איװאַנאָװ: עי! טשאַעק! שאַמ־פּאַנ־סקאַ־װאָ, טשאָרט װאָזמיчорт возьми: זאָל דער רוח אים כאַפּן!…

(אַ פּאָר חבֿרה־לײַט כאַפּן אים בײַ דער האַנט.)

אַ פּאָר סטודענטן: װאַניאַ! ביסט משוגע געװאָרן? שאַמפּאַנסקע?! װײסט, װאָס דאָס קאָסט אָט־אָ־דאָ?

איװאַנאָװ: ניע װאַשע דיעלאָне ваше дело: נישט אײער עסק! אױף מײַן רעכענונג, טשאָרט װאָזמי! איך צאָל! טשאַעק! שאַמ־פּאַנ־סקאַ־װאָ!! (עס לױפֿן אַרײַן צװײ קעלנערס מיט װײַסע פֿאַרטעכלעך, ברענגען שאַמפּאַניער־װײַן, אין אײַז געװיקלט, שטעלן אַװעק, פֿילן אָן די בעכערס, גײען אָפּ.)

איװאַנאָװ: גאָספּאָדאַгоспода: רבותי! צו די בעכערס, טשאָרט װאָזמי! (אַלע טוען זיך אַ נעם צו די בעכערס.) װאָס זײַנען מיר געװען נעכטן? נעכטן זײַנען מיר געװען ייִנגלעך, קינדער, שנעקעס, גימנאַזיאָרן! אַ ליאַדע לערערל האָט געהאַט רעכט אונדז אָננעמען פֿאַרן קאָלנער און אַרײַנװאַרפֿן אין קאַרצער. אָבער איצט? אָבער מאָרגן? טשאָרט װאָזמי! מאָרגן זײַנען מיר מענטשן! סטודענטן! אױס גימנאַזיאָרן! נידער מיט דער גימנאַזיע! לעבן זאָל די אוניװערסיטעט! הוראַ!!!

אַלע: הוראַ!!! (מע טרינקט, מע קושט זיך, מע האַלדזט זיך, מע רעדט, מע לאַכט, מע איז פֿרײלעך. צװישן דער פֿרײלעכער קאָמפּאַניע איז צו באַמערקן אײנעם אַ גימנאַזיסט פֿון ייִדישן טיפּ, אױך אין אוניפֿאָרם און אױך מיט װײַסע קנעפּ. דאָס איז הערשל שניאורסאָן: כאָטש ער האַלט אונטער די קאָמפּאַניע, טרינקט כּלומרשט גלײַך מיט אַלע, נאָר ער זאָל זײַן פֿרײלעך גלײַך מיט אַלע ― דאָס זעט מען נישט. דאָס באַמערקט אָבער קײנער נישט, אױסער אײנעם ― דער, װאָס האָט געקאָמאַנדעװעט מיטן כאָר, װאָס מע רופֿט אים װאַניאַ איװאַנאָװ. אין דער צײַט, װען אַלע הוליען, גײט צו צו אים װאַניאַ, לײגט אַרױף די האַנט אים אױף דער פּלײצע.)

איװאַנאָװ: (צו שניאורסאָנען.) װאָס איז מיט דיר, הערשקאָ?

שניאורסאָן: (װי אױפֿגעװאַכט, לעבעדיק.) װאָס זאָל זײַן? גאָרנישט.

איװאַנאָװ: װאָס האַלטסטו אױפֿגעהאַנגען די נאָז אױף דער קװינטע? (נעמט אים פֿאַר אַ האַנט, זעצט זיך אַװעק מיט אים אױף אַ זײט.)

שניאורסאָן: װער? איך? עס װײַזט זיך דיר אױס.

איװאַנאָװ: עס װײַזט זיך מיר ניט אױס. איך זע, איך קוק נאָך די גאַנצע צײַט נאָך דיר. מיך װעסטו ניט נאַרן, הערשקאָ. איך קען דיך.

שניאורסאָן: איז טאַקע גוט, װאָס דו קענסט מיך… פֿון דעסטװעגן װאָלט נישט געשאַט, זאָלסט מיך קענען אַ ביסל נענטער.

איװאַנאָװ: װאָס זשע װאָלט געװען?

שניאורסאָן: װאָלסטו מיר ניט געפֿרעגט קײן קשיות. דו װאָלסט דעמאָלט אַלײן געװוּסט, אַז איך בין נישט גלײַך צו אײַך. (פּױזע.) איך קאָן מיך ניט פֿרײען, אַזױ װי איר פֿרײט זיך.

איװאַנאָװ: פֿאַר װאָס?

שניאורסאָן: פֿאַר דעם! דערפֿאַר, װײַל איר, אַז איר פֿרײט זיך, פֿרײט איר זיך מיט אײַער גאַנצן װעזן, מיט אַלע אײַערע אבֿרים און חושים…

איװאַנאָװ: (שפּאָטיש.)און דו?

שניאורסאָן: און איך? איך טאָר ניט. פֿאַר מײַנע אױגן שטײט שטענדיק די אױפֿשריפֿט: „מעמענטאָ מאָריmementō morī: געדענק דעם טױט“…

איװאַנאָװ: טשאָרט װאָזמי! װאָס פֿאַר אַן אױפֿשריפֿט? װאָס פֿאַר אַ „מעמענטאָ מאָרי“?

שניאורסאָן: האָסט פֿאַרגעסן, אַז איך… אַז איך בין אַ ייִד?

איװאַנאָװ: אָט האָסטו דיר! און אַז אַ ייִד ― איז װאָס?

שניאורסאָן: איז גאָרניט… (קוקט אױף איװאַנאָװן אָן װערטער.)

איװאַנאָװ: איך פֿאַרשטײ ניט, הערשקאָ, עפּעס רעדסטו מיר הײַנט מאָדנע רײד… (באַזונדער פֿרײַנטלעך.) מיר דאַכט, אַז אױף אונדז, דײַנע חבֿרים, האָסטו זיך ניט צו באַקלאָגן… מיר, דײַנע חבֿרים…

שניאורסאָן: (אַ ביסל אױפֿגערעגט.) חבֿרים! חבֿרים! ביסט אַ נאַר! װער רעדט פֿון חבֿרים? דו מײנסט, אַ פּנים, אַז די גאַנצע װעלט איז אָט אַ דאָ אָ? מיר און אונדזערע חבֿרים? דו פֿאַרגעסט, אַז אױף יענער זײַט גימנאַזיע איז אױך דאָ אַ װעלט, און אַ גרױסע װעלט. אױסער אונדז זײַנען פֿאַראַן נאָך מענטשן. נאָר פֿון יענער גרױסער װעלט װײסט איר, אַ פּנים, זײער װינציק. כּמעט גאָרנישט ניט. יענער גיהנום איז אײַך אומבאַקאַנט. (פּױזע.) אין מײַן פֿעל װען דו ביסט אָפּ ניט לאַנג, כאָטש אײן יאָר, װאָלסטו דעמאָלט געװוּסט, װאָלסטו דעמאָלט געפֿילט, װאָס הײסט נאָרמאַ, פּראָצענטן, מיניסטערשע צירקולאַרן און נאָך אַזעלכע גוטע זאַכן…

איװאַנאָװ: (מיט אַ באַװעגונג.) װאָס הערסטו צירקולאַרן, פּראָצענטן? מיט אַזאַ אַן אַטעסטאַט, װי דו האָסט! מיט אַ גאָלדענער מעדאַל!

שניאורסאָן: אַ גאָלדענע מעדאַל? (אַ מאַך מיט דער האַנט.) מע האָט שױן געזען אַזעלכע זאַכן. קאַרג „מעדאַליסטן“ זײַנען פֿאַרבליבן נאָך פֿון פֿאַר־אַ־יאָרן?… און פֿון פֿאַר־צװײ־יאָרן? „מעדאַליסטן“, כאַ־כאַ, אַ טײַערע מציאה! עך! נאָר װאָס איז צו רעדן? (שטײט־אױף.) װאָס איז מיט דיר צו רעדן, אַז דו װײסט ניט, דו פֿאַרשטײסט ניט, דו קאָנסט עס נישט פֿאַרשטײן!… (זעצט זיך אַװעק צוריק.)

איװאַנאָװ: (קרימט אים איבער.) „דו װײסט ניט, דו פֿאַרשטײסט ניט. דו קאָנסט עס ניט פֿאַרשטײן!“… פֿאַר װאָס קאָן איך עס ניט פֿאַרשטײן, טשאָרט װאָזמי? איך בין נאָך אַזױ קלוג, װי דו!

שניאורסאָן: נאַר אײנער! מע דאַרף ניט זײַן קלוג ― מע דאַרף נאָר זײַן אַ ייִד דערצו. הײַנט פֿאַרשטײסטו שױן? זאָלסט זײַן אַ ייִד כאָטש אײן יאָר…

איװאַנאָװ: װאָס זשע װאָלט געװען?

שניאורסאָן: װאָלסטו עס נישט אױסגעהאַלטן. קײן אײן יאָר אַפֿילו.

איװאַנאָװ: אַזױ מײנסטו?

שניאורסאָן: איך בין איבערצײַגט!

איװאַנאָװ: נו, האָסטו אַ טעות! קענסטו מיך נישט. װײסטו נישט, װער װאַניאַ איװאַנאָװ איז! (פּױזע.) שאַ! װײסטו, װאָס פֿאַר אַ געדאַנק מיר איז אײַנגעפֿאַלן איצט אין קאָפּ? (טוט זיך אַ פּאַטש אין די קני, רוקט זיך צו צו שניאורסאָנען.) הער אױס, הערשקאָ, טאָמער װאָלטן מיר זיך געביטן?

שניאורסאָן: (קוקט אים אָן.) װאָס הײסט „געביטן“?

איװאַנאָװ: אָט איך לײג דיר פֿאָר אַ קאָמבינאַציע. דו זאָגסט, איך װאָלט קײן אײן יאָר אַפֿילו ניט געקאָנט זײַן אין דײַן פֿעל? טאָ לאָמיר זיך בײַטן!

שניאורסאָן: (פֿאַרשטײט אים נאָך אַלץ נישט.) װאָס הײסט ― לאָמיר זיך בײַטן?

איװאַנאָװ: גאָר פּראָסט. מיר װעלן זיך בײַטן. דו זאָגסט, איך זאָל אײן יאָר כאָטש פּרוּװן זײַן אין דײַן פֿעל, פּרוּװן זײַן אַ ייִד? ― גוט! מיר װעלן זיך בײַטן… אױף אײן יאָר. דו װעסט זײַן איװאַנאָװ, איך װעל זײַן שניאורסאָן.

שניאורסאָן: (שטײט אױף.) דו האָסט, אַ פּנים, ניט פֿון װעמען חוזק צו מאַכן? זוך אַ גרעסערן נאַר פֿון זיך…

איװאַנאָװ: (שטײט אױך אױף.) איך מאַך נישט חוזק. איך מײן עס גאַנץ ערנסט, טשאָרט װאָזמי! איך בין אַ בעלן צו זײַן אױף דײַן אָרט. איך װיל פּרובירן אױף זיך אַלײן, װי אַזױ איז, אַז מע איז אַ ייִד? װי אַזױ פֿילט זיך אַ ייִד? איצט האָבן מיר אַ געלעגנהײט. מיר דאַרפֿן בײדע אַרײַן אין אוניװערסיטעט. מיר פֿאָרן בײדע אין אַ נײַ אָרט, אַ פֿרעמדע שטאָט, װוּ קײנער קען אונדז נישט. װעלכער רוח איז דאָס מחויבֿ צו װיסן, װער פֿון אונדז איז איװאַנאָװ און װער ― שניאורסאָן? צי װעמען גײט עס אָן, אַז איך, איװאַנאָװ, בין שניאורסאָן, און דו, שניאורסאָן, ביסט איװאַנאָװ, כאַ־כאַ־כאַ? װאָס זאָגסטו דערױף, הערשקאָ, האַ?

שניאורסאָן: װאָס זאָג איך דערױף? איך קאָן זאָגן נאָר דאָס, אַז דו פּלאַפּלסט נאַרישקײטן, װײַל דו ביסט…

איװאַנאָװ: שיכּור! ― מײנסטו אפֿשר?

שניאורסאָן: חס־וחלילה! װער זאָגט, אַז דו ביסט שיכּור? איך זאָג נאָר, אַז דו ביסט אַ ביסל בגילופֿין, אונטערן גלעזל…

איװאַנאָװ:(ענערגיש.) איך? אונטערן גלעזל? דו לײַגסט! נאָך קײנמאָל אױף מײַן לעבן בין איך, טשאָרט װאָזמי, אַזױ ניכטער נישט געװען, װי הײַנט! איך זאָג עס גאַנץ ערנסט, הערשקאָ, פֿרײַנד מײַנער, בײַ מײַן ערנװאָרט! אָט האָסטו דיר מײַן האַנט! (ציט אים אױס אַ האַנט.) איך װיל פֿאַרזוכן דעם טעם: װי אַזױ איז עס, אַז מע איז אַ ייִד?

שניאורסאָן: װעסט פֿילן אַ רעכטן טעם! װעסט פֿאַרזאָגן אַ צענטן!

איװאַנאָװ: נאַרישקײטן! (טוט זיך אַ זעץ אין האַרצן.) קענסטו מיך נישט! װײסטו נישט, װער װאַניאַ איװאַנאָװ איז, טשאָרט װאָזמי! פֿאָלג מיך, לאָמיר זיך בײַטן! (װיל אַרומנעמען שניאורסאָנען.) אױף אײן יאָר נאָר לאָמיר זיך בײַטן…

שניאורסאָן: (שטופּט אים אָפּ פֿון דער גרינג.) רעד ניט קײן נאַרישקײטן! סע שלאָגט צו דער גאַל! װאָס הײסט בײַטן? װי בײַט מען זיך דאָס?

איװאַנאָװ: גאָר פּראָסט: מע נעמט און מע בײַט זיך. איך װעל זײַן שניאורסאָן, דו װעסט זײַן איװאַנאָװ. דו װעסט מיר געבן דײַן אַטעסטאַט מיט די פֿינפֿן, איך װעל דיר געבן מײַן אַטעסטאַט מיט די דרײַען, טשאָרט װאָזמי, און ביט פּאָסיעמוбыть посему: דערפֿאַר זײַ! איז דאָס געמאַכט? (ציט אױס שניאורסאָנען אַ האַנט.)

שניאורסאָן: דו רעדסט װי אַ קינד, װאַניאַ, כלעבן. װאָס רעדסטו? דאָקומענטן ― עפּעס אַ שפּילעכל? הײַנט אונדזערע עלטערן?

איװאַנאָװ: דאָקומענטן? נאַרישקײטן! אײן יאָר אינגאַנצן נאַפּליעװאַטнаплевать: בלױז אױסצושפּײַען! און די עלטערן ― װאָס גײט עס זײ אָן? װער דאַרף עס װיסן? מיר װעלן דאָך זײַן בײדע אין אײן שטאָט, אין אײן אוניװערסיטעט, װעלן זײ אונדז שרײַבן בריװ, דײַן פֿאָטער צו מיר, מײַן פֿאָטער צו דיר ― און מיט זײערע בריװ װעלן מיר זיך אָפּבײַטן. האָסטו עס פֿאַרשטאַנען, קאָפּ? (כאַפּט שניאורסאָנען פֿאַר אַ האַנט, שלעפּט אים צום טיש. שניאורסאָן לאָזט זיך ניט.)

שניאורסאָן: לאָז געמאַך! װאַניאַ, לאָז צורו! די חבֿרים דאַרפֿסטו נאָך…

איװאַנאָװ: זאָרג ניט, זײ װעלן אונדז ניט אַרױסגעבן. אָט אַ דאָ װעט דאָס בלײַבן. (הערט ניט שניאורסאָנען, שלעפּט אים צו צום צענטער. טוט אַ זעץ מיט דער האַנט איבערן טיש.) סילאַנסсиланс: שאַט! שטיל זאָל זײַן! (דער עולם טוט אַ שטײ־אױף.) חבֿרים, שטיל זאָל זײַן! (טוט נאָך אַ מאָל אַ זעץ מיט דער האַנט אָן טיש.) איך דאַרף אײַך עפּעס זאָגן זײער אַ װיכטיקע זאַך! (שפּרינגט אַרױף אױף אַ שטול.) הערט נאָר צו מיט קאָפּ! איר זאָלט װיסן זײַן, אַז איך בין שױן מער ניט איך. איך בין שױן ער! (װײַזט אױף שניאורסאָנען, װאָס שטײט נאָך אַ פֿאַרגאַפֿטער און װישט זיך דעם שװײס פֿונעם שטערן.) און ער איז שױן נישט מער ער, נאָר איך! ער איז איך, איך בין ער… װאָס קוקט איר זיך איבער און װאָס שמײכלט איר דאָרט אין די הױפֿנס? איך בין נישט שיכּור, טשאָרט װאָזמי! איר װײסט גאַנץ גוט, אַז איך בין נישט שיכּור ― איך קאָן טרינקען. אָט באַלד װעט איר האָרכן, װעט אײַך זײַן קלאָר אַלצדינג. חבֿרים! זײַט װיסן, אַז איך און אונדזער חבֿר שניאורסאָן האָבן זיך געביטן, אױף אַ יאָר האָבן מיר זיך געביטן. מיר האָבן זיך געגעבן דאָס װאָרט, מיר האָבן געהאַלטן אַ װעט. קורץ ― ס'איז נישט אײַער זאַך. איר דאַרפֿט נאָר הערן און זען און שװײַגן. איך באַשװער אײַך מיט אונדזער הײליקן בונד פֿון חבֿרשאַפֿט, אַז דעם זאָל אָפּדאַרן די צונג, װער ס'װעט אַרױסלאָזן אין דרױסן אַ פּיפּס װעגן דער גאַנצער געשיכטע אין פֿאַרלױף פֿונעם דאָזיקן יאָר!… חבֿרים! איך פֿאָדער פֿון אײַך אינעם נאָמען פֿון אונדזער סאָלידאַריטעט, איר זאָלט מיר געבן אײַער ערנװאָרט און שװערן, אַז דאָ, אין דעם קאַבינעט, װערט די זאַך באַגראָבן אױף אײביק, און קײן פֿױגל װעט ניט װיסן. זאָגט איר מיר צו?

קולות: מיר זאָגן דיר צו! מיר זאָגן דיר צו!

קולות: כאָטש מיר װײסן ניט װאָס, מיר װײסן ניט װען!

איװאַנאָװ: אָט באַלד װעט איר װיסן. איר דאַרפֿט מיר נאָר צוזאָגן, אַז ס'װעט ניט אַרױסגעטראָגן װערן פֿון דאַנען אַ װאָרט. איר דאַרפֿט מיר צושװערן, אַז צװישן אונדז װעט דאָס בלײַבן. אַלזאָ, שװערט איר מיר צו? (הײבט אױף צװײ פֿינגער.) זאָגט: „מיר שװערן!“

אַלע: (הײבן אױף צװײ פֿינגער, זינגען מיט אַ ניגון.) מיר הײבן די הענט און מיר שװערן!

איװאַנאָװ: (אױפֿגעבראַכט.) סילאַנס! װאָס פֿאַר אַ געזאַנג, טשאָרט װאָזמי?! דאָ האַנדלט זיך װעגן אַן ערנסטע זאַך, און זײ האָבן זיך צעזונגען גאָר! אַלזאָ, איך פֿאָדער פֿון אײַך, איר זאָלט זײַן ערנסט און זאָגן: „מיר שװערן“.

אַלע: (ערנסט.)מיר שװערן. מיר שװערן!

איװאַנאָװ: אָט אַזױ האָב איך אײַך ליב. אַצינד, חבֿרים, אַז איר האָט מיר אָפּגעשװאָרן, װעל איך אײַך שױן דערצײלן, אום װאָס דאָ האַנדלט זיך. אונדזער חבֿר, הערשקאָ שניאורסאָן, װי אײַך איז באַװוּסט, געהערט צו יענעם פֿאָלק, װאָס איז פֿאַרהאַסט און פֿאַרפֿאָלגט אױף דער גאַנצער װעלט, צו יענעם אױסדערװײלטן פֿאָלק, װאָס איז צעזײט און צעשפּרײט, ― מיט אײנעם װאָרט: ער איז אַ ייִד, און אַ ייִד איז זײער שװער צו זײַן. כּמעט אוממעגלעך. אַזױ זאָגט ער, הערשקאָ הײסט עס. און איך זאָג, אַז ס'איז ניט אַזױ גװאַלדיק. דער שד איז גאָרנישט אַזױ שרעקלעך, װי מע מאָלט אים… זאָגט מײַן חבֿר, אַז דערפֿאַר מײן איך עס, װײַל איך בין קײנמאָל קײן ייִד נישט געװען. לאָמיך פּרוּװן, זאָגט ער, זיך געפֿינען אין זײַן פֿעל כאָטש אײן יאָר, װעל איך, זאָגט ער, דעמאָלט פֿילן. גוט. איז געבליבן, איך זאָל אַרײַן אין זײַן פֿעל כאָטש אױף אײן יאָר. װי אַזױ זשע מאַכט מען דאָס? האָבן מיר זיך געביטן אױף אַ יאָר…

שניאורסאָן: נאָך ניט געביטן, נאָר ער װיל, מיר זאָלן זיך בײַטן.

איװאַנאָװ: געביטן, געביטן! הערט אים ניט! פֿון דער מינוט אָן איז ער שױן ניט מער שניאורסאָן, נאָר איװאַנאָװ, און איך בין אױס איװאַנאָװ, נאָר שניאורסאָן. (ער שפּרינגט אַראָפּ פֿון שטול, ציט אַראָפּ פֿון זיך זײַן מונדיר, גיט איבער שניאורסאָנען, שלעפּט אַראָפּ כּמעט מיט גװאַלד פֿון שניאורסאָנען זײַן מונדיר, און בײדע טוען זיך איבער פֿאַר אַלעמען אין די אױגן. װאַניאַ איװאַנאָװ מאַכט אַ ייִדיש פּנים, סטאַרעװעט זיך, ער זאָל זײַן ענלעך צו שניאורסאָנען. דער עולם נעמט אױף די סצענע מיט גרױס ענטוזיאַזם.)

אַלע: (אַפּלאָדירן.) בראַװאָ! בראַװאָ!

איװאַנאָװ:(שפּרינגט אַרױף װידער אַ מאָל אױף אַ שטול.) חבֿרים! אַצינד, אַז די זאַך איז שױן געמאַכט, דערלױב איך מיך פֿאָרצושטעלן פֿאַר אײַך. איך בין שױן ניט מער דער קריסט, דער דװאָריאַנין, איװאַן איװאַנאָװיטש איװאַנאָװ, נאָר (נעמט אַרױס פֿון שניאורסאָנס זײַט־קעשענע זײַנע דאָקומענטן, דעם פּאַס מיטן אַטעסטאַט, קוקט אַרײַן.)― דער שקלאָװער מיעשטשאַנין, טשאָרט װאָזמי, הערש מאָװשאָװ שניאורסאָן, דער זון פֿונעם פֿאַרהאַסטן און פֿאַרפֿאָלגטן, נאָר פֿון גאָט אױסדערװײלטן פֿאָלק ישׂראל. און דער (װײַזט אױף זײַן חבֿר שניאורסאָן.)― איז שױן נישט מער דער שקלאָװער מיעשטשאַנין הערש מאָװשאָװ שניאורסאָן, נאָר… אַנו, הערשקאָ, נעם אַרױס אַקאָרשט פֿון קעשענע דײַנע נײַע דאָקומענטן! (יענער נעמט אַרױס.) אַן אמתער דװאָריאַנין און אַ זון פֿון אַ דעיסטװיטעלני סטאַטסקי סאָװיעטניקдействительный статский советник: אמתער שטאַט־ראָטגעבער, טשאָרט װאָזמי, איװאַן איװאַנאָװיטש איװאַנאָװ! איך לײג פֿאָר צוליב דער דאָזיקער מעטאַמאָרפֿאָזע אָנפֿילן די כּוסות און אױסטרינקען. הוראַ!

אַלע: (פֿילן אָן די כּוסות.) הוראַ! (מע גראַטולירט און מע קושט זיך מיט די געביטענע חבֿרים און מע טרינקט.)

שניאורסאָן: (טרעט אַרױס מיטן כּוס אין דער האַנט.) חבֿרים! אונדזער חבֿר װאַניאַ איװאַנאָװ, אָדער, װי ער הײסט שױן איצטערט־אָ, הערשקאָ שניאורסאָן, איז באַגאַנגען, װי איר זעט, אַ שפּאַס, און אױסגעלאָזט האָט זיך עס, װי עס װײַזט אױס, מיט אַן ערנסט. די זאַך איז אָפּגעטאָן ― פֿאַרפֿאַלן. מיר האָבן זיך, הײסט עס, געביטן מיט די יוצרות. זאָל זײַן אין אַ גוטער שעה. װער פֿון אונדז בײדע האָט געמאַכט אַ בעסער געשעפֿט ― דאָס װײס איך, און אױך איר, אױב איר האָט אַ קלעפּקע אין קאָפּ, באַדאַרפֿט אױך פֿאַרשטײן. און טאָמער פֿאַרשטײט איר נישט ― בין איך ניט שולדיק… אײן זאַך נאָר מוז איך זאָגן פֿאָרױס: אַזױ װי מיר קאָנען נישט װיסן, װאָס מיט אונדז בײדן קאָן פּאַסירן אױף דעם נײַעם װעג, װאָס מיר בײדע לאָזן זיך גײן, על־כּן װאָלט איך װעלן אױסנעמען אַ תּנאַי, אַז טאָמער װעט עמעצן פֿון אונדז צװײ אין פֿאַרלױף פֿון דעם יאָר אױסקומען שױן זעער שמאָל, דאָס הײסט…

איװאַנאָװ: (שטופּט אים אָפּ.) קײן שום תּנאָים! קײן שום קאָמפּראָמיסן! װאָס ס'זאָל ניט זײַן ― קאָן זיך זײַן! אָפּגעמאַכט ― איז פֿאַרפֿאַלן!

אַלע: פֿאַרפֿאַלן! פֿאַרפֿאַלן!

איװאַנאָװ: ביט פּאָסיעמוбыть посему: אַזױ זאָל זײַן!

אַלע: ביט פּאָסיעמו!

שניאורסאָן: (פֿונעם אָרט.) געדענק זשע, װאַניאַ, מײן איך הערשקאָ, זאָלסט קײן חרטה נישט האָבן!

איװאַנאָװ: חרטה? די איװאַנאָװס… פּאַרדאָן! מײן איך די שניאורסאָנס האָבן קײנמאָל קײן חרטה ניט! איך קום אַרױס פֿון אַ פֿאָלק, טשאָרט װאָזמי, װאָס איז שױן דורכגעגאַנגען דורך פֿײַער און דורך װאַסער און דורך מעשענע רערן! מײַנע עלטער־עלטער־זײדעס, װאָס האָבן געקנאָטן לײם בײַ פּרעהן, אױפֿגעשטעלט די אײביקע פּיראַמידן, אױפֿגעבױט די באַרימטע שטעט סדום און עמורה… פּאַרדאָן! איך מײן פּיתום און רעמסס, זײַנען גענוג אױסגעשטאַנען ביז זײ האָבן זיך באַזעצט אינעם געבענטשטן לאַנד מצרים… פּאַרדאָן! מײן איך כּנען. און אַז מיר האָבן זיך באַזעצט אינעם געבענטשטן לאַנד כּנען, איז געקומען בלשאצר… פּאַרדאָן! איך מײן נבוכדנאצר, און האָט פֿאַרברענט אונדזער הײליקן טעמפּל און אָפּגעפֿירט אונדזערע זין און טעכטער אין אײַזערנע קײטן צו זיך אינעם באַרבאַרישן באַבילאָן, און נאָכדעם אין שפּאַניען… חבֿרים! איך מאַך, טשאָרט װאָזמי, אַ היפּשן שפּרונג און לאָז דורך בלעמען, המנען מיט אַחשװרושן מיט נאָך אַזעלכע פֿײַנע מענטשלעך, װײַל עס טאָגט שױן, װי איר זעט, אין דרױסן ― אַלזאָ, אינעם פֿינצטערן קאַטױלישן שפּאַניען, װוּ עס האָט געװאַרט אױף אונדז די אינקװיזיציע. (מיט היץ.) קאָנט איר זיך פֿאָרשטעלן, חבֿרים, װאָס פֿאַר לײַדן מײַנע עלטערן זײַנען אױסגעשטאַנען אין דער אינקװיזיציע? אױפֿן אױטאָ־דאַ־פֿע האָבן זײ זיך געלאָזט ברענען, טשאָרט װאָזמי, אױפֿן עשאַפֿאָט האָבן זײ זיך געלאָזט קױלען, שנײַדן, האַקן, בראָקן, פֿערטלען…

אַלע: (מיט גרױס ענטוזיאַזם און אַפּלאָדיסמענט.) בראַװאָ, הערשקאָ, בראַװאָ!

קולות: גאָר ניט צו דערקענען, אַז דאָס איז אַ קריסט!

קולות: אַ ייִד! אַן אמתער ייִד! כאַ־כאַ־כאַ!

אײנער פֿון דעם עולם: אַ געבױרענער זשיד. נאָר פּײסיקעסпейсик: פּאות פֿעלן אים!

נאָך אײנער: און אַ לײַבסערדאַק!

נאָך אײנער: אױ־װײ־מיר! טאַטעלע־מאַמעלע! ציצעלע־האַמעלע! כאַ־כאַ־כאַ!

איװאַנאָװ: סילאַנס! אַז איך רײד, דאַרף זײַן שטיל, טשאָרט װאָזמי!

שניאורסאָן: (צו איװאַנאָװן.) האָב צײַט ― דאָס האָסטו ערשט אַן אַדערױף. שפּעטער װעט נאָך זײַן בעסער…

איװאַנאָװ: װער עס װעט װאַגן אָפּצולאַכן פֿון אַ ייִדן, דער װעט האָבן צו טאָן מיט מיר! (באַװײַזט אַ קולאַק.) איך װעל נישט פֿאַרשװײַגן קײנעם! איך װעל ניט דערלאָזן, טשאָרט װאָזמי, מע זאָל חוזק מאַכן פֿון מיר דערפֿאַר, װאָס איך שטאַם אָפּ פֿון אַ פֿאָלק, װאָס האָט געגעבן דער װעלט אַ זאַקאָן, מיט אַ צאַר דאַװיד, מיט אַ פּסאַלטירпсалтирь: בוך פֿון תּהילים, טשאָרט װאָזמי! איך בעט נאָך אַ מאָל אָנצופֿילן די כּוסות און טרינקען פֿאַרן דאָזיקן פֿאָלק, פֿאַרן אױסדערװײלטן פֿאָלק ישׂראל, װאָס איך בין איצט אײנער פֿון זײַנע קינדער. לעבן זאָל דאָס אַלטע אױסדערװײלטע פֿאָלק! הוראַ!

אַלע: הוראַ!

קולות: בראַװאָ! בראַװאָ!

קולות: גאַספּאָדאַгоспода: רבותי! װאָס שװײַגט איר?

קולות: לאָמיר אים נעמען! לאָמיר אים װיגן! קאַטשען! קאַטשען!

קולות: בײדן קאַטשען! בײדן! (דער עולם צעטײלט זיך אױף צװײ. אײן טײל כאַפּט איװאַנאָװן, דער אַנדערער טײל כאַפּט אונטער דעם איבערגעטאָנעם שניאורסאָנען אױף די הענט, און מיט קולות: „בראַװאָ, הערשקאָ! בראַװאָ, װאַניאַ!“ טראָגט מען זײ אַרום טיש, איבערן קאַבינעט, אַ צװײ־דרײַ מאָל. ― דער פֿאָרהאַנג פֿאַלט.)

(בײַ דװיד שפּיראָן. ― אַ גרױס עס־צימער. בעל־הבתּיש מעבלירט. נישט רײַך, נאָר זױבער און מיט גוסט. װײַסע גאַרדינען, גרינע װאַזאָנעס, אַן אַלטער פֿאָרטעפּיאַן, אַ פּאָר ייִדישע בילדער אױף די װענט. ― פֿיר טירן: צװײ רעכטס, פֿירן צו די זײַטיקע צימערן; אײנע אין הינטערגרונט, פֿירט צו די טרעפּ אַראָפּ; אײנע לינקס, אין װינקל, פֿירט צו דער קיך. לינקס אַ פֿענצטער. בײַם פֿענצטער, נאָענט צו דער ראַמפּע, שטײט אַ קאַנאַפּע. אױף דער קאַנאַפּע, אָנגעשפּאַרט אױף דער האַנט, זיצט בעטי , שטאַרק פֿאַרטיפֿט אין אַ בוך. אָנגעטאָן גײט זי אין אַ גרין שילערין־קלײד מיט אַ שװאַרץ פֿאַרטעכל. אַ װײַסער שפּיצן־קראַגן מיט װײַסע שפּיצן־מאַנזשעטן. די האָר פֿאַרקעמט, מיט אַ שײנעם לאַנגן צאָפּ פֿאַרװאָרפֿן אַהינטער. מיט אַ ביכל אין האַנט, איבערן שטוב אַהין און צוריק, שפּאַנט אַרום סיאָמקע , אָנגעטאָן אין אַ גרױסער גימנאַזיאַל־טוזשורקע מיט קלײנע װײַסע קנעפּלעך. ער לערנט אױף אױסנװײניק מיט אַ ניגון, שאָקלט זיך צום טאַקט:

און נאָך אַמאָל דאָס אײגענע:

פֿון דרױסן דערהערט זיך אַ װײַטער קלונג. סיאָמקע הערט ניט אױף אַרױסצושפּאַנען און לערנען אױף אַ קול. בעטי רירט זיך ניט. ― עס קומט אַרײַן פֿון קיך שׂרה שפּיראָ מיט פֿאַרקאַטשעטע אַרבל.)

שׂרה שפּיראָ: (צו דער טאָכטער.) בעטי!

בעטי: (ענטפֿערט ניט.)

שׂרה שפּיראָ: (נאָך אַ מאָל.) בעטי!!

בעטי: (נעמט נישט צו די אױגן פֿון בוך.) מהו?

שׂרה שפּיראָ: זע נאָר, װי זי האָט זיך אַ ביסל פֿאַרטיפֿט! גאָרנישט אָפּצורײַסן!

בעטי: (הײבט אױף די אױגן.) װאָס װילסטו, מאַמע?

שׂרה שפּיראָ: נאַ דיר גאָר װאָס איך װיל, האָסטו געהערט אַביסל? עמעצער קלינגט דאָך. (עס הערט זיך אַ צװײטער קלונג.) עס קער אַװדאי זײַן אַ בעלן אױפֿן צימער.

בעטי: (נישט צוגענומען די אױגן פֿון בוך.) אַ סך בעלנים, װינציק מחותּנים. זינט מע האָט אױפֿגעהאַנגען דאָס צעטל, אַז סע גיט זיך אָפּ אַ צימער, הערט דאָס גלעקל נישט אױף צו קלינגען; נאָר עמעצן זאָל געפֿעלן ― דאָס נישט.

שׂרה שפּיראָ: מזל־טובֿ! פֿון װאַנען װײסטו? אפֿשר װעט דעם יאָ געפֿעלן?

בעטי: (נישט צוגענומען די אױגן פֿון בוך.) װאָס קאָן אים דאָ געפֿעלן? אַ קעמערל אָן מעבל, אָן געזונט, אָן לײַב און לעבן.

שׂרה שפּיראָ: װאָס האָסטו געװאָלט? שפּיגלען? סאַמעטענע דיװאַנעס? האָסטו געהערט אַ ביסל? װעדליק דאָס געלט, איז גענוג מעבל. גײ נאָר, טאָכטער, אַראָפּ אונטן, עפֿן. איך קאָן מיך אָט אַזױ אױף די טרעפּ ניט װײַזן… אַן אױסגעשמאָדערטע… טאָמער באַגעגנט מיך עמעצער…

בעטי: (נישט צוגענומען די אױגן פֿון בוך.) װאָס עפּעס איך? לאָז גײן סיאָמקע.

שׂרה שפּיראָ: זע נאָר, װי מע דינגט זיך דאָ, מישטײנס געזאָגט! דאָס קינד לערנט דעם אוראָק, דאַרף מען אים שטערן, האָסטו געהערט אַביסל?

בעטי: (נישט צוגענומען די אױגן פֿון בוך.) אָן אַן אומגליק. ס'װעט אים גאָרניט שאָדן צו די אוראָקן, אַז ער װעט גײן עפֿענען די טיר.

שׂרה שפּיראָ: (שױן אױפֿגערעגט.) קינדער מיוחסים ― טפֿו זאָל דאָס ניט װערן! (צו סיאָמקען.) גײ נאָר, סיאָמעניו, עפֿן אױף די טיר אונטן. מע קלינגט.

סיאָמקע: (הערט ניט אױף חזרן אױף אױסנװײניק, קוקט אױף דער מוטער.) „קאַק ניניע זביכאַיעטסאַ װיעשטשײ אָליעג…“

שׂרה שפּיראָ: זע נאָר, מע רעדט צו אים, גלײַך װי אין דער װאַנט אַרײַן. גײ עפֿן די טיר ― זאָגט מען דיר. מע קלינגט. האָסטו געהערט אַ ביסל? (עס הערט זיך אַ דריטער קלונג.)

סיאָמקע: (װי אױפֿגעװאַכט פֿון שלאָף.) מע קלינגט? איך האָב גאָרניט געהערט, מע זאָל קלינגען, איך. אָטאָ גײ איך. (לױפֿט צו דער טיר אַראָפּ אױף די טרעפּ און כאַפּט בעת־מעשׂה אַ טענצל.)

שׂרה שפּיראָ: (גרײט צום טיש, שטעלט דאָס טײגעשיר, רעדט צו זיך אַלײן.) בראָש זײַנען זײ דאָ אַלע פֿאַרטאַרעראַמט. ער איז שטענדיק אױף דער בערזע, דרײט געשעפֿטלעך. די איז אַ גימנאַזיסטקע, לײענט ביכער. דער איז אַ גימנאַזיסט, חזרט די אוראָקן. און דו אַלײן דאַרפֿסט זיך טױטשען טאָג װי נאַכט, טאָ דאָס, טאָ יענץ, טאָ הין, טאָ הער, טאָ דעם, טאָ יענעם…

בעטי: (נישט צוגענומען די אױגן פֿון בוך. מיט װעמען רעדסטו דאָרט, מאַמעטשקע? מיט זיך אַלײן?

שׂרה שפּיראָ: מיט װעמען דען זאָל איך רײדן, האָסטו געהערט אַ ביסל? אַז איר אַלע זײַט פֿאַרטראַסקעט, און איך אײנע דרײ מיך אַרום, װי אַ מחותּנתטע בײַ דער מיזינקע אױף דער חתונה, און דאַרף אַרבעטן, קײן עין־הרע, אױף אַזאַ שטוב, אָן אַ הילף, אָן אַ האַנט־איבערנעמער…

בעטי: װער הײסט דיר מאַמעטשקע, ניט צונעמען קײן דינסט?

שׂרה שפּיראָ: (שטעלט זיך אַװעק, טענהט אין אײן אָטעם, שיט װי פֿון אַ פֿאַס, װערנדwährend: בשעת די טאָכטער קוקט אַלץ אין בוך.) דינסטן זאָל איך נעמען? פֿון װאַנען װעל איך זײ צאָלן? די שײנע פּרנסות פֿון דער בערזע, מישטײנס געזאָגט, אױף װאָס דער טאַטע איז איבערגעקומען, אַז ער דאַרף זײַן אַ מעקלער גלײַך מיט קעצעלען און מיט נאָך אַזעלכע שלימזלען, און נאָך בײַ הײַנטיקע הוצאָות: דירה־געלט צאָל, פּראַװאָזשיטעלסטװע צאָל, פּראָװאָאוטשעניעпровоучение: פּראָװאָקאַציע צאָל, טאָג װי נאַכט נאָר פּראַװעס און פּראַװעס און פּראַװעס… (עס קומט צוריק סיאָמקע. נאָך אים ― אַ יונגער פּאַרשױן, עלעגאַנט געקלײדט. אין אײן האַנט האַלט ער אַ קלײן טשעמאָדאַנטשיקל, אין דער אַנדערער ― אַ פּלעד. װי נאָר ער קומט אַרײַן און טוט אױס דאָס היטל, דערקענט מען אין אים, אַז דאָס איז דער קריסט איװאַנאָװ, דער, װאָס האָט זיך פֿאַרשטעלט פֿאַרן ייִדן שניאורסאָן.)

איװאַנאָװ: (פֿאַרנײגט זיך פֿאַר דער מאַדאַם שפּיראָ און פֿאַר בעטין, רעדט רוסיש.) טוט סטאַיאָטסיאַ קאָמנאַטאַтут сдается комната: דאָ גיט זיך אָפּ אַ צימער?

שׂרה שפּיראָ: (צו בעטין, אַף ייִדיש.) מזל־טובֿ! שױן גױים אױך אָנגעהױבן גײן דינגען דירות אױף דער ייִדישער גאַס? (צו איװאַנאָװן, אױף רוסיש.) טוט, טוטтут, тут: דאָ, דאָ.

איװאַנאָװ: מעבלירט?

שׂרה שפּיראָ: מעבלירט.

איװאַנאָװ: קאָן מען זען דאָס צימער?

שׂרה שפּיראָ: (קאַטשעט אָפּ די אַרבל. צו איװאַנאָװן.) פֿאַרװאָס ניט? (צו בעטין, אױף ייִדיש.) ער זאָל שױן אַזױ זײַן מיט דער נאָז, װי ער װעט דינגען דאָס צימער. (צו איװאַנאָװן, אױף רוסיש.) פּאָזשאַלאָיטיעпожалуйте: קומט! (װײַזט אים, װוּ ער זאָל אָפּלײגן דאָס טשעמאָדאַנטשיקל מיטן פּלעד, פֿירט אים אָפּ רעכטס, דורך דער זײַטיקער טיר. עס דױערט אַ מינוט. בעטי זיצט איבער איר בוך. סיאָמקע הערט ניט אױף צו חזרן זײַן אוראָק. עס קומען אָן צוריק שׂרה מיטן פּאַרשױן. שׂרה דערלאַנגט אים אַ שטול. רעדט אױף רוסיש.)

שׂרה שפּיראָ: זיצט, פֿאַר װאָס זיצט איר ניט?

איװאַנאָװ: (װיל ניט זיצן, דאַנקט, קוקט אױף בעטין.) אַלזאָ, װאָס װעט קאָסטן דאָס צימער?

שׂרה שפּיראָ: (ענטפֿערט אים ניט, װענדט זיך צו דער טאָכטער, רעדט מיט איר אױף ייִדיש, נאָר װאַרפֿט אַרײַן לשון־קודש־װערטער, טאָמער פֿאַרשטײט ער.) בעטי! דער חדר איז דעם אָדון דװקא געפֿעלן. ער פֿרעגט, מה־יקר. װיפֿל דברט מען אים?

בעטי: (צו דער מוטער אױף ייִדיש, באַגעגנט זיך מיט איװאַנאָװס אױגן, װערט רױטלעך.) װיפֿל דו װילסט. װאָס פֿרעגסטו בײַ מיר?

שׂרה שפּיראָ: איך װײס ניט, װיפֿל איך זאָל אים דברן? פֿופֿצן רו″ך? ― איז װינציקלעך. צװאַנציק? ― אפֿשר צו פֿיל? נאָך די בגדים װײַזט אַפֿילו אױס, אַז ער האָט יאָ מעות; נאָר נאָכן טשעמאָדאַנטשיקל ― זעט ער אױס אַ גױ אַ שלימזל. (אין דער גאַנצער צײַט, װאָס שׂרה רעדט צו דער טאָכטער, לאָזט איװאַנאָװ קײן אױג ניט אַראָפּ פֿון בעטין. עס זעט אױס, אַז זי איז אים שטאַרק געפֿעלן.)

בעטי: (זשענירט פֿון דעם, װאָס איװאַנאָװ קוקט אױף איר אַזױ געשמאַק, צו דער מוטער, אױך אױף ייִדיש.) אָבער זאָג אים שױן, מאַמע, װיפֿל דו פֿאַרשטײסט ― אַן עק דאַרף דאָך עס האָבן!

שׂרה שפּיראָ: (צו איװאַנאָװן, אױף רוסיש.) דאָס צימער װעט אײַך קאָסטן אַלערלעצט אַ פֿינפֿאונצװאַנציקער אַ חודש.

איװאַנאָװ: פֿינף און צװאַנציק? אױסגעצײכנט.

שרה שפּיראָ: (צו דער טאָכטער, אױף ייִדיש.) איך האָב זיך אַרױסגעכאַפּט מיט אַ כּף־הא′ער, געמײנט, ער װעט זיך דינגען ― צום סוף איז ער צופֿרידן… (צו איװאַנאָװן, אױף רוסיש.) נאָר װאָס דען? איך דאַרף אײַך זאָגן פֿריִער, אַז בײַ אונדז איז אַ מינהג, פֿאַר אַ האַלבן חודש דאַרף מען באַצאָלן פֿאָרױס.

איװאַנאָװ: (ניט לאַנג געטראַכט.) אַפֿילו פֿאַר אַ גאַנצן. (נעמט אַרױס אַ פֿינפֿאונצװאַנציקער און טוט אים אַ װאָרף אַרױס מיט צװײ פֿינגער מיט אַזאַ לײַכטקײט, װי מע װאַרפֿט אַװעק אַן אױסגעלאָשן שװעבעלע.)

שׂרה שפּיראָ: (צו דער טאָכטער, אױף ייִדיש.) װאָס זאָגסטו, בעטי? עפּעס צו אַ גיכער פּאַרשױן. מי־יודע, װער איז ער, דער שלימזל!

בעטי: (צו דער מוטער, אױף ייִדיש.) טאָמער װאָלט געװען גענוג צו שלימזלען? און װאָס גײט עס דיך אָן, װער איז ער? אַבי אַ קװאַרטיראַנט.

שׂרה שפּיראָ: (צו דער טאָכטער.) װאָס הײסט, װאָס גײט עס מיך אָן, האָסטו געהערט אַ ביסל? אַבי װעמען װעל איך דאָך ניט אַרײַנלאָזן, און נאָך אַ גױ דערצו! איז אײן מאָל אַװעק. הײַנט דאַרף מען אים אַ פֿרעג טאָן װעגן אַ געשריפֿטס, מכּוח שװאַרץ אױף װײַס.

בעטי: פֿאַר װאָס זשע פֿרעגסטו אים ניט?

שׂרה שפּיראָ: (צו דער טאָכטער.) װעל איך אים טאַקע פֿרעגן. (צו איװאַנאָװן, אױף רוסיש.) איזװיניטיעизвините: זײַט מוחל… האָט קײן פֿאַראיבל ניט… בײַ אונדז איז דאָ שטרענג… זײער שטרענג… מע דאַרף יאַװען דער פּאָליצײ פּאַפּירן… דאָקומענטן… אַ פּאַס… אַ פּאַספּאָרט האָט איר?

איװאַנאָװ: אַ? אַ פּאַספּאָרט? (טוט זיך אַ נעם צו דער זײַט־קעשענע און ציט אַרױס אַ פּאַס, גיט אים איבער שׂרהן מיט דער זעלבער לײַכטקײט, װי דעם פֿינפֿאונצװאַנציקער.)

שׂרה שפּיראָ: (נעמט דעם פּאַס, גיט אים איבער דער טאָכטער.) אַנו, טו נאָר אַ קוק, טאָכטער, אין זײַן געשריפֿטס, װאָס שטײט דאָרטן?

בעטי: (נעמט דעם פּאַס, לײענט מיט אַ האַלבער שטימע, װי פֿאַר זיך.) „פּרעדיאַװיטעל סיעװאָпредъявитель сего,: דער װאָס טראָגט דעם, שקלאָװסקי מיעשטשאַניןшкловский мещанин: פֿון שטאָט שקלאָװ, הערש מאָװשאָװ שניאורסאָן… גדיע יעװרעיאַם זשיט דאָזװאָליענאָгде евреям жить дозволено: װוּ ייִדן מעגן װױנען…“ (קוקט אױף איװאַנאָװן, אױף דער מוטער. די מוטער ― אױף איר. איװאַנאָװ ― אױף זײ בײדן. אַ שטומע סצענע דױערט אַ מינוט.)

שׂרה שפּיראָ: (דאָס פּנים אױפֿגעשײַנט. אַ זעץ מיט די הענט איבערן קלײדל, צו איװאַנאָװן, אױף ייִדיש.) זײַט איר, הײסט עס, אַ אונדזעריקער? װאָס זשע האָבן מיר ביז אַהער געדאַרפֿט זיך מוטשען אומזיסט און רײדן אױף גױיִש? מיר האָבן דאָך געקאָנט גאַנץ שײן רײדן אױף אונדזער אײגן לשון, האָסטו געהערט אַ ביסל? האָט כאָטש קײן פֿאַראיבל ניט. טאָמער האָב איך מיך אַרױסגעכאַפּט מיט אַ װאָרט…

איװאַנאָװ: (צו בעטין, שמײכלט.) איך פֿאַרשטײ ניט.. װאָס זאָגט אײַער מוטער?

בעטי: (צו דער מוטער, אױף ייִדיש.) ער זאָגט, אַז ער װײסט ניט, װאָס דו רעדסט. ער פֿאַרשטײט ניט קײן װאָרט ייִדיש.

שׂרה שפּיראָ: (צו דער טאָכטער.) אַ ביסל אַ משל! אַ ייִד, װאָס מע רופֿט אים שניאורסאָן, פֿאַרשטײט ניט קײן ייִדיש?

בעטי: (צו דער מוטער.) נו, זעסטו דאָך. קאַרג ייִדן פֿאַראַן אַצינד, װאָס פֿאַרשטײען ניט קײן ייִדיש?

שׂרה שפּיראָ: אָבער אַ מיעשטשאַנין פֿון שקלאָװ? אין גאָטעס װילן!

איװאַנאָװ: (פֿאַרשטאַנען. װענדט זיך צו בעטין.) אײַער מוטער װוּנדערט זיך, װאָס איך פֿאַרשטײ ניט גוט קײן ייִדיש? איך בין, פֿאַרשטײט איר מיך, אױסגעװאַקסן ניט אין שקלאָװ בײַ מײַנע עלטערן, נאָר אין אַ רוסישער שטאָט… בײַ מײַן באַבושקאַ… און געװען מער צװישן קריסטן… האָב איך פֿאַרגעסן ייִדיש רײדן…

בעטי: (צו דער מוטער.) דו האָסט פֿאַרשטאַנען, װאָס ער זאָגט?

שׂרה שפּיראָ: (צו דער טאָכטער.) פֿאַרשטאַנען, פֿאַרשטאַנען. װאָס קומט אָבער אַרױס פֿונעם פֿאַרשטאַנען, אַז װי באַלד ער איז אַ אונדזעריקער, איז ער דאָך גלאַט אױף צרות. װי קאָן ער בײַ אונדז דינגען דאָס צימער, אַז ער האָט מסתּמא אַ פֿײַג, ניט קײן פּראַװאָזשיטעלסטװע?

בעטי: (אַלס טאָלמאַטש, צו איװאַנאָװן.) מײַן מאַמע זאָגט, אַז װי באַלד אַזױ, װי קאָנט איר דאָ זײַן, אַז איר האָט ניט קײן פּראַװאָזשיטעלסטװע?

איװאַנאָװ: פּראַװאָזשיטעלסטװע? װאָס הײסט עס פּראַװאָזשיטעלסטװע?

בעטי: כאַ־כאַ־כאַ!

שׂרה שפּיראָ: (צו דער טאָכטער.) נו? בין איך גערעכט געװען, אַז איך האָב געזאָגט, ער איז אַ שלימזל? ער זעט מיר אױס גאָר אַ חושים צו זײַן! (איװאַנאָװ קוקט פֿון דער מוטער אױף דער טאָכטער און פֿון דער טאָכטער אױף דער מוטער, פֿאַרשטײט ניט, װאָס דאָ קומט פֿאָר. בעטי קומט אים צו הילף.)

בעטי: (צו איװאַנאָװן.) די מאַמע װוּנדערט זיך, װאָס איר װײסט אַפֿילו ניט, װאָס פּראַװאָזשיטעלסטװע באַטײַט. באַדאַרף מען אײַך געבן צו פֿאַרשטײן. פּראַװאָזשיטעלסטװע הײסט, אַז איר, װײַל איר זײַט אַ ייִד, האָט איר ניט קײן רעכט צו װױנען אין דער דאָזיקער שטאָט, װאָרעם זי רעכנט זיך שױן אױסער דער „טשערטאַ“…

איװאַנאָװ: פּאַזװאָלטיпозвольте: לאָזט מיך! װי אַזױ זשע קאָן איך דאָ לערנען אין אוניװערסיטעט און ניט װױנען דאָ?

בעטי: איר לערנט דאָ אין אוניװערסיטעט? איר זײַט דען אַ סטודענט?

איװאַנאָװ: כּמעט אַ סטודענט. איך האָב אָנגעגעבן מײַנע פּאַפּירן, און הײַנט װער איך צוגענומען.

בעטי: (צו דער מוטער.) דו הערסט? ער איז אַ סטודענט אין דער היגער אוניװערסיטעט. (צו איװאַנאָװן.)און איר זײַט זיכער, אַז מע װעט אײַך צונעמען?

איװאַנאָװ: מער װי זיכער. איך האָב אַ גאָלדענע מעדאַל.

בעטי: (צו דער מוטער.) ער איז אַ מעדאַליסט. אַ גאָלדענע מעדאַל.

שׂרה שפּיראָ: אַ מענדאַל? אַ גאָלדענע מענדאַל? (אַ פּליעסק מיט די הענט. צו דער טאָכטער.) נו? װער איז גערעכט? איר לאַכט דאָך פֿון מיר שטענדיק, דו און דער טאַטע, למאַי איך װיל, אַז סיאָמקע זאָל האָבן אַ מענדאַל. (צום קװאַרטיראַנט.) זיצט. פֿאַר װאָס זיצט איר ניט? (רוקט אים צו אַ שטול. ער זעצט זיך.) איך זאָג אַלע מאָל, אַז אַ ייִד דאַרף האָבן אַ מענדאַל. (צו סיאָמקען, װאָס הערט ניט אױף צו חזרן שטילערהײט.) קום נאָר אַהער, זונעניו. זעסטו? (װײַזט אים אױף איװאַנאָװן.) אָט האָבן זײ געענדיקט מיט אַ מענדאַל, מיט אַ גאָלדענער מענדאַל, װעלן זײ, אם־ירצה־השם, געװיס אַרײַן. הײַנט זעסטו שױן, װי אַזױ מע דאַרף זיך לערנען? אױף װאָס מע דאַרף האָבן פֿינפֿן?

בעטי: (צו איװאַנאָװן.) די מאַמע זאָגט אים מוסר, אַז מע דאַרף זיך גוט לערנען, בכדי מע זאָל קריגן אַ מעדאַל. ס'איז מײַנס אַ ברודערל… אַ גימנאַזיסטל… (צום ברודער.) סיאָמע, קום אַהער, גיב די האַנט. (סיאָמקע גײט צו, פֿאַרנײגט זיך, גיט די האַנט.)

איװאַנאָװ: (צו בעטין.) אין װיפֿלטן קלאַס איז ער דאָס?

בעטי: אין דריטן קלאַס דערװײַל.

איװאַנאָװ: אַזאַ גרױסער ערשט אין דריטן קלאַס?

בעטי: פֿאַר װאָס פֿרעגט איר בעסער ניט, װיפֿל יאָר איז ער געגאַנגען צום עקזאַמען, אײדער מע האָט אים צוגעלאָזט? און װיפֿל טרערן האָט מײַן מאַמע פֿאַרגאָסן?

איװאַנאָװ: פֿאַר װאָס האָט מען אים ניט צוגעלאָזט?

בעטי: (צעלאַכט זיך.) כאַ־כאַ־כאַ! אַ ייִד ― און פֿרעגט אַזעלכע קשיות!

איװאַנאָװ: (זעט, אַז ער איז אַרײַנגעפֿאַלן.) יאָ־נו, איך מײן ניט דאָס. איך מײן עפּעס אַנדערש. אין דריטן קלאַס איז ער ― און מע שמועסט שױן װעגן אַ מעדאַל?

בעטי: געװיס. אַניט, װעט ער דאָך ניט אַרײַן אין אוניװערסיטעט.

איװאַנאָװ: (צופֿרידן, װאָס ער קאָן אַביסל אױסשמועסן זיך מיט בעטין.) װוּ זשע איז דאָס געזאָגט געװאָרן, אַז אײַער ברודערל מוז אַרײַן דװקא אין אוניװערסיטעט?

בעטי: װוּ איז דאָס געזאָגט געװאָרן, אַז איר מוזט אַרײַן אין אוניװערסיטעט?

איװאַנאָװ: (שפּיגלט זיך אין בעטיס פּנים.) איר האָט מיך געכאַפּט אױפֿן װאָרט.

בעטי: איך האָב אײַך נישט געכאַפּט. איר האָט זיך אַלײן געכאַפּט. די קשיות, װאָס איר פֿרעגט, פּאַסן זיך בעסער פֿאַר אַ גױ, ניט פֿאַר קײן ייִדן.

שׂרה שפּיראָ: (נישט איבעריק צופֿרידן, װאָס איר טאָכטער האָט זיך אַרײַנגעלאָזט אין אַ צו־לאַנגן שמועס מיט אַן אומבאַקאַנטן פּאַרשױן, מישט זי זיך אַרײַן, בכדי איבערצורײַסן זײ, און אַ ביסל װילט זיך איר טאַקע באַרימען מיט איר זונדל, ― װענדט זי זיך צו איװאַנאָװן.) ער װעט מיט גאָטס הילף געװיס קריגן אַ מענדאַל, אַזױ װי איר. ער לערנט אױף סאַמע פֿינפֿן.

איװאַנאָװ: מאָלאָדיעץ!

בעטי: און קריגט פֿאַר יעדן פֿינף אַ פּיטאַקל בײַ דער מאַמע.

איװאַנאָװ: געקױפֿטע פֿינפֿן?

סיאָמקע: (װאָס איז געשטאַנען ביז אַהער און אײַנגעהערט זיך אינעם שמועס, מישט זיך אױך אַרײַן.) נישט געקױפֿטע, נאָר פֿאַרדינטע.

איװאַנאָװ: בראַװאָ! (נעמט בײַ אים דאָס ביכל. לײענט) „פּיעסן אָ װיעשטשעם אָליעגיעпеснь о вещем олеге“. אַנו? (גיט סיאָמקען, ער זאָל לײענען.)

סיאָמקע: (גיט אָפּ צוריק דאָס ביכל. גײַציק.) איך קען עס אױף אױסװײניק. (שנײַצט אױס די נאָז, שטעלט זיך אַװעק, קלינגט הױך, מיט אַ נײַעם אײגענעם ניגון, שאָקלט זיך צום טאַקט.)

(בעטי און איװאַנאָװ קוקן זיך איבער און שמײכלען.)

איװאַנאָװ: (צו סיאָמקען. בראַװאָ! אױסגעצײכנט! נאָר צו װאָס זינגענדיק? צו װאָס שאָקלען זיך?

שׂרה שפּיראָ: (אומרויִק צו דער טאָכטער.) װאָס זאָגט ער? ס'איז נישט גוט? נישט געפֿעלן אים, װי ער לײענט?

בעטי: (צו דער מוטער.) ער זאָגט ניט, אַז ס'איז נישט גוט. ער זאָגט נאָר, למאַי ער זינגט מיט אַ ניגון און למאַי ער שאָקלט זיך.

שׂרה שפּיראָ: אפֿשר װאָלט געװען אַ סבֿרה, אַז ער זאָל מיט אים צולערנען, רעפּעטיטיװען?

בעטי: (צו דער מוטער.) רעפּעטירן, ניט רעפּעטיטיװען.

שׂרה שפּיראָ: לאָז זײַן אַזױ. אַנו, טו אים נאָר אַ פֿרעג, װאָס װעט ער װעלן דערפֿאַר? זאָג אים, אַז ס'װעט אים קאָסטן ביליקער דאָס צימער, אױב ער װעט אים רעפּעטיטעװען.

בעטי: (צו דער מוטער.) רעפּעטירן, ניט רעפּעטיטעװען. (צו איװאַנאָװן.) די מאַמע זאָגט, אַז ס'װעט אײַך קאָסטן אַ סך ביליקער דאָס ציטער…

שׂרה שפּיראָ: (פֿאַרריכט.) נישט קײן סך, נאָר עטװאָס ביליקער…

בעטי: אױב איר װעט לערנען מיט מײַן ברודערל…

איװאַנאָװ: מיטן גרעסטן פֿאַרגעניגן. עס דאַרף ניט קאָסטן ביליקער. איך קאָן מיט אים לערנען אַזױ. איך נײטיק זיך ניט.

שׂרה שפּיראָ: (שײַנענדיק.) לאָמיך האָבן אַזאַ יאָר, װאָס פֿאַר אַ פֿײַנער מענטש דאָס איז! איך האָב עס אַרױסגעזען באַלד, פֿונעם ערשטן קוק! (צו איװאַנאָװן, פֿרײַנטלעך.) מע שיקט אײַך צו פֿון דער הײם? (זעצט זיך אַװעק אַנטקעגן קװאַרטיראַנט, לײגט צונױף די הענט אױפֿן האַרצן.)

איװאַנאָװ: װאָס שיקט מען מיר צו פֿון דער הײם?

שׂרה שפּיראָ: געלט מײן איך.

איװאַנאָװ: יאָ. מע שיקט מיר צו פֿון דער הײם.

שׂרה שפּיראָ: אײַער טאַטע מסתּמא? אָדער אײַער מאַמע?

איװאַנאָװ: (קוקט אױף בעטין.) יאָ… נײן… דאָס הײסט, איך קריג געלט צוגעשיקט פֿון מײַן באַבושקאַ…

שׂרה שפּיראָ: אַזױ גאָר? זײַט איר, הײסט עס, אַ פּנים, אַ יתום?

איװאַנאָװ: אַ יתום.

שׂרה שפּיראָ: אָן אַ טאַטן, אָן אַ מאַמען?

איװאַנאָװ: אָן אַ טאַטן, אָן אַ מאַמען.

שׂרה שפּיראָ: שױן לאַנג?

איװאַנאָװ: שױן לאַנג.

שׂרה שפּיראָ: פֿון קלײנװײַז אױף?

איװאַנאָװ: פֿון קלײנװײַז אױף.

שׂרה שפּיראָ: און קײן זײדע איז נישטאָ?

איװאַנאָװ: קײן זײדע נישטאָ.

בעטי: (קאָן נישט לײַדן. צו דער מוטער.) מאַמע! װאָס איז דאָס פֿאַר אַ עקזאַמען?

שׂרה שפּיראָ: ס'איז גאָרניט קײן עקזאַמען. איך װיל װיסן. (צום קװאַרטיראַנט. איז זי, הײסט עס, אַן אַלמנה?

איװאַנאָװ: װער?

שׂרה שפּיראָ: אײַער באַבושקאַ.

איװאַנאָװ: פֿאַרשטײט זיך, אַן אַלמנה.

שׂרה שפּיראָ: שױן לאַנג?

איװאַנאָװ: שױן לאַנג.

שׂרה שפּיראָ: און האָט ניט חתונה?

איװאַנאָװ: נײן.

שׂרה שפּיראָ: און זי איז רײַך?

בעטי: (װידער אַמאָל צו דער מוטער.) װאָס פֿאַר אַ דאָפּראָס, מאַמע?

שׂרה שפּיראָ: ס'איז גאָרניט קײן דאָפּראָס. איך פֿרעג גלאַט אַזױ. (צום קװאַרטיראַנט.) און זי איז רײַך?

איװאַנאָװ: װער?

שׂרה שפּיראָ: אײַער באַבושקאַ.

איװאַנאָװ: רײַך.

שׂרה שפּיראָ: זײער רײַך?

איװאַנאָװ: זײער רײַך.

שׂרה שפּיראָ: דהײַנו, װיפֿל שאַצט מען זי?

איװאַנאָװ: (קװענקלט זיך.) המ… בײַ די צװײ הונדערט טױזנט!

שׂרה שפּיראָ: צװײ הונדערט טױזנט? (צו דער טאָכטער.) בעטי, דו הערסט? צװײ הונדערט טױזנט!

בעטי: װאָס פֿאַר אַ פּנים האָט דאָס, מאַמע?

שׂרה שפּיראָ: װאָס אַרט עס דיך? (צום קװאַרטיראַנט.) זאָגט זשע מיר, איך בעט אײַך, און מער קײן אײניקלעך האָט זי ניט?

איװאַנאָװ: װער?

שׂרה שפּיראָ: אײַער באַבושקאַ.

איװאַנאָװ: נײן, זי האָט ניט מער.

שׂרה שפּיראָ: זײַט איר, הײסט עס, אײנער?

איװאַנאָװ: אײנער.

שׂרה שפּיראָ: אײן־און־אײנציקער?

איװאַנאָװ: אײן־און־אײנציקער.

שׂרה שפּיראָ: קומט דאָך אױס, אַז איבער הונדערט און צװאַנציק יאָר זײַט איר דער…

בעטי: (לאָזט איר נישט װײַטער גײן. צום קװאַרטיראַנט.) איר װילט דאָך אַװדאי זיך אָפּרוען, אָדער איבערטאָן זיך?

איװאַנאָװ: (שטײט אױף, נעמט זיך צו די זאַכן.) יאָ. איך דאַרף זיך איבערטאָן און גײן אין אוניװערסיטעט געװױר װערן…

שׂרה שפּיראָ: (צו דער טאָכטער.) דאַרף מען זײ אַרײַנטראָגן די זאַכן אין צימער אַרײַן, און געבן זײ װאַסער, און אַ האַנטעך, און ציכלעך אױפֿציִען אױף די קישעלעך. בעטי, זײַ זיך מטריח. איך װעל דערװײַל אַ קוק טאָן צום סאַמאָװאַר, דער טאַטע דאַרף באַלד קומען. (צו סיאָמקען.) סיאָמעניו, העלף זײ טראָגן. (בעטי גײט מיט איװאַנאָװן אין זײַן צימער. סיאָמקע כאַפּט און טראָגט זײ נאָך פֿון הינטן דאָס טשעמאָדאַנטשיקל מיטן פּלעד, הערט נישט אױף גײענדיק צו חזרן דעם אוראָק שטילערהײט: „קאַק ניניע זביכאַיעטסאַ װיעשטײ אָליעג..“ שׂרה פֿאַרקאַטשעט די אַרבל. גײט אָפּ אין קיך אַרײַן און קומט גיך צוריק מיטן סאַמאָװאַר און מיטן טײגעשיר. באַלד נאָך איר קומט אָן פֿונעם זײַטיקן צימער בעטי.)

שׂרה שפּיראָ: נו? װאָס האָב איך דיר געזאָגט?

בעטי: װאָס האָסטו געזאָגט?

שׂרה שפּיראָ: אַז ס'איז אַ יונגערמאַן אַ גאָלד.

בעטי: דו האָסט געזאָגט אַ גאָלד?

שׂרה שפּיראָ: װאָס דען האָב איך געזאָגט?

בעטי: אַ שלימזל האָסטו דאָך געזאָגט, מאַמעטשקע!

שׂרה שפּיראָ: איך האָב געזאָגט אַ שלימזל? איך?

בעטי: װער דען האָט געזאָגט אַ שלימזל? איך? (אומגעריכט, אָן אַ קלונג, קומט אָן דװיד שפּיראָ, אַ פֿאַרשװיצטער, אָנגעטאָן אין אײבערשטן ראָק און אין קאַפּעליוש, מיטן שטעקעלע אין האַנט, בלײַבט שטײן אױף דער טיר אַ מינוט, הערט זיך צו צו זײער שמועס.)

דװיד שפּיראָ: (קרימט זײ איבער.) געזאָגט־געזאָגט־געזאָגט! איך האָב געזאָגט… דו האָסט געזאָגט… נאָך אױף די טרעפּ לאָזט איר זיך הערן… גאָט איז מיט אײַך! (טוט זיך אױס.) מיט װעמענס ירושה קאָנט איר זיך ניט אײַנטײלן? (גײט צום טיש.) די מאַמע מיט דער טאָכטער! װען װעט איר אױפֿהערן צו קריגן זיך?

בעטי: װער קריגט זיך דען?

שׂרה שפּיראָ: אַנדערע קושן זיך, מיר קריגן זיך ― איז נאָך ניט גלײַך.

דװיד שפּיראָ: (אין גוטן מוט.) „אַנדערע קושן זיך, מיר קריגן זיך ― איז נאָך ניט גלײַך!“… הכּלל, װאָס איז דאָ בײַ אײַך געװען פֿאַר אַ שפּאַרעניש: „איך האָב געזאָגט ― דו האָסט געזאָגט“? (זעצט זיך צום טיש.)

בעטי: (װיל אים איבערגעבן.) פֿאַרשטײסט, פּאַפּאָטשקאַ…

שׂרה שפּיראָ: (דערלאָזט נישט.) װײס איך װאָס? צו װאָס איבערגעבן? טאַקע כּדאַי!… הער בעסער, דװיד, איך דאַרף דיר דערצײלן אַ שײנס…

דװיד שפּיראָ: אַ שײנס? איך האָב אױך געבראַכט צו טראָגן אַ שײנס.

בעטי: אױ, פּאַפּאָטשקאַ, דערצײל, דערצײל!

דװיד שפּיראָ: (צו דער טאָכטער.) נײן, לאָז זי פֿריִער. זי איז בילכער. (צום װײַב.) נו?…

שׂרה שפּיראָ: (גיסט אָן טײ דעם מאַן.) גאָט האָט אונדז צוגעשיקט אַ גליק. װאָס זאָג איך אַ גליק? צװײ גליקן מיט אַ מאָל.

דװיד שפּיראָ: צװײ גליקן מיט אַ מאָל? קײן עין־הרע ניט! װאָס פֿאַר גליקן? די קו האָט זיך געקעלבט און די קאַץ האָט זיך געקעצלט?

בעטי: (פֿאַרלײגט אַ פֿינגער.) ערשטנס, אַ קװאַרטיראַנט.

שׂרה שפּיראָ: און נאָך װאָס פֿאַר אַ קװאַרטיראַנט! אַלץ הײסט אַ קװאַרטיראַנט!

בעטי: (פֿאַרלײגט נאָך אַ פֿינגער.) און, צװײטנס, אַ לערער פֿאַר אונדזער סיאָמקען…

שׂרה שפּיראָ: און נאָך װאָס פֿאַר אַ לערער! אַלץ הײסט אַ לערער! אַן אומזיסטיקער! ער נעמט ניט אַ גראָשן!

דװיד שפּיראָ: פֿאַר װאָס עפּעס?

בעטי: ער איז אַ רײַכער…

שׂרה שפּיראָ: אַלץ הײסט רײַך! אַן עושר. אַן אַדיר! אַ מיליאָנטשיק!

בעטי: ניט ער, די באַבושקאַ זײַנע…

דװיד שפּיראָ: (כאַפּט זיך בײַ די אױערן.) טראַ־טראַ־טראַ־טאַ־טאַ! בײדע מיט אַ מאָל! לאָז אײנע רײדן. איך פֿאַרמאָג מער ניט װי אײן פּאָר אױערן, גאָט איז מיט אײַך!

שׂרה שפּיראָ: (צו דער טאָכטער.) נו, דערצײל דו, אַז דו קאָנסט בעסער. (טרעט אָפּ.)אַ גימנאַזיסטקע פֿון זיבעטן קלאַס ― ביסטו בילכער. (טרעט אָפּ.)

בעטי: (צו דער מוטער, מיט בײדע הענט צו איר. מאַמעטשקע, דו קאָנסט בעסער. דערצײל שױן דו, דערצײל.

שׂרה שפּיראָ: (גײט צו. אַ שכן האָט אונדז גאָט צוגעשיקט ― (בײגט זיך אָן צום מאַן, רעדט שטיל.)אַ קװאַרטיראַנט, אַ מאָדנע קװאַרטיראַנט! ערשטנס, שטעל דיר פֿאָר, אַז הײסן הײסט ער מאירסאָן…

בעטי: ניט מאירסאָן, נאָר שניאורסאָן.

שׂרה שפּיראָ: (אַ קוק בײז אױף דער טאָכטער.) מײן איך שניאורסאָן. און פֿאַרשטײט ניט, זאָלסט זאָגן, אַ װאָרט ייִדיש! ער װײסט ניט אַפֿילו, װאָס הײסט פּראַװאָזשיטעלסטװע…

דװיד שפּיראָ: (טרינקט.) אַ געשמדטער?

שׂרה שפּיראָ: חס־ושלום! אַ ייִד!

בעטי: ער איז אַ סטודענט.

שׂרה שפּיראָ: (שטיל, צום מאַן אױפֿן אױער.) מיט אַ מענדאַל! אַ גאָלדענע מענדאַל!… צאָלט מיר אַ פֿינפֿאונצװאַנציקער פֿאַרן צימער…

דװיד שפּיראָ: (אַ קוק אױפֿן װײַב.) אַ פֿינפֿאונצװאַנציקער פֿאַרן צימער? משוגע? צי חסר־דעה?

שׂרה שפּיראָ: האָב צײַט, ביסט נאָך ניט פֿאַרטיק. (שטיל.) ער האָט זיך, אַחוץ דעם, נאָך אונטערגענומען צו לערנען מיט אונדזער סיאָמקען אומזיסט, אָן אַ גראָשן געלט.

דװיד שפּיראָ: (הױך.) װײַזט אױס, אַ רעכטער לץ, אַ פֿרײַער, אָדער אַ פּעכפֿױנל, װי מע רופֿט עס בײַ אונדז אױף דער בערזע.

שׂרה שפּיראָ: (שטרענג.) ששש… ער קאָן נאָך דערהערן, האָסטו געזען אַ ביסל?

בעטי: (צעלאַכט זיך.) װי אַזױ װעט ער עס דערהערן, למשל? סײַדן ער זאָל שטײן הינטער דער טיר ― פֿאַרשטײט ער דאָך ניט אַ װאָרט ייִדיש!

שׂרה שפּיראָ: (הױך. טפֿו! איך האָב גאָר פֿאַרגעסן, אַז ער פֿאַרשטײט ניט אונדזער לשון. הכּלל, איך זאָג דיר, דװיד, אַ מאָדנעם שכן האָט אונדז גאָט צוגעשיקט! זאָלסט זאָגן, אַ מענטש זאָל זיך עס פּרוּװן דינגען! מע זאָגט דיר פֿינף און צװאַנציק ― זאָג כאָטש צװײ און צװאַנציק… אַז מע שמועסט ― אַן אַדיר! אַ מיליאָנטשיק!

בעטי: (צום פֿאָטער.) די מאַמע האָט, װײַזט אױס, חרטה, פֿאַר װאָס זי האָט אים ניט געזאָגט מער.

דװיד שפּיראָ: (צום װײַב, שפּאָטיש.) טאַקע. למאַי האָסטו אים ניט געזאָגט צװײ מאָל פֿינף און צװאַנציק? אַזאַ צימער! אַ דירה־מלוכה!

שׂרה שפּיראָ: (געפֿינט זיך באַלײדיקט.) אָט דאָס איז דאָך די מעשׂה מיט אײַך ― באַלד עפּעס, מאַכט איר חוזק. דער טאַטע מיט דער טאָכטער!…

דװיד שפּיראָ: װער מאַכט דען חוזק, שוטה װאָס דו ביסט? גלאַט אַזױ, מע רעדט ― רעדט זיך. הקיצור־המעשׂה, גאָט האָט אײַך דאָ צוגעשיקט אַ העכט פֿון העכטנלאַנד! איך װאָלט אים אַ בעלן געװען אָנקוקן, װאָס פֿאַר אַ חיה דאָס איז… װאָס שטודירט ער? דאָקטאָריע?

שׂרה שפּיראָ: לאָמיך אַזױ װיסן בײז מיט אײַך אינאײנעם!

בעטי: ער דאַרף ערשט הײַנט אַרײַן אין אוניװערסיטעט.

דװיד שפּיראָ: (אױסגעצױגן.) אַזױ? ער דאַרף ערשט הײַנט אַרײַן אין אוניװערסיטעט? כאַ־כאַ־כאַ! אױב אַזױ… (כאַפּט זיך אױף.) װוּ איז ער ערגעץ? װעל איך אים דערצײלן דעם פּסוק! איך װעל אים אָנזאָגן אַ בשׂורה, איר פֿאַרשטײט צי נײן, אַז ער מעג זיך שױן געזעגענען מיט זײַן אַרײַן אין אוניװערסיטעט לעולם־ועד!

שׂרה שפּיראָ און בעטי: (איבערראַשט.) פֿאַר װאָס עפּעס?

דװיד שפּיראָ: (שפּאַנט אַרום.) פֿאַר װאָס? פֿאַר שבת! דערױף זײַנען מיר דאָך עפּעס ייִדן אױף דער װעלט. אַתּה בחרתּנו מכּל העמים… איך האָב דאָך אײַך געזאָגט, אַז כ'האָב געבראַכט אַ שײנס. ס'איז אַרױס אַ שפּאָגל־נײַער צירקולאַר, אַזױ זאָגט מען בײַ אונדז אױף דער בערזע, לכּבֿוד אונדז ייִדן, הײסט עס. (בלײַבט שטײן.) אָבער אַ צירקולאַר אַשר לא צירקולאַרו אַבֿותינו! אַזאַ מין צירקולאַר, װאָס נאָר אײן מאָל אין טױזנט יאָר קאָן מען אַזעלכעס אַרױסלאָזן, כאַ־כאַ־כאַ! (קוקט זיך אַרום.) װוּ איז ער ערגעץ?

שׂרה שפּיראָ: װער?

דװיד שפּיראָ: דער קלײנער װעװריק, סיאָמע דײַנער?

שׂרה שפּיראָ: װאָס עפּעס מײַנער? פֿאַר װאָס ניט דײַנער?

דװיד שפּיראָ: לאָז זײַן מײַנער.

שׂרה שפּיראָ: װאָס דאַרפֿסטו אים? (אומרויִק.)

דװיד שפּיראָ: גאָרניט. איך האָב אים געװאָלט אָנזאָגן אַ בשׂורה, אַז ער דאַרף זיך שױן אַזױ ניט מוטשען, טאָג װי נאַכט חזרן די אוראָקן, לערנען אױף סאַמע פֿינפֿן, בכדי צו באַקומען אַ מעדאַל. אױס מעדאַלן ― אַן עק!

שׂרה שפּיראָ: (פֿרײלעך.) אַזױ? מע דאַרף שױן ניט? מע װעט שױן צונעמען אַזױ? דאַנקען און לױבן!…

דװיד שפּיראָ: (צו דער טאָכטער.) שױן? זי האָט שױן קײן צײַט ניט! (צום װײַב.) װאָס „דאַנקען און לױבן?“ װאָס?

שׂרה שפּיראָ: דו זאָגסט דאָך, אַז מע װעט שױן ניט דאַרפֿן מער, מע װעט שױן צונעמען אַזױ…

דװיד שפּיראָ: יאָ־נו, אַװדאי װעט מען שױן צונעמען אַזױ. נאָר ניט אין אוניװערסיטעט. פֿאַר סאָלדאַטן װעט מען צונעמען.

שׂרה שפּיראָ: (ברעכט די הענט.) אַ דונער האָט מיך געטראָפֿן!

בעטי: (נעסט זיך אָן דער מוטערס קריװדע. צום פֿאָטער.) פּאַפּאָטשקאַ! למאַי זאָלסטו שרעקן די מאַמע?

דװיד שפּיראָ: (צו דער טאָכטער.) למאַי האָט זי מיר אָפּגעגעסן דעם קאָפּ: גימנאַזיע און גימנאַזיע און גימנאַזיע? זיך אײַנגעשפּאַרט אײנמאָל פֿאַר אַלע מאָל, אַז סיאָמקע זאָל דװקא אַרײַן אין גימנאַזיע, און אַז סיאָמקע זאָל דװקא שטודירן, און דװקא אױף סאַמע פֿינפֿן?

שׂרה שפּיראָ: איך האָב דיר אָפּגעגעסן דעם קאָפּ, אַז דאָס קינד זאָל אַרײַן אין גימנאַזיע?

דװיד שפּיראָ: װער דען האָט געאַרבעט, אַז דאָס קינד זאָל אַרײַן אין גימנאַזיע?

שׂרה שפּיראָ: (אַ פּליעסק מיט די הענט. צו דער טאָכטער.) נו? בעטי! זאָג שױן דו! זײַ שױן דו אַן עדות!

בעטי: ששש… לאָז זײַן גענוג! אָט גײט אונדזער נײַער שכן… (עס קוסט אַרײַן פֿון זײַן צימער איװאַנאָװ, אַן איבערגעטאָנער, גרײט אַװעקצוגײן. דערזעט שפּיראָן, פֿאַרנײגט ער זיך. בעטי שטעלט זײ פֿאָר.) דאָס איז מײַן פּאַפּאַ. דאָס איז אונדזער קװאַרטיראַנט, הער שניאורסאָן.

דװיד שפּיראָ: (ציט אים אױס אַ האַנט, הײבט אָן צו אים גלײַך אױף ייִדיש.) שלום־עליכם אײַך, פֿון װאַנעט איז אַ ייִד? פֿון װאָסערע שניאורסאָנס?

שׂרה שפּיראָ: (אױפֿן אױער צום מאַן.) ער פֿאַרשטײט דאָך ניט קײן װאָרט ייִדיש. (הױך.) רײד צו זײ אױף רוסיש.

דװיד שפּיראָ: (צום װײַב ,אױף ייִדיש.) רוסיש איז רוסיש. איך שרעק מיך ניט איבער פֿאַר אַזעלכע זאַכן! (צו איװאַנאָװן, אױף רוסיש.) סאַדיטיעסсадитесь: זעצט זיך. זיצט, פּאַני שניאורסאָן. פֿאַר װאָס זיצט איר ניט?

שׂרה שפּיראָ: (טראָגט אים אונטער אַ שטול.) זיצט, פֿאַר װאָס זיצט איר ניט?

דװיד שפּיראָ: (צו איװאַנאָװן.) פֿון אַ גלעזל טײ װעט איר זיך ניט אָפּזאָגן? (צום װײַב.) שׂרה, גיס אָן טײ. (שׂרה גיסט זײ בײדן אָן טײ.) איך האָב געהערט זאָגן, אַז איר זײַט אַ סטודענט, דאָס הײסט, איר װאָלט אַ בעלן געװען זײַן אַ סטודענט…

איװאַנאָװ: שױן כּמעט אַ סטודענט… איך האָב אײַנגעגעבן די פּאַפּירן. איך האָב אַ מעדאַל.

שׂרה שפּיראָ: אַ גאָלדענע מענדאַל.

דװיד שפּיראָ: איך האָב געהערט. אַ מעדאַל, און נאָך אַ גאָלדענעם דערצו, איז זײער אַ װױלע זאַך. גאָלד בלײַבט תּמיד גאָלד… נאָר אױב ס'װעט אײַך העלפֿן בײַם אַרײַנטרעטן אין אוניװערסיטעט ― דאָס, זעט איר, איז שױן אַ גרױסער ספֿק.

איװאַנאָװ: (נײַגעריק.) פֿאַר װאָס עפּעס אַזױ?

דװיד שפּיראָ: װײַל אַ מעדאַל איז שױן הײַנט אױס ייִחוס. איצט גײט שױן אַ נײַע סדרה: גורל!…

איװאַנאָװ: װאָס הײסט דאָס?

דװיד שפּיראָ: גורל. זשערעב. מע װעט ציִען אַ זשערעב. מזל־זכה־בגורל, כאַ־כאַ־כאַ! איר פֿאַרשטײט, צי נײן? איר האָט געענדיקט גימנאַזיע, איך האָב געענדיקט גימנאַזיע. איר האָט אַ גאָלדענע מעדאַל, איך האָב אַ פֿײַג. הײסט מען אונדז ציִען אַ גורל. צי איך אַרױס דעם מזל־זכה־בגורל ― און מע נעמט מיך צו, און אײַך נישט. הײסט מען אײַך גײן אַהײם. האָט איר עס צעקײַט, צי נאָך נישט?

איװאַנאָװ: (נאָך ניט פֿאַרשטאַנען, נאָר ער מאַכט זיך װי ער פֿאַרשטײט.) אַזױ גאָר? װאָס זשע איז די מעשׂה?

דװיד שפּיראָ: די מעשׂה איז אַ שײנע מעשׂה, נאָר אַ קורצע. איר װײסט דאָך, אַז דאָרטן אױבן, אין די הױכע פֿענצטער, זיצט מען יומם־ולילה און מע זאָרגט זיך רק פֿון אונדזערט װעגן, און מע קלערט, און מע טראַכט צו אַלע מאָל עפּעס אַ נײַס, װי אַזױ ייִדן צו פֿאַרצוקערן, פֿאַרזיסערן אונדז דאָס לעבן. נו, האָט מען געפֿונען, אַז ס'איז ניט על־פּי־יושר און על־פּי מענטשלעכקײט, אַז אין אוניװערסיטעט זאָלן אַרײַנטרעטן נאָר מעדאַליסטן. אַ רחמנות נעבעך אױף די איבעריקע, איר פֿאַרשטײט צי נײן, װאָס האָבן ניט קײן מעדאַלן. זײערע נשמות זײַנען אױך ניט פֿון קלאָטשע. לכן איז געבליבן, אַז אַלע דאַרפֿן זײַן גלײַך. ניטאָ קײן מיוחסים. יאָ מעדאַליסטן, ניט מעדאַליסטן ― בײַם אַרײַנטרעטן אין אוניװערסיטעט זאָל מען צװישן דעם פּראָצענט ייִדן, װאָס דאַרפֿן אַרײַן, װאַרפֿן אַ גורל. עלעהײ, לאָז זיך אײַך דאַכטן, צום פּריזיװ. ס'איז אַ זשערעב, אַ לאָטערײ, איר פֿאַרשטײט צי נײן? װעמען ס'איז באַשערט ― דער גײט.

איװאַנאָװ: קאָנען דאָך אַרײַן אין אוניװערסיטעט די סאַמע ערגסטע, און די בעסטע זאָלן בלײַבן אין דרױסן?

דװיד שפּיראָ: אָט־אָט־אָט! הערסטו! אָט דאָס מײנט דאָך טאַקע דער פּסוק! קױם געפֿאַלן אױפֿן שׂכל! מע האָט זיך אַרומגעקוקט, איר פֿאַרשטײט צי נײן, אַז ס'האָבן זיך צונױפֿגעזאַמלט די לעצטע יאָרן אין די אוניװערסיטעטן אַלע בעסטע, דער סאַמע צימעס. נו, און הױלע צימעס איז אַ חסרון… ס'קאָן אַמאָל שאַטן צום מאָגן… הכּלל, יונגערמאַן, ס'טוט מיר זײער לײַד, נאָר איך דאַרף אײַך זאָגן, אַז איר זײַט מיט אײַער גאָלדענער מעדאַל נאָך גאָר אין דרױסן… סײַדן איר זײַט אַ בר־מזל און איר װעט אַרױסציִען אַ גוטן זשערעב?

שׂרה שפּיראָ: (ברעכט די הענט.) װײ איז מיר!…

דװיד שפּיראָ: (קוקט אױף איר בײז. צו איװאַנאָװן.) הקיצור, לאָמיר שױן רײדן פֿון עפּעס פֿרײלעכערס. פֿון װאַנען זײַט איר און פֿון װעלכע שניאורסאָנס קומט איר אַרױס? טאַקע פֿון די אמתע, פֿון די ליובאַװיטשער שניאורסאָנס?

איװאַנאָװ: (פֿאַררױטלט זיך, לאָזט ניט אַראָפּ קײן אױג פֿון בעטין. נאָך אַ קורצער פּױזע, צו דװיד שפּיראָן.) נו, געװיס פֿון די ליובאַװיטשער… נאָר פֿון װאַנען װײס מען דאָס, אָט דאָס, װאָס איר דערצײלט? אפֿשר איז דאָס…

דװיד שפּיראָ: (כאַפּט אונטער.) אפֿשר איז דאָס נאָר אַ סלוך ― װילט איר זאָגן? קאָנט איר שױן זײַן זיכער. דאָס זאָגט אײַך שפּיראָ, ניט אַבי װער, נאָר דװיד שפּיראָ ― איר קענט מיך נאָך נישט. ― נאָר אַז איר װעט אײַך צעפֿרעגן, װעט איר װיסן. איך בין פֿון די אמתע שפּיראָס , פֿון די סלאַװיטער, אױב איר האָט געהערט. ניט געהערט? עס טוט מיר לײד!… איז אײן מאָל אַװעק. והשנית, פֿון װאַנען איך װײס עס? פֿון דער בערזע װײס איך עס. איך בין אַלײן, איר פֿאַרשטײט צי נײן, אַ בירזשעװיק, אַ מעקלער בין איך, פֿון דער בערזע, און בײַ אונדז אױף דער בערזע װײסט מען אַלצדינג. לאָז אַרױס עפּעס אַ נײַער זאַקאָן, אַ צירקולאַר ― איז קודם־כּל װער װערט געװאָר פֿריִער? די בערזע. נאָך מער. אױף דער בערזע װײס מען אָפֿטמאָל אַזעלכע זאַכן, װאָס זײַנען נאָך גאָרנישט געבױרן געװאָרן אַפֿילו, װאָס דאַרפֿן ערשט אַמאָל זײַן. הקיצור, איר גײט דאָך מסתּמא אין אוניװערסיטעט אַרײַן, װעט איר שױן האָרכן, מע װעט אײַך שױן זאָגן. איצט דאַרפֿן מיר באַטראַכטן אַקאָרשט, װאָס װעט זײַן (נעמט זיך בײַ דער באָרד און רעדט מיט אַ ניגון.) טאָמער איז דאָס טאַקע אַן אמת, װאָס איך האָב אײַך דערצײלט, ― בלײַבט איר דאָך מיט אײַער גאָלדענער מעדאַל, װי דער דראַזשנער רבֿ אױפֿן יריד, בשעת מע האָט אַװעקגעגנבֿעט בײַם גױ דעם װאָגן! מילא, מעדאַל יאַק מעדאַל. װאָס װעט אָבער דעמאָלט זײַן מיט אײַער פּראַװאָזשיטעלסטװע?

איװאַנאָװ: צו װאָס פּראַװאָזשיטעלסטװע?

דװיד שפּיראָ: װאָס הײסט צו װאָס? פֿון הײמלעכקײט װעגן. אַ קשיא, װאָס סע מאַכט זיך? טאָמער, חלילה, אַן אָבלאַװע?

איװאַנאָװ: (פֿאַרשטײט נישט.) װעלכע אָבלאַװע?

דװיד שפּיראָ: (צעלאַכט זיך ביטער.) כאַ־כאַ־כאַ! (שטײט אױף, װענדט זיך צו זײַניקע.) װאָס זאָגט איר דערױף? ער װײס אַפֿילו ניט פֿון אַן אָבלאַװע צו זאָגן!

בעטי: (נעמט זיך אָן דעם קװאַרטיראַנטס קריװדע. צום פֿאָטער.) פֿון װאַנען זאָל װיסן אַ פֿרעמדער מענטש, װאָס איז נאָר־װאָס געקומען צו פֿאָרן פֿון אַ רוסישער שטאָט, פֿון די װײַטע גובערניעס?

דװיד שפּיראָ: גוט. אָבער אַ ייִד איז ער דאָך! און אַ שניאורסאָן דערצו! װאָס הײסט, ער האָט ניט געהערט פֿון קײן אָבלאַװעס, װאָס מע מאַכט דאָ אױף אונדז?

איװאַנאָװ: (העכסט צופֿרידן, װאָס בעטי האָט זיך אָנגענומען זײַן קריװדע. צו שפּיראָן.) אײַער טאָכטער האָט רעכט, און איר זײַט אױך גערעכט. אַ ייִד דאַרף אַלצדינג װיסן, װאָס סע געהער זיך אָן מיט… מיט זײַן פֿאָלק. בין איך אָבער, װי איך האָב זײ שױן געזאָגט (װײַזט אָן אױף שׂרהן און בעטין.) אױסגעװאַקסן און אױפֿגעצױגן מער צװישן קריסטן, אין אַ רוסישער שטאָט… נאָר געהערט האָב איך, און געלײענט װיפֿל מאָל, אַז בײַ אײַך אָט דאָ, װוּ ייִדן װױנען, איז פֿאַראַן פּאָגראָמען…

דװיד שפּיראָ: װאָסערע פֿלאָמען? נאַ דיר נאָך פּאָגראָמען! װער רעדט דען פֿון פּאָגראָמען?

איװאַנאָװ: אָט זאָגט איר דאָך אָבלאַװעס…

דװיד שפּיראָ: (שיסט אױס אַ געלעכטער. שׂרה און בעטי און אױך סיאָמקע װאָס װאַקסט אױס פֿון זײַטיקן חדר, כאַפּן זיך בײַ די זײַטן און העלפֿן לאַכן.) כאַ־כאַ־כאַ! מע רעדט פֿון אָבלאַװעס, זאָגט ער גאָר פּאָגראָמען!

שׂרה שפּיראָ: (דערזעט סיאָמקען לאַכן.) דו ביסט אױך דאָ אין קאָן, קלײנער װעװריק? די אוראָקן גײ לערנען! (סיאָמקע גײט אָפּ צוריק אָן חשק.)

איװאַנאָװ: (פֿאַרשעמט.) אױב אַזױ… אַנטשולדיקט… איך האָב אײַך נישט אינגאַנצן פֿאַרשטאַנען. פֿון װעלכע אָבלאַװעס רעדט איר דען?

דװיד שפּיראָ: פֿון װעלכע אָבלאַװעס זאָל איך רײדן? פֿון אונדזערע אײגענע, פֿון די ייִדישע אָבלאַװעס רײד איך, װאָס מע מאַכט דאָ אױף אונדז אַלע נאַכט. װאָס קוקט איר מיך אָן, װי אַ נעכטיקער?

איװאַנאָװ: מע מאַכט דאָ אױף אײַך אָבלאַװעס? פֿאַר װאָס?

דװיד שפּיראָ: (צעלאַכט זיך ביטערלעך.) כאַ־כאַ־כאַ! ער פֿרעגט גאָר, פֿאַר װאָס? (צום װײַב און צו דער טאָכטער.) װאָס זאָגט איר צו דעם ייִדן?

איװאַנאָװ: נײן.. איך מײן… איר זאָגט אָבלאַװעס. אָבלאַװעס מאַכט מען בײַ אונדז אױך, נאָר אױף חיות.

דװיד שפּיראָ: און מיר זײַנען דאָ ערגער פֿון חיות. למשל, קעץ אָדער הינט קאָנען זיך דאָ אַרומדרײען פֿראַנק און פֿרײַ, װיפֿל זײ װילן, און קײנער שטערט זײ ניט; און אונדז, ייִדן, לאָזט מען דאָ נישט זײַן. מיר טאָרן ניט. באַהאַלטן מיר זיך, איר פֿאַרשטײט צי נײן, אין די לעכער, אַזױ װי מײַז, כאַפּן זיך אַרײַן בגנבֿה. קומט מען בײַנאַכט אונדז זוכן, אונדז כאַפּן און אַװעקשיקן מיטן עטאַפּ פּאָ מיעסטו פּריפּיסקיпо месту приписки: צום רעגיסטראַציע־אָרט פֿון פּריזיװ ― װערט דאָס אָנגערופֿן אָבלאַװעס. האָט איר שױן צעקײַט, צי נאָך ניט? (קוקט אױף איװאַנאָװן, זיפֿצט.) ע, יונגערמאַן, יונגערמאַן! איר זענט דאָך עפּעס נאָך גאָר־גאָר אַ נעװיקל, כלעבן! און אַ גליקלעכער מענטש! װאַרט אױס אַ ביסעלע. אױב איר בלײַבט אַ היגער און װעט װערט זײַן בײַ גאָט, װעט איר נאָך זוכה זײַן, אם־ירצה־השם, איבערצולעבן ניט אײן אָבלאַװע.

שׂרה שפּיראָ: (צום מאַן, אױף ייִדיש.) בײַס דיר אָפּ די צונג! צו װאָס זאָלסטו לײגן יענעם שטײנער אױפֿן האַרצן, האָסטו געהערט אַ ביסל?! גלאַט, אַ מענטש האָט אַ צונג און פּלאַפּלט!

בעטי: (צו דער מוטער, אױף ייִדיש.) װאָס האָסטו מורא, יענער װעט זיך איבערשרעקן און אַנטלױפֿן?

דװיד שפּיראָ: (צו דער טאָכטער אױף ייִדיש.) גוטע יאָרן, אַז זי (װײַזט אױפֿן װײַב.)לערנט מיך שׂכל, װי אַזױ צו רײדן מיט אַ מענטשן!

בעטי: (צום קװאַרטיראַנט, אױף רוסיש.) מײַן מאַמע, פֿאַרשטײט איר, האָט מורא, אַז מע װעט אײַך דערצײלן, װי אַזױ מע מאַכט אױף אונדז אָבלאַװעס, װעט איר זיך אױפֿהײבן און אַנטלױפֿן, און זי װעט בלײַבן אָן אַ קװאַרטיראַנט, כאַ־כאַ!

איװאַנאָװ: (לאַכט.) אָ, נײן! (צו שׂרהן.) זײַט רויִק, מאַטושקאַ, איך בין ניט פֿון די איבערגעשראָקענע. איך האָב פֿאַר אַזעלכע זאַכן קײן מורא נישט. (שטײט אױף אַװעקצוגײן.)

דװיד שפּיראָ: (צום װײַב, טריומפֿירנד.) זעסטו? אַבי דו מישט זיך אומעטום אַרײַן! (שטײט אױך אױף, צום קװאַרטיראַנט, אױף רוסיש.) הכּלל, איר גײט, הײסט עס, אין אוניװערסיטעט געװױר װערן? גײט־גײט. מע װעט אײַך שױן דאָרטן דערצײלן. איר װעט, אם־ירצה־השם, קומען, װי בײַ אונדז אין פּסוק שטײט: בְּגַפּוֹ יָבֹא, בְּגַפּוֹ יֵצֵא. נאָר איר װײסט דאָך נעבעך ניט, װאָס דאָס באַטײַט ― אַזױ װי איר װײסט ניט, אַזױ זאָל דאָס אײַך נישט שאַטן. נאָר אײדער איר גײט, װאָלט איך אײַך עפּעס געװאָלט זאָגן, איך מײן טאַקע פֿון אײַער טובֿה װעגן.

איװאַנאָװ: צום בײַשפּיל?

דװיד שפּיראָ: װי באַלד ס'איז אמת די מעשׂה מיטן זכה־בגורל, בלײַבט איר דאָך דערװײַל אָן אַ קנעלונג, אָן אַ פּראַװאָזשיטעלסטװע מײן איך. און אָן אַ פּראַװאָזשיטעלסטװע זײַט איר אַ טױטער מענטש.

שׂרה שפּיראָ: (צום מאַן, אױף ייִדיש.) װידער אַ מאָל געשראָקן?

דװיד שפּיראָ: (צום װײַב, אױף ייִדיש.) װידער אַ מאָל מישסטו זיך אַרײַן אין פֿרעמדע געשעפֿטן? (צום קװאַרטיראַנט, אױף רוסיש.) איר קאָנט דאָך דאָ ניט זײַן בשום־אופֿן־ואופֿן! איר קאָנט דאָ אַפֿילו אַ נאַכט ניט איבערנעכטיקן!

איװאַנאָװ: אײן נאַכט אױך ניט? ניעאו־זשעליнеужели: טאַקע?

דװיד שפּיראָ: (צו דער טאָכטער, אױף רוסיש.) װאָס זאָגסטו דערױף? ער מײנט, איך טרײַב קאַטאָװעס… (אױף ייִדיש.) אַ רעכטער לץ!

בעטי: (צום קװאַרטיראַנט.) מיר האָבן דאָך אײַך געזאָגט באַלד, אַז דאָ איז זײער שטרענג…

איװאַנאָװ: יאָ־נו, איך װײס ― פּראַװאָזשיטעלסטװע. װאָס זשע טוט מען דערצו?

דװיד שפּיראָ: (אױפֿגעלעבט.) װאָס טוט מען דערצו? אָט אַזױ זשע רעדט! אָט אַזױ האָב איך אײַך ליב! אַז אַ מענטש פֿרעגט, װאָס טוט מען ― באַדאַרף מען זיך באַטראַכטן, געפֿינען אַן עצה. (טראַכט אַ װײַלע, האַלט אַ שפּיץ באָרד אין מױל, טוט זיך אַ פּאַטש אין שטערן.) שאַ! ס'איז דאָ אַן עצה!

איװאַנאָװ: צום בײַשפּיל? אײַנגעבן דעם מיניסטער? אַװעקשיקן אַ דעפּעש?

דװיד שפּיראָ: (שלאָגט אים איבער.) ששש… כאַפּט ניט! אַ ייִד בלײַבט אַ ייִד! אַ ייִד האָט אײַך קײנמאָל קײן צײַט ניט! (גלעט זיך די באָרד.) מיר װעלן די זאַך באַטראַכטן פּאַװאָלינקע, ניט געכאַפּט, און אַרום און אַרום, איר פֿאַרשטײט צי נײן, פֿון אַלע זײַטן. הערט זשע נאָר צו מיט קאָפּ, װאָס מע רעדט צו אײַך. אַן אַטעסטאַט האָט איר?

שׂרה שפּיראָ: דװיד! װאָס רעדסטו? מיט אַ מענדאַל!

דװיד שפּיראָ: (צום װײַב.) לאָז צורו! זי איז דאָ מיט איר מעדאַל איז זי דאָ! (צום קװאַרטיראַנט.) און אַ פּאַס אױך? און די איבעריקע פּאַפּירן זײַנען בײַ אײַך מסתּמא אױך אין דער אָרדענונג?

איװאַנאָװ: אין בעסטער אָרדענונג!

דװיד שפּיראָ: איז גוט. אױב אַזױ, איז גוט. איצט לאָמיר זיך קאָרשט ניט נאַרן (מיט אַ ניגון.) װוּ שטײט עס געשריבן, אַז… װי אַזױ רופֿט מען אײַך בײַ אײַער הײליקן נאָמען?

איװאַנאָװ: (קוקט אַ װײַלע אַרױף, צו דער סטעליע.) שניאורסאָן רופֿט מען מיך.

בעטי: (צום קװאַרטיראַנט.) דער פּאַפּאַ מײנט אײַער פֿאָרנאָמען און אײַער פֿאָטערס נאָמען.

איװאַנאָװ: אַ? הערש מאָװשאָװיטש, שקלאָװסקי מיעשטשאַנין…

דװיד שפּיראָ: (מיטן זעלבן ניגון און גלעטנדיק די באָרד.) װוּ שטײט עס געשריבן, זאָג איך, אַז הערשקאָ מאָשקאָװיטש שניאורסאָן, דער שקלאָװער מיעשטשאַנין, באַדאַרף אַרײַנצוטרעטן דװקא אין אוניװערסיטעט און שטודירן דװקא דאָקטאָריע? האַ? טאָמער װאָלט געװען אַזאַ פּלאַן? איר װעט אײַך טאַקע טאָן אײַערס. דאָס הײסט, איר װעט אײַך קודם־כּל גײן ציִען אַ זשערעב, דערנאָך אײַנגעבן, כלאָפּאָטשען און אַזױ װײַטער. נאָר דערװײַל, ביז עפּעס װאָס, איר פֿאַרשטײט צי נײן, װעט איר פֿאַרשרײַבן זיך בײַ אַ צײן־דאָקטער פֿאַר אַ דאַנטיסט. לאָז זײַן אַ האַלבער דאָקטער. אַבי, איר פֿאַרשטײט צי נײן, איר זאָלט זיך באַװאָרענען דערװײַל מיט אַ פּראַװאָזשיטעלסטװע. װאָרעם װי באַלד איר פֿאַרשרײַבט אײַך פֿאַר אַ דאַנטיסט, אַזױ האָט איר שױן רעכט דאָ צו װױנען. איר פֿאַרשטײט, צי נײן? דערנאָך װעט איר אײַך קאָנען טאָן װאָס איר װילט. האָט איר עס צעקײַט?

איװאַנאָװ: (אַ צעטומלטער, קלערט אַ װײַלע.) צו װאָס אַ דאַנטיסט, אַז איך בין גאָרנישט געקומען אַהער שטודירן מעדיצין?

דװיד שפּיראָ: ס'איז דיר אַן אַקציע מיט דעם ייִדן! װער רעדט דאָ פֿון שטודירן? מיר רײדן דאָך דערװײַלע נאָר פֿון פּראַװאָזשיטעלסטװע! שטודירן ― דאָס איז אַ באַזונדערע זאַך, און פּראַװאָזשיטעלסטװע איז װידער אַ באַזונדערע זאַך. אײנס צום אַנדערן געהער זיך גאָרניט אָן. האָט איר עס פֿאַרשטאַנען?

איװאַנאָװ: (נאָך מער צעטומלט.) װײסט איר װאָס? (קוקט זיך אַרום.) נישטאָ בײַ אײַך אַ טעלעפֿאָן?

דװיד שפּיראָ: אונטן איז דאָ אַ טעלעפֿאָן, װאָס מע קאָן רײדן. צו װאָס דאַרפֿט איר אַ טעלעפֿאָן?

איװאַנאָװ: איך װאָלט אָנגעקלונגען צו מײַנעם אַ חבֿר. ער איז אַ מענטש מיט אַ באַשקאַбашка: קאָפּ (באַװײַזט זיך אױפֿן קאָפּ.) װעט ער געפֿינען אַ װעג.

דװיד שפּיראָ: װער איז דאָס אַזעלכער אײַער חבֿר, װאָס ער האָט אַזאַ באַשקאַ װי איר זאָגט?

איװאַנאָװ: ער איז טאַקע פֿון יענער רוסישער שטאָט, װוּ איך האָב געענדיקט גימנאַזיע… אַ רוס איז ער… איװאַנאָװ הײסט ער…

דװיד שפּיראָ: אַ רוס, װאָס הײסט איװאַנאָװ און האָט אַ קאָפּ, אָדער אַ באַשקאַ, װי איר זאָגט, װאָס זאָל קאָנען געבן עצות? װער איז ער? פֿון װאָסערע איװאַנאָװס?

איװאַנאָװ: זײַן פֿאָטער איז טאַקע אַ דאָרטיקער, אַ דעיסטװיטעלני סטאַטסקי סאָװעטניקдействительный статский советник: אמתער שטאַטס־ראָטגעבער.

דװיד שפּיראָ: הײסט דאָך עס אַ גענעראַל! (באַקומט מיט אַ מאָל אָפּשײַן.) װילט איר אים אָנקלינגען, הײסט עס, זיך אָנפֿרעגן בײַ אים דורכן טעלעפֿאָן? צי איר װילט, ער זאָל קומען אַהער?

איװאַנאָװ: זאָל ער קומען אַהער.

דװיד שפּיראָ: זאָגט זשע אים, ער זאָל קומען טאַקע באַלד, כּל־זמן איך בין נאָך דאָ. (ריפֿט אַרײַן סיאָמקען.) סיאָמע! גײ נאָר, זוניו, מיט זײ אַראָפּ אונטן צום טעלעפֿאָן אױף אַ מינוט. (סיאָמקע מיט איװאַנאָװן גײען אַראָפּ אונטן.)

שׂרה שפּיראָ: (צום מאַן.) נו, דװיד? װאָס האָב איך דיר געזאָגט? אַיאָ, אַ מאָדנער פּאַרשױן?

דװיד שפּיראָ: (װיל איר ניט צוליב טאָן.) אַ גאַנץ געװײנטלעכער פּאַרשױן… (זעצט זיך צוריק צום טײ טרינקען.) נאָר אײן זאַך: אַ שניאורסאָן, פֿון די ליובאַװיטשער שניאורסאָנס, ― און נישט אַ װאָרט ייִדיש! (זיפֿצט. הײַנטיקע דערציִונגען, הײַנטיקע לערנעכצן, גימנאַזיעס…

בעטי: (קוקנדיק אין בוך אַרײַן.) ניט די גימנאַזיע איז דאָ שולדיק נאָר די שטאָט. אַ רוסישע שטאָט… צװישן קריסטן…

דװיד שפּיראָ: נו־יאָ, אַ רוסישע שטאָט, צװישן קריסטן… אָבער אַ שניאורסאָן! איר שפּילט זיך מיט די שניאורסאָנס? זײַן עלטער־זײדע רב שניאור־זלמן פֿון ליאַדי זאָל אױפֿשטײן פֿון קבֿר און אַ קוק טאָן אױף זײַן אײניקל!… (פּױזע.) נאָר אױך די אײגענע מעשׂה! למאַי מײַן עלטער־זײדע, רב שמואל־אַבאָ שפּיראָ, פֿון די סלאַװיטער, זאָל אױפֿשטײן פֿון קבֿר און אַ קוק טאָן… (עס קומט צוריק סיאָמקע מיט איװאַנאָװן. ― דװיד שפּיראָ, נישט געענדיקט זײַנע װערטער, װענדט זיך צו איװאַנאָװן.) נו?

איװאַנאָװ: ער קומט באַלד צו פֿאָרן?

סיאָמקע: מיט אַן אַװטאָמאָביל!

דװיד שפּיראָ: צו װאָס אַװטאָמאָבילן? זיצט, פֿאַר װאָס זיצט איר ניט?

שׂרה שפּיראָ: (טראָגט אים אונטער אַ שטול.) זיצט, פֿאַר װאָס זיצט איר ניט? (איװאַנאָװ זעצט זיך אַװעק, װאַרפֿט מיט אױגן אױף בעטין, װעלכע רײַסט זיך ניט אָפּ פֿון איר בוך.)

דװיד שפּיראָ: (צו איװאַנאָװן.) מיר רײדן דאָ פֿון אײַער זײדן, דאָס הײסט, פֿון אײַער עלטער־עלטער־זײדן, דעם ליאַדער רבֿ, זכרונו־לבֿרכה. ער זאָל אױפֿשטײן, זאָג איך, און געבן אַ קוק, זאָג איך, אױף זײַן אײניקל װאָס פֿאַר אַ פּנים ער האָט און װי ער זעט אױס… האָט קײן פֿאַראיבל ניט, װאָס איך רײד מיט אײַך אַזױ אָפֿנטלעך. איך האָב פֿײַנט רײדן פֿאַרשטעלט. איך בין אַ שפּיראָ, פֿון די אמתע שפּיראָס, איר פֿאַרשטײט צי נײן, פֿון די סלאַװיטער, ― האָב איך ליב זאָגן דאָס, װאָס איך טראַכט, יענעם אין די אױגן. איך קוק אױף אײַך און קלער מיר: רבונו של עולם! שניאורסאָן, רב שניאור־זלמנס אַן אײניקל, ― און פֿאַרשטײט ניט אַ װאָרט ייִדיש! מילא, דאָס בין איך אײַך שױן מוחל… אױסגעװאַקסן צװישן קריסטן, אין אַ רוסישער שטאָט ― װאָס זאָל מען טאָן? אָבער דאָס אױסזען? איך בעט איבער אײַער כּבֿוד, דאָס פּנים? דער טיפּ, איר פֿאַרשטײט צי נײן? פֿון װאַנען נעמט זיך צו די שניאורסאָנס אַזאַ עכט־רוסישער טיפּ? (שׂרה שפּיראָ, בעטי און סיאָמקע ― אַלע קוקן אױף איװאַנאָװן.)

איװאַנאָװ: (פֿאַרשעמט זיך, כאַפּט אַ קוק אין שפּיגל, װאָס אַקעגן אױף דער האַנט, פֿאַרװאַרפֿט די בלאָנדע רוסיש־אונטערגעשאָרענע האָר אַרױף.) ניעאו־זשעלי? דאָס איז דערפֿאַר, װײַל איך האָב װײַסע האָר…

דװיד שפּיראָ: װײַסע האָר בין איך אײַך מוחל. פֿאַראַן בײַ אונדז, צװישן די שפּיראָס, אױך מיט װײַסע האָר…

שׂרה שפּיראָ: (צום מאַן.) װער, למשל, איז בײַ אײַך אַ שפּיראָ מיט װײַסע האָר?

דװיד שפּיראָ: (צום װײַב.) מײַן געשװעסטערקינד פּיניע שפּיראָ.

שׂרה שפּיראָ: ס'אַ משל! דײַן געשװעסטערקינד פּיניע שפּיראָ איז ניט קײן װײַסער ― ער איז אַ געלער.

דװיד שפּיראָ: (אױפֿגעטראָגן.) מײַן פּיניע איז אַ געלער?

שׂרה שפּיראָ: װאָס דען ― אַ גרינער איז ער?

דװיד שפּיראָ: (צו דער טאָכטער.) בעטי! דו הערסט?

בעטי: (רײַסט זיך אָפּ פֿון ביכל.) איך הער… (קוקט אין פֿענצטער.) אָט איז צוגעפֿאָרן אַן אַװטאָמאָביל.

איװאַנאָװ: (כאַפּט זיך אױף.) דאָס דאַרף זײַן מײַן חבֿר שניאורסאָן… (סיאָמקע װאַרט ניט ביז מע װעט אים שיקן עפֿענען, לױפֿט אַלײן אַראָפּ.)

דװיד שפּיראָ: װאָסער שניאורסאָן? איר װילט זאָגן איװאַנאָװ.

איװאַנאָװ: (צעלאַכט זיך.) טפֿו! מײן איך איװאַנאָװ…

דװיד שפּיראָ: ס'איז דערפֿאַר, װײַל מיר האָבן דאָ גערעדט אַלץ „שניאורסאָן“ און „שניאורסאָן“. ס'איז אַלע מאָל אַזױ. דער נאָמען, װאָס מע רעדט פֿון אים, בלײַבט אונדז אין זכּרון… (עס קומט אַרײַן סיאָמקע מיט שניאורסאָנען, װאָס באַדאַרף שױן גילטן אַלס איװאַנאָװ. ער גײט אָנגעטאָן אין אַ נײַער סטודענטישער אוניפֿאָרם מיט גאָלדענע קנעפּ, האַלט אין האַנט אַ סטודענטיש היטל מיט אַ בלױען ראַנד, פֿאַרנײגט זיך פֿאַר די בעלי־בתּים.)

איװאַנאָװ: (שטעלט אים פֿאָר.) מײַן חבֿר איװאַן איװאַנאָװיטש איװאַנאָװ. (שניאורסאָן גיט אַלעמען די האַנט.)

דװיד שפּיראָ: אַ דרײַענדיקער נאָמען ― דאָס קאָן בײַ אונדז, ייִדן, נישט געמאָלט זײַן. און אַז דער זון זאָל הײסן מיטן טאַטן אײן נאָמען ― דאָס אַװדאי ניט. סײַדן, באַהיט גאָט, דער טאַטע שטאַרבט אײדער דער זון װערט געבױרן, גיט מען דעם זון אַ נאָמען נאָכן טאַטן. (צום גאַסט.) זיצט, פֿאַר װאָס זיצט איר ניט?

שׂרה שפּיראָ: (טראָגט אים אונטער אַ שטול.) זיצט, פֿאַר װאָס זיצט איר ניט? (שניאורסאָן זעצט זיך אַװעק.)

דװיד שפּיראָ: (רוקט זיך צו צום גאַסט.) די היסטאָריע פֿון דער געשיכטע איז, װי זאָגט ער, אַזאַ מעשׂה: אײַער חבֿר, הער שניאורסאָן, האָט דאָ געדונגען בײַ אונדז אַ צימער. אַלצדינג פֿײַן און שײן אַרום און אַרום. נאָר אײן זאַך פֿעלט אים.

שניאורסאָן: פּראַװאָזשיטעלסטװע.

דװיד שפּיראָ: (צום װײַב און צו דער טאָכטער.) זעט איר? אַ קריסט, און אַ נײַער מענטש ― און װײס שױן פֿון פּראַװאָזשיטעלסטװע.

שניאורסאָן: (פֿאַרכאַפּט זיך.) איך בין שױן דאָ באַלד אַ װאָך, האָב איך זיך אָנגעהערט צװישן מײַנע ייִדישע חבֿרים.

דװיד שפּיראָ: נו־יאָ. ער װעט אױך (װײַזט אױף איװאַנאָװן) געװױר װערן מיט דער צײַט. דערװײַל איז ער, זאָל ער מיר מוחל זײַן, נאָך גאָר אַ נעװיקל. ער װײס אַפֿילו ניט פֿון דעם נײַעם צירקולאַר, װאָס איז אַרױס…

שניאורסאָן: װעגן זשערעבעס פֿאַר די ייִדישע סטודענטן? דער דאָזיקער צירקולאַר איז ערשט הײַנט נאָר־װאָס אָנגעקומען אין אוניװערסיטעט.

דװיד שפּיראָ: (צו איװאַנאָװן.) זעט איר? װאָס האָב איך אײַך געזאָגט? (צו שניאורסאָנען.) איר זאָגט: אָט ערשט, און בײַ אונדז אױף דער בערזע ― איך בין אַ בערזיאַנער ― װײס מען שױן פֿון אין דער פֿרי אָן, און אפֿשר ― נאָך פֿון נעכטן בײַנאַכט… הקיצור, ס'איז אַ שלעכטע מעשׂה, ס'איז אַ גורל, און װי באַלד אַ גורל…

שניאורסאָן: איז אַ סך גרינגער צו געװינען דאָס גרױסע געװינס…

דװיד שפּיראָ: (טריִומפֿירנד.) מײַנע װערטער! (צום װײַב און צו דער טאָכטער.) װאָס זאָגט איר דערױף? און דװקא אַ קריסט! (צו איװאַנאָװן.) איר װאָלט זיך געמעגט בײַטן מיט אײַער חבֿר. דאָס הײסט, איך האָב געװאָלט זאָגן, אַז איר װאָלט געמעגט זײַן זײ, און זײ װאָלטן געמעגט זײַן איר… (בײדע חבֿרים קוקן זיך איבער, שמײכלען. ― דװיד שפּיראָ צו שניאורסאָנען.) האָב איך געגעבן אײַער חבֿר אַן עצה אַזױ (מיט אַ ניגון.) דער זשערעב איז זיך אַ זשערעב. די פּאַפּירן זײַנען פּאַפּירן. און דערװײַל, ביז עפּעס װאָס, באַדאַרף מען זיך באַצײַטנס באַװאָרענען, אױף יעדן פֿאַל, איר פֿאַרשטײט צי נײן, מיט אַ דאַנטיסט.

שניאורסאָן: אים צושרײַבן, הײסט עס, צו אַ דאַנטיסט צוליב פּראַװאָזשיטעלסטװע?

דװיד שפּיראָ: (קװעלט.) איר כאַפּט אַלצדינג מיטן קוק, װי אַן אמתער ייִד!… האָט קײן פֿאַראיבל ניט, איװאַן איװאַנאָװיטש, װאָס איך האָב זיך אַרױסגעכאַפּט…

שניאורסאָן: (אַ בײג דעם קאָפּ, שמײכלט.) עס מאַכט נישט אױס…

דװיד שפּיראָ: און אײַער חבֿר איז פּונקט פֿאַרקערט. (קוקט אױף איװאַנאָװן.) ער פֿרעגט אַזעלכע זאַכן, גלײַך װי ער װאָלט גאָר קײן ייִד ניט געװען. און צום סוף איז ער דװקא יאָ אַ ייִד, און נאָך װאָסער אַ ייִד! אַ שניאורסאָן, פֿון די אמתע שניאורסאָנס!… איר װײסט ניט, װער די שניאורסאָנס זײַנען. פֿון װאַנען זאָלט איר װיסן? מע באַדאַרף עס אײַך קלאָר מאַכן, װעט איר פֿאַרשטײן…

איװאַנאָװ: דאָס איז ניט אינטערעסאַנט פֿאַר מײַן חבֿר…

שניאורסאָן: אומגעקערט ― זײער אינטערעסאַנט! (צו שפּיראָן.) דערצײלט, דערצײלט!

דװיד שפּיראָ: זײער זײדע (װײַזט אױף איװאַנאָװן.) דאָס הײסט, זײער עלטער־עלטער־זײדע, דער ליאַדיער רבֿ, האָט געהײסן רב שניאור־זלמן…

שׂרה שפּיראָ: (אױף ייִדיש, צום מאַן.) װאָס װײסט אַן ערל פֿון אַ ליאַדיער רבֿ און פֿון אַ רב שניאור־זלמן?

דװיד שפּיראָ: (װערט אױפֿגעטראָגן אױפֿן װײַב. צו איר אױך אױף ייִדיש.) אפֿשר װאָלט איך געגאַנגען לערנען זיך בײַ דיר, װי אַזױ מיט װעמען מע באַדאַרף צו רײדן?

בעטי: (װיל פֿאַרגלעטן דעם אײַנדרוק, װאָס פֿאָטער און מוטער שמועסן זיך דורך אױף ייִדיש פֿאַר אַ קריסט אין די אױגן.) אונדזער קװאַרטיראַנט איז גערעכט, פּאַפּאַ, ― ס'איז נישט אינטערעסאַנט. (איװאַנאָװ װאַרפֿט אױף בעטין אַ בליק פֿון דאַנקבאַרקײט און אַנטציקונג. זײערע אױגן באַגעגענען זיך. שניאורסאָן כאַפּט איבער זײער בײדנס בליק. בעטי װערט רױט, קוקט צוריק אין בוך אַרײַן.)

דװיד שפּיראָ: איך שמועס עס טאַקע אַלץ אַקעגן אונדזער קװאַרטיראַנט. איך זאָג, אַז דאָס בעסטע פּראַװאָזשיטעלסטװע איז פֿון אַ דאַנטיסט. און אַזױ װי דאַנטיסטן זײַנען דאָ אַלערלײ, און נישט אַ יעדער דאַנטיסט האָט פּראַװ צו צושרײַבן צו זיך דאַנטיסטן, באַדאַרף מען זיך פֿריִער פֿון אַלצדינג זען מיטן דאַנטיסט אַלײן. איך האָב אײנעם אַ באַקאַנטן דאַנטיסט, װאָס פֿאַר קײן אַנדערן װעט ער עס נישט מאַכן פֿאַר קײן דרײַ הונדערט קאַרבן. נאָר בײַ מיר װעט דאָס אָפּגײן פֿאַר אַן הונדערטער. (צו איװאַנאָװן.) ער באַדאַרף נישט װיסן, הער שניאורסאָן, צי איר פֿאַרמאָגט ניט. דאַנטיסטן, װאָאָבשטשעвообще: בדרך־כּלל, זײַנען בלוטצאַפּערס. איר פֿאַרלאָזט זיך אױף מיר. בײַ מיר צאַפּט מען נישט. איך הײס דװיד שפּיראָ. איר לײגט אײַך איבער מיט אײַער חבֿר (װײַזט אױף שניאורסאָנען.) מיט איװאַן איװאַנאָװיטשן הײסט דאָס, און לאָמיר טאַקע באַלד און טאַקע שױן געבן אַ גײ אַריבער צו מײַן דאַנטיסט און אָפּמאַכן דאָס אײנס־צװײ־דרײַ… (שניאורסאָן שטײט אױף, אַנטשולדיקט זיך און טוט אַ רוף מיט זיך דעם חבֿר איװאַנאָװן, ער זאָל אױפֿשטײן פֿון טיש.)

שׂרה שפּיראָ: (צום מאַן.) צו װעלכן דאַנטיסט װילסטו מיט זײ גײן?

דװיד שפּיר אָ. צו װעלכן דאַנטיסט? צו הענריך לאַפּעטוטניק.

שׂרה שפּיראָ: צו אָט דעם קאַליקע? ער רײַסט אַרױס, זאָגט מען, געזונטע צײן און שטעלט אַרײַן קראַנקע…

דװיד שפּיראָ: װאָס מאַכט דאָס אױס? צו פּראַװאָזשיטעלסטװע שאַט עס נישט.

בעטי: (צום פֿאָטער.) און דאָס, װאָס ער איז אַ זשוליק מיט קאַסאָקע אױגעלעך?

דװיד שפּיראָ: איז אױך ניט קײן חסרון. װעלכער לײַטישער דאַנטיסט װעט דאָס װעלן האָבן צו טאָן מיט פּאָליצײ און מיט פּראַװעס?… (אין דער צײַט, װאָס בעטי רעדט, לאָזט איװאַנאָװ פֿון איר קײן אױג ניט אַראָפּ. שניאורסאָן באַמערקט דאָס, רופֿט אָפּ דעם חבֿר אױף אַ זײַט, נענטער צו דער ראַמפּע, פֿאַררײכערן צו פּאַפּיראָסן.)

שניאורסאָן: (צום חבֿר, פֿאָרזיכטיק.) נו? װי פֿילסטו זיך בײַם ערשטן אַרױספֿאָר? שװער צו זײַן אַ ייִד?

איװאַנאָװ: פּוסטיאַקיпустяки: נאַרישקײטן! װאָס זאָגסטו בעסער אױף מײַן קװאַרטיר? איך מײן, װי געפֿעלט דיר אָט דאָס מײדל?

שניאורסאָן: נישקשה, אַ פֿײַן מײדל.

איװאַנאָװ: (אַנטציקט.) אַ פֿײַן מײדל ― זאָגסטו? אַ קראַסאַװיצע!

שניאורסאָן: זע נאָר, װאַניאַ, זאָלסט ניט אַרױסבאַװײַזן דאָ… זאָלסט זיך ניט פֿאַרגעסן, װער דו ביסט און װער זי איז. דו ביסט אַ קריסט, און זי איז אַ ייִדיש מײדל… (באַטאָנט די װערטער.) אַ ייִדישע טאָכטער …

איװאַנאָװ: (לאָזט קײן אױג ניט אַראָפּ פֿון בעטין פֿון דער װײַטן.) גײ שױן, גײ, הערשקאָ, פֿאַר װעמען האַלטסטו מיך? איך זאָג נאָר גלאַט אַזױ: קוק דיך צו צום מײדל. זי שײַנט, װי די זון! געפֿעלט דיר אױגן? ברעמען? איר קוק?… אַ קראַסאַװיצע!

שניאורסאָן: אַ קראַסאַװיצע, אַ קראַסאַװיצע. האָסט פֿולקום רעכט. נאָר צו פֿיל אײַנקוקן זיך אין איר ― װאָלט איך דיר ניט ראַטן. איך זאָג דיר נאָך אַ מאָל (מיט אַ באַטאָנונג.) ס'איז אַ ייִדישע טאָכטער!… און בכלל װאָלט איך דיך בעטן, זאָלסט זײַן געהיט מיט אַ װאָרט אָט דאָ. זאָלסט בעסער אָפּשװײַגן דאָרט, װוּ דו פֿאַרשטײסט ניט, בכדי ס'זאָל זיך זײ ניט װאַרפֿן אין די אױגן, װאָס דו ביסט שױן צו פֿיל גױ… צו װאָס, למשל, האָט דיר געטױגט אױסטראַכטן אַ ליגן, אַז דו ביסט פֿון די ליובאַװיטשער שניאורסאָנס?…

איװאַנאָװ: טשודאַק! ניט איך ― דאָס האָט אָט דער ייִד, אָט דער שפּיראָ, מיך אײַנגערעדט, אַז איך בין פֿון יענע שניאורסאָנס… ער איז, װאָאָבשטשע, אַ מאָדנער ייִד, כאַ־כאַ! נאָר די טאָכטער זײַנע! די טאָכטער!… (לאָזט קײן אױג ניט אַראָפּ פֿון בעטין פֿון דער װײַטן.)

שניאורסאָן: װידער די טאָכטער? הער שױן אױף צו קוקן אַהין אַזױ שטאַרק!… (װאַרפֿט אַװעק דעם פּאַפּיראָס, טוט זיך אַ דרײ־אױס צוריק, גײט צו צום טיש. איװאַנאָװ גײט אים נאָך. שניאורסאָן צו שפּיראָן.) אױסגעצײכנט, הער שפּיראָ. מיר האָבן זיך מיט מײַן חבֿר איבערגעלײגט, און ס'איז געבליבן, אַז איר זאָלט אײַך באַמיִען מיט אים צום דאַנטיסט, און איך װעל מיר גײן אַהײם. (נעמט זיך געזעגענען. איװאַנאָװ געזעגנט זיך אױך מיט שׂרה שפּיראָ און מיט בעטין, דריקט איר די האַנט זײער װאַרעם. שניאורסאָן באַמערקט דאָס.)

דװיד שפּיראָ: נו, װאָס דען? אַז איך זאָג, װײס איך װאָס איך זאָג. װאָס מיך קאָסט שױן אָפּ אָט דאָס פּראַװאָזשיטעלסטװע, זינט איך בין אַ היגער, װאָלט זיך עס אַן אַנדערער געמעגט װינטשן! זעט איר אָט די דאָזיקע גרױע האָר? (װײַזט שניאורסאָנען דעם קאָפּ און די באָרד.) דאָס איז אַלץ צו פֿאַרדאַנקען, איר זאָלט מיר קײן פֿאַראיבל ניט האָבן, איװאַן איװאַנאָװיטש, אײַער פּאָליציע מיט אײַערע אוטשאַסטקעס מיט אײַערע פּראַװעס… (נעמט זיך אָנטאָן. אַלע דרײַ לאָזן זיך צו דער טיר ― שניאורסאָן און איװאַנאָװ אױף צו פֿריִער, דװיד שפּיראָ פֿון הינטן.)

שׂרה שפּיראָ: (צום מאַן.) דװיד! האָסט נאָך אַפֿילו דײַן טײ ניט אױסגעטרונקען! האָסט נאָך גאָרניט געגעסן!

דװיד שפּיראָ: (שױן פֿון דער טיר.) װאָס מיר טײ? װער מיר עסן? בײַ מיר איז אַ ייִדן אַ טובֿה טאָן פֿריִער פֿון אַלע טרינקעכצן מיט אַלע עסעכצן! האָסט פֿאַרגעסן, אַ פּנים, אַז איך הײס דװיד שפּיראָ, פֿון די אמתע שפּיראָס, איר פֿאַרשטײט צי נײן (שױן פֿון יענער זײַט טיר.) פֿון די סלאַװיטער!…

(דאָס זעלבע גרױסע צימער בײַ שפּיראָן אין הױז, נאָר אַנדערש צוגעקליבן, אַראַנזשירט פֿאַר אַן אָװנט, אױף אױפֿצונעמען געסט. אױפֿן טיש בלומען, טײגעשיר, װאַזעס מיט פֿרוכטן, ניסלעך און אַלערלײ אײַנגעמאַכטסן אױף צו פֿאַרבײַסן. דער זאַל איז גוט באַלױכטן ― שׂרה שפּיראָ איז אָנגעטאָן שבתדיק, מיט איר גאַנץ ביסל צירונג, װאָס זי פֿאַרמאָגט, פֿאַרנומען מיט גרײטן צום טיש און אַװעקשטעלן די אַלע אױסגערעכנטע זאַכן. סיאָמקע העלפֿט איר אױסשטעלן די טעלער, די גלעזלעך מיט די קעלישקעס. נאָר װי אַזױ ער שטעלט, געפֿעלט דאָס ניט דער מוטער, און זי שטעלט דאָס איבער.)

שׂרה שפּיראָ: נישט אַזױ. אָט אַזױ דאַרף שטײן. קײן עין־הרע, אַ בחורל פֿון דריטן קלאַס, און הײבסט נישט אָן צו פֿאַרשטײן פֿון דאַנען אַהין. ס'איז נישט דײן מלאָכה. גײ שױן בעסער צו דײַן אַרבעט ― לערנען, מאַכן די אוראָקן!

סיאָמקע: האָסט דאָך מיך אַלײן גערופֿן, מאַמע, איך זאָל דיר העלפֿן.

שׂרה שפּיראָ . העלפֿן? אַז דו קאָנסט אָבער ניט!

סיאָמקע: פֿאַר װאָס קאָן איך ניט?

שׂרה שפּיראָ: דערפֿאַר װאָס דו קאָנסט ניט, האָסטו געהערט אַ ביסל! (באַװײַזט אים.) אָט דאָס גלאָז באַדאַרף שטײן אָט דאָרט, און דאָס שעלעכל באַדאַרף שטײן אָט דאָ, און דער הױכער װײַן־קעלישיק ― אָט דאָרט, און דאָס קלײנע בראָנפֿן־קעלישיקל ― אָט־אַ־דאָ־דאָ. װײסטו שױן?

סיאָמקע: נו, האָב איך דאָך געװאָלט אַזױ. (װיל אַװעקשטעלן אַזױ, װי די מאַמע װיל, װאַרפֿט אום אַ װײַן־קעלישיק און צעברעכט אים.)

שׂרה שפּיראָ: שױן? מזל־טובֿ! אין אַ גוטער שעה! אַנו, װיפֿל קעלישקעס האָסטו שױן צעבראָכן?

סיאָמקע: (בלײַבט שטײן.) װיפֿל קעלישקעס? סך־הכּל אײנעם אַ קעלישיק.

שׂרה שפּיראָ: סך־הכּל? דאַנקען און לױבן יאָשקע דעם טױבן. אַ גליק, װאָס ניט אַלע.

סיאָמקע: װאָס בין איך שולדיק, אַז ס'איז אַזעלכע קעלישקעס? מע טוט זײ אַ ריר, ברעכן זײ זיך.

שׂרה שפּיראָ: אַ ריר פֿון אַ בלײַען פֿײגעלע! (נעמט צונױף די שטיקלעך גלאָז.) זײַן זאָל עס שױן אַ כּפּרה פֿאַר דיר און פֿאַר אונדז אַלע און פֿאַר כּל־ישׂראל… (פּױזע.) טאָמער װאָלסטו בעסער געגאַנגען טאַקע מאַכן די אוראָקן, אײדער מאַכן היזקות? גײ שױן, גײ צו די אוראָקן!

סיאָמקע: (באַטריבט.) אוראָקן? טאָג װי נאַכט אוראָקן און אוראָקן! אײן מאָל אין יאָר איז בײַ בעטין אימענינעס, איז אױך אוראָקן! (גײט אָפּ אָן חשק. ― פֿון דער זעלבער טיר קומט אָן בעטי, האַלב אױסגעטאָן, די האָר צעלאָזט, מיט אַ שאַלכל אױף די נאַקעטע אַקסלען.)

בעטי: (בלײַבט שטײן אױף דער שװעל, קוקט זיך אַרום, שײַנט.) ניטאָ נאָך קײנער, מאַמע?

שׂרה שפּיראָ: (ניט איבעררײַסנדיק איר אַרבעט.) אַזױ פֿרי?

בעטי: און דער טאַטע װוּ איז? און דער קװאַרטיראַנט?

שׂרה שפּיראָ: װוּ זאָלן זײ זײַן? אין אוטשאַסטאָק! האָסט פֿאַרגעסן, אַז מע האָט דעם קװאַרטיראַנט אַרױסגערופֿן אױף זיבן פֿאַרנאַכט אין אוטשאַסטאָק?

בעטי: װאָס זשע איז אַזױ לאַנג? (קוקט צו זיך אױף דער האַנט, אױף װעלכער ס'איז צו זען אַ גאָלדן בראַסלעטל, מיט אַ זײגערל אײַנגעפֿאַסט.) שױן באַלד אַכט. (גנבֿעט זיך אונטער נאָענט צו דער מוטער, טראָגט איר צו גלײַך צו דער נאָז איר האַנט מיטן בראַסלעטל, װײַזט איר אױפֿן זײגערל.) װאָס זאָגסטו, מאַמע, אױף דעם?

שׂרה שפּיראָ: (װאַרפֿט אַ קוק אױפֿן בראַסלעטל און אױף דער טאָכטער.) אַ בראַנזעליעט?

בעטי: אַ בראַסלעט, ניט קײן בראַנזעליעט!

שׂרה שפּיראָ: אַ גאָלדענער?

בעטי: אַ גאָלדענער.

שׂרה שפּיראָ: מיט באַרליאַנטן?

בעטי: מיט בריליאַנטן.

שׂרה שפּיראָ: אמתע?

בעטי: אמתע.

שׂרה שפּיראָ: (אַ פּליעסק מיט די הענט.) בע־טי!

בעטי: װאָס'טו זיך דערשראָקן, מאַמע?

שׂרה שפּיראָ: ס'איז פֿון אים? פֿונעם קװאַרטיראַנט?

בעטי: נו־יאָ, צו די אימענינעס, װאָס איז דען?

שׂרה שפּיראָ: „װאָס איז דען“ ― פֿרעגט זי! (פּױזע.) נישט באַדאַרפֿט צו נעמען…

בעטי: (זשענירט.) פֿאַר װאָס?

שׂרה שפּיראָ: פֿאַר שבת… ניט אַזױ פֿירט זיך עס בײַ לײַטן…

בעטי: בײַ לײַטן! װער זײַנען דאָס די „לײַטן“?

שׂרה שפּיראָ: „לײַטן“ ― מײנט מען עס די גאַנצע װעלט, אַלע אָנשטענדיקע מענטשן… אָנשטענדיקע מענטשן זײַנען זיך ניט אַזױ נוהג.

בעטי: װי אַזױ דען זײַנען זיך נוהג די אָנשטענדיקע מענטשן?

שׂרה שפּיראָ: בײַ אָנשטענדיקע מענטשן איז פֿריִערט אַ װאָרט, דערנאָכעט אַ קנס־מאָל, דערנאָך שרײַבט מען תּנאָים, ברעכט מען טעלער…

בעטי: (װיל ניט הערן װײַטער.) מאַמע! איך האָב דיר געזאָגט װיפֿל מאָל, אַז װעגן דעם זאָלסטו מיט מיר גאָרניט רײדן ― עס האַלט נאָך גאָרניט דערבײַ. לאָז מיך צורו! לאָמיך פֿריִער ענדיקן די גימנאַזיע.

שׂרה שפּיראָ: די גימנאַזיע װעסטו, אם־ירצה־השם, ענדיקן אינגיכן, הלװאַי זאָלן מיר שױן אַזױ גיך אױפֿגעריכט װערן אַלע ייִדן… און אױב ער װיל דיך, דו ביסט אים געפֿעלן, באַדאַרף ער פֿריִערט געבן צו װיסן אונדז, און מתּנות ― דאָס איז שױן נאָכדעם…

בעטי: (פֿאַרזאָרגט, נעמט נישט אַראָפּ קײן אױג פֿונעם בראַסלעטל.) קומט אױס נאָך דײַן שׂכל, אַז איך באַדאַרף עס אים אָפּגעבן צוריק?…

שׂרה שפּיראָ: חלילה! װער זאָגט דען צוריק? אַ מתּנה גיט מען ניט צוריק ― דאָס איז אַ פּאַטש אין פּנים, האָסטו געהערט אַביסל?… (עס הערט זיך אַ קלונג פֿון אונטן, בעטי הילט זיך אײַן אינעם שאַלכל און לױפֿט אָפּ צו זיך. שׂרה רופֿט הױך.) סיאָמקע! סיאָמקע? (פֿון דער זײַטיקער טיר באַװײַזט זיך סיאָמקע.) גײ נאָר, מע קלינגט שױן. (סיאָמקע לאָזט זיך אַראָפּ עפֿענען און קומט באַלד צוריק אַ פֿאַרסאַפּעטער פֿון די טרעפּ אַרױף.)

סיאָמקע: אונדזער קװאַרטיראַנטס חבֿר, איװאַן איװאַנאָװיטש.

שׂרה שפּיראָ: אַ? דער גױעץ? אַ װױל גױעצל אָט דער איװאַן איװאַנאָװיטש, זײַן זאָל ער די כּפּרה פֿאַר דײַן מינדסטן נאָגל!

סיאָמקע: פֿאַר װאָס שילטסטו אים, מאַמע? פֿאַר װאָס קומט עס אים?

שׂרה שפּיראָ: ניט דײַן עסק, קלײנער װעװריק! דו שטעלסט זיך אױך אַװעקעט אױסטענהן מיט דער מאַמע? גײ, צו די אוראָקן גײ!

סיאָמקע: װידער אַ מאָל אוראָקן און אָבער אַ מאָל אוראָקן! (גײט אָפּ װאָרטשענדיק. עס קומט אַרײַן שניאורסאָן, דער װאָס גילט אונטערן נאָמען איװאַן איװאַנאָװיטש איװאַנאָװ.)

שניאורסאָן: (אָנגעטאָן אין סטודענטישער אוניפֿאָרם, פֿײַנטשיק.) אײַך קומט מזל־טובֿ, מאַדאַם. (קוקט זיך אַרום.) װוּ איז זי, די אימעניניצע אַלײן? און דער בעל־הבית װוּ איז? און אײַער קװאַרטיראַנט, מײַן חבֿר?

שׂרה שפּיראָ: (בעט אים זיצן, זעצט זיך אַלײן אױך אַװעק אױף דער קאַנאַפּע, װאָס אין דער אַװאַנסצענע.) די אימעניניצע איז נאָך ניט פֿאַרטיק מיט איר טואַלעט. איר װײסט ניט? אַ באַרישנע, ביז זי טוט זיך אָן… און מײַן מאַן מיטן קװאַרטיראַנט ― די זײַנען אין אוטשאַסטאָק. טאַקע צוליב אײַער חבֿרס פּראַװאָזשיטעלסטװע.

שניאורסאָן: װידער אין אוטשאַסטאָק? װידער פּראַװאָזשיטעלסטװע?

שׂרה שפּיראָ: װאָס זשע? איר מײנט, ס'איז גרינג צו זײַן אַ ייִד? גוט איז אײַך, אַז איר זײַט ניט קײן ייִד, װײסט איר ניט פֿון קײן פּראַװעס…

שניאורסאָן: ער האָט דאָך שױן געהאַט אַלע פּראַװעס, אײַער קװאַרטיראַנט?

שׂרה שפּיראָ: אַלע פּראַװעס? ניט מער זאָלן זײ עס פֿאַרמאָגן, איך מײן טאַקע די גױים מײן איך… (פֿאַרכאַפּט זיך.) אַחוץ אײַך. אײַך רעכענען מיר נישט פֿאַר קײן גױ…

שניאורסאָן: (לאַכט.) פֿאַר װאָס עפּעס?

שׂרה שפּיראָ: דערפֿאַר, װײַל אױף אײַך זיצט אַ ייִדישער קאָפּ. און אַ פּנים, דאַרף איך אײַך זאָגן, איז בײַ אײַך אױכעט אַ ייִדיש.

שניאורסאָן: (כאַפּט אַ קוק אין שפּיגל.) טאַקע באמת?

שׂרה שפּיראָ: װאָס זשע, איך װעל אײַך אױסטראַכטן אַ ליגן? פֿרעגט װעמען איר װילט… (פֿאַרכאַפּט זיך.) נאָר אפֿשר האָב איך אײַך דערמיט באַלײדיקט? בעט איך אײַך, איר זאָלט מיר הונדערט מאָל מוחל זײַן…

שניאורסאָן: באַלײדיקט? חלילה! אַדרבא, פֿאַרקערט!

שׂרה שפּיראָ: זאָל איך האָבן אַזאַ יאָר, װאָס פֿאַר אַ חכם איר זײַט! איך האָב שױן ניט אײן מאָל געטראַכט, הלװאַי װאָלטן געװען אַ סך אַזעלכע גױים, װי איר…

שניאורסאָן: װאָס זשע װאָלט געװען?

שׂרה שפּיראָ: װאָלט אפֿשר געקומען משיח… (רוקט זיך צו נענטער צום גאַסט און רעדט מיט אַ האַלבן טאָן נידעריקער.) יאָ, װאָס האָב איך אײַך געװאָלט בעטן, איװאַן איװאַנאָװיטש? (קוקט זיך אַרום.) איצט איז דאָ נישטאָ קײנער, קאָן איך מיט אײַך רײדן אױג אױף אױג. איך האָב מיך שױן עטלעכע מאָל געקליבן מיט אײַך צו רײדן… (קװענקלט זיך.) האָט קײן פֿאַראיבל ניט, איך װאָלט עס אפֿשר ניט באַדאַרפֿט, נאָר אַ מאַמע, אַ מאַמעס האַרץ… (אַנטשליסט זיך.) איך האָב אײַך געװאָלט בעטן, איר זאָלט מיר זאָגן, װי אַן אײגענער, װי אַן אמתער גוטער פֿרײַנד: װער איז ער און װאָס איז ער?

שניאורסאָן: װער, אײגנטלעך?

שׂרה שפּיראָ: װער!… איר װײסט שױן, װעמען איך מײן. אײַער חבֿר מײן איך.

שניאורסאָן: װעלכן חבֿר?

שׂרה שפּיראָ: װעלכן חבֿר!… שניאורסאָנען מײן איך!

שניאורסאָן: אַ? שניאורסאָנען מײנט איר? אַקעגן װאָס פֿרעגט איר דאָס, אײגנטלעך? (כאַפּט זיך צו צו דער קעשענע, נעמט אַרױס דעם פּאָרטאַבאַק, װיל פֿאַררײכערן אַ פּאַפּיראָס און געפֿינט ניט, באַהאַלט צוריק.)

שׂרה שפּיראָ: אַקעגן װאָס איך פֿרעג? אַקעגן דעם, װאָס איר זאָגט, אַז װער עס פֿרעגט, דער בלאָנדזשעט ניט…

שניאורסאָן: װאָס זשע פֿרעגט איר עפּעס גראָד בײַ מיר?

שׂרה שפּיראָ: בײַ װעמען דען זאָל איך פֿרעגן? איר זײַט דאָך עפּעס מיט אים, װי אַנדערע צװײ, און ער האַלט דאָך פֿון אײַך עפּעס גאָר װי אַן אײגענער ברודער, טוט ניט אָן אײַך פֿון דאַנעט אַהין…

שניאורסאָן: סע קאָן זײַן… װאָס זשע, אײגנטלעך, װילט איר װיסן פֿון מיר?

שׂרה שפּיראָ: װיל איך װיסן פֿון אײַך, װאָס פֿאַר אַ מענטש ער איז?…

שניאורסאָן: זײער אַ װױלער מענטש.

שׂרה שפּיראָ: דאָס איז גאָר?

שניאורסאָן: װאָס נאָך האָט איר געװאָלט?

שׂרה שפּיראָ: אַז ער איז אַ װױלער מענטש ― דאָס װײס איך אָן אײַך.

שניאורסאָן: װאָס זשע װילט איר פֿון מיר?

שׂרה שפּיראָ: װיל איך פֿון אײַך, אַז איר זאָלט מיר זאָגן, צי ס'איז טאַקע אמת, אַזױ װי ער דערצײלט, אַז ער האָט אַ באַבושקאַ, אַ רײַכע, אַ מיליאָנטשיצע פֿון צװײ הונדערט טױזנט?…

שניאורסאָן: (שלאָגט איר איבער.) אַ מאָדנע ייִדענע איר זענט! איר אַלײן האָט נאָר־װאָס געזאָגט, אַז איך בין מיט אים די בעסטע, די נאָענטסטע פֿרײַנד, גײט איר בײַ מיר זיך נאָכפֿרעגן אױף אים און קאָנטראָלירן, װאָס ער זאָגט אײַך און װאָס ער דערצײלט אײַך!

שׂרה שפּיראָ: איר מײנט, חלילה, איך גלײב אים ניט, אָדער װאָס? איך גלײב אים אַלצדינג. ער איז אַ בחור ― אױף מיר אַזאַ יאָר! אַ פֿײַנער בחור, און אַ לײַטישער בחור, אַן אָפֿענע האַנט, און אַ גוט האַרץ, און אַן אײדלמאַן ביז גאָר. נאָר װאָס דען? עפּעס פֿעלט אים… איך װײס ניט װאָס… אַן עבֿירה, װאָס איר זײַט אַ קריסט, װעט איר מיך ניט פֿאַרשטײן…

שניאורסאָן: נישקשה, איר מעגט רײדן ― איך פֿאַרשטײ אַלצדינג. (כאַפּט זיך װידער צו דער קעשענע, נעמט אַרױס דעם פּאָרטאַבאַק, זעט, ער איז אַ לײדיקער, אָן פּאַפּיראָסן, באַהאַלט ער אים צוריק.)

שׂרה שפּיראָ: איר פֿאַרשטײט אַלצדינג, נאָר דאָס װעט איר ניט פֿאַרשטײן. איר זײַט פֿאָרט נישט קײן ייִד! איר זאָלט זײַן אַ ייִד ― ע־הע־הע!…

שניאורסאָן: (דערפֿרײט.) װאָס זשע װאָלט געװען?

שׂרה שפּיראָ: װאָלט איר גאָר אַנדערש פֿאַרשטאַנען. און אַזױ איז אַרױסגעװאָרפֿן אונדזער גאַנצער שמועס.

שניאורסאָן: עס טוט מיר לײד. נאָר אַקעגן װאָס, אײגנטלעך, איז אָט דער גאַנצער שמועס?

שׂרה שפּיראָ: אַקעגן װאָס? אַקעגן דעם, װאָס איר זאָגט, מע קען ניט אַ מענטשן, ביז מע עסט ניט אױף מיט אים אַ פּוד זאַלץ. איך מײן עס טאַקע אײַער חבֿר, אונדזער קװאַרטיראַנט שניאורסאָן. איר זײַט דאָך מיט אים באַקאַנט שױן אַזױ לאַנג, מע קאָן זאָגן, פֿון קינדװײַז אָן, ― װי האַלט איר פֿון אים? איך מײן, װאָס פֿאַר אַ מײנונג זײַט איר פֿון אים? איר מעגט זײַן זיכער, אַז אַלצדינג, װאָס איר זאָלט ניט זאָגן, ― איז צװישן אונדז װעט דאָס בלײַבן. מיר זײַנען ניט אַזעלכע מענטשן, חלילה…

שניאורסאָן: (נעמט װידער אַ מאָל אַרױס דעם פּאָרטאַבאַק, געפֿינט נישט קײן פּאַפּיראָס, באַהאַלט עס צוריק.) הערט, װאָס איך װעל אײַך זאָגן, מאַדאַם. איר אַלײן זאָגט דאָך אױף מיר, אַז איך האָב אַ ייִדישן קאָפּ אױף זיך…

שׂרה שפּיראָ: איך זאָג? אַלע זאָגן עס. און אַ ייִדיש פּנים אױך…

שניאורסאָן: זײער שײן. װי באַלד אַזױ, פֿאַרשטײט איר דאָך אַלײן, אַז איך פֿאַרשטײ אײַך דורך און דורך. איך פֿאַרשטײ אַ זאַך מיטן קוק… מיר דאַרף מען קײן פֿינגער אין מױל ניט לײגן…

שׂרה שפּיראָ: געװיס אַזױ! איר'ט אים אָפּבײַסן…

שניאורסאָן: אַלזאָ, הערט זשע מיך אױס, מײַן ליבע מאַדאַם. איר האָט געפּועלט בײַ מיר. איך װעל אײַך זאָגן אַלצדינג, װאָס איר װילט. נאָר…

שׂרה שפּיראָ: נאָר װאָס?

שניאורסאָן: נאָר מיט אײן תּנאַי.

שׂרה שפּיראָ: דהײַנו, מיט װאָס פֿאַר אַ תּנאַי?

שניאורסאָן: איר װעט מיר פֿריִער ענטפֿערן אױף דעם, װאָס איך װעל אײַך פֿרעגן.

שׂרה שפּיראָ: אָך! מיטן גרעסטן כּבֿוד! איך װעל אײַך זאָגן אַלצדינג, װי אַן אײגענעם טאַטן… װאָס זשע, אַ שטײגער, האָט איר געװאָלט פֿרעגן?

שניאורסאָן: איך האָב אײַך געװאָלט פֿרעגן… דאָס הײסט, איך האָב געװאָלט װיסן בײַ אײַך, צי ער האָט גערעדט מיט אײַער טאָכטער, צי מיט אײַך נאָר אַלײן?

שׂרה שפּיראָ: (פּינטלט מיט די אױגן.) װער גערעדט?

שניאורסאָן: אַזױ? איצט פֿרעגט איר שױן „װער?“ איך רײד פֿונעם זעלביקן פּאַרשױן, װאָס איר… איך װיל װיסן, צי ער האָט מיט אײַך גערעדט?

שׂרה שפּיראָ: (פּינטלט מיט די אױגן.) װעגן װאָס גערעדט? האָט קײן פֿאַראיבל ניט ― איך פֿאַרשטײ ניט גוט רוסיש…

שניאורסאָן: (שױן אַ ביסל בײז.) אַ? איר פֿאַרשטײט ניט גוט רוסיש? (װיל אױפֿשטײן.)

שׂרה שפּיראָ: (האַלט אים אָפּ.) האָט קײן פֿאַראיבל ניט, איװאַן איװאַנאָװיטש, אפֿשר האָב איך אײַך באַלײדיקט?

שניאורסאָן: באַלײדיקט? זאָל גאָט היטן! איך האָב פֿײַנט באַלײדיקן זיך… איך מײן נאָר, אַז איר זײַט, דאַכט מיר, שױן צו אַ קלוגיטשקע!…

שׂרה שפּיראָ: למאַי זאָלט איר מיך חושד זײַן, איװאַן איװאַנאָװיטש? גלױבט מיר, זאָל עס מיר אָנגײן, װאָס איך װינטש אײַך!… מײַן מאַן, אַ שטײגער, זאָגט אױך אױף אײַך, אַז איר זײַט אַ גאָלד. און אַפֿילו מײַן טאָכטער, װאָס האָט פֿײַנט אַזױ גיך נאָכגעבן, ― איר קענט דאָך זי, זי איז אַ שפּיראָ, פֿון די שפּיראָס ― זאָגט זי אױך, אַז…

שניאורסאָן: (אױפֿגעלעבט.) אַז װאָס?

שׂרה שפּיראָ: אַז… אָבער איר װעט דאָך עס קײנעם ניט איבערגעבן?

שניאורסאָן: פֿאַר װעמען האַלט איר מיך?

שׂרה שפּיראָ: מײַן טאָכטער זאָגט, אַז זי זאָל האָבן די ברכות, װאָס איר זײַנט מער ייִד, װי אונדזער שכן שניאורסאָן.

שניאורסאָן: אָט דאָס איז גאָר?

שׂרה שפּיראָ: װאָס נאָך האָט איר געװאָלט?… (רוקט זיך צו נאָך אַ מאָל נאָענט צו אים, רעדט שטיל און זיס..)הכּלל, איז װאָס זאָגט איר װעגן אים?

שניאורסאָן: (מאַכט זיך תּמעװאַטע.) װעגן װעמען?

שׂרה שפּיראָ: װעגן װעמען!… װעגן שניאורסאָנען!

שניאורסאָן: װעגן שניאורסאָנען? גאָרניט. װאָס האָב איך אױף אים צו זאָגן? איך האָב אײַך נאָר אַ פֿרעג געגעבן אַ זאַך, װאָס איך װאָלט עס געדאַרפֿט װיסן, טאַקע פֿון אײַער אינטערעס װעגן, מאַכט איר זיך נאַיִװ, גלײַך װי איר פֿאַרשטײט ניט, ― האָב איך מיט אײַך ניט װאָס צו רײדן… (שטײט אױף, כאַפּט זיך װידער אַ מאָל צו די פּאַפּיראָסן, לאָזט זיך גײן.)

שׂרה שפּיראָ: (דערשראָקן.) װוּהין איז, איװאַן איװאַנאָװיטש? אָט באַלד קומען זײ דאָך, אײַער חבֿר און מײַן מאַן און די איבעריקע געסט…

שניאורסאָן: אױף אײן מינוט. איך האָב פֿאַרגעסן קױפֿן פּאַפּיראָסן. איך קום באַלד צוריק. (גײט אָפּ. פֿון צװײטן צימער שטעקט זיך אַרױס בעטיס קאָפּ; די האָר שױן צוגעקליבן.)

בעטי: מאַמע! װער איז דאָ געװען? מיט װעמען האָסטו דאָ געשמועסט?

שׂרה שפּיראָ: דער כּפּרהניק איז דאָ געװען. קום נאָר אַהער, בעטי!

בעטי: (גײט־צו.) װאָסער כּפּרהניק?

שׂרה שפּיראָ: זי װײסט שױן ניט װאָסער כּפּרהניק! אונדזער קװאַרטיראַנטס חבֿר.

בעטי: קאָנסטו דאָך זאָגן איװאַן איװאַנאָװיטש. װוּ זשע איז ער אַהינגעקומען?

שׂרה שפּיראָ: װעט זי מיך לערנען רײדן! ער קומט באַלד צוריק. זיץ, טאָכטער, איך דאַרף דיר עפּעס דערצײלן אַ שײנס.

בעטי: אַבי אַ שײנס. (זעצן זיך אַװעק בײדע אױף דער קאַנאַפּע, װאָס נאָענט צו דער ראַמפּע.)

שׂרה שפּיראָ: װער ס'איז שײן ― איך בין קלוג.

בעטי: אַקעגן װאָס איז דאָס געזאָגט געװאָרן?

שׂרה שפּיראָ: אַקעגן דעם, װאָס דו זאָגסט: „אַ סוד פֿאַר גאַנץ בראָד“. לאָזט זיך אױס, אַז פֿונעם סוד װײסט די גאַנצע װעלט, אַ חוץ מיר, טאַטע־מאַמע.

בעטי: װאָסער סוד?

שׂרה שפּיראָ: װעגן דיר מיט אונדזער קװאַרטיראַנט, אַז עס האַלט בײַ…

בעטי: (צעבײזערט.) אַי, מאַמע! עס האַלט גאָרניט דערבײַ, האָב איך דאָך דיר געזאָגט שױן! איך קלער גאָר אַפֿילו ניט פֿון דעם, װאָס דו מײנסט און װאָס דיר װילט זיך…

שׂרה שפּיראָ: פֿון װאַנען זשע װײסן דאָס אַנדערע, זײַטיקע מענטשן?

בעטי: פֿון אײַך אַלײן מסתּמא. איך מײן טאַקע פֿון דיר און פֿונעם טאַטן. איר זאָלט װינציקער רײדן דערפֿון, װאָלט קײנער ניט גערעדט.

שׂרה שפּיראָ: מיר רײדן דען עפּעס? מיר שװײַגן! רײדן רײדן אַנדערע, זײַטיקע.

בעטי: װער זײַנען די אַנדערע, די זײַטיקע?

שׂרה שפּיראָ: אָט, למשל, אָט דער גױ האָט אָפּגערעדט מיט מיר אַ האַלבע שעה…

בעטי: (אומרויִק.) װאָס זשע האָט ער גערעדט מיט דיר?

שׂרה שפּיראָ: ער האָט מיך געפֿרעגט, װי אַזױ און װאָס און װען, און װוּ האַלט דאָס בײַ אײַך מכּוחן שידוך…

בעטי: (אױסער זיך.) טאַקע אַזױ, מיט די װערטער האָט ער בײַ דיר געפֿרעגט?

שׂרה שפּיראָ: דװקא מיט די װערטער װילסטו?

בעטי: װי אַזױ זשע פֿאָרט האָט ער דיך געפֿרעגט?

שׂרה שפּיראָ: װאָס איז בײַ מיר ― אַ קאָפּ פֿון אַ באַדי? איך בין טאַקע מחויבֿ צו געדענקען איטלעכס װאָרט באַזונדער? און װאָס ביסטו עס פֿאַר אַ סליעדאָװאַטעל, װאָס איך דאַרף דיר אָפּגעבן דין־וחשבון? איך דערצײל דיר, אַז ער האָט מיך געפֿרעגט ― האָט ער מיך געפֿרעגט. קײן ליגנערין בין איך, דאַכט זיך, ניט געװען קײנמאָל, און הײַנט אױך ניט…

בעטי: (אײַנגעהאַלטן.) גוט, מאַמע. איך זאָג דען, חלילה, עפּעס?… הכּלל, לאָמיך הערן װײַטער. װאָס־זשע האָסטו אים דערױף געענטפֿערט?

שׂרה שפּיראָ: ענטפֿערן װעל איך אים? אַזאַ נאַר בין איך טאַקע? איך האָב אָנגענומען אַ פֿולן מױל מיט װאַסער און האָב געכאַפּט אַ שװײַג.

בעטי: גאָרנישט געענטפֿערט?

שׂרה שפּיראָ: אַזױ װי די װאַנט!

בעטי: אַ שאָד. האָסט אים באַדאַרפֿט זאָגן, ערשטנס, אַז ס'איז אַ נעכטיקער טאָג…

שׂרה שפּיראָ: געװיס האָב איך אים געזאָגט, אַז ס'איז אַ נעכטיקער טאָג.

בעטי: און, צװײטנס, אַז זײַטיקע מענטשן האָבן דאָ ניט װאָס צו אינטערעסירן זיך…

שׂרה שפּיראָ: נאָך שענער האָב איך אים געזאָגט. איך האָב אים געזאָגט, אַז ער מעג טאַקע האָבן אַ ייִדישע נאָז, נאָר שטעקן זי אַהין, װוּ מע דאַרף ניט, איז ניט נײטיק…

בעטי: זעסטו, מאַמע, דאָס איז שױן איבעריק. דאָס האָסטו אים ניט באַדאַרפֿט זאָגן.

שׂרה שפּיראָ: חלילה! אַזױ טאַקע, מײנסטו, מיט די װערטער? אַזױ גראָב בין איך נאָך ניט! איך האָב אים נאָר געזאָגט, אַז אַלע געפֿינען, אַפֿילו דו אױך, אַז ער האָט אַ ייִדישע נאָז… (בעטי מאַכט אַ באַװעגונג.) נײן! דאָס הײסט, נישט קײן ייִדישע נאָז האָב איך אים געזאָגט, נאָר אַ ייִדיש פּנים…

בעטי: (אומגעדולדיק.) צו װאָס, מאַמע, האָבן דיך געטױגט אָט די איבעריקע רײד? און װאָס איז דאָס גלאַט פֿאַר איבעריקע שמועסן? און װאָס װילט איר פֿון מיר מיט אײַערע שידוכים?…

שׂרה שפּיראָ: שאַ! שרײַ ניט אַזױ! מע װערט פֿון דיר ניט גליקלעך, האָסטו געהערט אַ ביסל!

בעטי: מאַמע! איך װיל זיך מיט דיר ניט צעקריגן הײַנט, אױף מײַנע אימענינעס. נאָר אײן זאַך װעל איך בײַ דיר בעטן: דו זאָלסט זיך ניט אַרײַנמישן אין מײַנע געשעפֿטן.

שׂרה שפּיראָ: אין אירע געשעפֿטן!…

בעטי: נו־יאָ. יעדער האָט זיך זײַנע געשעפֿטן. דו זאָלסט שטײן פֿון דער װײַטן, צוקוקן ― און שױן!

שׂרה שפּיראָ: הערן און זען און שװײַגן?

בעטי: און שװײַגן! איך בין שױן ניט קײן קלײן מײדעלע. איך קאָן שױן מײַן שטעטל באַשטײן. איך בין שױן אַלט נײַנצן יאָר!

שׂרה שפּיראָ: אַזױ? אַזש נײַנצן יאָר? פּסנו! אַ קלײניקײט? װאָס זאָגט איר אױף דעם פּרעסטאַרעץ? נײַנצן יאָר! (עס דערהערט זיך אַ קלונג. בעטי אַנטלױפֿט צו זיך. שׂרה רופֿט סיאָמקען אױף אַ קול.) סיאָמקע? סיאָמעניו, גײ נאָר, מע קלינגט! (סיאָמקע קומט אַרױס, לױפֿט עפֿענען און קומט אַרײַן מיטן פֿאָטער.)

דװיד שפּיראָ: (טראָגט אױף בײדע הענט פּעקלעך און סקאָרמוטשן, גיט דאָס איבער שׂרהן, טוט זיך אױס. נו, נאַ דיר אַ לױפֿעניש! באַשערט געװען צרות ― האָט גאָט צוגעשיקט אַ קװאַרטיראַנט מיט פּראַװאָזשיטעלסטװעס! טאָמער איז קאַרג אײגענע צרות, באַדאַרף מען נאָך האָבן פֿרעמדע!

שׂרה שפּיראָ: װוּ זשע איז ער אַלײן?

דװיד שפּיראָ: װער?

שׂרה שפּיראָ: דער קװאַרטיראַנט.

דװיד שפּיראָ: שניאורסאָן? ער קומט באַלד. ער האָט זיך קױם אַרױסגעכאַפּט פֿון דאָרט, װי פֿון אַ באָד, און איז אַװעקגעפֿלױגן קױפֿן בלומען און אַ טאָרט לכּבֿוד די הײַנטיקע אימענינעס. (קוקט זיך אַרום.) װוּ איז זי ערגעץ, אונדזער אימעניניצע?

שׂרה שפּיראָ: זי טוט זיך אָן. (צו סיאָמקען.) דו גײ נאָר צו דײַנע אוראָקן. האָסט דאָ ניט װאָס צו שטײן.

דװיד שפּיראָ: װאָס יאָגסטו אַרום דאָס קינד? די אוראָקן און די אוראָקן! הײַנט אױך אוראָקן? (סיאָמקע קוקט מיט דאַנקבאַרקײט אױפֿן פֿאָטער.)

שׂרה שפּיראָ: איך װיל ניט, ער זאָל דאָ שטײן. איך באַדאַרף מיט דיר עפּעס רײדן.

דװיד שפּיראָ: אַ סוד? (צו סיאָמקען.) נו, גײ, מײַן זון, װעסט נאָכדעם אַ ביסל שפּעטער אַרױסקומען, װעסטו פֿאַרזוכן פֿון אָט די אַלע גוטע־זאַכן. (װײַזט אים אױף די פּעקלעך, װאָס אױפֿן טיש ― סיאָמקע אָפּ.) נו, װאָס פֿאַר סודות, למשל?

שׂרה שפּיראָ: (רעדט שטיל, כּמעט דעם מאַן אױפֿן אױער.) איך קאָן דיך אָנזאָגן אַ בשׂורה, דװיד: עס האַלט שױן בײַ זײ װײַט. גאָר װײַט.

דװיד שפּיראָ: (דװקא הױך.) בײַ װעמען בײַ זײ?

שׂרה שפּיראָ: ששט!… כּלומרשט װײס ער ניט. מע באַדאַרף אים צעקײַען און אַרײַנלײגן אין מױל אַרײַן. בײַ די קינדער ― בײַ אונדזער טאָכטער מיטן קװאַרטיראַנט.

דװיד שפּיראָ: אָט אַזױ אַז דו רעדסט, פֿאַרשטײט מען. װאָס זשע הײסט עס „װײַט?“ און װאָס עפּעס אַזאַ גדולה אױף דיר?

שׂרה שפּיראָ: פֿאַר װאָס ניט? האָסט אַ שענערן שידוך? אַ משפּחה, זאָגסטו דאָך אַלײן, די ליובאַװיטשער שניאורסאָנס. די ערשטע בײַ ייִדן.

דװיד שפּיראָ: ניט די ערשטע, נאָר די צװײטע. פֿריִער די שפּיראָס, דערנאָך די שניאורסאָנס. נו? און װײַטער װאָס?

שׂרה שפּיראָ: און װײַטער ― דער יונגערמאַן אַלײן.

דװיד שפּיראָ: איך האָב קעגן יונגנמאַן גאָרניט װאָס צו זאָגן, בלתּי װאָס ער איז אַ ביסל… אַ ביסל… (זוכט מיט די פֿינגער.) אַ ביסל אונטערגעשלאָגן מיט גױ.

שׂרה שפּיראָ: דערפֿאַר איז ער אָבער אַ דימענט פֿון אַ מענטשן און האָט אַ רײַכע באָבע אַ מיליאָנטשיצע…

דװיד שפּיראָ: זעסטו, דאָס איז שױן בײַ מיר דאָס לעצטע־שבלעצטע. ערשטנס, האָב איך די מיליאָנען אירע נישט געצײלט, און זײ װאַרעמען מיך װינציק־װאָס. און, צװײטנס, װאָס אָנבאַלאַנגט געלט ― איז אונדזער בעטי נישט קײן אַבי־װער. (מיט גדלות.) זי איז שפּיראָס אַ טאָכטער, און קומט אַרױס, דו פֿאַרשטײסט צי נײן, פֿון די אמתע…

שׂרה שפּיראָ: פֿון די אמתע, פֿון די סלאַװיטער שפּיראָס. מע װײס שױן. מע האָט שױן געהערט! איז זי אָבער נאַקעט און באָרװעס, גאָט זאָל ניט שטראָפֿן פֿאַר די רײד, און האָט ניט אַ קאָפּיקע נדן ― דאָס דאַרף מען ניט פֿאַרגעסן. און הײַנטיקע צײַטן, אַ מײדל אָן נדן, איז אַזױ װי אַ… אַ…

דװיד שפּיראָ: נו, זאָג שױן, נו ― װי אַ חזן אָן אַן עמוד, װי אַ מלמד אָן אַ קנעלונג, אָדער װי אַ שטוב אָן אַ דאַך… נאָר זאָג מיר, איך בעט דיך, נשמה מײַנע, פֿון װאַנען װײסטו דאָס, אַז עס האַלט בײַ זײ אַזױ װײַט? בעטי האָט מיט דיר גערעדט? צי ער אַלײן?

שׂרה שפּיראָ: מיט מיר דאַרף מען רײדן? און װוּ זײַנען מײַנע אױגן? (רעדט נאָך שטילער.) זאָלסט אָנקוקן, דװיד, אַ בראַנזעליעט האָט ער איר אונטערגעטראָגן, הײַנט צו די אימענינעס, מיט באַרליאַנטן ― אָט אַזעלכע באַרליאַנטן! (װײַזט מיט די הענט.)

דװיד שפּיראָ: (דערשטױנט.) אַ בראַסלעט? בריליאַנטן? (הױך.) װאָס פֿאַר בראַסלעטן? װאָס פֿאַר בריליאַנטן?… פֿע! בײַ מיר גײט עס ניט! איך בין אַ שפּיראָ! (טוט זיך אַ װאָרף צום זײַטיקן צימער.)

שׂרה שפּיראָ: (האַלט אים צו בײַם אַרבל.) שששאַ! מאַך ניט קײן געפּילדער! באַװײַז ניט אַרױס דעם כּהן! דאָס אײגענע קאָן מען אַ ביסעלע שטילער אױך! צו װאָס איז דער כּעס, האָסטו געהערט אַ ביסל?!

דװיד שפּיראָ: (אין כּעס.) װאָסער כּעס? װער איז אין כּעס? איך האָב פֿײַנט מיט כּעס! איך האָב ליב מיט גוטן! אָט גײ איך אַרײַן און זאָג איר צװײ װערטער ― איך האָב פֿײַנט לאַנגע דיבורים! איך װעל איר זאָגן אַזױ: „הער זשע אױס, טאָכטער. מילא טאָרטן, בלומען ― דאָס פֿאַרשטײ איך נאָך. אָבער בראַסלעטן? בריליאַנטן?… זאָלסט אַזױ גוט זײַן און מוחל זײַן אים אָפּגעבן דעם בראַסלעט צוריק ― און שױן!“… (לאָזט זיך גײן צו בעטין אין איר צימער.)

שׂרה שפּיראָ: (גײט אים נאָך.) נאָר מיט גוטן, דװיד. איך בעט דיך, ניט מיט בײזן. הײַנטיקע קינדער טאָר מען ניט אַנדערש…

דװיד שפּיראָ: (גײענדיק.) זי לערנט מיך, װי אַזױ צו רײדן! (אָפּ. ― שׂרה בלײַבט שטײן פֿון דער זײַט טיר, לײגט צו אַן אױער, הערט אונטער, טאָמער װעט זי כאַפּן אַ װאָרט. ― אין דער צײַט דערהערט זיך אַ קלונג. סיאָמקע לױפֿט עפֿענען און קומט צוריק אַ פֿאַרסאַפּעטער.)

סיאָמקע: איװאַן איװאַנאָװיטש!

שׂרה שפּיראָ: דער רוח האָט אים געבראַכט צו טראָגן ― אַ כיטרע גױעץ! (טרעט אָפּ פֿון דער טיר, פֿײַנטלעך צום אַרײַנגעקומענעם שניאורסאָן, װאָס גילט פֿאַר איװאַנאָװן.) מײַן מאַן איז שױן דאָ. ער טוט זיך איבער.

שניאורסאָן: און מײַן חבֿר? (נעמט אַרױס אַ פּאַפּיראָס.)

שׂרה שפּיראָ: שניאורסאָן? ער קומט אױך באַלד צו גײן. (עס הערט זיך װידער אַ קלונג.) אָט דאָס דאַרף ער זײַן מסתּמא. סיאָמעניו, זײַ זיך מטריח! (סיאָמקע לױפֿט עפֿענען און קומט צו לױפֿן.)

סיאָמקע: אונדזער קװאַרטיראַנט שניאורסאָן! (עס קומט אַרײַן איװאַנאָװ, װאָס גילט אַלס שניאורסאָן, אָנגעלאָדן מיט בלומען אין אײן האַנט און מיט אַ פּראַכטפֿולן טאָרט אין דער אַנדערער האַנט. דאָס פּנים שײַנט. מיט אַ צופֿרידן שמײכל גריסט ער זיך מיט זײַן חבֿר און שטעלט אַװעק די בלומען מיטן טאָרט אױפֿן טיש. אין דעם קומט אָן דװיד שפּיראָ פֿון דער טאָכטערס צימער צוריק, באַגריסט זיך מיטן קװאַרטיראַנטס חבֿר שניאורסאָן, װאָס גילט אַלס איװאַנאָװ, כאַפּט אַ קוק אױפֿן קװאַרטיראַנטס בוקעט מיטן טאָרט, קוקט זיך איבער מיטן װײַב פֿילדײַטיק)

שׂרה שפּיראָ: (צום קװאַרטיראַנט, פֿרײַנטלעך, נעמט צו דעם בוקעט מיטן טאָרט.) װאָס האָט איר באַדאַרפֿט נאָך אַלײן זיך מטריח זײַן?

דװיד שפּיראָ: (צום װײַב.) אַלײן איז מער מיצװה, דו פֿאַרשטײסט צי נײן… (צום קװאַרטיראַנט און צו זײַן חבֿר.) זיצט, פֿאַר װאָס זיצט איר נישט?

שׂרה שפּיראָ: (טראָגט זײ אונטער שטולן.) זיצט, פֿאַר װאָס זיצט איר נישט? (זײ באַדאַנקען, װילן נישט זיצן, פֿאַררײכערן צו פּאַפּיראָסן. ― שׂרה צום מאַן, אױף ייִדיש.) נו, דװיד, װאָס איז מיטן אוטשאַסטאָק? פּטור געװאָרן?

דװיד שפּיראָ: (צום װײַב, אױף ייִדיש.) װאָס דען? איך, אַז איך גײ! איך האָב זײ אַלעמען פֿאַרשטופּט דאָס מױל: דעם אַרײַנגערוקט אין יד אַרײַן אַ צענערל, דעם מטמא געװען מיט אַ פֿינפֿערל, דעם אַרײַנגעװאָרפֿן אַ דרײַערל, און אונדזער דװאָרניק אױך אַ חצי פֿױגל… (צום קװאַרטיראַנטס חבֿר, צום אמתן שניאורסאָן, װאָס גילט אַלס איװאַנאָװ) הערט איר, װאָס איך װעל אײַך זאָגן, איװאַן איװאַנאָװיטש? (זיפֿצט אָפּ.) ס'איז שװער צו זײַן אַ ייִד! שװער און ביטער, װי דער טױט!

שניאורסאָן: (צו שפּיראָן, כּלומרשט פֿאַרװוּנדערט.)טאַקע? װאָס איז דען? צום חבֿר.) װידער דאָס אַלטע לידל? װידער אוטשאַסטאָק? װידער פּראַװאָזשיטעלסטװע? נאָך נישט צוגעגעסן זיך?

― איװאַנאָװ: פּוסטיאַקי! (צו שׂרהן.) און װוּ איז די אימעניניצע?

שׂרה שפּיראָ: (צום קװאַרטיראַנט.) זי קומט באַלד אַרױס.

דװיד שפּיראָ: (צום קװאַרטיראַנטס חבֿר.)אַיאָ, דאָ איז עס בײַ אים „פּוסטיאַקי“? אַיאָ, דאָ איז ער בײַ זיך אַ גאַנצער תּקיף? אַנו, פֿרעגט אים אַקאָרשט, װאָס האָט ער געזאָגט דאָרטן, בעת דער אַלטער סטאָלאָנאַטשאַלניקстоланачальник: הױפּט סאַרװער האָט אים אַ רוף געגעבן: „עי, הערשקאָ, קום נאָר אַהער!“?

איװאַנאָװ: (צום חבֿר.) דו פֿאַרשטײסט? אַן אַלטער שיכּור, פֿאַרגינט ער זיך מיר זאָגן „דו“, ― זאָל איך אים שװײַגן?

שניאורסאָן: (לאַכט. צום חבֿר.) װאָס זשע האָסטו אים דערױף געענטפֿערט?

איװאַנאָװ: איך האָב אים דערױף גאָרנישט געענטפֿערט. איך האָב אים נאָר אַ פֿרעג געגעבן: „פֿון װען אָן זײַנען מיר דאָס געװאָרן אַזױ נאָענט, װאָס מיר „דוצן“ זיך אײנס דאָס אַנדערע?“…

שניאורסאָן: (לאַכט.) נו, און װײַטער װאָס?

איװאַנאָװ: װײַטער זאָגט ער צו מיר: „מאָלטשאַטмолчат: שװײַג, זשידאָװסקאַיאַ מאָרדאַייִדישע מאָרדע!“ ― שיִער נישט אַרױס אַ סקאַנדאַל…

שניאורסאָן: (װערט צעגאַנגען פֿאַר געלעכטער.) כאַ־כאַ־כאַ!

דװיד שפּיראָ: (צום װײַב, װאָס איז פֿאַרנומען מיט אױפֿבינדן די פּעקלעך און אױסשטעלן אַלץ אױפֿן טיש.) זע נאָר זע, װי דער האָט זיך אַ ביסל צעלאַכט! (צו שניאורסאָנען.) אײַך איז גוט צו לאַכן, אַז איר זײַט זיך אַ סטודענט, און הײסט איװאַן איװאַנאָװיטש, און האָט אַ טאַטן אַ דעיסטװיטעלני סטאַטסקי סאָװעטניקдействительны старцы советник: אמתדיקן ראָטגעבער… איך װאָלט אַ בעלן געװען אױף אַ טשיקאַװעס זען, װען איר זאָלט זיך געפֿינען, למשל, אין זײַן פֿעל (װײַזט אױפֿן קװאַרטיראַנט.)כאָטש נישט לאַנג, כאָטש אײן יאָר… (בײדע חבֿרים קוקן זיך איבער און שיסן אױס אַ געלעכטער. ― אין דעם קומט אָן בעטי פֿון איר חדר, אָנגעטאָן שױן נישט װי אַ שילערין, נאָר אין אַ לאַנג קלײד, מאָדערן פֿאַרקעמט. בײדע חבֿרים לאָזן זיך צו איר, גראַטולירן זי מיט איר געבורטסטאָג. פֿאָטער און מוטער קװעלן אָן. ― גראַטולירנדיק, דערזעט שניאורסאָן אױף בעטיס האַנט דאָס בראַסלעטל. בעטי באַמערקט עס, װערט רױט, באַהאַלט איר האַנט. בײדע חבֿרים קוקן זיך איבער.)

בעטי: װאָס איז דאָ בײַ אײַך אַזױ פֿרײלעך ― איך האָב געהערט אײַער געלעכטער אַזש אַהין? פֿון װאָס רעדט זיך דאָ?

דװיד שפּיראָ: (צו דער טאָכטער.) מיר רײדן דאָ פֿון דעם, װי ס'איז שװער צו זײַן אַ ייִד. פֿאַרשטײט מיך נישט איװאַן איװאַנאָװיטש. זאָג איך זײ, זײ זאָלן פּרוּװן זײַן אַ ייִד כאָטש אײן יאָר, װאָלטן זײ שױן געפֿילט דעם טעם. לאַכן זײ פֿון מײַן געדאַנק.

שניאורסאָן: (צו שפּיראָן.) אַנטשולדיקט. נישט פֿון אײַער געדאַנק האָבן מיר געלאַכט, נאָר פֿון מײַן חבֿר, װי ער האָט זיך דורכגעשמועסט מיטן סטאָלאָנאַטשאַלניק. (צו בעטין.) יענער האָט מכבד געװען מײַן חבֿר מיט אַ קאָמפּלימענט.

בעטי: (צו שניאורסאָנען.) אים אָנגערופֿן מיטן אמתן נאָמען?

שניאורסאָן: גלײַך װי איר זײַט געװען דערבײַ. (בײדע חבֿרים לאַכן.)

דװיד שפּיראָ: (צו שניאורסאָנען.) איר לאַכט, אַיאָ? בײַ אײַך איז גאָרנישט, אַז איר הערט דאָס דאָזיקע שענדלעכע װאָרט, װײַל איר זײַט אַ קריסט, פֿילט איר נישט. און בײַ אונדז טריפֿט זיך בלוט! דאַכט זיך, װאָס אַזעלכעס שטעקט אינעם װאָרט „זשיד“? נאָר אַז אַ גױ זאָגט דאָס אַרױס, זאָגט ער עס מיט אַזױ פֿיל רישעות און מיט אַזױ פֿיל גיפֿט, אַז נישט װילנדיק פֿילט איר זיך באַלײדיקט… אַװדאי איז ער געװאָרן אָנגעצונדן, אײַער חבֿר (װײַזט אױף איװאַנאָװן, װאָס גילט אַלס שניאורסאָן.) אַז יענער האָט אים אַ זאָג געגעבן „זשידאָװסקאַיאַ מאָרדאַ“! מע קאָן װערן נישט נאָר אָנגעצונדן ― מע קאָן די אַפּאָפּלעקציע באַקומען! (קאָכט זיך.) פֿאַר װאָס? פֿאַר װען? װעמען טשעפּעט ער? װעמען מאַכט ער דאָ ענג? גלאַט מע נעמט אַ בחור, גאָט די נשמה שולדיק, און מע שלעפּט אים אַלע מאָל אין אוטשאַסטאָק, איר פֿאַרשטײט צי נײן, מע לאָזט אים נישט זיצן רויִק אײן װאָך אַפֿילו. זײ זוכן אַלע מאָל אַ נײַע עבֿירה אױף זײַן פּראַװאָזשיטעלסטװע: דאָס געפֿעלט זײ נישט ― דער דאַנטיסט איז נישט רעכט כּשר; דאָס דאַכט זיך זײ אױס, אַז די דאָקומענטן זײַנען נישט, װי עס געהער צו זײַן… אַ גאָטס רחמנות אױפֿן יונגנמאַן…

איװאַנאָװ: (צו שפּיראָן.) װאָס האָט איר אױף מיר אַזױ רחמנות?

שניאורסאָן: יאָ־נו, װאָס באַװײנט איר אים אַזױ?

דװיד שפּיראָ: דערפֿאַר, װאָס דאָס האַרץ טוט װײ. דערפֿאַר, װאָס איך בין אַ ייִד, און אַ ייִד איז נישט קײן גױ. אַ גױ האָט נישט אין זיך קײן קאַפּ רחמנות…

איװאַנאָװ: (צו שפּיראָן.) אַזױ מײנט איר ― אַז נאָר אַ ייִד פֿאַרמאָגט דאָס געפֿיל פֿון רחמנות?

שׂרה שפּיראָ: (צום מאַן, אױף ייִדיש.) צו װאָס טױג דיר דברן פֿאַר אַן ערל אַזעלכע װערטער? זעסט דאָך, אַז דער יהודי (װײַזט מיט די אױגן אױף איװאַנאָװן.)נעמט זיך אַזש אָן זײַן קריװדע…

דװיד שפּיראָ: (אױך אױף ייִדיש.) סקאָצל קומט ― אָט איז זי אױך דאָ! (אױף רוסיש.) איך זאָג נישט, אַז אַ קריסט פֿאַרמאָגט נישט דאָס געפֿיל פֿון רחמנות. איך זאָג נאָר, אַז אַ גױ אױף אַ ייִדן האָט אַזױ פֿיל רחמנות, װי אױף אַ הונט, נאָך װינציקער ― אָט װאָס איך זאָג! (צו שניאורסאָנען, װאָס גילט אַלס איװאַנאָװן.) זײַט זיך מודה, אַז איר האַנדלט קעגן אונדז, ייִדן, אַ סך ערגער, װי, למשל, קעגן הינט, אָדער קעגן פֿערד. הינט זײַנען בײַ אײַך פּטור פֿון פּראַװאָזשיטעלסטװע, אױף פֿערד איז בײַ אײַך פֿאַראַן אַ חבֿרה „צער בעלי־חײם“, און אונדז, ייִדן, איז בײַ אײַך אַ מיצװה צו יאָגן און צו רודפֿן און צו שלאָגן און צו טרײַבן און צו מאַכן פּאָגראָמען…

בעטי: (צום פֿאָטער.) װאָס טענהסטו, פּאַפּאַ, צו איװאַן איװאַנאָװיטשן? איװאַן איװאַנאָװיטש איז נישט פֿון יענע קריסטן, װעלכע…

דװיד שפּיראָ: (צו דער טאָכטער, לאָזט איר נישט ענדיקן.) איך װײס, איך װײס, אַז זײ זײַנען נישט פֿון יענע. הערסטו! דעריבער זאָג איך עס זײ! מיט אַן אַנדערן װאָלט איך דען אַרײַנגעלאָזט זיך אין אַזעלכע רײד? (צום קװאַרטיראַנטס חבֿר.) איך װאָלט אַ בעלן געװען זען, איר זאָלט זײַן אַ ייִד, און ענדיקן גימנאַזיע מיט אַ גאָלדענער מעדאַל, און נישט אַרײַן אין אוניװערסיטעט, און האָבן צו טאָן מיט דאַנטיסטן און מיט נאַדזיראַטעלעס און מיט סטאָלאָנאַטשאַלניקעס און מיט נאָך אַזעלכע שװאַרצע יאָר!

שניאורסאָן: (צו שפּיראָן.) װאָס־זשע װאָלט געװען?

דװיד שפּיראָ: װאָלט איר געפֿילט דעם טעם, װאָס הײסט שטיפֿקינד, און װאָס הײסט זײַן אין גלות, נע־ונד, גרױס איטלעכן אין די אױגן… עך־עך־עך, איװאַן איװאַנאָװיטש! איר מעגט זיך טאַקע איבערנעמען מיט אײַערע לײַט, װאָס באַקלאָגן זיך אױף אונדז, ייִדן, און װאַרפֿן אונדז אױס אַלערלײ חטאָים, זאָגן אױף אונדז, אַז מיר זײַנען בלוטצאַפּערס, אַז מיר זױגן אײַער בלוט. כאַ־כאַ! נישטאָ װער ס'זאָל לאַכן! מיר זײַנען דאָס די בלוטצאַפּערס בײַ דער װעלט! (אַלע מאָל מיט מער היץ.) מיר, װאָס פֿאַרנעמען דעם לעצטן אָרט, װאָס זײַנען נידעריקער פֿון נידעריק ― איך װײס? ציטערן פֿאַר אַ פֿליג, ― זײַנען מיר דאָס אײַערע גזלנים! אײַערע בלוטפֿרעסער!… נײן! די אמתע בלוטצאַפּערס, אױב איר װילט װיסן, ― דאָס זײַט איר, איר, קריסטן! יאָ. איך זאָג עס אײַך גאַנץ אָפֿנטלעך, אין די אױגן: איר ― איך מײן נישט אײַך, איך מײן דאָס גאַנצע רוסישע פֿאָלק ― איר זײַט אַ בלוטדורשטיק פֿאָלק, איר פֿאַרשטײט צי נײן!…

איװאַנאָװ: (צו שפּיראָן, מיט אײַנגעהאַלטענער אױפֿרעגונג.) מיר דאַכט, אַז דאָס איז שױן אַ ביסל צו שאַרף געזאָגט. פֿון װאַנען זײַט איר דאָס אַזױ קלאָר אין קריסטן? פֿון װען אָן קענט איר דאָס אַזױ דאָס רוסישע פֿאָלק?

דװיד שפּיראָ: פֿון װאַנען איך בין אַזױ קלאָר ― דאָס איז אַ באַזונדערע זאַך. איך בין, דאַנקען גאָט, קלאָר אומעטום. נאָר מיר דאַכט זיך, אַז דאָס דאָזיקע פֿרעגן בײַ מיר האָבן באַדאַרפֿט זײ (װײַזט אױף שניאורסאָנען, װאָס גילט אַלס איװאַנאָװ.) נישט איר. (איװאַנאָװ װיל ענטפֿערן. שניאורסאָן טוט זיך מיט אים אַ קוק־איבער. איװאַנאָװ בלײַבט שטיל, פֿאַררײכערט נאָך אַ פּאַפּיראָס. דװיד שפּיראָ רעדט װײַטער, װענדט זיך צו שניאורסאָנען.) אָט נעמט, למשל, אָט דאָס אָ: איר באַשולדיקט אונדז, אַז מיר באַנוצן אײַער בלוט אין אונדזערע מצות, אַז עס קומט פּסח…

שׂרה שפּיראָ: (אין דער לופֿט, האַלב ייִדיש, האַלב לשון־קודש.) טאָמער װײסטו, צו װאָס דאַרף מען דברן פֿון דעם אומגליק?

דװיד שפּיראָ: (צום װײַב, אױף ייִדיש.) אפֿשר װעל איך גײן בײַ דיר לערנען זיך, װאָס און װי אַזױ צו רײדן?

בעטי: (אױף רוסיש.) פּאַפּאַ! די מאַמע האָט רעכט ― דאָס איז נישט קײן טעמע צוליב מײַנע אימעניעס.

דװיד שפּיראָ: (צו דער טאָכטער, אױך אױף רוסיש.) װאָס איז שײך יאָ אימענינעס, נישט אימענינעס? גײ האָרך, װאָס אין שטאָט טוט זיך מיטן נײַעם פּעקל, װאָס מיר, ייִדן, האָבן אױף זיך! עס קאָכט די גאַנצע בערזע מיטן קריסטלעכן קינד, װאָס מע האָט געפֿונען אַנומלטן אַ געהרגעטן און אַ צעשטאָכענעם דאָ, אױף דער ייִדישער גאַס!

שׂרה שפּיראָ: (אױף ייִדיש.) געהרגעט און צעשטאָכן זאָלן זײ דיר װערן פֿון גאָט, רבונו־של־עולם! (אױף רוסיש.) ס'איז גאָר נישט כּדאַי אַקעגן נאַכט אַפֿילו צו דערמאָנען אַזאַ פּאַסקודסטװע… (דערזעט סיאָמקען, װי ער שטײט, צונױפֿגעלײגט די הענטלעך, און הערט זיך אײַן מיט גרױס אינטערעס צום שמועס.) דו קלײנער װעװריק, דו דאַרפֿסט אױך הערן, אַז מע רעדט פֿון אַזאַ מיאוסקײט? גײ בעסער צו דײַנע אוראָקן. דער אױפֿדערנאַכט איז נאָך גענוג גרױס! (סיאָמקע גײט אָפּ צו זיך אָן חשק.)

דװיד שפּיראָ: (באַרויִקט זיך נישט.) עס קאָכט, עס קאָכט די שטאָט מיט דעם דאָזיקן מיאוסן עסק! די גאַנצע לופֿט איז אָנגעפֿילט מיט שׂינאה, און סע שמעקט מיט פּאָגראָם…

איװאַנאָװ: (צו שפּיראָן.) אײַך חלומען זיך נאָר פּאָגראָמען…

דװיד שפּיראָ: מיר חלומען זיך פּאָגראָמען דערפֿאַר, װײַל איך האָב שױן איבערגעלעבט צװײ, איר פֿאַרשטײט צי נײן! און איך זאָל נישט קענען איװאַן איװאַנאָװיטשן, װי אַזױ זײ קוקן דערױף, װאָלט איך עס נישט גערעדט פֿאַר זײ אין די אױגן. ס'איז דאָך טאַקע נאָר אַ האַרצװײטיק, אַז אין הײַנטיקער צײַט, אין דער צײַט פֿון חכמה און װיסנשאַפֿט, פֿון עלעקטריע, טעלעפֿאָן, גראַמאָפֿאָן, עראָפּלאַן, סינעמאַטאָגראַף און נאָך אַזעלכע זאַכן, זאָלן מענטשן גלײבן אין אַזעלכע װילדע בבֿא־מעשׂיות, אַז ס'איז פֿאַראַן בײַ אונדז, װי זײ זאָגן, אַזאַ סעקטע, װאָס באַנוצט בלוט!…

איװאַנאָװ: סעקטעס און סעקטאַנטן זײַנען פֿאַראַן אומעטום, בײַ אַלע פֿעלקער…

שניאורסאָן: (מיט היץ, צו איװאַנאָװן.) נאָר נישט בײַ ייִדן! אױסגעשלאָסן!

בעטי: כאַ־כאַ־כאַ־כאַ! כאַ־כאַ־כאַ־כאַ־כאַ־כאַ! (װערט צעגאַנגען פֿון געלעכטער.)

דװיד שפּיראָ: זי איז זײער גערעכט, װאָס זי לאַכט. אַז איר האָט זיך פֿאַרביטן מיט די טענות. ער, דער ייִד (װײַזט אױף איװאַנאָװן.) װיל האָבן, אַז בײַ אונדז זײַנען, װי אומעטום, פֿאַראַן סעקטעס און סעקטאַנטן, און זײ, דער קריסט (װײַזט אױף שניאורסאָנען.) לײקענען אָפּ, אַז בײַ ייִדן, הײסט עס, זײַנען קײן סעקטעס נישט פֿאַראַן. הײַנט װי אַזױ זאָל מען נישט לאַכן? (בײדע חבֿרים כאַפּן זיך, הערן פֿאַרשעמט.)

איװאַנאָװ: (װיל זיך פֿאַרענטפֿערן.) איך האָב נישט געזאָגט, אַז בײַ אײַך… בײַ אונדז מײן איך, זײַנען פֿאַראַן סעקטאַנטן. איך האָב נאָר געזאָגט, אַז מיר… מײן איך, אַז זײ, די קריסטן הײסט עס (װײַזט אױפֿן חבֿר.) מעגן גלײבן, אַז בײַ אײַך… בײַ אונדז מײן איך, זײַנען יאָ פֿאַראַן סעקטאַנטן…

דװיד שפּיראָ: (צו קײנעם נישט.) זעט נאָר בעסער, װי דער פּלאָנטעט: (װײַזט אױף איװאַנאָװן.)„בײַ אײַך ― בײַ אונדז, בײַ אונדז ― בײַ אײַך“…

שניאורסאָן: (װיל צערײַבן און פֿאַרגלעטן, רעדט צו זײן חבֿר.) דער הער שפּיראָ האָט פֿולקום רעכט. דיר, אַלס ייִד, װאָלט געמעגט אָנשטײן װיסן, אַז די בבֿא־מעשׂה פֿון סעקטעס און סעקטאַנטן, װאָס נוצן מענטשנבלוט, איז אַן אַלטע מעשׂה פֿון פֿאַרצײַטן. דו, אַלס ייִד, װאָלסט געמעגט צו װיסן, אַז דעם זעלבן בילבול האָט מען אַמאָל, מיט אַ סך יאָרן פֿריִער, באַשולדיקט אונדז, קריסטן, אַז מיר קױלן פֿרעמדע קינדער און באַנוצן זײער בלוט צו הײליקע צװעקן…

דװיד שפּיראָ: (שלאָגט אים איבער.) װײס איך! װאָס פֿאַר אַ ייִד איז ער? אױך מיר אַ ייִד! נישטאָ װער ס'זאָל לאַכן, כאַ־כאַ! שױן אײן מאָל אַ ייִד! איר װעט מיר גלײבן, צי נײן? עס מאַכט זיך צײַטן, װאָס עס גלײבט זיך גאָרנישט, אַז ער איז אַ ייִד, און נאָך אַ שניאורסאָן דערצו! און װײסט איר, װאָס נאָך איך װעל אײַך זאָגן, איװאַן איװאַנאָװיטש? האָט קײן פֿאַראיבל נישט, נאָר איך מוז אײַך זאָגן אָפֿנטלעך, אַז איר זײַט שױן מער ייִד פֿון אים. אַ סך מער ― איך זאָל האָבן די ברכות! זאָגט אײַך װאָס איר װילט, נאָר בײַ אײַך איז פֿאַראַן עפּעס אַזעלכעס, אַזױנס… (מאַכט מיט די פֿינגער.) איר פֿאַרשטײט צי נײן, אַ ניצוץ פֿון אַ ייִדן… אַ נשמה, אַ ייִדישע נשמה…

שניאורסאָן: (לאַכט.) אַזױ גאָר? אײַער װײַב געפֿינט, אַז אױף מיר זיצט אַ ייִדישער קאָפּ, און איר זאָגט, אַז איך האָב אַ ייִדישע נשמה. איר װעט שױן אָט באַלד אױסטראַכטן אױף מיר אַ בילבול, אַז איך בין גאָר אינגאַנצן אַ ייִד… (אַלע צעלאַכן זיך. עס דערהערט זיך אַ קלונג.)

שׂרה שפּיראָ: (צופֿרידן, װאָס סע האָט איבערגעשלאָגן דעם דאָזיקן שמועס.) אָ, עס גײען געסט! סיאָמקע, װוּ ביסטו ערגעץ? (קוקט זיך אַרום.) סיאָמקע!

דװיד שפּיראָ: (צום װײַב.) האָסט פֿאַרגעסן, אַז דו האָסט אים נאָר־װאָס דורכגעטריבן? (סיאָמקע דערהערט, אַז מע רופֿט אים, קומט צו לױפֿן.)

סיאָמקע: װאָס איז?

שׂרה שפּיראָ: גײ, סיאָמעניו, מע קלינגט! (סיאָמקע לױפֿט אַראָפּ.)

דװיד שפּיראָ: (צום װײַב, אױף ייִדיש.) װאָס איז ער בײַ דיר, װאָלט איך געװאָלט װיסן ― אַ לאַקײ, צי אַ שװײצאַר? (צו שניאורסאָנען אױף רוסיש.) אַ לאָװקע יונגאַטש אונדזער זונדל! און לערנען לערנט ער ― לאָז אײַך שױן אײַער חבֿר זאָגן… (אין דעם קומט צו לױפֿן סיאָמקע מיט אַ גדולה.)

סיאָמקע: (הױך.) בעטיס חבֿרטאָרינס ― אַ גאַנצע כאַליאַסטרע! (דװיד שפּיראָ רײַסט איבער דעם שמועס. בעטי לױפֿט אַקעגן די אַרײַנגעקומענע חבֿרטעס, אַ שטיק פֿינף־זעקס מײדלעך, שילערינס, אַלע אָנגעטאָן, װי גימנאַזיסטקעס, אין גרינע קלײדלעך, שװאַרצע פֿאַרטעכלעך און װײַסע שפּיצן־קראַגנס מיט מאַנזשעטלעך. בעטי צעקושט זיך מיט זײ, פֿירט זײ צו און שטעלט זײ פֿאָר פֿריִער פֿאַר די עלטערן.)

בעטי: מײַנע חבֿרטעס, מײַנע עלטערן. (דערנאָך צום קװאַרטיראַנט מיטן חבֿר.) הער איװאַנאָװ, הער שניאורסאָן ― זײַט באַקאַנט. (די מײדלעך גײען צו אײנציקװײַז, מאַכן קניקסן.)

דװיד שפּיראָ: זיצט, פֿאַר װאָס זיצט איר נישט? (טוט אַ װוּנק צום װײַב, זי זאָל זײ אױפֿנעמען.)

שׂרה שפּיראָ: (טראָגט זײ אונטער שטולן.) זיצט, פֿאַר װאָס זיצט איר נישט? (די מײדלעך מאַכן נאָך אַ מאָל צו קניקסן, זעצן זיך אױס. אין דער זעלבער צײַט דערהערט זיך נאָך אַ קלונג. סיאָמקע לױפֿט עפֿענען און קומט אַרױף װידער מיט אַ שׂימחה.)

סיאָמקע: נאָך דרײַ געסט: צװײ סטודענטן און אײנער אַזױ אַ מענטש! (אַלע לאַכן.)

דװיד שפּיראָ: װי יענער פּױלישער, װאָס האָט געזאָגט: „איך האָב געזען פֿאָרן צװײ ייִדן מיט אַ ליטװאַק“… (צו דער טאָכטער.) װער זאָל דאָס זײַן?

בעטי: דאָס זײַנען די סטודענטן גרינסבערג און פֿראַטקין, װאָס איך האָב מיך מיט זײ באַקענט בײַ מײַנער אַ חבֿרטע אױף אימענינעס. און דער דריטער, הורװיטש ― דער איז אַ געװעזענער עקסטערן, הײַנט אַ לערער. (אין דער צײַט, װאָס דאָ װערט גערעדט, הערט זיך פֿון יענער זײַט טיר אַ הוסטערײַ און אַ קלאַפּערײַ פֿון קאַלאָשן, װאָס מע טוט אױס אין פֿאָדער־צימער. דערנאָך באַװײַזן זיך דרײַ פּאַרשױנען: צװײ אין נײַע סטודענטישע אוניפֿאָרמס; אײנער פֿון זײ, גרינסבערג , איז טשאַקענדיק אױסגעפּוצט, מיט גאָלד באַלײגטע אַרבל און קאָלנער, מיט אַ שפּאַגע, זעט אױס, װי אַן אָפֿיציר. דער דריטער, הורװיטש ― אין אַ גרױען פּידזשאַק מיט אַ ברײטן שװאַרצן שניפּס אױפֿן האַלדז. ― בעטי קומט זײ אַקעגן. אַלע דרײַ באַגריסן זי זײער פֿײַערלעך. די צװײ סטודענטן טראָגן איר אונטער בלומען.)

גרינסבערג: (אַ קלאַפּ אַ פֿוס אָן אַ פֿוס.) אימעיו טשעסט פּאָזדראַװיטимею честь поздравить: איך האָב דעם כּבֿוד צו גראַטולירן!

פֿראַטקין: פּאָזדראַװליאַיוПоздравляю: איך גראַטוליר!

הורװיטש: (אױף ייִדיש.) מזל־טובֿ! און אַ גוט יום־טובֿ אײַך!

בעטי: (באַדאַנקט, שטעלט זײ פֿאָר פֿריִער פֿאַר אירע עלטערן אײנציקװײַז.) סטודענט גרינסבערג, סטודענט פֿראַטקין, הער הורװיטש. דער (װײַזט אױף הורװיטשן.)רעדט נישט קײן אַנדער שפּראַך, אַחוץ ייִדיש.

דװיד שפּיראָ: ער איז זײער גערעכט. מיר האָבן נישט מיט אונדזער לשון װאָס צו שעמען זיך. (בעטי פֿירט זײ צו דערװײַל צו שניאורסאָנען מיט איװאַנאָװן, דערנאָך שטעלט זי זײ פֿאָר פֿאַר אירע חבֿרטעס, װעלכע שטאַטן אָפּ נאָך אַ מאָל צו קניקסן. די שטימונג װערט יום־טובֿדיק. דװיד שפּיראָ טוט אַ װוּנק צום װײַב, זי זאָל אױפֿנעמען די געסט.) זיצט, פֿאַר װאָס זיצט איר נישט?

שׂרה שפּיראָ: (טראָגט זײ אונטער שטולן.) זיצט, פֿאַר װאָס זיצט איר נישט? (די געסט באַדאַנקען.)

גרינסבערג: פּאָקאָרנאָ בלאַגאָדאַריוПокорно благодарю: אַ דאַנק!

פֿראַטקין: מערסיMerci: אַ דאַנק, מאַדאַם!

הורװיטש: (ייִדיש.) אַ שײנעם דאַנק אײַך, מומעניו!

דװיד שפּיראָ: (רײַבט אַ האַנט אָן אַ האַנט.) זײער אָנגעלײגטע געסט! איך האָב ליב יונגעלײַט. מאַלאַדיאָזשмолодёжь: יוגנט! יונג בלוט! (צו הורװיטשן.) אײַער נאָמען איז, דאַכט מיר, אױב איך האָב קײן טעות נישט, הורװיטש? פֿון װאָסערע הורװיטשעס זײַט איר?

הורװיטש: פֿון די אמתע הורװיטשעס, פֿון די פּינסקער הורװיטשעס.

דװיד שפּיראָ: אַזױ? קען איך דאָך אײַך. אײַער זײדע איז געװען, אױב איך האָב קײן טעות נישט, אַ…

הורװיטש: אַ שמשׂ אין שול, און מײַן טאַטע איז אַ מלמד. (עס װערט אַ געלעכטער.)

דװיד שפּיראָ: (פֿילט זיך קאָנפֿוזעדיק, געפֿינט זיך אָבער באַלד.) נו־יאָ. װאָס איז דער געלעכטער? אַ שמשׂ איז גאָרנישט אַזאַ חרפּה. יגִיעַ כַּפֶּיךָ, זאָגט ער, כּי תֹאכֵל. יעדער האָט זיך זײַן טועכץ. און אַ מלמד איז אַװדאי קײן בזיון נישט. (צו הורװיטש.) אַ סימן, אַז אײַער טאַטע קאָן לערנען.

הורװיטש: דװקא נישט. ער איז אַ דרדקי־מלמד, לערנט ייִדישע קינדער עבֿרי.

דװיד שפּיראָ: נו־יאָ. דאָס איז אױך אַ זאַך ― אױסלערנען קינדער דאַװנען. (װיל צערײַבן דעם שמועס, װענדט זיך צום װײַב.) אפֿשר װאָלסטו זיך מטריח געװען, מײַן װײַב, אױף אַ טשיקאַװעס אַ קוק טאָן דאָרט צום סאַמאָװאַר, אים אײַנרױמען אַ סוד אױפֿן אױער, ער זאָל פֿאַרזידן, ― װעלן מיר מכבד זײַן די ליבע געסט, ראשית־חכמה, מיט טײ, און דערנאָך װעלן מיר נעמען עפּעס אין מױל אַרײַן און טרינקען מיט זײ לחײם לכּבֿוד אונדזער אימעניניצע, װאָרעם אַז גאָט האָט געהאָלפֿן אַזאַ יום־טובֿ, מיר האָבן דערלעבט, אונדזער טאָכטער איז אַלט געװאָרן, ברוך־השם, אַזױ גרױס, װי…

שׂרה שפּיראָ: (גרײט צו גײן אין קיך אַרײַן, שלאָגט איבער דעם מאַן.) צו װאָס איבעריקע רײד? װער פֿרעגט דיך, װיפֿל זי איז אַלט? װער שלעפּט דיך בײַ דער צונג, האָסטו געהערט אַ ביסל?!

דװיד שפּיראָ: (צום װײַב.) װאָס האָסטו מורא, ס'װעט איר שאַטן צום שידוך? צי דו ציטערסט פֿאַר אַ גוט אױג?

שׂרה שפּיראָ: שאַטן נישט שאַטן ― נאָר למאַי זאָל אַ מענטש האָבן אַ טבֿע רײדן אַזעלכע זאַכן, װאָס קײנער פֿרעגט אים נישט? (גײט אָפּ, מיטגערופֿן סיאָמקען, ער זאָל איר העלפֿן אין דער קיך.)

דװיד שפּיראָ: (צו אַלעמען.) אָט האָסטו דיר! אַ ייִדענע בלײַבט אַ ייִדענע, זי מעג זײַן די גרעסטע חכמה אין דער װעלט! די װײַבער ― ס'זאָל אײַך צו קײן חרפּה נישט זײַן, באַרישנעס, –– האָבן אין זיך אַלע מאָל אױבערשפּיצלעך. בײַ מיר איז אַן אָפֿענער זעקס־און־זעכציק. איך בין אַ שפּיראָ, און די שפּיראָס װײסן נישט פֿון קײן חכמות. איך גײ מיט דעם גאַנג, אַז מיטן אמת קאָן מען אױסגײן די גאַנצע װעלט… הערט זשע אױס, רבותים, װאָס איך װעל אײַך זאָגן. (נעמט אַרום די טאָכטער.) איר קוקט אָן אָט דאָס מײדל, אָט די באַרישנע מײן איך? בערטאַ דאַװידאָװנאַ שפּיראָ רופֿט מען זי. זאָלט איר װיסן זײַן אַלע, אַז הײַנטיקן טאָג איז איר געװאָרן למזל פּונקט נײַנצן יאָר! (צעקושט זיך מיט איר.)

אַלע: נײַנצן יאָד? (יונגװאַרג הײבן זיך אױף פֿון די ערטער, גײען צו בעטין און גראַטולירן זי נאָך אַ מאָל, רופֿן אױס יעדער באַזונדער.) נײַנצן יאָר! (אין דעם קומט אָן שׂרה מיטן סאַמאָװאַר. סיאָמקע טראָגט איר נאָך אַ גרױסע טאַץ מיט טײגעשיר.)

שׂרה שפּיראָ: זאָגט כאָטש: „ביז הונדערט און צװאַנציק“, האָסטו געהערט אַ ביסל?!

בעטי: הונדערט און צװאַנציק װעט זײַן, מאַמאָטשקאַ, אַ ביסל צו פֿיל, האָב איך מורא… (צו די אױפֿגעשטאַנענע געסט.) נו, גאָספּאָדאַ? צום טיש, צום טײ טרינקען!

דװיד שפּיראָ: (ברײט און גאַסטפֿרײַנדלעך.) צום טיש, מײַנע ליבע געסט, צום טיש! זיצט, פֿאַר װאָס זיצט איר נישט?

שׂרה שפּיראָ: (שטעלט יעדן אַ שטול.) זיצט, פֿאַר װאָס זיצט איר נישט? (אַלע זעצן זיך אױס, די מײדלעך אױך. סיאָמקע זעצט זיך אױך צום טיש.)

דװיד שפּיראָ: (זעצט זיך אַלײן אױך אַװעק גאַנץ אױבנאָן.) אָט אַזױ האָב איך אײַך ליב! איצט נעמט און װאַרפֿט אַרײַן צוקער, און טרינקט טײ, און עסט אײַנגעמאַכטס, אָט שטײט. (צום װײַב.) שׂרה! גיב אײַנגעמאַכטס! (צו די געסט.) און דערצײלט, װאָס הערט זיך עפּעס נײַס אױף דער גרױסער װעלט? איך מײן בײַ אײַך, איר פֿאַרשטײט צי נײן, אין אוניװערסיטעט. װער איז אַרײַן? װער איז אַרױס? װער האָט זיך געשמדט? און װער האַלט בײַ שמדן זיך? (מישט מיטן לעפֿעלע אין גלאָז, זיפֿצט.) איך װײס נישט, װי אַזױ איר. איך, אַז איך רײד פֿון משומדים, און איבערהױפּט פֿון די, װאָס שמדן זיך צוליבן אוניװערסיטעט, קאָכט זיך אױף אין מיר דאָס גאַנצע בלוט און איך װער מלא־גזלן!

שׂרה שפּיראָ: (נאָכדעם װי זי האָט אױסגעטײלט אַלעמען טײ און אײַנגעמאַכטס, זעצט זיך אַװעק אַ ביסל אָן אַ זײַט, צונױפֿגעלײגט די הענט אױפֿן האַרצן.) װאָס דאַרפֿסטו זיך אָפּעסן דאָס האַרץ פֿאַר יעדער זאַך? לאָזן זײ זײַן, דװיד, פֿאַר דיר די כּפּרה!

הורװיטש: (טרינקט טײ.) אָ־מן!

גרינסבערג: (צו שפּיראָן.) װאָס זײַט איר דאָס עפּעס, פּאַני שפּיראָ, אַזױ אױפֿגעטראָגן אױף זײ? באַרעכנט אײַך נאָר פֿריִער אַקוראַט, גײט אַרײַן אין זײער לאַגע, און דערנאָך װעט איר זײ באַשולדיקן…

דװיד שפּיראָ: נעבעך! געפֿעלט אײַך דאָס רחמנות, װאָס מע לײגט דאָ אױף זײ? מענטשן שפּײַט מען אין פּנים אַרײַן, מע טראַכט צו פֿון זײערט װעגן זשערעבעס, מיט צרות, מיט שלעק, מיט מכּות־מצרים, –– װאָלטן זײ, דאַכט מיר, באַדאַרפֿט אַ שפּײַ טאָן אױפֿן גאַנצן אוניװערסיטעט מיט אַלעם מיט אַנאַנדער? נײן! גײט מען אַװעק צום כאַם, און מע פֿאַלט אים צו די פֿיס, מע קושט אים אין הענטל אַרײַן און מע קױפֿט זיך אײַן צו אים אין ייִחוס!

הורװיטש: (צו שפּיראָן.) בראַװאָ! איר האָט אַרױסגעריסן דאָס, װאָס בײַ מיר איז געלעגן אױף דער צונג. (נעמט זיך צום לעקעך מיטן שאָקאָלאַד.)

דװיד שפּיראָ: װאָס דען? איך בין אַ שפּיראָ, איר פֿאַרשטײט צי נײן! די שפּיראָס האָבן אין זיך הײס בלוט, װאָס גײט זײ בירושה פֿון די סלאַװיטער! (צו הורװיטשן.) איר, פּאַני הורװיטש, װײסט דאָך יאָ, װער די סלאַװיטער זײַנען געװען! (מיט היץ.) די, װאָס זײַנען געגאַנגען אױף קידוש־השם סקװאָז סטראָיсквозь строй: אַדורכלױפֿן דעם סטרױ, זיך געלאָזט קנוטעװען ― און נישט פֿאַרלױרן זײער שטאָלץ פֿאַר די כאַמעס!…

איװאַנאָװ: (רױט פֿון אױפֿרעגונג.) אַלצדינג פֿײַן. נאָר צו װאָס אַזעלכע שאַרפֿע װערטער, װי „כאַם“? קײן אַנדער נאָמען האָט איר שױן נישט פֿאַר… פֿאַר די קריסטן?

דװיד שפּיראָ: װאָס קאָנט איר דאָ אַזױ נישט לײַדן, אַז איך זאָג „כאַם“?

שׂרה שפּיראָ: (צום מאַן, אױף ייִדיש.) שניאורסאָן איז דען נישט גערעכט? צו װאָס אַזעלכע דיבורים, אַז סע זיצט אַן ערל? (װײַזט מיט די אױגן אױף שניאורסאָנען, װאָס גילט אַלס איװאַנאָװ.)

גרינבערג: (צו דװיד שפּיראָן.) גוט, לאָמיר אָננעמען, אַז איר זײַט גערעכט, פּאַני שפּיראָ. װאָס זשע זאָלן זײ אָבער טאָן, אָט די איבערגעבליבענע פֿון יענער זײַט טיר?

פֿראַטקין: (צו גרינסבערגן.) װאָס זאָלן זײ טאָן? װוּ שטײט דאָס, אַז זײ דאַרפֿן דװקא זײַן דאָקטױרים? אָדער אַדװאָקאַטן? אָדער אינזשענירן?

הורװיטש: (װישט אױס די ליפּן, שטעלט זיך אַװעק, רעדט שאַרף.) שטיװל זאָלן זײ נײען! װאַסער זאָלן זײ טראָגן! פּריקאַזטשיקעס זאָלן זײ זײַן! אַבי נישט קײן משומדים! (זעצט זיך אַװעק, נעמט זיך צו די ניסלעך.)

דװיד שפּיראָ: (צום קװאַרטיראַנט. װײַזט אױף פֿראַטקינען און אױף הורװיטשן.) איר הערט װערטער? לערנט זיך פֿון זײ, װי צו זײַן אַ ייִד! אױך יונגעלײַט, און אױך סטודענטן, און שטעלן זיך נישט אײַן, אַזױ װי איר, פֿאַר עשׂון…

איװאַנאָװ: (צו שפּיראָן.) פֿאַר װעמען זאָגט איר?

דװיד שפּיראָ: פֿאַר עשׂון. איר װײסט נישט, װער עשׂו איז?… (צום עולם.) איך האָב גאָר פֿאַרגעסן צו דערקלערן, אַז אונדזער ליבער שכן (װײַזט אױף איװאַנאָװן.) פֿאַרשטײט נעבעך נישט אַ װאָרט ייִדיש. „עשׂו“ איז בײַ אים תּרגום־לשון… מײנט איר אפֿשר, אַז ער איז, חלילה, אַן אַבי װער? סך־הכּל איז ער אַ שניאורסאָן, פֿון די אמתע שניאורסאָנס, איר פֿאַרשטײט צי נײן, פֿון די ליובאַװיטשער…

הורװיטש: (איבערראַשט.) און פֿאַרשטײט נישט קײן ייִדיש? װי קאָן עס זײַן?! (קנאַקט ניסלעך.)

דװיד שפּיראָ: נו, זעט איר דאָך!

בעטי: (פֿאַרענטפֿערט דעם קװאַרטיראַנט.) אַ מענטש איז אױסגעװאַקסן אין אַ רוסישער שטאָט, צװישן קריסטן, ― װאָס איז דער װוּנדער?

דװיד שפּיראָ: אַ תּירוץ איז דאָס אַפֿילו אַ שװאַכער! פֿונדעסטװעגן, הערט איר, פֿונעם אמת אַװעקגײן קאָן מען נישט. זײַן שבֿח דאַרף מען אים זאָגן אין די אױגן. איך בין זיכער פֿאַר אים, װי פֿאַר זיך אַלײן, אַז אױסבײַטן דאָס רענדל ― דאָס פֿאַר קײן געלט נישט! אַ ייִדישע נשמה, איר פֿאַרשטײט צי נײן, איז אײַך גאָרנישט אָפּצושאַצן; אָט נעמט למשל, טאַקע אים אַלײן, אונדזער ליבן קװאַרטיראַנט מײן איך, זאָל ער מיר הונדערט מאָל מוחל זײַן: װעלכעס האַלט אים אָפּ, אַ שטײגער, פֿון צו שמדן זיך? (צײלט אױף די פֿינגער.) אַז קײן טאַטע־מאַמע האָט דאָס נישט. ייִדיש רײדן קאָן דאָס נישט. דאַװנען –– נישט אַ לעק. נו, פֿרעגט זיך אַ קשיא: װעלכער גוט־יאָר צװינגט אים, ער זאָל זיך האַלטן אָן זײַן ייִדישקײט, און נאָך אַזױ אױסגעריסן װערן, װי ער װערט אױסגעריסן? (צײלט װידער אױף די פֿינגער.) אין אוניװערסיטעט נישט אַרײַן, כאָטש ער האָט אַ גאָלדענע מעדאַל. קײן פּראַװאָזשיטעלסטװע נישטאָ. אין אוטשאַסטאָק װערט ער געשלעפּט, ברוך־השם, כּמעט אַלע צװײ װאָכן, און האָט פֿון די גױים ― עס מעג זײ אָנגײן כאָטש האַלב!

הורװיטש: (הױך.) אָ־מן! (קנאַקט ניסלעך.)

איװאַנאָװ: (אין דער צײַט, װאָס דװיד שפּיראָ רעדט, קוקט ער זיך איבער עטלעכע מאָל מיט זײַן חבֿר שניאורסאָן. בײדע שמײכלען. צום עולם.) מאָלט אײַך, ס'איז נישט אַזױ שרעקלעך, װי דער הער שפּיראָ װעט אײַך דערצײלן. נאָר לאָז שױן זײַן אַפֿילו אַזױ ― איז װאָס? דאָס אַלײן, װאָס איך האָב עס נישט געטאָן, גיט מיר נאָך נישט קײן רעכט, איך זאָל װאַרפֿן אַ שטײן אין דעם, װאָס מוז דאָס טאָן…

גרינסבערג: (צו שניאורסאָנען.) בראַװאָ, שניאורסאָן, בראַװאָ!

דװיד שפּיראָ: (צו גרינסבערגן, אױפֿגעבראַכט.) װאָס בראַװאָ? װער בראַװאָ? אױף אײַך, פּאַני גינצבורג, איז מיר גלאַט אַ חידוש, איר זאָלט זיך אָננעמען די דאָזיקע זײַט! איר זײַט דאָך עפּעס אַ גינצבורג, און קומט אַרױס אַװדאי פֿון די אמתע גינצבורגס…

גרינסבערג: (צו דװיד שפּיראָן.) װאָסער גינצבורג? מײַן נאָמען איז גאָר גרינסבערג, נישט גינצבורג… (צום איבעריקן עולם.) אַװדאי איז שניאורסאָן גערעכט, װאָס ער זאָגט, אַז מיר טאָרן נישט װאַרפֿן קײן שטײן אין די, װאָס מוזן דאָס טאָן. און אַז זײ מוזן דאָס טאָן ― דאָס איז דאָך, דאַכט מיר, קלאָר פֿאַר אַלעמען! גײט נאָר אַרײַן אין זײער לאַגע, אין דער לאַגע פֿון יונגע מענטשן, פֿאַר װעמען עס עפֿנט זיך אַ גרױסע, אַ פֿרײַע, אַ ליכטיקע װעלט, ― זאָלן זײ זיך אָפּשטעלן צוליב אַ נאַרישקײט?…

בעטי: (אָנגעצונדן.) צוליב אַ נאַרישקײט זאָגט איר? מפֿקיר זײַן דאָס אײגענע פֿאָלק צוליב אַ קאַריערע ― הײסט בײַ אײַך אַ נאַרישקײט? פֿאַרלײקענען אַלצדינג, װאָס אַ מענטשן איז נאָענט און טײַער: אי טאַטע־מאַמע, אי זײַן אָפּשטאַם, אי זײַן אַלט פֿאָלק ― הײסט בײַ אײַך אַ נאַרישקײט? (מיט הײסער פֿאַראַכטונג.) איך פֿאַרשטײ גלאַט נישט, װי קאָן עס אַ מענטש, װאָס פֿאַרמאָגט אין זיך כאָטש אַ טראָפּן ערנגעפֿיל, אַריבערלױפֿן בײַ הײַנטיקע צײַטן פֿון די שװאַכע צו די שטאַרקע, פֿון די געיאָגטע צו די יעגערס, פֿון די געפּײַניקטע צו די פּײַניקער? אַ מענטש, װאָס טוט אָפּ אַזאַ מיאוסע זאַך צוליב זײַנע אײגענע קלײניטשקע אינטערעסן, איז נישט מער װי אַ טרוס, אַ רענעגאַט, אַ פֿאַררעטער!…

הורװיטש: (אַפּלאָדירט דער ערשטער.) בראַװאָ!

אַלע: (אַפּלאָדירן, אױסער דער פֿאַרשעמטער גרינסבערג און איװאַנאָװ; די מײדלעך אַפּלאָדירן אױך.) בראַװאָ! בראַװאָ!

בעטי: (אַ צעהיצטע, אַ פֿאַררױטלטע, פֿאַרנײגט זיך אין אַ שפּאַס.) מערסי!

דװיד שפּיראָ: (שטײט אױף, קושט די טאָכטער אין שטערן, צום עולם, מיט גדלות.) אָט אַזױ רעדט אַ מײדל, װאָס קומט אַרױס פֿון די אמתע שפּיראָס, פֿון די סלאַװיטער, איר פֿאַרשטײט צי נײן!…

שׂרה שפּיראָ: (װערט שיִער צעגאַנגען פֿאַר תּענוג. רעדט שטיל.) מיר פֿאַר איר קאָפּ!

איװאַנאָװ: (צו בעטין.) בערטאַ דאַװידאָװנאַ, אַנטשולדיקט. און װי איז, צום בײַשפּיל, אַז אײנער בײַט איבער זײַן גלױבן נישט צוליב אַזאַ אינטערעס, װי אַרײַן אין אוניװערסיטעט, נאָר צוליב אַן אַנדער זאַך. װעלן מיר זאָגן, צום בײַשפּיל, אַ קריסט האָט זיך פֿאַרליבט אין אַ ייִדיש מײדל… (טרעפֿט זיך נישט װילנדיק מיט שניאורסאָנס אױגן, קערט זיך אָפּ פֿון אים.) נו־יאָ. עס קאָן זיך דאָך טרעפֿן אַזעלכס…

הורװיטש: ס'זאָל זיך אַזױ נישט טרעפֿן, װי עס טרעפֿט זיך! (שײלט אַ מאַראַנץ.)

איװאַנאָװ: אַלזאָ, איז ער פֿאַרליבט, זאָג איך, אינעם מײדל, און דאָס מײדל האָט זיך פֿאַרליבט אין אים און גײט איבער אין זײַן גלױבן, ― נו, װי איז דעמאָלט?

בעטי: (שאַרף און גאָרנישט לאַנג געטראַכט.) איז זי אַ פֿאַררעטערין!

אַלע: (אױסער גרינסבערג.) בראַװאָ! בראַװאָ!

דװיד שפּיראָ: (שטײט װידער אױף, טריומפֿירנד.) װאָס זשע? מיט אַ שפּיראָ װיל ער זיך אױסטענהן, כאַ־כאַ!

שניאורסאָן: (הײבט זיך פּלוצעם אױף.) אַנטשולדיקט, מײַנע הערן. איך, אַלס קריסט, האָב די גאַנצע צײַט זיך נישט אַרײַנגעמישט אין אײַער געשפּרעך, װײַל דאָ איז גערעדט געװאָרן װעגן אַ זאַך, װאָס איז מיר, אײגנטלעך, פֿרעמד. איצט װיל איך מיר דערלױבן נאָר אײן באַמערקונג. בערטאַ דאַװידאָװנאַ האַלט זיך פֿעסט, אַז אַ ייִדיש מײדל, װאָס טוט אָפּ אַזאַ זאַך, װײַל זי איז פֿאַרליבט אין אַ קריסט, איז אַ פֿאַררעטערין. װיל איך צוגעבן, אַז אױסער דעם, איז דאָס גלאַט נישט נאַטירלעך און נישט פּראַקטיש אױך, װאָרעם… (קוקט אױפֿן חבֿר, אינטאָנירט די װערטער.) בלוט בלײַבט בלוט! דאָס, װאָס איז אײַנגעזױגן געװאָרן מיט דער מוטערס מילך, קאָן נישט אָפּגעװישט אָדער אױסגעװעבט װערן! און זײַט זיכער, אַז בײַ דער ערשטער געלעגנהײט, בײַ דעם ערשטן צעקריגן זיך, װעט איר דער שטאַרק־פֿאַרליבטער קריסט (קוקט אױפֿן חבֿר אינקװיזיטאָריש) דערמאָנען איר אָפּשטאַם…

הורװיטש: און װעט זיך נישט פֿױלן מכבד זײַן זי מיטן שײנעם נאָמען „זשידאָװקאַ“. (עסט דעם מאַראַנץ.)

איװאַנאָװ: (אױפֿגעבראַכט, אַלערלײ קאָלירן.) דאָס קאָן נאָר געמאָלט זײַן אָדער גאָר בײַ אַ גרױסן מערזאַװעץмерзавец: ממזר, אָדער גאָר בײַ אַ גרױסן שיכּור!…

הורװיטש: װאָס בײַם ניכטערן אױף דער לונג, איז בײַם שיכּורן אױף דער צונג…

דװיד שפּיראָ: ס'איז דיר אַן אַנטיק מיט די צװײ! (װײַזט אױפֿן קװאַרטיראַנט און אױף זײַן חבֿר.) אָט האָט איר אַ גױ, אַ דרײַגאָרנדיקן איװאַן, איװאַן איװאַנאָװיטש איװאַנאָװ, איז ער פֿאַר ייִדן, װי איר זעט, שטאָל און אײַזן; און דער ייִד שניאורסאָן, פֿון די אמתע, פֿון די ליובאַװיטשער שניאורסאָנס ― אַקוראַט פֿאַרקערט! אַן אָפּגעטאָנענע זאַך! אַ כּישוף!…

הורװיטש: (װישט די הענט.) משיחס צײַטן! (אַלע באַטראַכטן, קוקן זיך אײַן אין די צװײ חבֿרים. בײדע, שניאורסאָן און איװאַנאָװ, פֿילן זיך שטאַרק מטושטש. ― עס הערט זיך אַ שאַרפֿער קלונג. סיאָמקע כאַפּט זיך אױף, לאָזט זיך לױפֿן, פֿאַרטשעפּעט זיך בײַ אַ שטול און פֿאַלט.)

הורװיטש: אָט האָב איך אײַך געבראַכט. און אָט ליגט עס! (עס װערט אַ געלעכטער.)

שׂרה שפּיראָ: (אױפֿגעכאַפּט, אַ פּליעסק מיט די הענט, צו סיאָמקען.) אַ גוטן זעץ געטאָן? זײער רעכט! אַ מיצװה! פֿלי נישט, װי אַ משוגען קעלבל! (לאָזט זיך צו סיאָמקען.)

דװיד שפּיראָ: (לאָזט זיך אױך צו סיאָמקען.) חלילה נישט אױסגעלונקען אַ פֿוס? (צום װײַב.) װאָס יאָגסטו אַרום דאָס קינד אַ גאַנצן אױפֿדערנאַכט, טאָ הין, טאָ הער?

שׂרה שפּיראָ: װער יאָגט אים? ער יאָגט זיך אַלײן! דערהערט ער אַ קלונג, לױפֿט ער הענדום־פּענדום! (הײבט אױף סיאָמקען פֿון דער ערד.) נישט אַ זעץ געטאָן זיך אין ערגעץ?

סיאָמקע: (אױפֿגעשטאַנען, פֿאַרשעמט.) גאָרנישט, גאָרנישט.

הורװיטש: איך האָב געװוּסט פֿריִער, אַז גאָרנישט.

שׂרה שפּיראָ: דאַנקען גאָט, װאָס גאָרנישט. (סיאָמקע לאָזט זיך צו דער טיר שױן נישט אַזױ ראַשיק, הינקט צו אַ ביסל.)

הורװיטש: (צו שׂרהן.)אַ געראָטענער בחורל בײַ אײַך.

שׂרה שפּיראָ: מיר זאָל זײַן פֿאַר אים!

דװיד שפּיראָ: (גײט צוריק אױף זײַן אָרט.) נאָר װאָס האָט זי געזאָגט: „אַ מיצװה, זײער רעכט“ ― און איצט איז שױן „מיר זאָל זײַן“! עך, װײַבער, װײַבער! נישט אומזיסט פֿאַרגלײַכן זײ אונדזערע חכמים צו „קָאקֵי חִיװָרָא“ ― צו װײַסע גענדז…

סיאָמקע: (אַרײַנגעקומען צוריק אַ פֿאַרסאַפּעטער, װי אַלע מאָל. הינקט שױן נישט.) נאָך אַ גאַסט ― קעצעלע! (זעצט זיך אַװעק צוריק אױף זײַן אָרט.)

דװיד שפּיראָ: (פֿאַרקרימט זיך, קראַצט זיך אין קאָפּ, שטאַרק אומצופֿרידן.) קעצעלע? ויבֿוא המן ― מאַכט רש″י: דער רוח האָט אים געבראַכט צו טראָגן!…

שׂרה שפּיראָ: װאָס האָסטו צום ייִדן? װאָס ער איז אַ קבצן?

דװיד שפּיראָ: אַ קבצן בין איך דיר מוחל. ער איז אַ שלימזל. (צו די געסט.) איר האָט נאָך אױף אײַער לעבן אַזאַ שלימזל נישט געזען. און נישט גענוג ער איז אַ שלימזל, זעט ער אַלצדינג אַרום זיך נאָך מער שלימזלדיק, װי סע איז! (עס קוסט אַרײַן קעצעלע פֿון פֿאָדער־צימער אַן אױסגעטאָנער. אױף אים איז אַ שבתדיקע קאַפּאָטע, אַ װײַס העמד, נאָר דאָס פּנים אױסגעשמירט אין טינט און די הענט אײַנגעטונקען אין טינט. דװיד שפּיראָ װענדט זיך צו אים גאַסטפֿרײַנדלעך.) ברוך־הבא אַ ייִד! אַן אָנגעלײגטער גאַסט! (שטעלט אים פֿאָר פֿאַר די געסט.) דאָס איז הער קאַץ, אונדזערער אַ שכן און אַ בערזיאַנער, איר פֿאַרשטײט צי נײן, דרײט זיך בײַ דער בערזע הײסט עס, און איז נישט שװה־בשװה מיט דער פּאָליציע… (קעצעלע פֿאַרנײגט זיך צום עולם, שמײכלט.) געװען אַמאָל אונדזערער גאָר אַ נאָענטער שכן, געװױנט אָט דאָ טאַקע, אונטער אונדז, נישט הײַנט געדאַכט… איך זאָג: „נישט הײַנט געדאַכט“, װײַל אַלע מאָל פֿלעגט צוליב אים בײַ אונדז זײַן אָבלאַװעס… (צו קעצעלען.) זיצט, פּאַני קאַץ, פֿאַר װאָס זיצט איר נישט?

שׂרה שפּיראָ: (טראָגט אים צו אַ שטול.) זיצט, פֿאַר װאָס זיצט איר נישט?

קעצעלע: אַ דאַנק, איך קאָן באַשטײן. (זעצט זיך, באַטראַכט די געסט, װאָס רײדן דערװײַל צװישן זיך שטילערהײט.)

דװיד שפּיראָ: װאָס זשע הערט זיך עפּעס, פּאַני קאַץ? װי גײט עס מיט אײַער פּראַװאָזשיטעלסטװע? (װײַזט אים אױפֿן טײ, װאָס שׂרה האָט אים אונטערגעטראָגן.) טרינקט אַ גלעזל טײ. פֿאַר װאָס טרינקט איר נישט?

שׂרה שפּיראָ: טרינקט, פֿאַר װאָס טרינקט איר נישט? (רוקט אים צו דעם צוקער.)

קעצעלע: אַ דאַנק, כ'האָב שױן געטרונקען. (נעמט זיך צום טײ טרינקען מיט גרױס חשק, דרײט מיטן לעפֿעלע. צום בעל־הבית.) װעגן מײַן פּראַװאָזשיטעלסטװע װילט איר װיסן? איך האָב שױן אַ נײַע האָב איך, איך בין שױן הײַנט אַ טינטן־מאַכער בין איך, איך מאַך טינט מאַך איך. (װײַזט די הענט, װאָס זײַנען אײַנגעטונקען אין טינט. דער גאַנצער עולם באַטראַכט זײַנע אױסגעשמירטע הענט.)

הורװיטש: נו, און איר פֿאַרקױפֿט טינט מסתּמא, אַזױ װי איך בין אַ זײגער־מאַכער און לערן „רוס“ מיט ייִדישע קינדער?

קעצעלע: װאָס דען? צוליב דער פּראַװאָזשיטעלסטװע רעכן איך זיך פֿאַר אַ טינטן־מאַכער רעכן איך זיך, און צוליב דער פּאָליציע מוז איך שטענדיק זײַן אױסגעשמירט אין טינט מוז איך זײַן.

דװיד שפּיראָ: (צו שניאורסאָנען, װאָס גילט אַלס איװאַנאָװ.) זעט איר? אײַער פּאָליציע! אײַערע פּראַװעס! איז דער אַ טינטן־מאַכער און האַנדלט אױף דער בערזע, און יענער (װײַזט אױף הורװיטשן.)איז אַ זײגער־מאַכער און רעפּעטירט קינדער אין גימנאַזיע! שװער צו זײַן אַ ייִד, האַ? (צו קעצעלען.) נו, און װאָס הערט זיך עפּעס גלאַט אַזױ אין שטאָט?

קעצעלע: אין שטאָט װאָס הערט זיך? עס הערט זיך נישט גוט הערט זיך עס! ס'איז חושך אין שטאָט, חושך־ואפֿלה!

דװיד שפּיראָ: דהײַנו? נעמט אַ ביסל אײַנגעמאַכטס, פֿאַר װאָס נעמט איר נישט?

שׂרה שפּיראָ: אײַנגעמאַכטס פֿאַר װאָס נעמט איר נישט? (רוקט אים צו אײַנגעמאַכטס.)

קעצעלע: אַ דאַנק, כ'האָב שױן גענומען. (נעמט זיך צום אײַנגעמאַכטס.) „דהײַנו“ פֿרעגט איר? איך רײד פֿונעם אומגליק רײד איך, פֿונעם געקױלעטן שגצל, װאָס מע האָט געפֿונען. זײ װילן אונדז מאַכן אַ פּאָגראָם װילן זײ. (בײַם װאָרט „פּאָגראָם“ שטעלט יונגװאַרג אױף מױל און אױערן, הערן זיך אײַן.) און אַ פּאָגראָם װעט שױן זיכער זײַן אַ פּאָגראָם.

הורװיטש: שױן לאַנג שטיל געװען!…

שׂרה שפּיראָ: (צו קעצעלען.) בײַסט אײַך אָפּ די צונג! למאַי זאָלט איר אױסלײגן?

קעצעלע: איך לײג נישט אױס. איך הער נאָר, װאָס מע רעדט הער איך. זײ װילן, די דיעלע זאָל זײַן פּסח זאָל זי זײַן, בכדי מע זאָל קאָנען מאַכן דעם פּאָגראָם אױף פּסח אַקוראַט.

דװיד שפּיראָ: אַקוראַט פּסח? און איר װײסט דאָס אַלצדינג?

קעצעלע: געװיס װײס איך! למאַי איך װײס, אַז זײ װילן צוציִען צו דער דיעלע נאָך מענטשן װילן זײ, עפּעס אײנעם אַ שניאורסאָן?

שניאורסאָן: (װאָס גילט אַלס איװאַנאָװ.) אײנעם אַ שניאורסאָן?

דװיד שפּיראָ: (צו קעצעלען.) װאָס פֿאַר אַ שניאורסאָן, אײגנטלעך, װיל מען דאָס צוציִען?

קעצעלע: די שניאורסאָנס קומען אַרױס, פֿאַרשטײט איר מיך, פֿון די ליובאַװיטשער שניאורסאָנס קומען זײ אַרױס.

דװיד שפּיראָ: פֿון װאַנען די שניאורסאָנס קומען אַרױס ― דאָס װײסן מיר אָן אײַך. איך פֿרעג װאָס פֿאַר אַ שײַכות האָט אַהער, צו דער דיעלע, יענער שניאורסאָן?

קעצעלע: װאָס פֿאַר אַ שײַכות ― װײס איך נישט. נאָר איך װײס, אַז מע װיל צוציִען אַ שניאורסאָן װיל מען. עס פֿעלט זײ, פֿאַרשטײט איר מיך, צום רומל אַ צדיק פֿעלט זײ, װײַל דער צדיק, זאָגן זײ, נעמט צונױף דאָס בלוט פֿון אַלע געקױלעטע גױיִשע קינדער און צעטײלט דאָס די ייִדן פֿון דער גאַנצער װעלט אױף פּסח צעטײלט ער עס, און אַזױ װי די שניאורסאָנס קומען אַרױס פֿון די צדיקים, דעריבער זוכן זײ אַ שניאורסאָן זוכן זײ. האָט איר עס צעקײַט? (דאָס גאַנצע יונגװאַרג, און אַפֿילו סיאָמקע בתוכם, הערט זיך אײַן מיט גרױס שפּאַנונג אין קעצעלעס געשפּרעך. אױף זײערע געזיכטער זעט זיך אַרױס אַ געפֿיל פֿון עקל. שׂרה שפּיראָ שפּײַט אױס אױף אַ זײַט. קײנער קאָן קײן װאָרט נישט אַרױסרײדן. נאָר אײן איװאַנאָװ, װאָס גילט אַלס שניאורסאָן, כאַפּט זיך אַרױס מיט אַ װאָרט.)

איװאַנאָװ: (צו קעצעלען. װאָס זשע גראָד שניאורסאָן? נישטאָ דען מער בײַ אײַך, איך מײן בײַ אונדז, קײן אַנדערע „צאַדיקעס“?

הורװיטש: (אױף איװאַנאָװ.) אָט דער ייִד רעדט לשון־קודש, װי אַן עכטער פֿאָניע: „צאַדיקעס“!

דװיד שפּיראָ: (צום עולם.) אונדזער קװאַרטיראַנט װעט אײַך אַביסל אַרױסבאַװײַזן זײַן לומדות! פֿרעגט אים בחרם, װאָס איז דאָס אַזעלכס „צאַדיקעס“! (װײַזט אױפֿן קװאַרטיראַנט, װעלכער איז געבליבן אַ ביסל פֿאַרשעמט.) אָט האָט איר אײַך אַ שניאורסאָן! (דער גאַנצער עולם לאַכט. נאָר אײן קעצעלע שטױנט, קוקט זיך אײַן אין איװאַנאָװ, װאָס גילט אַלס שניאורסאָן, מיט אַלע אױגן.)

קעצעלע: (צו שפּיראָן.) אָט דער איז דען אַ שניאורסאָן אָט דער?

דװיד שפּיראָ: נו־יאָ, אַ שניאורסאָן. איר זײַט ערשט געװױר געװאָרן?

קעצעלע: טאַקע אַן אמתער שניאורסאָן?

דװיד שפּיראָ: פֿון די אמתע, פֿון די ליובאַװיטשער שניאורסאָנס.

קעצעלע: (זופּט אױס דאָס לעצטע ביסל טײ און װישט אױס דאָס פֿאַרװאַקסענע פּנים.) אױב אַזױ, בין איך אים נישט מקנא בין איך אים!

דװיד שפּיראָ: יאָ־נו! (באַװײַזט אױפֿן קװאַרטיראַנט.) װאָס זאָגט איר אױף דעם צדיק שניאורסאָן?

הורװיטש: פֿון די למד־װאָװ צדיקים, װאָס אױף זײ שטײט די װעלט! (דער עולם לאַכט, און דער קװאַרטיראַנט איװאַנאָװ אױך בתוכם.)

שׂרה שפּיראָ: (שטײט אױף.) דװיד! טאָמער װאָלט שױן געװען גענוג צדיקים מיט שניאורסאָנס, האָסטו געהערט אַ ביסל! דו װאָלסט זיך בעסער מטריח געװען אין קעלער אַרײַן אױסזוכן דעם װײַן, װאָס דו האָסט צוגעגרײט צו דער טאָכטערס אימענינעס, און איך װעל דערװײַל גרײטן צום טיש, ― דער עולם קער שױן אַװדאי װעלן עפּעס נעמען אין מױל אַרײַן!

דװיד שפּיראָ: (כאַפּט זיך אױף.) אָך! בײַ מיר האָסטו געפּועלט! קײן טאַנץ, זאָגט מען, גײט נישט פֿאַרן עסן. זײער פֿײַן! דו גרײט צום טיש, און איך װעל זיך אַראָפּלאָזן אין קעלער אַרײַן נאָך דעם ביסל משקה –– אָן דעם איז אַ שׂימחה קײן שׂימחה נישט. „ויין ישׂמה“ ― שטײט בײַ אונדז געשריבן. (צו קעצעלען.) זײַט זשע מוחל, פּאַני קאַץ, מיט מיר אין קעלער אַרײַן, איך װעל אײַך מכבד זײַן מיטן לעמפּל, דאָס הײסט, איר װעט מיר צולײַכטן, און איך װעל זוכן. עס דאַרף דאָרט זײַן אַ פּאָר פֿלעשלעך װײַן, פֿאַרבליבן נאָך פֿון פֿאַראַיאָרן פּסח, צוליב די אימעניעס. אָבער װײַן! שױן אײן מאָל װײַן! מן האָדום האָדום הזה… (גײט אָפּ מיט קעצעלען דורך דער קיכטיר אין קעלער אַרײַן. אַלע שטײען אױף.)

שׂרה שפּיראָ: (צו דער טאָכטער, רױמענדיק פֿונעם טיש.) בעטיטשקע? טאָמער װאָלסטו אַרײַנרופֿן די נעמט צו זיך אױף אַ װײַלע, ביז איך װעל דאָ צונעמען פֿון טיש און צוגרײטן אַלץ, װאָס מע דאַרף? ס'איז מעגלעך?

בעטי: (צו דער מוטער.) פֿאַר װאָס נישט מעגלעך? (צו די געסט, מיט שפּאַסעדיקער פֿײַערלעכקײט.) איך האָב די ערע אײַנצולאַדן מײַנע הױכגעשעצטע געסט צו זיך, אין מײַנע אַפּאַרטאַמענטן! (מאַכט אַ באַװעגונג פֿון אַ פּרינצעסין. ― פּאָרלעכװײַז, רײדנדיק צװישן זיך, גײט יונגװאַרג אָפּ מיט בעטין דורך דער זײַטיקער טיר. סיאָמקע מאַכט פֿאַר זײ אַ װאַרע, פֿאַרנײגט זיך פֿאַר יעדן פּאָרל הומאָריסטיש, דערנאָך גײט ער צו צו דער מוטער.)

סיאָמקע: זאָל איך דיר אפֿשר העלפֿן, מאַמע?

שׂרה שפּיראָ: (אָפּגערױמט פֿונעם טיש, לײגט אַ װײַס טישטעך, און אױפֿן טישטעך –– צוריק דאָס געשיר.) װעסטו, חלילה, נישט אָנטאָן קײן שאָדן? שטעל בעסער צונױף די שטולן אַרום טיש. (סיאָמקע נעמט זיך צו דער אַרבעט זײער פֿליסיק.) אָט אַזױ, האָב איך דיך ליב! אָט אַזױ, ביסטו אַ װױל ייִנגעלע! אַצינד קום מיט מיר, מײַן קינד, אין קיך אַרײַן. װעסט מיר העלפֿן דאָרט איבערװישן דאָס געפֿעס. האָסט דאָך ליב העלפֿן דער מאַמע ― זי איז אײן מענטש אַלײן… (גײט אָפּ אין קיך. סיאָמקע, מיט גרױס צופֿרידנקײט –– נאָך איר; גײענדיק הינטער דער מוטערס פּלײצע, כאַפּט ער אַ טענצל, ― אַ האַלבע מינוט בלײַבט די סצענע לײדיק. עס קומט אַרױס פֿון איר צימער בעטי, נאָך איר ― איװאַנאָװ, װאָס גילט אַלס שניאורסאָן. בעטי זעצט זיך אַװעק אױף דער קאַנאַפּע, װאָס נעבן דער ראַמפּע. איװאַנאָװ –– נעבן איר.)

איװאַנאָװ: בערטאַ דאַװידאָװנאַ! איר האָט מיר געװאָלט עפּעס זאָגן?

בעטי: (מיניעט זיך, קװענקלט זיך, דערנאָך אַנטשליסט זי זיך.) איך האָב צו אײַך אַ ביטע…

איװאַנאָװ: (דערפֿרײט.) איר? צו מיר? אַ ביטע?…

בעטי: אַ גרױסע ביטע! נאָר גיט מיר אײַער האַנט, אַז איר װעט זיך נישט געפֿינען באַלײדיקט.

איװאַנאָװ: (דערשראָקן.) פֿון אײַך באַלײדיקט? (גיט איר די האַנט.) אָט האָט איר מײַן ערן־װאָרט!

בעטי: (קװענקלט זיך נאָך.) איך האָב אײַך געװאָלט בעטן… אַז אָט דאָס אָ… (װײַזט אים אױפֿן בראַסלעטל.) זאָלט איר בײַ מיר נעמען צוריק… (זי טוט אױס דאָס בראַסלעטל.) איך װיל… איך דאַרף… איך מוז עס אײַך אָפּגעבן צוריק…

איװאַנאָװ: (העכט איבערראַשט.) פֿאַר װאָס צוריק? איר װילט נישט מײַן פּרעזענט? אָדער איך האָב אײַך דערמיט באַלײדיקט?…

בעטי: זאָל גאָט היטן! פֿאַרקערט! איך דאַנק אײַך זײער! און דער פּרעזענט אײַערער איז בײַ מיר זײער־זײער אָנגעלײגט!… איר װײסט דאָך אַלײן גאַנץ גוט, אַז ס'האָט מיך גערירט… אײַער פּרעזענט איז בײַ מיר טײַער…

איװאַנאָװ: נאָר װאָס דען?

בעטי: נאָר… ס'איז מיר נישט אָנגענעם פֿאַר… פֿאַר… נו, פֿאַר מײַנע עלטערן… (מיט אַ געבעט־פּנים.) איך בעט אײַך, הער שניאורסאָן, איך בעט אײַך, נעמט עס צו, באַהאַלט עס אױף אַן אַנדערש מאָל… אפֿשר אױף שפּעטער… (גיט אים אין האַנט אַרײַן דאָס בראַסלעטל.)

איװאַנאָװ: (נעמט עס מאַשינאַל, האַלט איר האַנט פֿעסט.) אױף װען ― אױף שפּעטער?

בעטי: (װיל אַװעקנעמען איר האַנט.) אױף נאָכדעם, נאָך אַלע עקזאַמענס… איך האָב דאָך אײַך געזאָגט, אַז איצט װײס איך נישט… (רײַסט זיך.) לאָזט מיך, הער שניאורסאָן! איצט לאָזט מיך אָפּ! דאָרט זיצן מײַנע חבֿרטעס… ס'איז נישט שײן…

איװאַנאָװ: (לאָזט נישט אַרױס איר האַנט.) נײן! בערטאַ דאַװידאָװנאַ, דאָס װעט זײַן צו שפּעט פֿאַר מיר… צו לאַנג צו װאַרטן! איך קאָן נישט װאַרטן מער… איך האָב נאָך הײַנט געקליבן זיך… הײַנט איז אַ געלעגנהײט, אײַערע אימענינעס, האָב איך געװאָלט רײדן מיט אײַערע עלטערן…

בעטי: (כאַפּט זיך אױף, איר האַנט איז נאָך אַלץ אין זײַנע הענט.) זאָל אײַך גאָט היטן! הײַנט נישט! פֿאַר קײן פֿאַל נישט!… איר הערט? פֿאַר קײן פֿאַל נישט!

איװאַנאָװ: (לאָזט נישט אָפּ איר האַנט.) װען דען? בערטאַ דאַװידאָװנאַ, װען דען? זאָגט מיר, גיט מיר האָפֿענונג!…

בעטי: איך װײס נישט… איך װײס אַלײן נישט… איך האָב דאָך אײַך געזאָגט, אַז שפּעטער, נאָכן עקזאַמען, נאָך אַלע עקזאַמענס… (רײַסט זיך.) לאָזט מיך אָפּ ― עס קאָן אָנקומען עמעצער…

איװאַנאָװ: געדענקט זשע ― איך האָב אײַער װאָרט. (דריקט איר די האַנט, לאָזט זי אָפּ. זי לױפֿט אַװעק, װערט פֿאַרשװוּנדן. ― איװאַנאָװ שטײט אױף, װישט זיך דעם שװײס, שפּאַנט אַ פּאָר מאָל הין און צוריק פֿאַרטראַכט, שטעלט זיך אָפּ. אין דעם קומט אָן פֿון דער זעלבער טיר, װוּ בעטי איז נאָר װאָס פֿאַרשװוּנדן געװאָרן, שניאורסאָן, װאָס גילט אַלס איװאַנאָװ, זעט, װי דער חבֿר שטײט פֿאַרטראַכט, לײגט אַרױף פֿון הינטן די האַנט אױף זײַן חבֿרס פּלײצע. יענער קערט זיך אום האַלב צו אים מיטן פּנים.)

שניאורסאָן: װאָס איז מיט דיך, װאַניאַ? װאָס שטײסטו אַזױ פֿאַרטראַכט? שװער צו זײַן אַ ייִד?…

איװאַנאָװ: פּוסטיאַקי!

שניאורסאָן: (פֿאַרקוקט אים אין די אױגן.) האָסט נאָך נישט קײן חרטה?

איװאַנאָװ: חרטה?…

שניאורסאָן: איך מוז דיר מאַכן אַ באַמערקונג, װאַניאַ, אַז דו ביסט נאָך נישט פֿולקום שטאַרק אין דײַן ייִדישער ראָל… הײַנט, צום בײַשפּיל, האָסטו געשפּילט זײער שלעכט. האָסט זיך געהאַלטן, װי אַ קאַליקע! עטלעכע מאָל שיִער־שיִער נישט אַרױסגעגעבן זיך. שלעכט געשפּילט, אָט־װראַ־טי־טעל־נאָотвратительно: מיגלדיק! (נעמט אַרױס אַ פּאַפּיראָס, גיט איװאַנאָװן אױך אַ פּאַפּיראָס.) מיט אײנעם װאָרט, ס'איז דיר הײַנט נישט געגאַנגען, זײַ זיך מודה.

איװאַנאָװ: (נעמט בײַ אים דעם פּאַפּיראָס.) יאָ, טשאָרט װאָזמי! הײַנט איז מיר נישט געגאַנגען.

שניאורסאָן: װאָס איז די מעשׂה? אפֿשר איבער דעם, װאָס בערטאַ דאַװידאָװנאַ איז הײַנט אַן אימעניניצאַ? (פֿאַרקוקט אים אין די אױגן.)

איװאַנאָװ: (קוקט אים אָן.) װאָס געהער זיך אָן אַהער בערטאַ דאַװידאָװנאַ?

שניאורסאָן: אָ! זי געהער זיך שטאַרק אָן אַהער! דו מײנסט, אַ פּנים, אַז איך װײס נישט, װאָס דאָ קומט פֿאָר?

איװאַנאָװ: (קוקט אים אָן שאַרף.) װאָס װײסטו? װאָס קומט פֿאָר?

שניאורסאָן: איך װײס שױן אַלצדינג!… זעץ דיך קאָרשט אָט דאָ. (זעצט זיך אַװעק אױף דער קאַנאַפּע. שניאורסאָן פֿאַררײכערט, גיט דעם חבֿר פֿאַררײכערן.) הער, װיל דיך עפּעס פֿרעגן אַ זאַך. נאָר איך װעל דיך בעטן, זאָלסט מיר ענטפֿערן אױפֿריכטיק און זאָגן דעם גאַנצן אמת.

איװאַנאָװ: װאָס פֿאַר פֿאָררעדעס? (בײדע זײַנען אומרויִק.)

שניאורסאָן: זאָג מיר נאָר, װאַניאַ, װי קומט צו בערטאַ דאַװידאָװנאַ אָט דאָס בראַסלעטל מיט בריליאַנטן? די שפּיראָס פֿאַרמאָגן קױם אױף דירה־געלט ― נישט אױף בריליאַנטן.

איװאַנאָװ: צו װאָס פֿרעגסטו דאָס? און װאָס גײט עס אָן דיך?

שניאורסאָן: עס גײט מיך אָן דערפֿאַר, װײַל… װײַל איך װעל נישט דערלאָזן, ס'זאָל גײן אַזױ װײַט…

איװאַנאָװ: (איבערראַשט.) דו װעסט נישט דערלאָזן?

שניאורסאָן: (פֿעסט.) יאָ, איך! איך קאָן עס נישט דערלאָזן!… (שטיל, נאָר מיט פֿײַער.) דערױף האָבן מיר דען זיך געביטן מיט די נעמען, פֿאַרפֿירט דעם דאָזיקן נאַרישן מאַסקאַראַד, דאָס דאָזיקע ייִנגלשע שפּיל אין ייִד און קריסט, בכדי דו זאָלסט פֿאַרפֿירן אַ ייִדיש מײדל?…

איװאַנאָװ: (שפּרינגט אױף פֿון אָרט.) זײַ פֿאָרזיכטיק, הערשקאָ!…

שניאורסאָן: (אױך אױפֿגעשטאַנען.) און דו זײַ נאָר נישט משוגע, װאַניושקאַ!… (נעמט אים פֿאַר אַ האַנט.) למאַי זאָלן מיר זיך היצן?

איװאַנאָװ: דאָס היצסטו זיך, נישט איך.

שניאורסאָן: לאָמיר בעסער שמועסן געלאַסן. (זעצן זיך צוריק.) איך װײס, אַז דו ביסט נישט פֿעיִק צו טאָן אַ געמײנהײט… זאָג מיר אױף דײַן ערן־װאָרט: דו מײנסט דאָס טאַקע ערנסט?

איװאַנאָװ: ערנסטער קאָן שױן גאָרנישט זײַן!

שניאורסאָן: נו, און דאָס, װאָס זי איז אַ ייִדיש קינד, און דו ביסט, װי שפּיראָ האָט זיך אױסגעדריקט, אַ דרײַגאָרנדיקער איװאַן?

איװאַנאָװ: דאָס איז אַ טשעפּוכאַ!

שניאורסאָן: און דאָס, װאָס בערטאַ דאַװידאָװנאַ האָט דאָ ערשט מיט אַזאַ פֿײַער אַרױסגעזאָגט איר מײנונג װעגן שמד און װעגן רענעגאַטן ― דאָס איז בײַ דיר אױך אַ טשעפּוכאַ? װאָס װעסטו זאָגן דערױף?

איװאַנאָװ: אױב עס װעט נאָר גײן אין דעם, װעלן מיר זוכן אַן אַנדער אױסװעג…

שניאורסאָן: אַן אַנדער אױסװעג? צום בײַשפּיל, װאָס פֿאַר אַן אױסװעג? אפֿשר מײנסטו שױן פֿאַרבלײַבן אױף שטענדיק אין דײַן איצטיקער ראָל און שפּילן די קאָמעדיע פֿון אַ ייִדן אױף װײַטער? אױף שטענדיק?

איװאַנאָװ: עס קאָן זײער זײַן…

שניאורסאָן: איך שטעל מיר פֿאָר!… װי אַזױ רעכנסטו דאָס צו טאָן, װאָלט איך אַ בעלן געװען צו װיסן?…

איװאַנאָװ: דאָס געהער זיך שױן נישט אָן מיט דיר! פֿאַרלאָז זיך שױן אױף מיר.

שניאורסאָן: (װערט שױן גאָר אױפֿגערעגט.) אױף דיר זיך פֿאַרלאָזן? נײן! דאָס װעט נישט זײַן! זאָלסט נישט מײנען, װאַניאַ, אַז דאָס איז דיר אַ שפּילעכל! דאָ גײט אין דער ערע פֿון אַן אומשולדיק קינד, װאָס איז לײַכט צו פֿאַרפֿירן, איבעררײדן! איך זאָג דיר נאָכאַמאָל, אַז איך װעל נישט דערלאָזן. איך װעל צעשלאָגן אַלע דײַנע פּלענער! (בײדע װערן זײער אױפֿגערעגט.)

איװאַנאָװ: דו מײנסט דאָס ערנסט?

שניאורסאָן: ערנסטער קאָן שױן גאָרנישט זײַן!

איװאַנאָװ: װעסט אפֿשר מיך אַרױסגעבן פֿאַר ענדע מײַ, נאָך אײדער דאָס יאָר איז איבערגעלאָפֿן?

שניאורסאָן: אַז ס'װעט נײטיק זײַן, װעל איך טאָן אַלצדינג…

איװאַנאָװ: װעסט זײַן, הײסט עס, אַ פֿאַררעטער?

שניאורסאָן: רוף עס אָן, װי דו װילסט.

איװאַנאָװ: (מיט גיפֿט.) װי באַלד אַזױ, ביסטו דאָך טאַקע אַ…

שניאורסאָן: אַ װאָס?.. אַ װאָס בין איך? ― נו, זאָג שױן, זאָג שױן אָפּ דעם גאַנצן פּסוק!…

איװאַנאָװ: (כאַפּט זיך אױף אין העכסטער אױפֿרעגונג, שרײַט אױף אַ קול, דראָט מיטן קולאַק.) ברענג מיך נישט אַרױס, הערשקאָ!… (פֿאַרכאַפּט זיך, טוט אַ מאַך מיט דער האַנט, לאָזט זיך מיט ברײטע טריט צו דער זײַטיקער טיר, װאָס פֿירט צו זײַן צימער, און װערט פֿאַרשװוּנדן. ― פֿון דער טיר, װאָס פֿירט צו בעטין, באַװײַזט זיך װידער אַמאָל בעטי, בלײַבט ,שטײן אַ װײַלע, זעט, װי דער קװאַרטיראַנט איז אָפּגעלאָפֿן צו זיך, לױפֿט זי צו צו שניאורסאָנען, װאָס גילט אַלס איװאַנאָװ.)

בעטי: (דערשראָקן.) װאָס איז דאָ? איװאַן איװאַנאָװיטש, װאָס איז דאָ געשען? דאָ איז געװען שניאורסאָן ― װאָס איז ער אַנטלאָפֿן?

שניאורסאָן: (נאָך אױפֿגערעגט.) אײַער שניאורסאָן איז משוגע געװאָרן!

בעטי: איר האָט אײַך דאָ צעקריגט?

שניאורסאָן: (פֿלײַסט זיך שמײכלען.) צעאַמפּערט זיך, נישט צעקריגט.

בעטי: (זעצט זיך אַװעק, זעצט אים אַװעק נעבן זיך.) דערצײלט מיר, איװאַן איװאַנאָװיטש, איך בעט אײַך, דערצײלט מיר אַלצדינג, װאָס איז דאָ פֿאָרגעקומען? ער האָט אײַך מסתּמא עפּעס געזאָגט?… דערצײלט מיר ― איך פֿאָדער עס פֿון אײַך. איר הערט? איך פֿאָדער עס!

שניאורסאָן: בערטאַ דאַװידאָװנאַ, איך קאָן נישט.

בעטי: (קאַפּריזנע.) איך הײס!

שניאורסאָן: אַז ס'װעט קומען די נײטיקע צײַט, װעל איך עס אײַך אַלײן זאָגן.

בעטי: (אומגעדולדיק.) נײן. איר װעט מיר זאָגן באַלד. די מינוט. די רגע!

שניאורסאָן: בערטאַ דאַװידאָװנאַ, איך טאָר עס אײַך נישט זאָגן! איך בין געבונדן.. מיט אַ װאָרט…

בעטי: װאָס פֿאַר װערטער? װער געבונדן? איר רעדט מיט מיר פֿאַרשטעלט…

שניאורסאָן: אַז איר װעט מיר געבן אײַער האַנט, אַז איר װעט מיך אױסהערן רויִק, און אַז צװישן אונדז װעט דאָס בלײַבן, ― װעל איך מיט אײַך רײדן אַנדערש…

בעטי: (ציט אים אױס בײדע הענט.) אָט האָט איר מײַן האַנט!

שניאורסאָן: דאָס, װאָס איך האָב אײַך צו זאָגן, איז אַ הײליקער סוד, װאָס דאַרף נאָך נעמען אַ ביסל צײַט… אַ פּאָר חדשים… דעמאָלט װעט זיך עס דערקלערן אַלײן פֿון זיך… דערװײַל קאָן איך אײַך זאָגן אײנס ― און דאָס איז מײַן פֿליכט, ― װאָרעם איר זײַט מיר צו טײַער! איר זאָלט װיסן, אַז… (טאָקט אָפּ יעדעס װאָרט באַזונדער.) דאָס, װאָס מײַן חבֿר מײנט, קאָן עס נישט זײַן בשום־אופֿן אין דער װעלט און עס װעט נישט זײַן קײנמאָל!… איר הערט? קײנמאָל נישט!…

בעטי: (נעמט צו די הענט. דערשראָקן.) איך פֿאַרשטײ אײַך נישט, איװאַן איװאַנאָװיטש… װאָס הײסט עס?… איר רעדט האַלבע װערטער…

שניאורסאָן: איך רײד האַלבע װערטער. דאָס איז אמת. נאָר איך מײן, אַז איר פֿאַרשטײט מיך… און איך װיל, אַז איר זאָלט מיר גלײבן, איר זאָלט האָבן צו מיר צוטרױ, װי צו אַן אײגענעם… ברודער. אינגאַנצן דאָס אַרױסזאָגן קאָן איך נישט איצט. ס'איז נאָך נישט געקומען די צײַט… ענדע מײַ װעל איך עס אײַך קאָנען זאָגן…

בעטי: נאָך נישט געקומען די צײַט?… ענדע מײַ?… עפּעס רעדט איר אַ מאָדנע שפּראַך… מיט רעטענישן רעדט איר… איר פֿאַרטומלט מיך… איך בין אַזױ אױך אומגליקלעך, פֿאַרשאַפֿט איר מיר נאָך שמערצן… אַלע! אַלע! אַפֿילו איר אױך…

שניאורסאָן: עס טוט מיר װײ, בערטאַ דאַװידאָװנאַ, װאָס איך פֿאַרשאַף אײַך שמערצן. איך האָב מיט אײַך אַנדערש געװאָלט רײדן, פּראָסט און אָפֿנהאַרציק, אָן רעטענישן… (דאָס קול װיברירט, די אױגן ברענען.) קאָן איך נאָך איצט נישט. איך בעט אײַך דערװײַל, איר זאָלט מיר גלײבן! איך טאָר עס נישט, װײַל איך בין געבונדן… ביז אַ צײַט… ביז ענדע מײַ… ענדע מײַ װעל איך אײַך קאָנען דערצײלן אַלץ… אַלץ, װאָס דאָ איז פֿאָרגעקומען, אױפֿבינדן דעם פּלאָנטער, װאָס דאָ איז אַרױס… דעמאָלט װעל איך אײַך שױן קאָנען אױפֿדעקן אױך מײַן האַרץ און מײַנע געפֿילן צו אײַך, װאָס איך טראָג דערװײַל בײַ זיך טיף פֿאַרבאָרגן, כאָטש איך מײן, אַז איר װײסט זײ שױן פֿון לאַנג… איר דאַרפֿט עס װיסן… עס קאָן נישט זײַן, איר זאָלט עס נישט װיסן… (בעטי מיניעט זיך, װערט אַלערלײ פֿאַרבן.) װאָס איז מיט אײַך, בערטאַ דאַװידאָװנאַ?

בעטי: װי… װי קאָנט איר אַזעלכס רײדן? איר פֿאַרגעסט, אַז… אַז…

שניאורסאָן: איך װײס גאַנץ גוט, װאָס איך רײד. איך האָב קײן זאַך נישט פֿאַרגעסן…

בעטי: איר האָט פֿאַרגעסן דעם אָפּגרונט, װאָס צװישן אונדז…

שניאורסאָן: איך האָב נישט פֿאַרגעסן, בערטאַ דאַװידאָװנאַ, קײן זאַך. איך געדענק גאַנץ גוט, װער איר זײַט, און איך װײס, װער איך בין, און דאָך זאָג איך אײַך, אַז איך בין זיכער אין אונדזער בײדנס גליק… ס'װעט נישט זײַן פֿאַר אונדז קײן שטערונג, קײנער פֿון אונדז װעט נישט דאַרפֿן ברענגען קײן קרבן, קײנער פֿון אונדז װעט נישט דאַרפֿן ברעכן זײַן געװיסן… (מיט פֿײַער.) איר װעט זײַן מײַנע! קײנעמס נישט, נאָר מײַנע!…

בעטי: (אױפֿגעשטאַנען, כאַפּט זיך בײַם קאָפּ.) איך בין שױן גאָר צעמישט!.. איך פֿאַרשטײ נישט, װאָס דאָ טוט זיך… װאָס טוט זיך דאָ? איר מאַכט מיך משוגע!… (עס קומט אָן דװיד שפּיראָ פֿון קעלער מיט עטלעכע פֿלעשלעך װײַן אין בײדע הענט.)

דװיד שפּיראָ: (לעבעדיק.) דװיד המלך האָט געװוּסט, װאָס ער זאָגט: ויין ישׂמח ― װײַן מאַכט פֿרײלעך. װאָס איז דען אַ שׂימחה אָן װײַן? (עפֿנט אױף בעת־מעשׂה אַ פּאָר פֿלעשלעך מיט אַ קנאַק. װישט זיך די הענט. קוקט זיך אַרום.) װוּ איז ער, דער שלימזל, קעצעלע מײן איך? פֿאַרפֿאַלן געװאָרן דאָרטן אין קיך? (דערזעט נאָר די טאָכטער מיט שניאורסאָנען, װאָס גילט אַלס איװאַנאָװ.) נו, עולם, װוּ זײַט איר ערגעץ? (גײט צו נענטער צו דער טאָכטער, װאָס איז נאָך נישט געקומען צו זיך.) װוּ זײַנען זײ, אַלע דײַנע געסט? װוּ איז שניאורסאָן?

בעטי: (האַלב מיטן פּנים צום פֿאָטער, קוקט אַראָפּ.) שניאורסאָן האָט זיך צעקריגט מיט איװאַן איװאַנאָװיטשן.

שניאורסאָן: (טרעט אַרױס.) נישט צעקריגט, צעאַמפּערט זיך.

דװיד שפּיראָ: צעאַמפּערט זיך איז שענער? אַזעלכע גוטע פֿרײַנד? װי קומט דאָס? װוּ איז ער, אונדזער צעאַמפּערטער קװאַרטיראַנט?

בעטי: (װי פֿריִער.) ער איז ברוגז געװאָרן און איז אַװעק צו זיך.

דװיד שפּיראָ: ברוגז געװאָרן? איך האָב נישט ליב, אַז מע איז ברוגז! איך בין אַ שפּיראָ, און די שפּיראָס, איר פֿאַרשטײט צי נײן, האָבן פֿײַנט, אַז מע שפּילט זיך אין ברוגזלעך! אָט גײ איך, װעל איך אים אַראָפּברענגען אין אײן כּהרף־עין און מאַכן שלום. איך האָב ליב, איר פֿאַרשטײט צי נײן, אַז ס'איז שלום! איך הײס דװיד שפּיראָ!… (גײט אָפּ אין דער זײַטיקער טיר צום קװאַרטיראַנט, צום אמתן איװאַנאָװ, װאָס גילט אַלס שניאורסאָן. ― אין דעם קומט אָן פֿון דער קיך קעצעלע, און באַלד פֿון בעטיס צימער קומען אַרײַן פּאָרלעכװײַז יונגװאַרג. פֿון דער זײַטיקער טיר קומען אָן דװיד שפּיראָ מיטן קװאַרטיראַנט, דעם אמתן איװאַנאָװ, װאָס גילט אַלס שניאורסאָן. דװיד שפּיראָ פֿירט אים צו צו שניאורסאָנען, װעלכער גילט אַלס איװאַנאָװ.) אָט האָב איך אים געבראַכט, אונדזער ברוגזן דאַנטיסט. נו, גיט זיך די הענט, און שלום זאָל זײַן! אַזױ הײסט אײַך דװיד שפּיראָ, און אַ שפּיראָ אַז ער הײסט, דאַרף מען אים פֿאָלגן! (צו דער טאָכטער.) בעטי! װאָס שטײסטו, װי אַ מחותּנתטע פֿון חתנס צד? קום נאָר אַהער! העלף מיר מאַכן אַ שלום צװישן יעקבֿן מיט עשׂון, װאָס האָבן זיך צעקריגט פֿאַר דער בכורה.. נעם צונױף זײערע הענט אָט־אַזױ־אָ און לאָזן זײ זיך איבערבעטן!

בעטי: (נאָך צערודערט, שמײכלט איבער כּוח.) װאָס זײַנען זײ, קלײנע קינדער? (נעמט צונױף זײערע בײדנס הענט. בײדע חבֿרים קוקן נישט אײנס דאָס אַנדערע אין די אױגן, שמײכלען פֿאַרלעגן.)

הורװיטש: (קוקט אױף די בײדע.) זאָל מיך אַזױ װיסן אַ בײזע װעטשערע, אױב איך הײב אָן צו װיסן, װער פֿון די צװײ (װײַזט אױף בײדע חבֿרים.)איז דאָ דער יעקבֿ, און װער איז דער עשׂו? (עס װערט אַ געלעכטער.)

דװיד שפּיראָ: װאָס איז די נפֿקא־מינה? אַבי שלום. אױף שלום האַלט זיך אױף די װעלט. אַזױ שטײט געשריבן בײַ אונדז אין די הײליקע ספֿרים… (הײבט אױף די אױגן.) אַלע זײַנען שױן דאָ? און װוּ איז די בעל־הביתטע? (עס קומט אַן שׂרה שפּיראָ פֿון קיך מיט אַ גרױסער װאַזע איבערגעדעקט. נאָך איר גײט נאָך סיאָמקע מיט אַ טעצל מעסער און גאָפּלען.) מאַדאַם! דו ביסט אױך דאָ? ביסט געקומען צו דער רעכטער צײַט! נו, עולם, צום טיש, און לאָמיר אַקאָרשט נעמען צו ביסלעך משקה, אַזױ װי גאָט האָט געבאָטן. (פֿאַרנעמט דעם אױבנאָן, צעגיסט דעם װײַן אין די גלעזלעך. אַלע שטעלן זיך אױס אַרום טיש.) און לאָמיר טרינקען אַ כּוס לכּבֿוד די ליבע, טײַערע געסט, און לכּבֿוד דער אימעניניצע אונדזערער, װאָס איז הײַנט געװאָרן אַקוראַט נײַנצן יאָר. און אַז מיר האַלטן אין טרינקען (גיסט.) װעלן מיר שױן טרינקען פֿאַר כּל־ישׂראל און צוװינטשעװען, אַז יעקבֿ מיט עשׂון זאָלן זיך שױן קײנמאָל נישט קריגן און נישט אַמפּערן זיך… איך מײן נישט נאָר אָט די דאָזיקע (װײַזט אָן אױף די צװײ חבֿרים, װאָס שטײען בײַם טיש און בעטי צװישן זײ.)― איך מײן טאַקע די אמתע יעקבֿס, איר פֿאַרשטײט צי נײן, מיט די אמתע עשׂוס זאָלן לעבן צװישן זיך בשלום־ושלװה, ― און ס'זאָל װערן אױס פּראַװאָזשיטעלסטװעס, אױס דאַנטיסטן, אױס טינטן־מאַכערס, אױס סטאָלאָנאַטשאַלניקעס, װי אין פּסוק שטײט: וְגָר זְאֵב עִם כֶּבֶשׂ ― אַ װאָלף מיט אַ שעפֿעלע צוזאַמען… (הײבט אױף זײַן כּוס. אַלע נעמען זיך צו די גלעזלעך.) לחײם, ייִדן, לחײם!… (סע באַגעגנט זיך מיט די גלעזלעך.)

(אַ קאַבינעט בײַם רבֿ, רב לוי הײלפּערין. צװײ שאַפֿעס מיט ספֿרים, אײן שאַפֿקע אַ גלעזערנע, פֿון װאַנען עס זעען זיך אַרױס אַ זילבערן חנוכּה־לעמפּל, אַ קידוש־בעכער, אַ הדס, אַ געפֿלאָכטענע הבֿדלה. אױפֿן װאַנט, צװישן אַנדערע ייִדישע בילדער, אױך דאָס באַקאַנטע בילד פֿון דאָקטאָר הערצל. אױפֿן טיש אָפֿענע ספֿרים, ביכער, צײַטונגען, ייִדישע און רוסישע. בײַ דער װאַנט אַ שרײַבטיש. ― דער רבֿ, רב לוי הײלפּערין, קרובֿ צו פֿופֿציק, אַ שײנער ייִד, אַ זױבערער, אין אַ שװאַרצן לאַנגן סורדוט, אין אַ װײַס געפּרעסט העמד. אַ קלײן בערדל, אונטערגעהאַקטע פּאות, אַ הױכער װײַסער שטערן, אַ קלײן זײַדן יאַרמעלקעלע אױפֿן קאָפּ, װאָס פֿאַרלירט זיך אין די שײנע שװאַרצע, ערטערװײַז באַזילבערטע האָר. ער מאַכט דעם אײַנדרוק מער פֿון אַ מיושבֿדיקן אײראָפּעער, פֿון אַ בכּבֿודיקן גבֿיר אַ סוחר, און אַרום אים ― אַ רעדל בכּבֿודע ייִדן, אָנגעזעענע בעלי־בתּים פֿון שטאָט: גור־אַריה ― אַ הױכער, אַ טרוקענער. שערעשעװיצקי –– אַ נידעריקער, אַ געפּאַקטער, מיט אַן אָרדן אױף דער ברוסט. בערנשטײן, מאָנאַסעװיטש ― געגאָלטע בערד. ראַבינער קאַלװאַרסקי ― אַן אַלטער מאַן מיט צװײ אָרדנס. אַלע אין פֿראַקן, װײַסע שניפּסן, צילינדערס, זײערע פּנימער שײַנען. די אַלע, מיטן רבֿ און מיטן ראַבינער אין דער שפּיץ, זײַנען נאָר װאָס צוריקגעקומען פֿונעם גובערנאַטאָר, בײַ װעמען זײ זײַנען געװען אַלס דעפּוטאַציע.)

רב לוי הײלפּערין : (רעדט געלאַסן, געצײלטע װערטער.) לאָמיר האָפֿן, ייִדן, אַז דעם גובערנאַטאָרס װערטער װעלן מקוים װערן, און עס װעט, אם־ירצה־השם, זײַן שטיל, און אַז מיר װעלן זיך, מיט גאָטס הילף, באַגײן הײַנטיקן פּסח אָן אַ פּאָגראָם.

ראַבינער קאַלװאַרסקי: (צום רבֿ.) איר זײַט נאָך אין ספֿק, אַז ס'װעט זײַן שטיל? אַז נאַטשאַלסטװע װיל נישט, קאָנט איר שױן זיכער זײַן. איך האָב איבערגעלעבט נישט אײן פּאָגראָם, איז מיר שױן באַקענט די שטימונג נאָכן חוש־הריח.

גור־אַריה: װי באַלד דער גובערנאַטאָר האָט געזאָגט מיט דעם לשון: „בודטיע ספּאָקאָיניбудьте спокойны: זײַט רויִק!“ ― מעג מען שױן זײַן רויִק.

שערעשעװיצקי: זײער קאָרעקט! „פּריניאַטי מיעריприняты меры: גענומען מיטלען“ ― האָט ער געזאָגט. זײער קאָרעקט! זײער קאָרעקט!

בערנשטײן: „אי ניע װאָזבוזשדאַיטיע דרוגיךи не возбуждайте других: רעגט ניט אױף אַנדערע“ ― האָט ער צוגעלײגט.

מאָנאַסעװיטש: (מיט אַ דריבנע געלעכטערל.) כע־כע, דער פּשט איז, הײסט עס, אַז מיר זאָלן נישט מאַכן אױף זיך אַלײן קײן פּאָגראָם, כע־כע־כע!

ראַבינער קאַלװאַרסקי: זאָגט דאָס נישט. אַ גובערנאַטאָר דאַרף זײַן נײטראַל… איך בין שױן ראַבינער באַלד דרײַסיק יאָר. מיר האָבן שױן דאָ געהאַט אַלערלײ גובערנאַטאָרן.

גור־אַריה: איר דאַרפֿט זײַן צופֿרידן, װאָס מיר האָבן איצט אַזאַ גובערנאַטאָר. אַ דימענט פֿון אַ גױ!

שערעשעװיצקי: זײער קאָרעקט! זײער קאָרעקט! די האַנט געגעבן איטלעכן, געבעטן זיצן. „סאַדיטיעסсадитесь: זעצט זיך, אַבראַם באָריסאָװיטש“ ― האָט ער געזאָגט צו מיר… זײער קאָרעקט! זײער קאָרעקט!

בערנשטײן: קומט אים דערפֿאַר אױך אַ דאַנק? שױן גענוג טרױעריק, מאָלט אײַך, דער פֿאַקט אַלײן, אַז ייִדן דאַרפֿן גײן מיט אַ דעפּוטאַציע צום גובערנאַטאָר, אַז סע קומט אונטער אַ יום־טובֿ, און בעטן שטיצע פֿאַר זײערע ברידער…

מאָנאַסעװיטש: כע־כע! און ס'איז גענוג אַז־אָך־און־אַז־װײ, אַז ייִדן פֿרײען זיך דערמיט, װאָס דער גובערנאַטאָר טרײסט זײ מיט אַזעלכע װערטער, װי„בודטיע ספּאָקאָיני“, „פּריניאַטי מיערי“, כע־כע! מיר קאָנען, הײסט עס, שלאָפֿן רויִק ― מע װעט אונדז נישט באַפֿאַלן, װי אין מלחמה־צײַט, און מע װעט אונדז נישט אױסשעכטן מיט װײַב און קינדער לכּבֿוד דעם הײליקן יום־טובֿ, כע־כע־כע!

רב לוי הײלפּערין: (זיפֿצט.) װאָס זאָל מען טאָן, אַז מיר לעבן אין אַזאַ ביטערער צײַט? אין הײַנטיקער צײַט, אַז מע קאָן אונדז באַשולדיקן אין אַזאַ מיאוסער זאַך, װי מיט הונדערטער יאָרן פֿריִער, איז נישטאָ װאָס צו רײדן, און מיר דאַרפֿן זאָגן: „גם זו לטובֿה!“…

גור־אַריה: גם זו לטובֿה! גם זו לטובֿה!

שערעשעװיצקי: זײער קאָרעקט! זײער קאָרעקט! און װי געפֿעלט אײַך דאָס, װאָס דער גובערנאַטאָר האָט זיך נאָכגעפֿרעגט אױף די שניאורסאָנס? „אַבראַם באָריסאָװיטש, זאָגט ער צו מיר, טשטאָ װי זנאַיעטע פּראָ שניאורסאָנאָװיчто вы знаете про шнеерсонов: װאָס װײסט איר װעגן די שניאורסאָנס?“…

בערנשטײן: נישט אַזױ, און נישט אײַך אַלײן האָט ער געפֿרעגט. דאָס האָט ער בײַ אונדז אַלעמען געפֿרעגט: װאָס װײסן מיר צו זאָגן װעגן אײנעם אַ שניאורסאָן?

מאָנאַסעװיטש: כע־כע! אַ צאַדיק שניאורסאָן, האָט ער געזאָגט. אַ „צאַדיק“ און אַ „חאַסידימעץ“. מיט דעם לשון און מיט די װערטער, כע־כע!

ראַבינער קאַלװאַרסקי: „חאַסידימעץ“? ― איך געדענק גאָרנישט, ער זאָל זאָגן אַזאַ װאָרט.

שערעשעװיצקי: געזאָגט, געזאָגט! זײער קאָרעקט! זײער קאָרעקט!

רב לוי הײלפּערין: װאָס זאָלט איר קלערן? גאָט האָט אָנגערוקט אַ כמאַרע אױף זײ, אַ מין פֿינצטערניש אין מיטן העלן טאָג, און האָט זײ מבֿלבל געװען זײערע מוחות, אַז זײ זאָלן גלײבן אין אַזעלכע װילדע נאַרישקײטן. דאָס איז אַ שטראָף פֿאַר זײ אַלײן, נישט פֿאַר אונדז, װאָרעם אַז ס'װעט קומען די צײַט, ס'װעט זײ ליכטיק װערן אין די אױגן, װעלן זײ זיך שעמען דעמאָלט פֿאַר זיך אַלײן… און דעריבער דאַרפֿן מיר זאָגן נאָך אַ מאָל: „גם זו לטובֿה!“… (דער עולם הײבט אָן געזעגענען זיך.) נו, האָט זשע מיר אַ גוטן יום־טובֿ, און זאָגט אָן אַלע ייִדן די גוטע בשׂורה, אַז פֿון אַ פּאָגראָם זײַנען מיר יעדן פֿאַלס געזיכערט… איך, פֿון מײַן זײַט, װעל הײסן אױסרופֿן װעגן דעם הײַנט נאָך אין אַלע שולן.

ראַבינער קאַלװאַרסקי: און איך װעל עס דערמאָנען מאָרגן אין מײַן „ריעטשречь: רעדע“… אַ גוטן יום־טובֿ.

רב לוי הײלפּערין: איך װינטש אײַך אַלעמען אַ כּשרן פּסח, אַ פֿרײלעכן יום־טובֿ.

אַלע: אַ גוטן יום־טובֿ! אַ פֿרײלעכן יום־טובֿ! אַ גליקלעכן יום־טובֿ! (דער רבֿ באַגלײט זײ אַרױס ביז דער טיר. זײ גײען אָפּ. נאָך זײער אַװעקגאַנג זעצט זיך רב לוי הײלפּערין אַװעק צום שרײַבטיש און װאַרפֿט אָן אױף דער גיך אַ צעטל, טוט אַ קלונג מיט אַ גלעקל, װאָס שטײט אױפֿן טינטער, און עס קומט אַרײַן דער שמשׂ, אָנגעטאָן רײן, אין אַ הױכן שװאַרצן קאַפּעליוש, בלײַבט שטײן מיט גרױס הכנעה בײַ דער טיר.)

רב לוי הײלפּערין: הײַנט, באַלד נאָך מעריבֿ, זאָל אױסגערופֿן װערן אין אַלע שולן, בתּי־מדרשים און מנינים די דאָזיקע װערטער (לײענט פֿונעם אָנגעשריבענעם צעטל:.)„מען איז מכריז־ומודיע אינעם נאָמען פֿונעם גובערנאַטאָר, אַז אַלע רײד װעגן אַ פּאָגראָם אױף ייִדן הײַנטיקן פּסח זײַנען אױסגעטראַכט. עס זײַנען אָנגענומען געװאָרן אַלע מיטלען, און מע בעט, אַז ייִדן זאָלן זיך האַלטן רויִק“… (גיט איבער דעם שמשׂ דאָס צעטל. דער שמשׂ גײט אָפּ. רב לוי הײלפּערין שטײט אױף, גלײַכט זיך אױס, זיפֿצנדיק. עס עפֿנט זיך אױף אַ האַלבע טיר און עס באַװײַזט זיך װידער דער שמשׂ.)

דער שמשׂ: אַ קריסט איז געקומען –– װיל זיך זען.

רב לוי הײלפּערין: זאָל עס אַרײַנקומען. (עס קומט אַרײַן איװאַנאָװ, דער, װאָס גילט אַלס שניאורסאָן. דער שמשׂ מאַכט צו נאָך אים די טיר, װערט פֿאַרשװוּנדן.)

איװאַנאָװ: (טוט אױס דאָס היטל, בלײַבט שטײן אין פֿאַרלעגנהײט, באַטראַכט אַ װײַלע דעם רבֿ. קענטיק, אַז ער שלאָגט זיך מיט דעך דעה. ענדלעך גײט ער צו, שטעלט זיך פֿאָר.) איװאַנאָװ.

רב לוי הײלפּערין: (שטײט־אױף, ציט אים אױס די האַנט, נעמט אים פֿרײַנטלעך אױף. רעדט אַ שײן רוסיש..)זײער אָנגענעם! זיצט. (װײַזט אים אױף אַ שטול. זעצט זיך אַלײן אױך אױף אַ שטול אַקעגן אים.) מיט װאָס קאָן איך דינען?… איר רײכערט? (שטעלט אים אונטער אַ פּושקע פּאַפּיראָסן.)

איװאַנאָװ: (באַדאַנקט.) איך בין צו אײַך געקומען, ראַבי, זיך באַראָטן, װי מיט אַ פֿאָרשטײער פֿונעם ייִדישן פֿאָלק, פֿונעם ייִדישן גלױבן… צום אָנהײב האָב איך מיך געװאַקלט, כּמעט װי געשראָקן… כאָטש געהערט האָב איך פֿון אײַך אַ סך גוטס… דאָך ― דעם ערשטן מאָל אױף מײַן לעבן בײַ אַ ייִדישן ראַבי… נאָר אַז איך האָב אײַך דערזען, ― דערלױבט מיר צו זאָגן עס אײַך אין די אױגן, –– האָט איר מיט אײַער אױסזען, מיטן ערשטן קוק, מיך אינגאַנצן אַװעקגעקױפֿט, און איך זע אַרױס, אַז מיט אײַך קאָן מען רײדן גאַנץ אָפֿנטלעך.

רב לוי הײלפּערין: (מיט אַ שמײכל.) איך דאַנק אײַך זײער פֿאַר אַזאַ אָנגענעמער מײנונג װעגן מיר… איר קאָנט דאָ זאָגן אַלץ, װאָס איר האָט צו זאָגן.

איװאַנאָװ: איך װעל זײַן קורץ, װי װײַט מעגלעך. איך בין אַ קריסט, און דורך אַ צופֿאַל געפֿין איך זיך צװישן ייִדן. איך האָב זיך באַקענט מיט אַ ייִדיש מײדל און האָב זיך פֿאַרליבט אין איר… און איך מײן, דאָס הײסט, איך װײס, אַז זי מיך האָט אױך ליב, און ס'איז קײן אַנדער אָפּהאַלט נישט פֿאַראַן, אױסער אײן זאַך: װאָס זי איז אַ ייִדישע, און איך בין אַ קריסט… זי זאָל אָננעמען קריסטנטום ― דאָס קאָן נישט זײַן פֿאַר קײן פֿאַל אין דער װעלט. אין דעם בין איך איבערצײַגט, װאָרעם זי איז צו אַ הײסע פּאַטריאָטן פֿאַר איר פֿאָלק, און איך אָנערקען, אַז פֿון מײַן זײַט װאָלט דאָס געװען אַ פֿאַרברעכן, איך זאָל זי צװינגען דערצו. אירע עלטערן װאָלטן דאָס נישט איבערגעטראָגן. נו, איז געבליבן בײַ מיר, אַזױ װי איך האָב זי זײער שטאַרק ליב, און קײן אַנדער אױסװעג איז נישטאָ, ― האָב איך מיך פֿעסט אַנטשלאָסן, ― כאָטש מײַנע עלטערן װעלן זײַן קעגן דעם, שטאַרק קעגן דעם, –– איך זאָל אַריבערגײן… דאָס הײסט, איך זאָל אָננעמען ייִדישקײט… װאָס װעט איר זאָגן דערױף? (אָפּגעזאָגט, פֿילט זיך איװאַנאָװ, װי ס'איז אים אַראָפּ אַ באַרג פֿון די פּלײצעס.)

רב לוי הײלפּערין: (געזעסן די גאַנצע צײַט אָנגעשפּאַרט אױף דער לינקער האַנט און מיט דער רעכטער געבלעטערט אַן אָפֿענעם ספֿר, האָט אָפּגעאָטעמט, פֿאַרמאַכט דעם ספֿר, אַװעקגעשטעלט די אױגן אױפֿן גאַסט מיט אַ ביטער שמײכל.) איך פֿרעג אײַך נישט, װער איר זײַט און װאָס איר זײַט. איך פֿרעג נישט, װער איז דאָס מײדל, װאָס איר האָט אַזױ ליב. אַזעלכע זאַכן האַלט מען, געװײנלעך, בסוד… איך קאָן אײַך אָבער, יונגערמאַן, לײַדער, מיט קײן זאַך נישט העלפֿן און קײן שום עצה נישט געבן. איך קאָן אײַך נאָר זאָגן אײן זאַך: איך באַדױער אײַך פֿונעם גאַנצן האַרצן. איך האָב אױף אײַך רחמנות.

איװאַנאָװ: (איבערראַשט.) רחמנות?… (װישט זיך דעם שװײס.)

רב לוי הײלפּערין: נעבעך אַ רחמנות אױף אײַך. אַ גאָטס רחמנות!

איװאַנאָװ: איך פֿאַרשטײ אײַך נישט…

רב לוי הײלפּערין: אָט װעל איך עס אײַך דערקלערן. באַרעכנט אײַך נאָר גוט: זיבן מיליאָן אומגליקלעכע, רעכטלאָזיקע, פֿאַרהאַסטע, געיאָגטע און געפּלאָגטע שטיפֿקינדער פּלאָנטען זיך אַרום אינעם דאָזיקן גרױסן לאַנד, זײַנען אומעטום איבעריק און איטלעכן גרױס אין די אױגן. מע זיצט און מע ברעכט זיך די מוחות, מע קליגט זיך און מע טראַכט און מע קאָן גאָרנישט צוטראַכטן, װי אַרום זײערער פּטור צו װערן, ― װילט איר, אַ גליקלעכער מענטש, אַ פֿרײַער, אַריבערגײן צו אָט די דאָזיקע זיבן מיליאָן אומגליקלעכע? איר װילט זײַן, אַ פּנים, דער ערשטער פֿונעם אַכטן מיליאָן?… (פּױזע.) איך זע, איר װוּנדערט זיך, װאָס איר הערט פֿון מיר, אַ רבֿ, אַזעלכע רײד? פֿאַר אײַך, פֿאַר אַ קריסט, איז עס טאַקע אַ װוּנדער. אײַערע גײַסטלעכע פֿאָרשטײער טוען נישט אַזױ, בעת עס קומט אַ פֿרעמדער צו זײ אָננעמען זײער גלױבן. אַדרבא, בײַ זײ װערט עס גאָר פֿאַררעכנט פֿאַר אַ מיצװה צוציִען אין זײער לאַגער װאָס מער פֿרעמדע… מיר, ייִדן, אָבער קאָנען זיך אַזאַ לוקסוס נישט דערלױבן. אונדזער װעלט איז ענג און פֿינצטער, דאָס לעבן פֿול פּײַן און נױט, ― װי אַזױ זשע האָבן מיר דאָס רעכט צורײדן די פֿרעמדע, די פֿרײַע און גליקלעכע מענטשן, זײ זאָלן אַריבערגײן צו אונדז?… נאָך פֿון אַמאָל אָן, פֿון גאָר די אַלטע צײַטן, האָט אונדזער תּורה אונדז אָנגעזאָגט, אַז מיר זאָלן זײַן געהיט פֿון אָנצונעמען גרים. יעדער גר, יעדער פֿרעמדער הײסט עס, װאָס קומט צו גײן צו אונדז פֿון אַן אַנדער װעלט און װיל זיך אָנשליסן אָן אונדזער פֿאָלק, ― דאַרפֿן מיר אים פֿריִער װאָרענען, עפֿענען די אױגן, ער זאָל זיך גוט אַרומקוקן, װוּהין ער גײט, ער זאָל זיך גוט באַטראַכטן, װאָס ער טוט, ער זאָל װיסן און געדענקען, אַז ס'איז שװער צו זײַן אַ ייִד!…

איװאַנאָװ: אַנטשולדיקט. די דאָזיקע װערטער: „ס'איז שװער צו זײַן אַ ייִד“ האָב איך געהערט שױן װיפֿל מאָל, און עס קאָן זײַן ― איך גיב צו, ― אַז ס'איז נישט גרינג צו זײַן אַ ייִד. האָב איך אָבער אײַך געזאָגט שױן דעם מאָטיװ, פֿאַר װאָס איך גײ דאָס טאָן. עס איז קײן אַנדער אױסװעג נישטאָ.

רב לוי הײלפּערין: צו אַ שװאַכער מאָטיװ אױף צו מאַכן אַזאַ ערנסטן שריט!

איװאַנאָװ: אַנטשולדיקט, ראַבי. ליבע איז, נאָך אײַער מײנונג, אַ שװאַכער מאָטיװ?

רב לוי הײלפּערין: ליבע איז אַ הײליק געפֿיל, נאָר אַ שװאַכער מאָטיװ אױף צו מאַכן אַזאַ שריט. ברעכן אַ גלױבן קאָן מען נאָר בײַ אַן אינעװײניקסטן קריזיס, װען איך הער אױף צו גלײבן אין דעם און הײב אָן צו גלײבן אין אַן אַנדערן, ― אָבער נישט צוליב דערגרײכן אַ געװיסן ציל, עס מעג זײַן אַפֿילו װי שײן. מיר, צום בײַשפּיל, באַדױערן אונדזערע משומדים אַלץ אײנס, צי זײ האָבן זיך געטױפֿט צוליב פּראַװאָזשיטעלסטװע, צוליב אַ דיפּלאָם, צוליב פּרנסה, אָדער צוליב אַ מײדל… פֿאַרשטײט זיך, אַז אײַער מאָטיװ איז פֿײַנער, די פּסיכאָלאָגיע איז אַן אײדעלערע; אָבער דער קאָמפּראָמיס בלײַבט אַ קאָמפּראָמיס. עס איז געמאַכט געװאָרן אַ שטיקל געשעפֿט מיט גאָט, אַ מין „ביזנעסbusiness: געשעפֿט“, װי די אַמעריקאַנער רופֿן עס אָן…

איװאַנאָװ: עס האַנדלט זיך דאָ, אײגנטלעך, נישט װעגן גלױבן… דאָ רעדט זיך נישט װעגן גאָט…

רב לוי הײלפּערין: איך װײס. איך רײד אױך נישט פֿון גלױבן. אין גלױבן איז מען בכלל הײַנטיקע צײַטן שװאַכלעך. סײַ בײַ אונדז, סײַ בײַ אײַך… איך רײד פֿונעם פֿאָלק, פֿון דער אומה רײד איך. איר װעט דאָך נישט װעלן אײַנרײדן זיך אַלײן, אַז איר, אַלס געבױרענער קריסט און אױפֿגעצױגענער צװישן קריסטן, בײַ הײַנטיקע ביטערע צײַטן פֿון ראַסנהאַס, װען מענטשן זײַנען װעלף, ― אַז איר האָט ליב אַ ייִדן, אַז בײַ אײַך איז אַ ייִד און נישט אַ ייִד אַלץ אײנס…

איװאַנאָװ: (ענטוזיאַסטיש.) בײַ מיר איז אַלץ אײנס! איך װײס, אַז איך האָב ליב אָט דאָס מײדל מיט מײַן גאַנצן װעזן –– און איך װיל נישט װיסן פֿון קײן זאַך!…

רב לוי הײלפּערין: (מיט אַ שמײכל.) נו־יאָ, איך גלײב אײַך זײער גערן און איך פֿיל אײַך מיט מיט מײַן גאַנצן האַרצן… איך דאַרף אײַך אָבער זאָגן, יונגערמאַן, פֿאַראַן בײַ אונדז אַ שפּריכװאָרט, אַפֿילו אַביסל אַ באַנאַלס, נאָר אַן אמתדיק װאָרט: „װי קאָנסטו ליב האָבן דאָס װײַב, אַז דו האָסט נישט ליב איר משפּחה?“… אונדזער משפּחה איז, לײַדער, נאָך קײנמאָל אַזױ נישט פֿאַרהאַסט געװען פֿון אַלעמען, װי אין דער לעצטער צײַט. נאַט זעט, בײַ װאָס עס האַלט, אױף װאָס מיר זײַנען אַריבער! (נעמט אַ רוסיש בלאַט פֿון טיש און װײַזט אים.) זעט, װאָס מע שרײַבט װעגן אונדז! (װײַזט אים אין בלאַט.)

איװאַנאָװ: (טוט אַ קוק, לײענט הױך.) „בלוט פֿאַר בלוט!“… (לײגט אַװעק דאָס בלאַט מיט פֿאַראַכטונג.) דאָס האָב איך געלײענט נאָך נעכטן… נו, װער װײסט דאָס נישט, אַז די גאַנצע דיעלע פֿונעם ריטואַל־מאָרד איז אַ פֿאַנטאַזיע, אַ שװינדל, אַ גראָב שטיקל אַרבעט?

רב לוי הײלפּערין: (מיט צופֿרידנקײט.) דאָס זאָגט איר? עס איז זײער אָנגענעם צו הערן פֿון אַ קריסט אַזעלכע װערטער. װאָס זאָגן אָבער אַנדערע קריסטן? אָט זײַנען מיר געװען נאָר װאָס בײַם גובערנאַטאָר אַ דעפּוטאַציע, איך און נאָך עטלעכע פֿאָרשטײער פֿון דער היגער ייִדישער געמײנדע. נו, האָט מען געשמועסט אַלץ װעגן דעם ריטואַל־מאָרד, אָדער װעגן דעם „שװינדל“, װי איר רופֿט עס אָן… בײַ אײַך איז דאָס אַ שװינדל, און בײַ זײ איז דאָס אַ גאַנצער עסק, אַ פּראָצעס. איר האָט באַדאַרפֿט הערן, מיט װאָס פֿאַר אַן ערנסט דער גובערנאַטאָר, אַ געבילדעטער אינטעליגענטער מאַן, האָט אונדז געשטעלט נאַיִװע פֿראַגן אײנע נאָך דער אַנדערער און נאָכגעפֿרעגט זיך אַלץ אױף אײנעם אַ שניאורסאָן, צי קענען מיר אים נישט? אַ שניאורסאָן פֿעלט זײ צום פּראָצעס.

איװאַנאָװ: (פֿאַראינטערעסירט.) טאַקע ערנסט? צו װאָס באַדאַרפֿן זײ אַ שניאורסאָן?

רב לוי הײלפּערין: בכדי ס'זאָל זײַן מער „ריטואַל“. די שניאורסאָנס, פֿאַרשטײט איר מיך, קומען אַרױס פֿון…

איװאַנאָװ: פֿון די ליובאַװיטשער „צאַדיקעס“… זוכט מען, הײסט עס, דעם „צאַדיק“ שניאורסאָן?

רב לוי הײלפּערין: (מיט אַ שמײכל.) פֿון אײַערע װערטער קאָן מען אַרױסזען, אַז איר פֿאַרקערט מיט ייִדן און האָט זיך אָנגעזאַפּט מיט װערטער… אַלזאָ, זוכט מען אַ שניאורסאָן אױף צו באַשולדיקן אים אין ריטואַל־מאָרד. אַ שאָד! איר זײַט אַ קריסט, װעט איר דאָס גאָרנישט קאָנען פֿאַרשטײן, װי װײַט לעכערלעך און שמערצלעך דאָס איז צו הערן, אַז מענטשן זוכן צו באַשולדיקן אין אַזאַ מיאוסן פֿאַרברעכן די אײניקלעך פֿון יענעם גרױסן ליאַדער רבֿ, רב שניאור־זלמן, װאָס זײ, די זוכער, זײַנען, כלעבן, נישט װערט צו דערמאָנען דעם נאָמען זײַנעם…

איװאַנאָװ: דאָס זײַט איר גערעכט. יעדער ערלעכער קריסט װעט אײַך נאָכגעבן, אַז איר האָט רעכט. נאָר, גאָספּאָדין ראַװין, איך בעט אײַך הונדערט מאָל פֿאַרצײַונג, װאָס איך דערלױב מיר צו באַמערקן אײַך אײן זאַך: װי באַלד אַז איר זײַט אַזױ שטאָלץ אױף אײַערע גרױסע מענטשן, ― װי אַזױ גײט איר דאָס מיט דעפּוטאַציעס און דערנידעריקט זיך פֿאַר יענע, װעלכע באַשמוצן אַזױ מיאוס אײַערע גרױסע?

רב לוי הײלפּערין: (האַלב פֿאַרמאַכט די אױגן, רעדט מיט אַ איראָניש שמײכל.) און װי אַזױ װאָלט איר געטאָן?

איװאַנאָװ: איך זאָל זײַן אױף אײַער אָרט, װאָלט איך נישט געגאַנגען צום גובערנאַטאָר, ער זאָל מיר העלפֿן פֿון אַ ייִדישן פּאָגראָם…

רב לוי הײלפּערין: (צעלאַכט זיך.) ערשטנס, נישט פֿון אַ ייִדישן פּאָגראָם, נאָר פֿון אַ קריסטלעכן. ייִדן האָבן דערװײַל נאָך קײנמאָל קײן פּאָגראָם נישט געמאַכט…

איװאַנאָװ: פּאַרדאָן. איך האָב מיך נישט גוט אױסגעדריקט. איך זאָג, אַז װען איך זאָל זײַן אַ ייִד, װאָלט איך מיך געשעמט קניִען פֿאַר די, װאָס מאַכן אױף מיר פּאָגראָמען…

רב לוי הײלפּערין: (אַ ביסל מיט פֿאַרדראָס.) און װען איך זאָל זײַן אַ קריסט, װאָלט איך מיך נאָך מער געשעמט, אַז ייִדן זאָלן קומען צו מיר מיך בעטן, איך זאָל זײ נישט באַפֿאַלן אין דעם פֿײַערלעכסטן און אין דעם פֿרײלעכסטן פֿון זײערע ימים־טובֿים, נישט מאַכן אַ תּל פֿון זײער האָב און גאָב און נישט באַרירן זײערע פֿרױען און קינדער… (אין אױפֿרעגונג אױפֿגעשטאַנען און געמאַכט אַ פּאָר טריט הין און צוריק.)

איװאַנאָװ: (נאָך אַן אומאַנגענעמער פּױזע.) אַנטשולדיקט, געערטער ראַבי, נישט דאָס האָב איך געמײנט… איך האָב געװאָלט זאָגן, אַז װען איך זאָל זײַן אַ ייִד, װאָלט איך געזוכט הילף בײַ זיך אַלײן… איר זײַט אַ פֿאָלק פֿון זיבן מיליאָן, װי איר זאָגט, און אַ פֿאָלק מיט אַזאַ פֿאַרגאַנגענהײט, מיט אַזאַ קולטור, ― װי דערלאָזט איר, מע זאָל אײַך אַזױ טרעטן מיט די פֿיס? (מיט היץ.) אָ! איך װאָלט זײ באַװיזן, אַז אַ מענטש קאָן אַלײן באַשטײן פֿאַר זיך! איך האָב קײן מורא נישט פֿאַר פּאָגראָמען!

רב לוי הײלפּערין: געװיס! װײַל איר זײַט אַ קריסט. און אַז איר זאָלט זײַן אַ ייִד, אָן רעכט צו װױנען, אָן רעכט צו לערנען, אָן רעכט צו רירן זיך פֿון דאַנען אַהין, אָן רעכט צו שיצן זיך אַפֿילו, אַז יענער פֿאַלט אױף אײַך אָן אין מיטן העלן טאָג אומבאַשטראָפֿט, און איר זאָלט, אַזױ װי מיר, למשל, פּרוּװן אָפּליגן דרײַ טעג מיט דרײַ נעכט פֿאַרשטעקט ערגעץ אױף אַ בױדעם, אָדער אין אַ פֿינצטערן קעלער, אָן ברױט און אָן װאַסער, און איר זאָלט הערן דאָס פֿאַרשטיקטע געװײן פֿון אומשולדיקע קינדערלעך, ― אױ, בין איך זיכער, אַז איר װאָלט דעמאָלט געזונגען אַן אַנדער לידל!… (פּױזע.) נײן, יונגערמאַן! װעדליק איך פֿאַרשטײ אײַך, איז נישט איר דאַרפֿט נעמען אױף זיך אַזאַ שװערע אַרבעט צו זײַן אַ ייִד. מיר, אַז מיר טראָגן אונדזער שװערן גלות אַזױ פֿיל הונדערטער יאָרן, ― װײסן מיר צוליב װאָס: צוליב אונדזער אַלטער תּורה. צוליב דער תּורה קאָנען מיר זיך לאָזן אי טרעטן מיט די פֿיס, אי לאָזן זיך ברענען אױף פֿײַערן. אָבער איר? צוליב אַ מײדל?… נײן, נישט כּדאַי! נישט כּדאַי! טוט דאָס נישט!… (מאַכט אַ באַװעגונג אױף אױפֿשטײן.)

איװאַנאָװ: (שטײט אױף.) איר מאַכט מיר שװער דאָס האַרץ, געערטער ראַבי, איר האַלט מיך אָפּ, איר שרעקט מיך.

רב לוי הײלפּערין: איך שרעק אײַך נישט. איך זאָג אײַך נאָר דאָס, װאָס איך מײן. אַ ייִד װערן קאָן מען נישט. אום אַ ייִד צו װערן, באַדאַרף מען פֿריִער דורכמאַכן דעם גאַנצן ייִדישן גלות. מיט דער מאַמעס מילך באַדאַרף מען אײַנזײגן אין זיך דאָס קאָנען בײַשטײן דעם נסיון פֿון צו זײַן אַ ייִד… פֿאָלגט מיך, איר לײגט אײַך פֿריִער גוט איבער, װאָס פֿאַר אַן ערנסטן שריט איר גײט מאַכן, און פֿרעגט זיך אַלײן, װאָס װעט זײַן מיט אײַך נאָכדעם, שפּעטער, אױב אײַער ליבשאַפֿט צום מײדל װעט אָפּגעקילט װערן? צי װעט איר קײן חרטה נישט האָבן? און צי װעט איר קאָנען אױסהאַלטן אַלע רדיפֿות און יאָגענישן און אַלע גזירות־רעות, װאָס האָגלען אױף אונדזערע קעפּ?…

איװאַנאָװ: (מיט אַ זיפֿץ.) אפֿשר זײַט איר גערעכט. איך דאַנק אײַך זײער פֿאַר אײַער אָפֿנהאַרציקײט. נאָר איך מוז אײַך זאָגן, נישט װי פֿאַר אַ פֿרעמדן, נאָר װי פֿאַר אַ פֿרײַנד, אַז בײַ מיר איז דאָס אַ באַשטימטע זאַך… (ענערגיש.) אַזױ מוז דאָס זײַן און אַנדערש קאָן עס נישט זײַן, װײַל קײן אַנדער אױסװעג איז נישטאָ. איך האָב ליב דאָס מײדל ― און זי מוז זײַן מײַנע! (גיט דעם רבֿ די האַנט.)

רב לוי הײלפּערין: (דריקט אים די האַנט.) נו, זאָל אײַך גאָט העלפֿן, װי איר װינטשט אײַך אַלײן. איר האָט מיך געפֿרעגט, האָב איך אײַך געזאָגט דאָס, װאָס מײַן געװיסן און מײַן פֿאַרשטאַנד האָבן מיר דיקטירט. און װײַטער –– װי איר פֿאַרשטײט. גײט געזונט און זײַט מצליח. (איװאַנאָװ פֿאַרנײגט זיך טיף, גײט אָפּ. רב לוי הײלפּערין מאַכט צו די אָפֿענע ספֿרים, װאָס אױפֿן טיש, און טראָגט זײ איבער אײנציקװײַז אין ספֿרים־שראַנק. ― נאָך אַ קורצער פּױזע עפֿנט זיך אַ האַלבע טיר און עס באַװײַזט זיך װידער אַ מאָל דער שמשׂ.)

דער שמשׂ: אַ ייִד פֿרעגט זיך נאָך, צי קאָן ער זיך זען. שפּיראָ הײסט ער.

רב לוי הײלפּערין: זאָל ער אַרײַנקומען. (עס קומט אַרײַן דװיד שפּיראָ. דער רבֿ גײט אים אַקעגן.)

דװיד שפּיראָ: גוט מאָרגן, רבי! (פֿאַרנײגט זיך מיט גרױס דרך־ארץ.)

רב לוי הײלפּערין: (גיט אים די האַנט, פֿרײַנטלעך.) װאָס װעט איר זאָגן גוטס? זיצט. (זעצט זיך אַװעק.)

דװיד שפּיראָ: (קװענקלט זיך, בלײַבט שטײן.) גוטס פֿרעגט איר, רבי? װוּ האָט איר הײַנטיקע צײַטן גוטס? (זיפֿצט, זעצט זיך אַװעק.) איך װײס נישט, אױב איר קענט מיך… נאָר אַז איך װעל אײַך זאָגן, װער איך בין, װעט איר שױן אַװדאי װיסן. מײַן נאָמען איז דװיד שפּיראָ. פֿון די אמתע שפּיראָס… (קוקט, װאָס פֿאַר אַ װירקונג עס מאַכט אױפֿן רבֿ, װאַרט אַ װײַלע און רעדט װײַטער.) פֿון די סלאַװיטער שפּיראָס בין איך. (דער רבֿ זיצט אומגערירט. דװיד שפּיראָ רעדט װײַטער.) איך בין געגאַנגען פֿאַרבײַ, בין איך אַרײַנגעקומען הערן, װאָס הערט זיך מכּוח דער דעפּוטאַציע, װאָס איז געגאַנגען הײַנט צום גובערנאַטאָר, און צי ס'איז אמת, װאָס מע זאָגט בײַ אונדז אױף דער בערזע, ― איך בין אַלײן אַ בערזיאַנער, זאָגט מען אױף דער בערזע, אַז דער גובערנאַטאָר זאָל האָבן באַרויִקט די דעפּוטאַציע און זאָל האָבן געזאָגט, זאָגט מען, אַז מע קאָן זײַן זיכער, אַז קײן פּאָגראָם װעט הײַנטיקן פּסח נישט זײַן.

רב לוי הײלפּערין: (מיט אַ גרינגן שמײכל.) בײַ אײַך אױף דער בערזע װײסט מען תּמיד פֿריִער, װאָס סע טוט זיך. נאָך נישטאָ קײן שעה זינט מיר זײַנען אױפֿגענומען געװאָרן בײַם גובערנאַטאָר ― און די בערזע װײס שױן.

דװיד שפּיראָ: (פֿילט זיך עטװאָס פֿרײַער.) איר שפּילט זיך מיט דער בערזע? בײַ אונדז אױף דער בערזע האָט מען נאָך געװוּסט נעכטן, װאָס דער גובערנאַטאָר װעט אײַך הײַנט זאָגן… אָבער ס'איז אמת, אַז ער האָט אײַך באַרויִקט?

רב לוי הײלפּערין: יאָ, ס'איז אמת, ער האָט אונדז באַרויִקט. איך האָב שױן אַפֿילו באַפֿױלן, מע זאָל װעגן דעם אױסרופֿן הײַנט אין אַלע שולן. צו גאָט אַ האָפֿענונג, אַז מיר װעלן האָבן אַ רויִקן יום־טובֿ.

דװיד שפּיראָ: דאַנקען גאָט. געלױבט השם־יתברך! (פּױזע. קענטיק, אַז ער האָט עפּעס צו זאָגן. קוקט זיך אױף די הענט. אַנטשליסט זיך, טוט פֿריִער אַ הוסט אָפּ אױף אַ זײַט.) האָט קײן פֿאַראיבל נישט, רבי, איך האָב אַגבֿ צו אײַך טאַקע אַ שטיקל עסק אױך… דאָס הײסט, נישט קײן עסק, נאָר אַ מין… אַ מין שאלה אַזעלכע… דאָס הײסט, איך בין נישט געקומען פֿרעגן אַ שאלה, װי אַ ייִדענע פֿרעגט, נאָר גלאַט אַזױ עפּעס אַ זאַך האָב איך אײַך געװאָלט פֿרעגן, אַ מין עצה הײסט עס… די מעשׂה איז אַזױ. איך בין אַ היגער בעל־הבית, שפּיראָ הײס איך, דװיד שפּיראָ, פֿון די אמתע שפּיראָס, איר פֿאַרשטײט צי נײן, פֿון די סלאַװיטער… (פּױזע. קוקט, טאָמער װעט דאָס פֿאָרט אַ נעם טאָן דעם רבֿ.)

רב לוי הײלפּערין: (פֿרײַנטלעך.) װאָס זשע האָט איר געװאָלט פֿרעגן, אײגנטלעך?

דװיד שפּיראָ: נישט פֿרעגן, נאָר גלאַט אַזױ, בדרך־עצה זיך דורכרײדן מיט אײַך װעגן אַ זײַטיקן ענין, אױב ס'איז דערלױבט… בין איך, הײסט עס, אַ היגער בעל־הבית, און עס קומען אַרײַן צו מיר פֿאַרשײדענע מענטשן, צום מײנסטן יונגעלײַט, סטודענטן… איך האָב אַ באַקאַנטן קריסט, אַ סטודענט. בעט ער מיך, ער װיל זיצן מיט אונדז בײַם סדר… האָב איך געװאָלט הערן פֿון אײַך, רבי, אײַער שיקול־הדעת, צי איז כּדאַי, למשל, אַז אַ קריסט זאָל זיצן בײַ ייִדן גלײַך מיט אַלעמען בײַם סדר, איר פֿאַרשטײט צי נײן, אַלס גאַסט?…

רב לוי הײלפּערין: פֿאַר װאָס נישט? אַדרבא! (מיט אַ שמײכל.) זאָל ער זען, װאָס מיר טוען מיט זײער קריסטלעך בלוט אױף פּסח…

דװיד שפּיראָ: (אױפֿגעלעבט.) מײַנע װערטער! כאַ־כאַ! פּונקט דאָס אײגענע טענה איך מיט מײַן װײַב: לאָזן זײ זען! לאָזן זײ װיסן! עס קאָן צו נוץ קומען אַמאָל. דער גױ איז בטבֿע, איר פֿאַרשטײט צי נײן, אַ גאַנץ װױלער גױ… אַ דעיסטװיטעלני סטאַטסקי סאָװעטניקס אַ זון… כאָטש אַפֿילו זײער פּראָסט בײַ זיך! אָבער טאַקע פּראָסט, װאָס פּראָסט הײסט! בײַ אונדז איז ער אַ גאַנצער בן־בית און אינטערעסירט זיך מיט אַלצדינג, װאָס איז שײך צו ייִדישקײט. בעט ער זיך בײַ מיר, אַזױ װי הײַנט איז בײַ אונדז פּסח, װיל ער זײַן מיט אונדז אינאײנעם בײַם סדר. ער װיל זען, זאָגט ער, װי אַזױ עס קומט פֿאָר בײַ אונדז, זאָגט ער, די פּאַסקע? נו, װי זאָגט מען אים אָפּעט? ער קאָן דאָך מײנען טאַקע באמת מי־יודע װאָס… טענהט אָבער מײַן װײַב אײנס… צו װאָס טױג דיר אַ גױ, אַ איװאַנאָװ, צום סדר?

רב לוי הײלפּערין: (מיט אינטערעס.) ער הײסט איװאַנאָװ?

דװיד שפּיראָ: איװאַנאָװ אַלײן איז װינציק, הײסט ער נאָך איװאַן איװאַנאָװיטש איװאַנאָװ.

רב לוי הײלפּערין: (געלאַסן, נאָך אַ קורצער פּױזע.) האָט איר נישט אַ טאָכטער?

דװיד שפּיראָ: נאָך װאָס פֿאַר אַ טאָכטער! אַ בת־יחידה, און, דאַנקען גאָט, אַ געראָטענע, אַ חכמה און אַ יפֿת־תּואר ויפֿת־מראה, ענדיקט הײַנטיקן נאָך־פּסח גימנאַזיע. (פּױזע. װערט מיט אַ מאָל אומרויִק.) װאָס פֿרעגט איר עפּעס, צי איך האָב אַ טאָכטער?

רב לוי הײלפּערין: (ענטפֿערט נישט, נאָך אַ קורצער פּױזע.) שױן לאַנג, אַז ער גײט אַרײַן צו אײַך?

דװיד שפּיראָ: װער?

רב לוי הײלפּערין: אָט דער קריסט איװאַנאָװ.

דװיד שפּיראָ: פֿון תּחילת װינטער אָן, אַלע טאָג כּמעט. װאָס איז דען?… (פּױזע.) ער איז בײַ אונדז, װי איך האָב געזאָגט שױן, אַ גאַנצער בן־בית. װאָרעם גלאַט אַן אַבי אַ װאָסער אַ גױ װאָלט איך נישט אַרײַנגעלאָזט. נאָר אַ דעיסטװיטעלני סטאַטסקי סאָװעטניקס אַ זון, איר פֿאַרשטײט צי נײן, און אַן אוהבֿ־ישׂראל ― װי אַזױ מײנט איר? ― פֿאַר אַ ייִדן איז ער אײַך די כּפּרה, סכּנת־נפֿשות! און איז באַקאַנט מיט אַלע אונדזערע ימים־טובֿים, דינים און מינהגים. מײַן װײַב זאָגט בדרך־לצנות, אַז אָט דער גױ װעט שױן באַלד קאָנען פּסקענען שאלות…

רב לוי הײלפּערין: (שלאָגט אים איבער.) און ער קען זיך מיט אײַער טאָכטער?

דװיד שפּיראָ: װער?

רב לוי הײלפּערין: אָט דער קריסט איװאַנאָװ.

דװיד שפּיראָ: איך זאָג דאָך אײַך ― אַ בן־בית… (װערט װידער אומרויִק.) אַקעגן װאָס פֿרעגט איר עס דען?

רב לוי הײלפּערין: (שטײט אױף, גײט אַ פּאָר טריט הין און צוריק פֿאַרטראַכט, די הענט פֿאַרלײגט אַהינטער, שטעלט זיך אָפּ, גײט צו צו שפּיראָן, װעלכער איז אױך גלײַך אױפֿגעשטאַנען און װאַרט אױף אַן ענטפֿער, רעדט צו אים געלאַסן.) גיט אַכטונג אױף אײַער טאָכטער…

דװיד שפּיראָ: (איבערראַשט. כאַפּט אַרױס אַ פֿאַטשײלע, װישט זיך דעם שװײס, פּלאָנטעט מיט דער צונג.) איך… איך פֿאַרשטײ נישט, רבי, װאָס… װאָס איר זאָגט… װאָס הײסט, איך זאָל אַכטונג געבן? װאָס געהער זיך אָן אַהער מײַן טאָכטער? װאָס… װאָס פֿאַר אַ מחותּן איז ער מיט מײַן טאָכטער?…

רב לוי הײלפּערין: (װײך.) באַרויִקט אײַך, זיצט. (שפּיראָ זעצט זיך אַװעק, שטײט אָבער באַלד אױף, װײַל דער רבֿ שטײט. זעצט זיך דער רבֿ אַװעק, און נאָך אים שפּיראָ.) איך װאָלט אײַך אַפֿילו נישט באַדאַרפֿט זאָגן דאָס, װאָס מיר איז איבערגעגעבן געװאָרן בסוד… נאָר אַזױ װי עס גײט דאָ, װי איך זע, אין נפֿש, בין איך מיר מתּיר אױסצוזאָגן אַ פֿרעמדן סוד, און מסתּמא װעט איר װיסן, װי אַזױ צו באַגײן זיך, ס'זאָל נישט אַרױסקומען, אַז דער סוד איז אַרױס פֿון דאַנען… אָט דער קריסט איװאַנאָװ איז נאָר װאָס געװען בײַ מיר.

דװיד שפּיראָ: (העכסט איבערראַשט.) איװאַן איװאַנאָװיטש? בײַ אײַך? װען איז ער געװען?

רב לוי הײלפּערין: נאָר װאָס, מיט עטלעכע מינוט פֿאַר אײַך.

דװיד שפּיראָ: מיט עטלעכע מינוט פֿאַר מיר? װאָס האָט ער דאָ געטאָן?

רב לוי הײלפּערין: געקומען זיך אַן עצה האַלטן, װאָס טוט מען? אַזױ װי אים איז געפֿעלן אײַער טאָכטער… ער איז פֿאַרליבט אין איר און װיל זיך צוליב איר מגײר זײַן…

דװיד שפּיראָ: (שפּרינגט אױף, זעצט זיך אַװעק צוריק, כאַפּט אַרױס די פֿאַטשײלע, װישט זיך דעם שװײס. קאָן נישט אַרױסרײדן קײן װאָרט.)

רב לוי הײלפּערין: (באַרויִקט אים.) איר באַדאַרפֿט זיך אַזױ נישט אױפֿרעגן. איר באַדאַרפֿט דאַנקען גאָט, װאָס חלילה נישט פֿאַרקערט… הײַנטיקע צײַטן… הײַנטיקע קינדער… אַדרבא… איר דאַרפֿט עס נאָר װיסן, בכדי איר זאָלט זען װאָס צו טאָן…

דװיד שפּיראָ: (קױם װאָס ער קאָן שױן רײדן.) נו, געװיס, געװיס אַזױ… איך דאַנק אײַך, רבי, איך דאַנק אײַך זײער און זײער! (דריקט אים די האַנט.) איר האָט מיר געעפֿנט די אױגן… דעם מוח געעפֿנט… אַ קלײניקײט?… אַזאַ מעשׂה!.. אַצינד איז שױן רעכט… אַצינד איז שױן פֿאַרענטפֿערט אַ סך קשיות… (שטײט אױף, טוט זיך אַ פּאַטש אין שטערן.) אַי־אַי־אַי, דװיד שפּיראָ! דו מײנסט, ביסט אַ חכם? ביסט אַ נאַר! (אַלע מאָל העכער.) ביסט אַ שוטה! אַ פּרא־אָדם ביסטו!… (זעצט זיך אַװעק צוריק.) האָט קײן פֿאַראיבל נישט, רבי, איך בין אַזױ איבערראַשט, עס האָט מיר אַזױ דערהרגעט מײַן קאָפּ, אַז איך װײס גאָרנישט, װאָס איך רײד!… איר זאָלט װיסן, װאָס דאָ קומט פֿאָר! װאָס פֿאַר אַן אומגליק! ס'איז הימל עפֿן זיך! צרות מיט צרות! (רײַבט זיך דעם שטערן.) װי זאָגט איר: צער־גידול־בנים… (פּױזע.) אײן טאָכטער סך־הכּל, און אַ געראָטענע, און שױן דאָ אַ חתן אױך, כּמעט אַ חתן, מיט אַ רײַכער באָבע, מיט בראַסלעטן, װאָס איך בין נישט צופֿרידן, און מײַן װײַב װיל דװקא יאָ דעם שידוך, פֿאַרקערט, ס'איז גאָר אַ קריסט, אַ איװאַנאָװ, דעם חתנס אַ חבֿר טאַקע ― גאַנצע פּעק צו דערצײלן, אָט אַזעלכע פּעק! (באַװײַזט מיט בײדע הענט.) אַן עבֿירה, ס'איז ערבֿ־יום־טובֿ, איך נעם בײַ אײַך צו צײַט… (שטײט אױף, דער רבֿ נאָך אים.) און אַלײן האָב איך אױך אַ סך צו טאָן, באַזאָרגן װײַן אױף אַרבע־כּוסות, איר פֿאַרשטײט צי נײן, און נאָך כּדומה אַזעלכע אַרבעט אַ סך… האָט מיר אַ גוטן יום־טובֿ. איך דאַנק אײַך זײער, רבי, פֿאַר דעם, װאָס איר האָט מיר דאָ די אױגן געעפֿנט ― איצט װײס איך כאָטש, װוּ איך בין אין דער װעלט!… (געזעגנט זיך.) אַ גוטן יום־טובֿ!

רב לוי הײלפּערין: (באַגלײט אים.) אַ גוטן יום־טובֿ. געדענקט נאָר, װאָס איר האָט צו טאָן. נישט געאײַלט זיך, יעדע זאַך פֿריִער גוט באַטראַכטן, איבערװעגן…

דװיד שפּיראָ: געװיס, געװיס. אַ גוטן יום־טובֿ! (לאָזט זיך גײן און קערט זיך באַלד אום צוריק. דאָס פּנים איז מיט אַ מאָל בײַ אים פֿאַרענדערט, װי עלטער געװאָרן. דער שטערן געקנײטשט. כאַפּט זיך בײַם קאָפּ.) יאָ! װאָס זשע הײסט עס? האָט קײן פֿאַראיבל נישט, רבי, איך נעם צו בײַ אײַך נאָך אַ מינוט צײַט… איר זאָגט, איך זאָל װיסן, װאָס איך האָב צו טאָן… װאָס, אײגנטלעך, איז דאָ צו טאָן? און װאָס, אַ שטײגער, האָט איר אים אַן עצה געגעבן, ער זאָל טאָן? איך מײן דעם קריסט, איװאַנאָװן?…

רב לוי הײלפּערין: איך האָב אים געזאָגט דאָס אײגענע, װאָס איך זאָג אײַך: אַז מע דאַרף זיך גוט באַטראַכטן…

דװיד שפּיראָ: (מיט אַ מאָל אױפֿגעקאָכט.) װאָס הײסט „באַטראַכטן“? װאָס איז דאָ פֿאַראַן צו טראַכטן? און אַז ער װעט טראַכטן פֿון הײַנט ביז איבער אַ יאָר, װעט אים שפּיראָ אַװעקגעבן זײַן טאָכטער?! אָט גײ איך אַהײם און קער איבער די שטוב מיטן קאָפּ אַראָפּ, מיט די פֿיס אַרױף! װאָס הײסט? װי קאָן איך דערלאָזן אַזאַ זאַך, אַז מײַן קינד, דװיד שפּיראָס אַ טאָכטער… איר זאָגט, ער איז אַ דעיסטװיטעלני סטאַטסקי סאָװעטניקס אַ זון און ער װיל זיך צוליב איר מגײר זײַן? און אַז ער זאָל זיך זיבעצן מאָל מגײר זײַן? נײן, איך װעל דאָס נישט דערלאָזן! (װאָס װײַטער, אַלץ מיט מער היץ.) כּל־זמן איך לעב, װעט דאָס נישט זײַן! איך װעל אים זאָגן! איך װעל אים דערצײלן, װער די שפּיראָס זײַנען! איך בין אַ שפּיראָ, איר פֿאַרשטײט צי נײן, אַ שפּיראָ!…

רב לוי הײלפּערין: פֿונדעסטװעגן זאָג איך אײַך נאָך אַ מאָל: נישט געאײַלט. מע באַדאַרף זיך פֿריִער גוט באַטראַכטן… ס'איז אַ שװערע הלכה… הײַנטיקע קינדער… אַ ראָמאַן… װער װײסט, װוּ עס האַלט בײַ זײ?… מע באַדאַרף זיך גוט באַטראַכטן…

דװיד שפּיראָ: (מיט היץ.) װאָס איז דאָ צו טראַכטן! ס'איז קלאָר, װי דער טאָג! אַזױ װי דער הימל קאָן נישט קומען צו דער ערד! מײַן טאָכטער קאָן נישט חתונה האָבן פֿאַר אַ גױ, יענער מעג זײַן מי־יודע װער און מעג זיך זיבן און זיבעציק מאָל מגײר זײַן! זי קומט אַרױס, איר פֿאַרשטײט צי נײן, פֿון די אמתע שפּיראָס, פֿון די סלאַװיטער… (מיט פֿאָרװוּרף, קוקט אױפֿן רבֿ שאַרף.) איך האָב אײַך געזאָגט שױן עטלעכע מאָל, פֿון װאָסערע שפּיראָס איך בין, און איר –– גאָרנישט… איך זע, אַז איר הערט זיך נישט צו צו מײַנע װערטער!… די סלאַװיטער האָבן זיך געלאָזט טרײַבן סקװאָז סטראָי, קנוטעװען האָבן זײ זיך געלאָזט! (נאָך מיט מער היץ.) יאָרן־לאַנג אױסגעזעסן אין די טורמעס ― און נישט פֿאַרלױרן זײער שטאָלץ פֿאַר עשׂון! זאָל איצטער אָט דעם עשׂוס אַן אײניקל האָבן אַן השׂגה, אַז שפּיראָס טאָכטער זאָל פֿאַר אים חתונה האָבן, און איך, דװיד שפּיראָ, זאָל זײ פֿירן צו דער חופּה?! (שלאָגט זיך אין האַרצן.) סײַדן איך װעל פֿריִער שטאַרבן! (כּמעט מיט טרערן.) און אַפֿילו אַז איך װעל שטאַרבן, װעלן נאָך מײַן טױט אױפֿשטײן פֿון די קבֿרים די סלאַװיטער, די געקנוטעװעטע, און װעלן נישט דערלאָזן, אַז אָט אַ יענע גראָבע האַנט עשׂוס, װאָס האָט אַמאָל אױפֿגעהױבן אױף זײ די רוט, װאָס האָט פֿון זײ שטיקער פֿלײש געריסן, זאָל זיך צורירן צו זײערס אַן אײניקל!…

רב לוי הײלפּערין: (גערירט, טראַכט אַ װײַלע.) הערט זשע אױס, מײַן ליבער שפּיראָ. זיצט, זיצט נאָך אַ װײַלע. (זעצט אים אַװעק און זעצט זיך אַלײן אױך.) אין אײַערע װערטער הערט זיך טאַקע אַ קול פֿון די אמתע סלאַװיטער ― װער װײס דאָס נישט די סלאַװיטער? נאָר לאָמיר קאָרשט באַטראַכטן אַצינד די זאַך פּאַװאָלינקע אַרום און אַרום. מע טאָר נישט אײַלן זיך אַזױ, װי איך האָב אײַך געזאָגט שױן, ― ס'איז אַ שװערע הלכה!… מע דאַרף קודם זען, װי אַזױ זאָל זײַן דערװײַלע מיט דעם קריסט, מיט דעם איװאַנאָװן, װאָס איר האָט אים אײַנגעלאַדן צום סדר?…

דװיד שפּיראָ: (נאָך אױפֿגעטראָגן.) װער האָט אים אײַנגעלאַדן? נישט איך האָב אים אײַנגעלאַדן ― ער האָט זיך אַלײן אײַנגעלאַדן, אײַנגעבעטן זיך! איצט זע איך שױן! איצט פֿאַרשטײ איך שױן!…

רב לוי הײלפּערין: איר האָט דאָך אים אָבער צוגעזאָגט ― איז פֿאַרפֿאַלן. מוז ער שױן צום סדר בײַ אײַך זײַן. טאָרט איר אים נישט אָפּזאָגן. אַזױ איז מײַן מײנונג, לכל־הפּחות ― מײַן ראַט.

דװיד שפּיראָ: (קאָכט זיך.) סטײַטש, רבי, װאָס רעדט איר? האָט קײן פֿאַראיבל נישט. נאָר װי קאָן איך, שפּיראָ, נאָך דעם, װי דער גױ האָט אַזאַ השׂגה?… ס'איז דאָך הימלשרײַענד! ס'איז דאָך…

רב לוי הײלפּערין: (שלאָגט אים איבער.) יאָ, איר זײַט פֿולקום גערעכט. נאָר מע טאָר נישט זיך גראָב באַגײן מיט אַ מענטשן, ער מעג זײַן װער ער איז: אַ ייִד, נישט אַ ייִד ― אַ מענטש! און אַן אײדעלער מענטש, קענטיק… מענטשלעכקײט, גאַסטפֿרײַנדלעכקײט איז אָן אַלעמען אַ גרױסע זאַך. ובפֿרט מיר, ייִדן, דאַרפֿן זײַן מער געהיט, װי אַלע אַנדערע מענטשן. אָט טאַקע װײַל מיר זײַנען בײַ זײ אין גלות און װײַל זײ זאָגן אױף אונדז מי־יודע װאָס, באַדאַרפֿן מיר זײ װײַזן, אַז מיר זײַנען נישט ערגער, און אַמאָל אפֿשר נאָך בעסער פֿון זײ. איר זײַט דאָך אַ שפּיראָ, באַדאַרפֿט איר דאָס פֿאַרשטײן… (שטײט אױף.)

דװיד שפּיראָ: (אױך אױפֿגעשטאַנען, אַ ביסל װײכער.) געװיס פֿאַרשטײ איך, װאָס איר מײנט. װער רעדט פֿון אַרױסטרײַבן? אַרױסטרײַבן װעל איך אים נישט. אַזױ גראָב בין איך אױך נישט. און אַז איך האָב אים צוגעזאָגט, איז צוגעזאָגט. שפּיראָ, אַז ער זאָגט אַ װאָרט, איז פֿאַרפֿאַלן. נאָר די פּלענער זײַנע װאָס ער האָט געבױט (װידער אױפֿגעקאָכט.) דאָס, װאָס דער גױ האָט דאָרט געגראָבן הינטער מײַנע פּלײצעס, װעל איך צעשלאָגן! דאָס, װאָס ער מײנט, װעט נישט זײַן! (מיט פֿײַער.) קײנמאָל נישט און פֿאַר קײן פֿאַל נישט אין דער װעלט! דאָס קאָנט איר אײַך שױן פֿאַרלאָזן אױף מיר! דאָס זאָגט אײַך דװיד שפּיראָ, פֿון די אמתע שפּיראָס, איר פֿאַרשטײט צי נײן, פֿון די סלאַװיטער!… אַ גוטן יום־טובֿ און אַ גוטן תּמיד. (געזעגנט זיך מיטן רבֿ. דער רבֿ באַגלײט אים צו דער טיר.)

(בײַ שפּיראָן איז שױן אַלץ פּסחדיק גרײט צום סדר. אױבנאָן דאָס הסב־בעט ― צװײ קישנס, מיט אַ װײַס לײַלעך איבערגעדעקט. אױפֿן הסב־בעט ליגן צוגעגרײט אַ װײַסער קיטל, אַ װײַסער זײַדענער גאַרטל מיט אַ װײַסער זײַדענער יאַרמלקע, אַן אַלטע, שױן געלבלעך פֿון דער צײַט, מיט זילבער באַברעמט און מיט אַ זײַדענעם קאָטעס אַראָפּגעהאַנגען. אױפֿן טיש ליגן מצות, שטײען כּוסות. פֿון צװײ גרױסע גראַפֿינקעס פֿינקלט אַרױס דער װײַן. בײַם אױבנאָן שטײט די קערה. אױף דער קערה ליגן איז אַ געהעריקן סדר: אַ פֿליגעלע, אַ גערגעלע, אײער, אָפּגעשײלטע קאַרטאָפֿליעס, אָנגעריבענער כרײן (מרור.) צעשטױסענע ניס מיט עפּל (חרוסת.)און אַ קלײן גלעזל מיט זאַלצװאַסער. עטלעכע הגדות, גרױסע און קלײנע. ― אױף דער סצענע באַװײַזט זיך פֿון דער זײַטיקער טיר דװיד שפּיראָ, אַ האַלב־אָנגעטאָנענער אין נײַע מלבושים, מיט אַן אױסגעפּרעסט אײבערשט העמד, מיט שלײקעס, אָן אַ קאָלנער. ער איז שטאַרק צעטראָגן.)

דװיד: (הױך.) שׂרה! בעטי! סיאָמקע! װוּ זײַט איר אַלע? אױסגעשטאָרבן? (פֿון דער קיכטיר װײַזט זיך שׂרה שפּיראָ, נאָך אין די װאָכעדיקע מלבושים, מיט אַ נײַ הילצערן לעפֿל אין האַנט.)

שׂרה שפּיראָ: װאָס איז דאָרטן? װאָס האָסטו זיך צעשריגן, װי אױף אַ פּאָזשאַר?

דװיד שפּיראָ: װער האָט דען געשריגן? גאָרנישט אָנגעהױבן צו שרײַען! האָסט מיר צוגעגרײט אַ העמד –– װוּ איז אַ קאָלנער?

שׂרה שפּיראָ: דאָרט װוּ דאָס העמד, דאָרט איז דער קאָלנער. זוך, װעסטו געפֿינען, האָסטו געהערט אַביסל! דװיד שפּיראָ: װוּ האָב איך צײַט צו זוכן? אַ שעה אַז איך זוך… (גײט אָפּ צוריק.)

שׂרה שפּיראָ: אַ שעה אַז ער זוכט! (גײט אָפּ אין קיך. ― אין אַ האַלבער מינוט אַרום קומט אַרױס װידער דװיד שפּיראָ, שױן מיט אַ קאָלנער, נאָר אָן אַ שניפּס. ער שפּיליעט דעם קאָלנער. דער קאָלנער װיל זיך נישט פֿאַרשפּיליען. דאָס מאַכט אים נאָך מער נערװעז.)

דװיד שפּיראָ: שׂרה! שׂרה!…

שׂרה שפּיראָ: (קומט נאָך אַ מאָל אַרױס פֿון קיך, שױן אָן אַ לעפֿל.) װאָס איז שױן װידער?

דװיד שפּיראָ: (שפּיליענדיק דעם קאָלנער.) האָסט מיר צוגעגרײט אַ העמד מיט אַ קאָלנער ― װוּ איז אַ שניפּסל?

שׂרה שפּיראָ: װאָס טוט זיך עס מיט דיר? דאָרט ליגט אַלצדינג. דאָרט ליגט דאָס שניפּסל. אַפֿילו דעם צילינדער האָב איך דיר דאָרט צוגעגרײט. װאָס ביסטו אַזױ צעטראָגן, דװיד? ביסט מיר עפּעס זײער צעפֿלאָכטן!

דװיד שפּיראָ: (הערט נישט אױף צו טאָן מיטן קאָלנער.) מע קאָן זײַן צעפֿלאָכטן, אַז מע האָט עפּעס צו רײדן מיט אַ װײַב אַ נײטיקע זאַך ― און מע קאָן נישט!

שׂרה שפּיראָ: װאָס הײסט מע קאָן נישט? (גײט צו צו אים. אומרויִק.) אַ נײטיקע זאַך? װאָס האָסטו נישט געזאָגט ביז אַהער?

דװיד שפּיראָ: (נאָך אַלץ נישט פֿאַרטיק מיטן קאָלנער.) װי האָב איך געקאָנט ביז אַהער, אַז ס'איז ערבֿ־יום־טובֿ? װײַן אױף אַרבע־כּוסות האָט מען באַדאַרפֿט ברענגען? און אַרומװאַשן זיך דאַרף מען אױך? און אָנטאָן זיך אױך? (פּױזע.) ס'איז אַ מיאוסער עסק, שׂרה, זײער אַ מיאוסער עסק! (קוקט זיך אַרום, רעדט שטיל.) איך בין געװען בײַם רבֿ, בײַ רב לוי הײלפּערין…

שׂרה שפּיראָ: (שטאַרק אומרויִק.) װאָס האָסטו געטאָן בײַם רבֿ פּלוצעם ערבֿ־פּסח?

דװיד שפּיראָ: ששש!… (קוקט זיך אַרום.) נאָר נישט געפּילדערט, װעל איך דיר דערצײלן אַלצדינג. (קױם פֿאַרשפּיליעט דעם קאָלנער.) די רגע קום איך אַרױס… (גײט אָפּ צו זיך. שׂרה בלײַבט אַלײן.)

שׂרה שפּיראָ: װאָס טוט זיך עס מיט אים?… „געװען בײַם רבֿ“… „אַ מיאוסער עסק“… זאָל איך אַזױ װיסן בײז, אױב איך הײב אָן פֿאַרשטײן, װאָס ער מײנט… (עס קומט אַרױס דװיד שפּיראָ, שױן אינגאַנצן אָנגעטאָן, מיטן צילינדער אין האַנט, שׂרה גײט אים אַקעגן, אומגעדולדיק.) גאָט איז מיט דיר, דװיד, דערצײל שױן, װאָס האָט זיך געטראָפֿן? װאָס פֿאַר אַ מיאוסער עסק?

דװיד שפּיראָ: (נעמט אַרױס די פֿאַטשײלע און גלעט דעם צילינדער. קוקט זיך אַרום.) איצט איז נישטאָ קײנער? פֿריִער נישט געקאָנט רײדן מיט דיר. אַז מע דרײט זיך אַרום, טאָ דער, טאָ יענער. (שטיל.) װוּ זײַנען די קינדער?

שׂרה שפּיראָ: (אױך שטיל.) די קינדער טוען זיך אָן. זײ װעלן באַלד אַרױסקומען. דערצײל שױן גיכער. צי נישט די עצמות!

דװיד שפּיראָ: האָרך נאָר אױס, שׂרה, נאָר איך בעט דיך, ס'זאָל זײַן שטיל… ס'אַ שלעכטע מעשׂה מיט אונדזער בעטין… נישט מיט בעטין, נאָר מיט אונדזער קװאַרטיראַנטס חבֿר. איך מײן, מיט אונדזער איװאַן איװאַנאָװיטשן…

שׂרה שפּיראָ: (ברעכט די הענט.) װײ איז מיר! װאָס איז שױן?

דװיד שפּיראָ: האָב צײַט –– אָט דערצײל איך דאָך דיר!… איך בין געװען בײַם רבֿ, בײַ רב לוי הײלפּערין…

שׂרה שפּיראָ: װאָס האָסטו געטאָן בײַ רב לוי הײלפּערין?

דװיד שפּיראָ: גלאַט אַזױ אַרײַנגעגאַנגען. און אַגבֿ ― אַ פֿרעג טאָן אים, צי ס'איז נישקשה, אַז אַ קריסט, איװאַן איװאַנאָװיטשן האָב איך געמײנט, זאָל זיצן מיט אונדז בײַם סדר?

שׂרה שפּיראָ: (הױך.) האָט ער געזאָגט מסתּמא, אַז נײן? מײַנע רײד! װאָס האָב איך דיר געזאָגט?

דװיד שפּיראָ: ששש!… אַקוראַט פֿאַרקערט! נאָר נישט דאָס ― האָב צײַט, כאַפּ נישט אײנס פֿאַר דאָס אַנדערע! הקיצור, װער איך געװױר בײַם רבֿ אַ שײנע זאַך… (קוקט זיך אַרום.) אַז אונדזער קריסט, איװאַן איװאַנאָװיטש מײן איך, איז מיט פֿינף מינוט פֿריִער פֿאַר מיר אױך געװען בײַם רבֿ, בײַ רב לוי הײלפּערין, און אױך מכּוח אַן עצה האַלטן זיך.

שׂרה שפּיראָ: אַן עצה האַלטן זיך? אַז װאָס?

דװיד שפּיראָ: (קוקט זיך אַרום. גאַנץ שטיל.) אַז ער װיל זיך מגײר זײַן… איװאַן איװאַנאָװיטש, הײסט עס, װיל זיך מגײר זײַן.

שׂרה שפּיראָ: (הױך.) איװאַן איװאַנאָװיטש? מגײר זײַן? װאָס'ט זיך מיר געחלומט!… משוגע געװאָרן?

דװיד שפּיראָ: ששש! װאַרט אױס! װעסט הערן, צוליב װאָס! עס האָט מיך אַזױ אױפֿגעטראָגן, אַז איך האָב געמײנט, איך װעל עס נישט אױסהאַלטן, אַז איך װעל דאָרט די אַפּאָפּלעקציע באַקומען! ער האָט מיר דעם קאָפּ אַראָפּגענומען, און איך האָב מיר גאָר קײן אָרט נישט געקאָנט געפֿינען!

שׂרה שפּיראָ: (פֿאַרשטײט נאָך נישט.) צוליב װאָס זשע װיל ער עס טאָן דער משוגענער גױ?

דװיד שפּיראָ: (קוקט זיך אַרום, רעדט נאָך שטילער.) צוליב דעם װיל ער זיך מגײר זײַן, װײַל ער איז פֿאַרליבט, זאָגט ער, אין… אין… אין אונדזער בעטין, און װיל, זאָגט ער, מיט… מיט… מיט… מיט איר האָבן חופּה־וקידושין… נו? הערט זיך אַזעלכס?

שׂרה שפּיראָ: (אַ פּליעסק מיט די הענט, שרײַט אױס אױף אַ קול.) אױ, אַ דונער האָט מיך דערשלאָגן! אױ, איך װעל דאָס נישט אױסהאַלטן! (ברעכט די הענט, טראָגט זײ צו צום האַרצן.) איך האָב אָבער געװוּסט, אַז דאָ איז עפּעס! דאָס האַרץ האָט מיר אָבער געזאָגט, אַז ס'איז נישט גלאַט, אַז דער גױ פּלאָנטעט זיך מיר דאָ נישט אומזיסט… אַלע בײזע, װיסטע, פֿינצטערע חלומות! נאַ דיר גאָר אַ קריסט! אַ איװאַן איװאַנאָװיטש! און װער האָט אים פֿאַרנאַדיעט, אַז נישט דו?

דװיד שפּיראָ: איך?

שׂרה שפּיראָ: װער דען ― איך? בײַ מיר װאָלט ער שױן לאַנג געעפֿנט מיטן קאָפּ די טיר! האָסטו זיך אָנגעקלעפּט אין אים, אַז ער האָט אַ ייִדיש פּנים מיט אַ ייִדישער נאָז!

דװיד שפּיראָ: אַ ייִדישע נאָז ― דאָס איז געװען דײַנע װערטער. איך האָב נאָר געזאָגט, אַז ער האָט אַ ייִדישע נשמה… נאָר נישט דאָס איז דער עיקר אַצינד. איצט באַדאַרף מען צוטראַכטן עפּעס אַן עצה, װי אַזױ װערט מען זײַנער פּטור?

שׂרה שפּיראָ: װאָס פֿאַר עצות דאַרף מען זוכן? מע דאַרף אים געבן דעם װעג ― און שױן!

דװיד שפּיראָ: (מיט שרעק, רעדט שטיל.) זאָל גאָט היטן! װאָס רעדסטו? מע באַדאַרף זיך באַטראַכטן פֿריִער…

שׂרה שפּיראָ: װאָס איז דאָ צו טראַכטן, האָסטו געהערט אַביסל? (הױך.) מע באַדאַרף אים (צעצױגן.)אַרױסטרײַבן! אַרױסיאָגן!

דװיד שפּיראָ: (שטיל.) ששש!… נאָר נישט געיאָגט און נאָר נישט געטריבן! זאָל דיך גאָט היטן, שׂרה, פֿון דאַנען אַהין אָן מיר! דו הערסט, װאָס איך זאָג? ס'װעט זיך טאָן חושך! װעסט פֿאַרקאָכן אַ קאַשע! װעסט אונדז מאַכן אומגליקלעך אַלעמען! דו פֿאַרשטײסט גאָרנישט, װאָס דאָ טוט זיך! דאָ איז אַ ראָמאַן ― װײסטו כאָטש, װאָס דאָס הײסט? (קוקט זיך אַרום, רעדט נאָך שטילער.) דאָס איז בײַ זײ אַן אָפּגערעדטע זאַך פֿון פֿריִער!

שׂרה שפּיראָ: (פֿאַרברעכט די הענט.) װײ איז מיר! און װאָס איז מיט שניאורסאָנען?

דװיד שפּיראָ: אַ פּנים, אַ נעכטיקער טאָג?

שׂרה שפּיראָ: װאָס רעדסטו, דװיד? און װאָס איז מיטן שידוך?

שׂרה שפּיראָ: און דאָס, װאָס ער האָט איר געװאָלט שענקען אַ בראַנזעליעט? און דאָס, װאָס ער שרײַבט אַלע מאָל בריװ צו דער באַבושקע?…

דװיד שפּיראָ: (אַ פּאָר מאָל שפּאַנט ער אַרום און בלײַבט שטײן.) ס'איז דיר אַן אַקציע מיט איר! מיר האָט זיך אױפֿגעקאָכט דאָס גאַנצע בלוט, אַז איך האָב דערהערט אַזאַ מעשׂה, און זי רעדט גאָר פֿון בראַנזעליעטן מיט באַבושקעס! איך בין שיִער משוגע געװאָרן נאָר פֿון דעם געדאַנק אַלײן, אַז עשׂו קאָן גאָר האָבן אַ השׂגה אױף די סלאַװיטערס אַן אײניקל, און איר ליגט אין זינען בראַנזעליעטן! באַבושקעס קריכן איר אין קאָפּ אַרײַן!

שׂרה שפּיראָ: װאָס זשע האָט זי געשװיגן ביז אַהער?

דװיד שפּיראָ: (שטעלט זיך אָפּ, טײַט איר מיט אַ פֿינגער. דאָס דאַרפֿסטו פֿרעגן בײַ איר! דערױף ביסטו אַ מאַמע!

שׂרה שפּיראָ: (ברעכט די הענט.) װײ איז מיר! װינד איז מיר! פֿאַרפֿינצטערט בין איך געװאָרן!

דװיד שפּיראָ: איצט איז נישט קײן צײַט פֿון ברעכן די הענט און פֿון גװאַלדעװען. איצט דאַרף מען עפּעס צוטראַכטן, דו פֿאַרשטײסט צי נײן, געפֿינען עפּעס אַן עצה. אָבער שטיל, מיט שׂכל און מיט אַ גאַנג, נישט פֿי־פֿו־פֿאַ, גלאַט אין דער װעלט אַרײַן, און אָן גװאַלדן, אָן פּילדערײַען! דער רבֿ, רב לוי הײלפּערין, איז גערעכט. ס'איז, זאָגט ער, אַ שװערע הלכה! ס'איז אַן אײדעלע מאַטעריע, זאָגט ער… כ'האָב שױן גענוג געטראַכט דעם גאַנצן טאָג! (כאַפּט זיך בײַם קאָפּ.) דער קאָפּ װערט מיר אָקערשט נישט צעפֿאַלן אױף שטיקלעך! (פּױזע.) דערװײַל איז יום־טובֿ און מע דאַרף גײן דאַװנען. (קוקט זיך אַרום.) דאָ װעט קומען דער קריסט… אים געגעבן דאָס װאָרט ― פֿאַרפֿאַלן! װאָס װעט ער טראַכטן, אַז מע װעט אים איצט אָפּזאָגן פֿונעם סדר? רב לוי הײלפּערין זאָגט אױך דאָס אײגענע: אַ מױל, זאָגט ער, איז נישט קײן כאָלעװע. ובפֿרט, זאָגט ער, בײַ שפּיראָן… קודם־כּל, זאָגט ער, איז מענטשלעכקײט… אַ מענטש! דו פֿאַרשטײסט, צי נײן? דער עיקר ― דו זאָלסט זיך נאָר נישט אַרײַנמישן דערװײַל. דו לאָז עס איבער אינגאַנצן אױף מיר! לאָזן נאָר איבערגײן די סדרים פֿריִער, די ערשטע טעג יום־טובֿ, װעל איך שױן מיט אים רײדן, װעל איך שױן טאָן אַלצדינג ― קאָנסט שױן זײַן זיכער, אַז בײַ מיר װעט ער אַלײן אַװעק. (מיט פֿײַער.) ער װעט בײַ מיר אַװעק װוּ דער ליבער שבת־קודש גײט אַװעק! ער װעט אַפֿילו נישט װיסן, פֿאַר װאָס און פֿאַר װען! זײַ זיכער! דאָס װעט נישט זײַן, אַז דװיד שפּיראָס טאָכטער, װאָס קומט אַרױס פֿון די סלאַװיטער… (עס קומט אָן סיאָמקע, אַן אױסגעצװאָגענער. אָנגעטאָן יום־טובֿדיק אין זײַן אוניפֿאָרם, מיט אַ װײַס קעלנערל, האַלט אַ גרױסן מחזור אונטערן אָרעם.)

סיאָמקע: (טראָגט צו דעם פֿאָטער דעם מחזור.) טאַטע, אָט דאָס איז דער מחזור, װאָס דו דאַרפֿסט?

דװיד שפּיראָ: (עפֿנט אױף דעם טאָװל, לײענט.) „מחזור לראָש־השנה ויום־הכּיפּורים“… געטראָפֿן, װי אַ בלינד פֿערד אין גרוב אַרײַן! (גיט אים אָפּ.) דאָרט, אױף דער קאָמאָדע, גײ, ליגט אַן אַנדער מחזור! שטײט אָנגעשריבן מיט גרױסע אותיות: „מחזור לשלש רגלים“… יאָרן! שפּיראָס אַ ייִנגעלע זאָל נישט װיסן קײן חילוק פֿון אַ מחזור ביז אַ מחזור… (סיאָמקע לױפֿט צוריק נאָכן מחזור. דװיד שפּיראָ צום װײַב.) איך בעט דיך נאָך אַ מאָל, שׂרה, װי גאָט איז דיר ליב! װי אין אַן אױג אַ שטאָך! ס'איז אַ שװערע הלכה, אַן אײדעלע מאַטעריע… מע באַדאַרף דאָ זײַן זײער־זײער פֿאָרזיכטיק! (עס קומט אָן סיאָמקע מיטן מחזור.)

סיאָמקע: (עפֿנט אױף, װײַזט דעם פֿאָטער מיטן פֿינגער, לײענט אױף אַ קול, צעצױגן.) „מח־זור ל־ש־לש רג־לַ־ים“…

דװיד שפּיראָ: (נעמט דאָס קינד פֿאַרן אױערל.) רגָלים, נישט רגלַים! נישט געדאַכט זאָלסטו װערן ― אַ בר־מיצװה־בחורל און קומט אַרױס פֿון די סלאַװיטער!… קום אין שול אַרײַן! (טוט אָן דעם צילינדער. צום װײַב.) געדענק זשע, שׂרה, װאָס איך האָב דיר געזאָגט (שטיל, טראָגט צו אַ פֿינגער צום מױל.) װי גאָט איז דיר ליב! װי אין אַן אױג אַ שטאָך!… (גײט אָפּ מיט סיאָמקען אין שול אַרײַן. ― עס קומט אַרױס פֿון איר צימער בעטי. שׂרה שפּיראָ װאַרפֿט אַ זײַטיקן קוק אױף דער טאָכטער, נעמט זיך איבערשטעלן די כּוסות.)

בעטי: (אָנגעטאָן יום־טובֿדיק, שײן פֿאַרקעמט. שטעלט זיך אַװעק אַקעגן שפּיגל, מאַכט צו־רעכט די פֿריזורקע. צו דער מוטער.) מאַמע! געפֿעלט דיר די פֿריזורקע? האָסט דאָך ליב, אַז איך גײ אַזױ פֿאַרקעמט. האַ? מאַמע? (שׂרה שפּיראָ זעט איר פּנים דורכן שפּיגל, ענטפֿערט נישט. בעטין װוּנדערט עס. זי דרײט זיך אױס צו דער מוטער.) פֿאַר װאָס ענטפֿערסטו נישט, מאַמע? און װאָס ביסטו אַזױ פֿאַרצאָרנט? צוליבן יום־טובֿ?

שׂרה שפּיראָ: (טוט איר אַרבעט.) אַז מע האָט אַזאַ טאָכטער, װי דו, קאָן מען זײַן פֿאַרצאָרנט.

בעטי: (גײט צו נאָענט צו דער מוטער.) װאָס איז שױן, מאַמע? װאָס פֿאַר אַ נײַס?

שׂרה שפּיראָ: פֿאַר װעמען ס'איז אַן אַלטס, פֿאַר מיר איז דאָס אַ נײַס… (הערט אױף איבערשטעלן די כּוסות.) איך האָב גאָרנישט געװוּסט, טאָכטער, אַז בײַ דיר איז דאָ אַזעלכע פֿאַרבאָרגענישן מיט אַזעלכע סודות… איך האָב זיך קײנמאָל נישט געריכט אױף דיר, אַז דו זאָלסט זײַן אַזאַ פֿאַרביסענע און אָפּטאָן אונדז אַזאַ זאַך…

בעטי: (איבערראַשט.) װאָס פֿאַר סודות? װאָס פֿאַר אַ פֿאַרביסענע? און װאָס פֿאַר זאַכן האָב איך אָפּגעטאָן?

שׂרה שפּיראָ: דער טאַטע איז אױס מענטש. ער װעט דאָס, זאָגט ער, נישט אױסהאַלטן! און איך װעל מסתּמא אױך שטאַרבן פֿאַר דער צײַט… (באַהאַלט דאָס פּנים אין פֿאַרטעך, װײנט.)

בעטי: (דערשראָקן, נעמט זי אַרום.) מאַמעניו! גאָט איז מיט דיר! װאָס קומט דאָ פֿאָר? איך װײס גאָרנישט פֿון װאָס צו זאָגן!

שׂרה שפּיראָ: (הײבט אױף די פֿאַרװײנטע אױגן, באַטראַכט די טאָכטער.) אַנו, קוק מיר גלײַך אין די אױגן אַרײַן! װי קאָנסטו זאָגן אַזעלכס? װי קאָנסטו עס אָפּלײקענען מיר, אַ מאַמע, אין די אױגן?… (פּױזע.) װאָס האָט געטאָן דער גױ בײַם רבֿ?

בעטי: (שטױנט.) װאָסער גױ? בײַ װעלכן רבֿ?

שׂרה שפּיראָ: זע נאָר, װי גלײַך זי קוקט מיר אין פּנים אַרײַן! (פּױזע, שטרענג.) זאָג נאָר, װאָס האָט געטאָן איװאַן איװאַנאָװיטש בײַם רבֿ, רב לוי הײלפּערין?

בעטי: (שטאַרק איבערראַשט, װערט רױט.) איװאַן איװאַנאָװיטש בײַם רבֿ? בײַ הײלפּערין? װאָס האָט ער דאָרטן געטאָן?

שׂרה שפּיראָ: איך מײן, אַז דו װײסט עס בעסער פֿון מיר און פֿריִער פֿון מיר… קוק זי נאָר אָן, װי זי טאַפּט װערטער! נעבעך אַ רחמנות! זי װײסט גאָרנישט פֿון דער גוטער בשׂורה, אַז דער גױ איװאַן איװאַנאָװיטש װיל װערן אױס גױ!…

בעטי: (אױפֿגעשײַנט.) איװאַן איװאַנאָװיטש װיל װערן אַ ייִד?

שׂרה שפּיראָ: אַ גדולה אױף דער באָבע! און אַ שײַנדעלע פֿאַר אונדז אַלעמען! און דאָס איז דאָך אינגאַנצן צוליב דיר, װאָרעם ער איז דאָך נאָך דיר די כּפּרה ― דאָס האָב איך שױן לאַנג אַרױסגעזען, און דו האָסט עס אַװדאי גוט געװוּסט, ― און נאָך דעם אַלעמען האָסטו אַ פּאָטעפֿאַלנאָסט מיר קוקן גלײַך אין די אױגן אַרײַן און אײַנרײדן מיך, אַז דו װײסט נישט פֿון װאָס צו זאָגן?!

בעטי: (כאַפּט זיך בײַם האַרצן.) מאַמע! איך שװער דיר בײַ מײַן לעבן, אַז די געשיכטע מיטן רבֿ, מיט הײלפּערין, הער איך דאָס ערשטע מאָל פֿון דיר!…

שׂרה שפּיראָ: (מיט גיפֿט.) אַזױ? ס'איז גאָרנישט קײן אָפּגערעדטע זאַך בײַ דיר מיטן גױ פֿון פֿריִער? דער רבֿ רב לוי הײלפּערין איז דאָך מסתּמא אַ ליגנער? אָדער דער טאַטע האָט דאָס אַװדאי פֿונעם קאָפּ אױסגעטראַכט?

בעטי: (אױפֿגערעגט.) מיר דאַכט, מאַמע, אַז מיך קענסטו אױך נישט פֿאַר אַזאַ גרױסע ליגנערן. איך האָב אײַך ביז אַהער נאָך מיט קײן זאַך נישט געליגנערט! (מיט האַרץ.) אַז איך שװער דיר בײַ מײַן לעבן, אַז איך הער עס ערשט פֿון דיר, גלײבסטו מיר נישט און הערסט נישט אױף מיך צו באַװאַרפֿן מיט שטעכװערטלעך!…

שׂרה שפּיראָ: מיט שטעכװערטלעך? עס קאָן שױן גוט שטעכן און ברעכן מײַנע שׂונאים, אַז מע דערמאָנט זיך, אַז דו האָסט גענומען בידים און האָסט צעשלאָגן אַזאַ גליק! איך רײד שױן נישט פֿון דער באַבושקע ― איך רײד פֿונעם קרן: אַזאַ גאָלדענער בחור, אַ טאַטנס אַ קינד, אַ פֿאַמיליאַנט, קומט אַרױס פֿון אַזאַ משפּחה!…

בעטי: (שױן גאָר אױפֿגערעגט, צעשרײַט זיך.) אָבער װאָס װילט איר האָבן פֿון מײַן לעבן? װאָס האָט איר זיך אַלע אָנגעזעצט אױף מיר? אַלע אױף מיר! אַלע אױף מיר!… (פֿאַלט אױף אַ שטול, באַהאַלט דאָס פּנים אין די הענט, װײנט שטילערהײט. ― עס דערהערט זיך אַ קלונג. שׂרה שפּיראָ לױפֿט עפֿענען און קומט באַלד אַרױף צוריק.)

בעטי: (הײבט אױף דאָס פֿאַרװײנטע פּנים.) װער איז?

שׂרה שפּיראָ: (בײז.) דער גר.

בעטי: װאָסער גר?

שׂרה שפּיראָ: דײַן איװאַן איװאַנאָװיטש! (בעטי כאַפּט זיך אױף, װישט זיך אױס די אױגן, מאַכט אַ באַװעגונג אַװעקצוגײן, נאָר בלײַבט שטײן. שׂרה שפּיראָ גײט אָפּ אין דער טיר, פֿון װאַנען איר מאַן איז פֿריִער אַרױסגעקומען, רעדט בעת־מעשׂה צו דער טאָכטער.) איך גײ זיך דערװײַל אָנטאָן און בענטשן ליכט. (עס קומט אָן שניאורסאָן, װאָס גילט אַלס איװאַנאָװ, שױן נישט אין סטודענטישער אוניפֿאָרם, נאָר אין אַ שװאַרצן אָנצוג, אין װעלכן עס זעט זיך נאָך מער רעליעף אַרױס זײַן סעמיטישער טיפּ. די האָר, אָנגעפּאַרפֿומירט מיט פֿעטן, זעען אױס נאָך מער שװאַרץ און נאָך מער געגרײַזלט, װי אַלע מאָל.)

שניאורסאָן: (אױפֿגעלײגט, צו בעטין, גיט איר די האַנט.) אײַער פֿאָטער איז געװען אַזױ ליבנסװירדיק און האָט מיר דערלױבט בײַצוּװױנען מיט אײַך די צערעמאָניע פֿון אײַער יום־טובֿ… (קוקט זיך אַרום.) װוּ איז ער? מסתּמא נאָך אין שול? אַ שאָד, װאָס ער האָט נישט געװאָלט מיך מיטנעמען אױך אין שול. דאָס װעט שױן זײַן, זאָגט ער, צו פֿעט… (בעטי זעצט זיך, בעט אים אױך זיצן. זי איז צעטראָגן.) װאָס איז עפּעס אײַער מוטער אַזױ בײז אױף מיר? זי האָט מיר נישט געענטפֿערט אױף מײַן גוטן־אָװנט, און אױף מײַן גראַטולירן זי מיטן פֿײַערטאָג האָט זי עפּעס אַ מורקע געגעבן און איז אַנטלאָפֿן געװאָרן… (פּױזע.) און איר, בערטאַ דאַװידאָװנאַ, אױב איך האָב קײן טעות נישט, זײַט מיר עפּעס אױך נישט אַזױ, װי אַלע מאָל… (בײגט זיך צו צו איר נאָענט.) װאָס איז געשען, בערטאַ דאַװידאָװנאַ? װאָס קוקט איר אױף מיר מיט אַזעלכע אױגן?

בעטי: (קוקט אים גלײַך אין די אױגן. רעדט שטיל. דאָס קול ציטערט.) איר האָט מיר פֿאַרשאַפֿט, איװאַן איװאַנאָװיטש, גרױסע, גרױסע אומאָנגענעמלעכקײטן! (פֿון יענער זײַט טיר באַװײַזט זיך שׂרה שפּיראָ, אַ האַלב־אױסגעטאָנענע, און װינקט צו דער טאָכטער מיט די הענט, גיט איר צײכנס, זי זאָל נישט רײדן. בעטי זעט דאָס, און שניאורסאָן, װאָס זיצט מיטן פּנים צו בעטין און מיטן רוקן צו דער טיר, זעט דאָס נישט.)

שניאורסאָן: (צו בעטין.) איך? אײַך? אומאָנגענעמלעכקײטן? מיט װאָס, צום בײַשפּיל?

בעטי: (ענטפֿערט נישט באַלד.) מיט אײַער װיזיט בײַם רבֿ…

שניאורסאָן: (שטױנט.) װאָסער װיזיט? בײַ װעלכן רבֿ? (שׂרה שפּיראָ באַװײַזט זיך נאָך אַ מאָל, רופֿט מיט ענערגישע צײכנס בעטין צו זיך. בעטי זעט דאָס, רירט זיך נישט פֿון אָרט.)

בעטי: (צעמישט פֿון דעם, װאָס די מוטער שטערט זי.) יאָ, יאָ… װאָס פֿרעגט איר מיך איבער עטלעכע מאָל? צו װאָס אָפּלײקענען פֿון מיר? פֿון מיר!… (פּױזע. ― רעדט שטיל, אױפֿגערעגט.) איר זײַט געװען בײַם רבֿ זיך באַראָטן װעגן אַזאַ װיכטיקן שריט, װאָס איר גײט טאָן… צוליב… צוליב מיר… און בײַ מיר האָט איר גאָרנישט געפֿונען פֿאַר נײטיק צו פֿרעגן?!… װאָס זאָל דאָס באַטײַטן?… װאָס קוקט איר מיך אָן? װאָס מאַכט איר זיך װי איבערראַשט?… איר װעט דאָך נישט אָפּלײקענען, אַז איר זײַט געװען בײַם רבֿ? הײלפּערין רופֿט מען אים…

שניאורסאָן: (שטױנט.) איך? בײַם רבֿ? בײַ הײלפּערין? איך הער דעם דאָזיקן נאָמען דעם ערשטן מאָל פֿון אײַך אַצינד! איך שװער אײַך בײַ מײַן ערן־װאָרט! (שׂרה הערט נישט אױף צו רופֿן די טאָכטער מיט צײכנס.)

בעטי: (שױן גאָר צעמישט.) אַצינד װײס איך שױן װידער נישט, װאָס דאָ קומט פֿאָר… װאָס טוט זיך דאָ אַרום מיר?… אַז איך װעל נישט אַראָפּ פֿונעם זינען, װעט טאַקע זײַן אַ װוּנדער!… (כאַפּט זיך בײַם קאָפּ.)

שׂרה שפּיראָ: (מײנט, אַז די טאָכטער האָט נישט געזען, אָדער נישט פֿאַרשטאַנען, אירע צײכנס, רופֿט זי הױך.) קום נאָר אַהער, בעטי, אױף אַ װײַלע –– איך דאַרף דיך האָבן! נו־זשע! גיכער! דער טאַטע װעט באַלד קומען פֿון שול, און איך דאַרף נאָך ליכט בענטשן, האָסטו געהערט אַ ביסל! (בעטי הײבט זיך אױף אָן חשק, גײט צו דער מוטער.)

שניאורסאָן: (אַן איבערראַשטער, שפּאַנט אום עטלעכע מאָל הין און הער, שטעלט זיך אָפּ, לײגט צו אַ פֿינגער צום שטערן. נאָך אַ קורצער פּױזע.) אַאַאַ?… איצט פֿאַרשטײ איך שױן!… (װײַזט אױף יענער זײַט טיר װוּ זײן חבֿרס צימער געפֿינט זיך.) אָט דאָ ליגט דער הונט באַגראָבן!… (לאָזט זיך אַהין, הערט זיך אײַן, קלאַפּט אָן אין דער טיר. אין דעם קומט אָן פֿון פֿאָדער־צימער דער אמתער איװאַנאָװ, װאָס גילט אַלס שניאורסאָן, יום־טובֿדיק אָנגעטאָן, מיט אַ פֿריש געראַזירט פּנים און מיט אַ גרױסן בוקעט בלומען אין האַנט. דער אמתער שניאורסאָן גײט אים אַקעגן. זײ באַגריסן זיך. שניאורסאָן צום חבֿר.) אָן אַ קלונג?

איװאַנאָװ: איך האָב אַ שליסל. (באַװײַזט אים דעם שליסל. לײגט אַװעק דעם בוקעט אױפֿן טיש.)

שניאורסאָן: װאָס פֿאַר בלומען אין מיטן דרינען?

איװאַנאָװ: לכּבֿוד אײַער פּאַסקע…

שניאורסאָן: פֿאַר װאָס האָסטו שױן נישט פֿאַרכאַפּט אין אײנװעגס אַ חמצדיקן טאָרט אױך? װאָלט דיך שפּיריכע אַרױסגעװאָרפֿן מיטן טאָרט און מיט די בלומען אינאײנעם…

איװאַנאָװ: (לאַכט.) אַ כאָמעץ ― דאָס װײס איך, אַז מע טאָר נישט… (קוקט זיך אַרום.) איך זע, הערשקאָ, אַז דו ביסט שטאַרק אױפֿגעלײגט לכּבֿוד יום־טובֿ? דאָס האָב איך דיר צוגעהאָלפֿן בײַם בעל־הבית, ער זאָל דיר דערלױבן צו זײַן בײַ דער צערעמאָניע פֿון אײַער פּאַסקע.

שניאורסאָן: אַזױ? אַ שײנעם דאַנק דיר דערפֿאַר!

איװאַנאָװ: (לאַכט.) אַ קאָמישער מענטש אָט דער שפּיראָ! ער האָט זיך אַ מאָל דרײַ מיט מיר באַראָטן, צי זאָל ער דיר עס דערלױבן, צי נײן? אָט איז בײַ אים אױסגעקומען יאָ, און אָט –– נײן. ער האָט אַלץ געציטערט, טאָמער זאָגט ער דיר אָפּ, זאָלסטו נישט איבערטראַכטן װעגן ייִדן גאָט װײסט װאָס, כאַ־כאַ! (באַטראַכט דעם חבֿר אין זײַן שװאַרצן אָנצוג.) אינעם דאָזיקן קאָסטיום זעסטו אױס, הערשקאָ, װי אַן עכטער סעמיט, טשאָרט װאָזמי!

שניאורסאָן: און דו, װאַניאַ, זאָלסט זיך אָנטאָן אין דרײַ סעמיטישע קאָסטיומען, װעסטו אַלץ אױסזען, װי אַ פֿאָניע, עס װעט דיר אַפֿילו נישט העלפֿן די לעקציעס, װאָס דו גײסט נעמען בײַ אונדזער רבֿ, בײַ הײלפּערין…

איװאַנאָװ: (איבערראַשט.) פֿון װאַנען װײסטו, אַז איך בין געװען בײַם רבֿ?

שניאורסאָן: (מיט גיפֿט.) כאַ־כאַ! פֿון װאַנען איך װײס? איך װײס אַלצדינג ― האָב איך דיר שױן לאַנג געזאָגט. איך װײס אַפֿילו, װאָס דו האָסט בײַ אים געטאָן…

איװאַנאָװ: (קוקט אַראָפּ.) צום בײַשפּיל?

שניאורסאָן: (איראָניש.) װי עס זעט אױס, האָסטו זיך אַ נעם געגעבן װערן אַ ייִד טאַקע גאָרנישט אױף קאַטאָװעס?

איװאַנאָװ: (װיל זײַן רויִק.) עס קאָן גאַנץ מעגלעך זײַן.

שניאורסאָן: און מסתּמא אַלץ צוליב יענעם געװיסן צװעק?…

איװאַנאָװ: (װי פֿריִער.) זעלבסטפֿאַרשטענדלעך.

שניאורסאָן: (אַלץ מיט דעם זעלבן גיפֿט.) אַזױ זיכער ביסטו אין דײַן זיג?

איװאַנאָװ: אָן צװײפֿל.

שניאורסאָן: און װעגן שטערונגען טראַכטסטו גאָרנישט? האָסט קײן מורא פֿאַר… קאָנקורענטן, למשל?

איװאַנאָװ: (הײבט אױף די אױגן.) קאָנקורענטן?… אפֿשר ביסטו דאָס פֿון די קאָנקורענטן? אַ־זױ?… איצט פֿאַרשטײ איך שױן, פֿאַר װאָס דו װײסט אַזױ פֿיל…

שניאורסאָן: נישט מער װיפֿל מיר איז נײטיק.

איװאַנאָװ: אױף צו טרײַבן שפּיאָנאַזש אַרום מיר און אָנצוהאַלטן די קאָנקורענציע?…

שניאורסאָן: דו װעסט מיך נישט איבערשרעקן מיט קײן װערטער…

איװאַנאָװ: איצט פֿאַרשטײ איך שױן, פֿאַר װאָס עס טוט דיר אַזױ װײ דער קאָפּ פֿאַר מיר…

שניאורסאָן: װײַל איך װיל נישט, זאָלסט זיך מאַכן צום נאַר… עס װעט דיר נישט העלפֿן קײן רבֿ, קײן צען רבנים אױך ― זאָג איך דיר פֿריִער!

איװאַנאָװ: (שטאַרק אױפֿגערעגט. שױן אױך מיט גיפֿט.) אַלס גוטער פֿרײַנד, נאַטירלעך, זאָגסטו דאָך עס מיר… און איך בין געװען אַזאַ נאַר און האָב דיר טאַקע געגלײבט ביז אַהער… איך האָב געמײנט, עס האָט זיך מיר געדאַכט, אַז עס גײט בײַ דיר טאַקע פֿון דײַן גוטפֿרײַנדשאַפֿט. איצט באַװײַזט זיך גאָר אַרױס אין דיר אַ קאָנקורענט… און אפֿשר נאָך אַ „געפֿערלעכער“ קאָנקורענט? כאַ־כאַ!…

שניאורסאָן: (דרײסט.) זאָלסטו טאַקע װיסן! און ס'איז זײער גוט, װאָס דו װײסט עס! די קאָרטן זײַנען אָפֿן, װעלן מיר, הײסט עס, שפּילן אַן אָפֿענעם זעקס־און־זעכציק!

איװאַנאָװ: גוט. איך נעם אָן דעם קאַמף!

שניאורסאָן: (שטאַרק אױפֿגערעגט.) אומזיסט לאַכסטו אַזױ, װאַניאַ. װעסט זײַן צעשלאָגן, װי אַ…

איװאַנאָװ: (נישט װינציקער אױפֿגערעגט.) מיר װעלן שױן זען, װער װעמען!… (עס קומט אַרױס שׂרה שפּיראָ, אָנגעטאָן יום־טובֿדיק, זעט אױס אַ סך ייִנגער און שענער ― גאָרנישט צו דערקענען. זי טראָגט צװײ זילבערנע לײַכטער, מיט אָנגעצונדענע בענטשליכט. נאָך איר גײט בעטי אױך מיט 2 זילבערנע לײַכטער. די 4 לײַכטער װערן אַװעקגעשטעלט אױפֿן טיש. בײדע חבֿרים פֿלײַסן זיך באַגעגענען די דאַמען מיט אַ שמײכעלע. שׂרה שפּיראָ ענטפֿערט דעם קװאַרטיראַנט מיט אַ פֿרײַנטלעכן גוט יום־טובֿ. און אױף זײַן חבֿר, אױפֿן אמתן שניאורסאָן, װאָס גילט אַלס איװאַנאָװ, װיל זי אַפֿילו קײן קוק נישט טאָן. אַקעגן אָבער בעטי איז מער צוגעלאָזט צום אמתן שניאורסאָן, װי צום אמתן איװאַנאָװ. אַלע פֿילן זיך נישט גוט. עס נעמט אָבער נישט קײן סך צײַט, װינציקער װי אַ מינוט. עס קומט אָן דװיד שפּיראָ מיט אַ ברײטן גוט יום־טובֿ. נאָך אים סיאָמקע.)

דװיד שפּיראָ: (אױף ייִדיש.) גוט יום־טובֿ! גוט יום־טובֿ!

סיאָמקע: (נאָך אים.) אַ גוט יום־טובֿ!

שׂרה שפּיראָ: גוט יום־טובֿ, גוט יאָר!

בעטי: גוט יום־טובֿ. (בײדע חבֿרים פֿאַרנײגן זיך פֿאַרן בעל־הבית גאַנץ העפֿלעך. –– נישט קוקנדיק אױפֿן ברײטן „גוט יום־טובֿ“, זעט אױס דװיד שפּיראָ שטאַרק צערודערט. שׂרה און בעטי זײַנען פֿאַרװײנט. בײדע חבֿרים זײַנען אָנגעדרודלט אײנס אױף דאָס אַנדערע. נאָר אײן סיאָמקע איז אױפֿגעלײגט, שפּיגלט זיך אין דעם פֿינקלדיקן װײַן, װאָס אױף אַרבע־כּוסות, און בלעטערט די הגדות, װאָס ליגן אױפֿן טיש.)

דװיד שפּיראָ: (װיל צעשלאָגן די שטימונג, באַטראַכט דעם טיש מיט דער קערה מיט אַלע זאַכן, פֿאַרקאַטשעט די אַרבל, רעדט װי צו זיך אַלײן.) נו, איז שױן צוגעגרײט, הײסט עס, אַלצדינג בײַ דיר? די קערה מיט די מצות מיט די הגדות, און אליהו הנבֿיאס כּוס איז אױך דאָ? קאָן מען, הײסט עס, זיך נעמען צו דער אַרבעט? (זיפֿצט.) שױן לאַנג אַזאַ פּסח נישט געװען! אָט די מימרות מיט די זאָגעכצן, װאָס אין שטאָט, מיט די פּחדים פֿאַר אַ פּאָגראָם, מיט די דעפּוטאַציעס צום גובערנאַטאָר, און ועל־כּולם ― אָט דאָס פּעקל מיט דער דיעלע ― אַלצדינג אַרום און אַרום… (װײַזט מיט דער האַנט אַרום קאָפּ.) אַזאַ פּסח זאָל זיך שױן נישט אומקערן!…

שׂרה שפּיראָ: נישט כּדאַי פֿאַרן סדר צו דערמאָנען… גאָט װעט העלפֿן, װעלן מיר עס, אם־ירצה־השם, איבערלעבן.

דװיד שפּיראָ: געװיס װעלן מיר עס איבערלעבן! מיר װעלן זײ אַלע איבערלעבן!… מיר האָבן איבערגעלעבט גרעסערע צרות, מיט גרעסערע המנס, מיט אַ פּרעה מלך מצרים… (טרעט אָפּ פֿונעם טיש.) נו? קינדער! קודם־כּל (צום קװאַרטיראַנט.) זאָגט אײַער חבֿר, ער זאָל זיך מטריח זײַן אַקאָרשט אָנטאָן דאָס היטל. בײַם סדר איז מען זיך נוהג בײַ אונדז, מע זיצט אין היטלען. און איר אַלײן, הער שניאורסאָן, זײַט מוחל אױך דאָס אײגענע… דאָס, װײניקסטנס, װאָלט אַזאַ ייִד, װי איר, װאָס קומט אַרױס פֿון די ליובאַװיטשער שניאורסאָנס, כלעבן, געמעגט װיסן… (בײדע חבֿרים גײען אָפּ אין פֿאָדער־צימער, יעדער נאָך זײַן היטל, און קומען בײדע צו גײן אָנגעטאָן אין די היטלען. אין דער זעלבער צײַט טוט אָן דװיד שפּיראָ אױבן, אױף דער קאַפּאָטע, דעם צוגעגרײטן װײַסן קיטל מיט די ברײטע אַרבל און די װײַסע פֿאַרגעלבטע, מיט זילבער באַברעמטע, יאַרמעלקע מיטן קאָטעס, און האַלט בײַ אַרומגאַרטלען זיך מיטן װײַסן אַלטן זײַדענעם גאַרטל. די אַרײַנגעקומענע חבֿרים גרופּירן זיך אַרום בעטין, באַטראַכטן פֿון דער װײַטן שפּיראָן אין זײַנע װײַסע בגדים.)

איװאַנאָװ: (צו בעטין.) אײַער פֿאָטער זעט אױס װי אַ פּאַסטאָר, װי אַן אַרכיערײархиерей: בישאָף…

שניאורסאָן: (אױך צו בעטין.) גיכער ― װי אַ כּהן־גדול אינעם אַלטן בית־המקדש…

דװיד שפּיראָ: (רופֿט צו צו זיך מיטן פֿינגער דעם קװאַרטיראַנט, דעם אמתן איװאַנאָװ.) פּאַני שניאורסאָן! זײַט זשע מוחל! (ער גײט צו צו שפּיראָן, און דער אמתער שניאורסאָן, װאָס גילט אַלס איװאַנאָװ, בלײַבט שטײן מיט בעטין פֿון יענער זײַט טיש.)זעט איר אָט דאָס אָ? (װײַזט אױף דער יאַרמעלקע און אױפֿן גאַרטל.) דאָס האָב איך אַ ירושה פֿון מײַן עלטער־עלטער־זײדן, פֿון די סלאַװיטער… פֿון יענע סלאַװיטער, װאָס אָט דעם עשׂוס (באַװײַזט מיט די אױגן פֿון דער װײַטן אױף שניאורסאָנען, װאָס גילט אַלס איװאַנאָװ.)–– אָט דעם עשׂוס עלטער־עלטער־זײדע האָט אַמאָל געמישפּט מיט קנוט…

שׂרה שפּיראָ: (צום מאַן, אױף ייִדיש.) צו װאָס דערמאָנען איצט אַזעלכע זאַכן און דברן פֿאַרן ערל אַזעלכע רײד?

דװיד שפּיראָ: (צום װײַב, אױך אױף ייִדיש, װײַזנדיק מיט די אױגן אױף שניאורסאָנען.) זעסט דאָך, װי עס אַרט אים, דעם גר־צדק, װי דער פֿאַראַיאָריקער שנײ…

בעטי: (אױפֿגעטראָגן פֿון פֿריִער און פֿון דעם, װאָס פֿאָטער און מוטער װאַרפֿן זיך דורך מיט ייִדישע רײד, װענדט זיך מיט אַן אױסגעמוטשעט שמײכל צו שניאורסאָנען. זי װיל אים אַרױסבאַװײַזן מער פֿרײַנדלעכקײט איבער דעם, װאָס איר פֿאָטער איז פּלוצעם צו אים געװאָרן אַזױ קאַלט און רעדט כּסדר נאָר מיטן קװאַרטיראַנט.) אײַך, איװאַן איװאַנאָװיטש, באַדאַרף זיך אױסװײַזן מאָדנע (באַװײַזט אים אױפֿן טיש) אָט דער גאַנצער פּאַראַד מיט דער גאַנצער צערעמאָניע…

שניאורסאָן: (װאָס שטײט נאָענט צו בעטין און הערט זיך צו מיט אַן אױער, װאָס שפּיראָ רעדט מיט זײַן חבֿר, ענטפֿערט איר אױך מיט אַ שמײכל און שטיל, אַזױ אַז נאָר זי אַלײן זאָל הערן.) אַ סך מער מאָדנע װײַזט מיר אױס אָט דאָס, װאָס אײַער פֿאָטער איז אױף מיר אַזױ אָנגעשטױסן. און מער פֿון אַלצדינג אַרט מיך אָט דאָס, װאָס איר אַלײן, בערטאַ דאַװידאָװנאַ, זעט מיר אױס הײַנט אַזױ טרױעריק… עס טוט מיר װײ דאָס האַרץ קוקנדיק אױף אײַך… איך פֿאַרזיכער אײַך, אַז דאָ איז פֿאָרגעקומען אַ מיספֿאַרשטענדעניש, װאָס מיט דער צײַט װעט זיך עס אַרױסבאַװײַזן…

בעטי: (קוקט אױפֿן פֿאָטער און רעדט צו שניאורסאָנען שטיל, אַזױ אַז ער אַלײן זאָל זי הערן.) פֿאַר מיר איז אַלצדינג אײן מיספֿאַרשטענדעניש… אַ רעטעניש פֿונעם אָנהײב ביזן סוף… עס דרײט זיך מיר דער קאָפּ, און אַלץ זעט מיר אױס, װי אַ חלום, װי אַ פֿאַרדרײטער, פֿאַרפּלאָנטערטער חלום…

דװיד שפּיראָ: (צו דער טאָכטער, זעט פֿון דער װײַטן, אַז זי רעדט עפּעס מיטן קװאַרטיראַנטס חבֿר. שטרענג.) בעטי! װאָס דערצײלסטו דאָרטן איװאַן איװאַנאָװיטשן?

בעטי: (צום פֿאָטער, הױך.) פֿונעם סדר רײדן מיר…

דװיד שפּיראָ: אַ? דו מאַכסט אים קלאָר דעם סדר, װי אַזױ עס קומט בײַ אונדז פֿאָר? דאָס טוסטו זײער גוט! דערקלער אים שױן אַלצדינג. און װאָס האָט איר זיך אַװעקגעשטעלט אַזױ װײַט? קומט אַהער אַביסל נענטער! (בעטי און שניאורסאָן גײען צו נענטער צו שפּיראָן.) פֿאַר װאָס זאָל ער נישט זען אַלצדינג פֿון דער נאָענט? (צום קװאַרטיראַנט, װײַזט אים אױף דער קערה.) אָט זעט איר אָט די קערה? (איװאַנאָװ, שניאורסאָן און בעטי קוקן אַרײַן אַלע דרײַ אין דער קערה.) זאָגט אים, פּאַני שניאורסאָן, זאָגט אים, אײַער חבֿר, –– איר װעט דאָס אים בעסער קאָנען געבן צו פֿאַרשטײן, ― אַז דאָס אַלצדינג איז אַ זכר פֿון מצרים. (באַװײַזט אױפֿן מרור.) דאָס, למשל, איז כרײן… מרור װערט דאָס בײַ אונדז אָנגערופֿן. די טײַטש איז –– ביטערניש. אַ װוּנק אױפֿן וַיְמָרְרו ― װאָס מע האָט אונדז פֿאַרביטערט דאָס לעבן אין מצרים, נישט ערגער װי מע פֿאַרביטערט אונדז דאָס לעבן איצט אױך… און דאָס (װײַזט אױפֿן חרוסת.)איז בײַ אונדז אַ „זכר לטיט“, װאָס אונדזערע עלטערן האָבן געקנאָטן לײם און געמאַכט ציגל, איר פֿאַרשטײט צי נײן, פֿאַר פּיתום מיט רעמסס… (די דרײַ קוקן אַרײַן אינעם חרוסת, און מער פֿון אַלעמען קוקט טאַקע אַרײַן איװאַנאָװ, דער װאָס גילט אַלס שניאורסאָן.) איר מײנט, ס'איז טאַקע לײם? נײן, עס כאַפּט נאָר דעם אָפּבליק, עס זעט אױס װי לײם, רױטע לײם. בסך־הכּל איז עס צעריבענער עפּל מיט צעשלאָגענע ניס. און דאָס, װאָס ס'איז באַגאָסן מיט רױטן, זאָלט איר זיך נישט שרעקן ― ס'איז חלילה נישט קײן בלוט… ס'איז װײַן… (רעדט צום קװאַרטיראַנט און קוקט אױף זײַן חבֿר.) קוקט אײַך נאָר גוט צו!… (אַלע דרײַ קוקן, און מער פֿון אַלע –– איװאַנאָװ, דער, װאָס גילט אַלס שניאורסאָן.) „חרוסת“ װערט דאָס אָנגערופֿן בײַ אונדז… איר פֿאַרשטײט צי נײן, חרוסת!… נו, און דאָס איז אַ פֿליגעלע מיט אַ גערגעלע פֿון אַ הון ― אַ זכר פֿונעם „קרבן־פּסח“, װאָס איז געװען אַמאָל בײַ ייִדן… אָבער נאָר אַ זכר, מער נישט אַז אַ זכר, איר פֿאַרשטײט צי נײן! װאָרעם קײן קרבנות איז שױן בײַ אונדז הײַנט נישטאָ. אַ סוף! שױן העכער צװײ טױזנט יאָר אַז ס'איז נישטאָ בײַ אונדז קײן שום קרבנות, קײן סימן נישט!…. אַצינד, אַז איר זײַט שױן אַ ביסל קלאָר געװאָרן אין די אַלע זאַכן, מעגן מיר זיך שױן נעמען אָפּריכטן דעם סדר, װי מיר האָבן עס בירושה פֿון אונדזערע עלטער־עלטער־זײדעס. איך װעל מיך באַזעצן אױבנאָן, אָט אױף אָ דעם הסב־בעט (טוט זיך אַ זעץ אַרײַן אין די אױסגעבעטע קישנס און מאָסטיעט זיך אײַן.) װי אַ מלך, צו באַװײַזן, אַז מיר זײַנען אַ פֿאָלק פֿון מלכים, פֿון פֿרײַע מענטשן, נישט פֿון קנעכט, פֿאַרקױפֿטע, װי אַמאָל, צו פּרעה מלך מצרים… און איר זעצט זיך נאָר אױס אַלע אַרום טיש, נענטער צום מלך… אָט אַזױ… (אַלע זעצן זיך אױס אַרום טיש. שׂרה שפּיראָ ― אין דער רעכטער האַנט פֿונעם מאַן. פֿון דער לינקער האַנט זעצט זיך בעטי. נעבן איר –– דער קװאַרטיראַנט. אַקעגן –– דעם קװאַרטיראַנטס חבֿר מיט סיאָמקען. דװיד שפּיראָ האָט פֿאַר זיך אַן אַלטע הגדה. שׂרה שפּיראָ ― אַ גראָבן „קרבן־מנחה“. צו בעטין אין דער הגדה קוקט אַרײַן דער קװאַרטיראַנט, װאָס גילט אַלס שניאורסאָן. צו סיאָמקען אין זײַן קלײן הגדהלה קוקט אַרײַן דעם קװאַרטיראַנטס חבֿר, װאָס גילט אַלס איװאַנאָװ. דװיד שפּיראָ עפֿנט אױף די אַלטע הגדה, באַװײַזט זי דעם קװאַרטיראַנט איװאַנאָװן.) זעט איר אָט די אַלטע הגדה? דאָס איז בײַ מיר אױך אַ ירושה פֿון די סלאַװיטער… (מישט אױף דאָס שער־בלאַט.) טאַקע נעבעך פֿון זײער אײגענער דרוק, „דפֿוס סלאַװיטאַ“ ― געדרוקט אין סלאַװיטע… (זיפֿצט.) עך־עך־עך! די הגדה זאָל קאָנען רײדן, װאָלט זי געהאַט װאָס צו דערצײלן… אַצינד הײבן מיר אָן! (נעמט אַ קאַראַפֿין מיט װײַן און הײבט אָן צו גיסן אין די כּוסות, רעדט דערװײַל צי סיאָמקען.) װי מײנסטו, זונעניו, װעסט זיך מיר נישט פֿאַרפּלאָנטען, דו שקאָץ אײנער, אין די פֿיר קשיות, װי פֿאַראַיאָרן אין דער צײַט?

סיאָמקע: (לאַכט.) זאָל גאָט היטן! איך קען זײ אױף אױסװײניק, װי אַ װאַסער!

שׂרה שפּיראָ: (קװעלט, שעפּטשעט.) מיר פֿאַר דײַן פּיסק! (שפּיראָ האָט נאָך נישט אָנגעפֿילט קײן צװײ כּוסות, דערהערט זיך אַ שאַרפֿער און אַ לאַנגער קלונג. אַלע טוען אַ ציטער־אױף אױף די ערטער.)

דװיד שפּיראָ: (שטעלט אַװעק דעם װײַן.) װאָס איז דאָס? פּלוצעם גאָר אין מיטן דרינען? װער קאָן דאָס זײַן?

שׂרה שפּיראָ: (טױט.) דער קלונג, האָב איך מורא, שמעקט מיט פּאָליציע… סיאָמעניו, זײַ זיך מטריח. (נאָך אײדער זי זאָגט דאָס אַרױס איז שױן סיאָמקע אױף די פֿיס. ער לױפֿט אַראָפּ עפֿענען. אַלעמענס אױגן זײַנען געװענדט צו דער טיר. עס נעמט נישט קײן האַלבע מינוט, איז שױן סיאָמקע דאָ צוריק אַן איבערגעשראָקענער.)

סיאָמקע: זשאַנדאַרן מיט נאַדזיראַטעלעס אָן אַ שיִער, און אונדזער דװאָרניק אױך מיט זײ!…

דװיד שפּיראָ: (טױט.) אַן אָבלאַװע? פּסח צום סדר?! דאָס טרעפֿט מיר דעם ערשטן מאָל אױף מײַן לעבן!… (עס עפֿנט זיך די טיר און עס קומען אַרײַן אַ גאַנצע כאַליאַסטרע זשאַנדאַרמען, נאַדזיראַטעלעס, געהײם־פּאָליציסטן, און אַ גױ אַ דװאָרניק מיט אַ בלעכל אױפֿן היטל, אױף װעלכן סע שטײט אָנגעשריבן אױף רוסיש: „דװאָרניק“, און מיט אַ גרױסן בוך אונטערן אָרעם. דער עלטסטער צעשטעלט די זשאַנדאַרן מיט די נאַדזיראַטעלעס, בײַ יעדער טיר אַ זשאַנדאַרם מיט אַ נאַדזיראַטעל, און אַלײן גײט ער צו מיט צװײ נאַדזיראַטעלעס צום טיש. דװיד שפּיראָ װיל אױפֿשטײן אַקעגן די געסט.)

דער עלטסטער: (הײבט אױף די האַנט.) װסיע נאַ מיעסטאַךВсе на местах: יעדער איז זײַן אָרט ― אַלע זאָלן בלײַבן זיצן אױף זײערע ערטער! (צו דװיד שפּיראָן.) װער איז דאָ דער כאָזיאַאיןхозяин: בעל־הבית?

דװיד שפּיראָ: (קױם װאָס ער קאָן אַרױסרײדן אַ װאָרט, נאָר רעדט מיט שטאָלץ.) דער כאָזיאַאין, דער בעל־הבית –– דאָס בין איך.

דער עלטסטער: אײַער נאָמען?

דװיד שפּיראָ: סלאָװוּטסקי מיעשטשאַנין דאָװיד שליאָמאָװ שאַפּיראָ. שאַ־פּי־ראָ.

דער עלטסטער: (װײַזט אױף שׂרהן.) און דאָס איז?

דװיד שפּיראָ: מײַן װײַב סאָראַ יצחק־לײבאָװאַ שאַפּיראָ. (װײַזט אױף בעטין און אױף סיאָמקען.) און דאָס זײַנען מײַנע קינדער בערטאַ און סאָלאָמאָן.

דער עלטסטער: בערטאַ און סאָלאָמאָן… און װער איז אָט דער? (װײַזט אױף שניאורסאָנען, װאָס גילט אַלס איװאַנאָװ.)

דװיד שפּיראָ: דאָס איז אַ גאַסט בײַ אונדז. אַ קריסט. איװאַן איװאַנאָװיטש איװאַנאָװ. אַ דעיסטװיטעלני סטאַטסקי סאָװעטניקס אַ זון…

דער עלטסטער: (קוקט זיך איבער מיט זײַנע חבֿרה־לײַט.) אַ קריסטיאַנין? אַ פּראַװאָסלאַװנעיправославней: פּראַװאָסלאַװ? איװאַן איװאַנאָװיטש איװאַנאָװ? װי קומט אַהער אַ קריסטיאַנין? אױף אַ ייִדישן מאָלצײַט? אין אַ ייִדישן פּראַזדניקпраздник: יום־טובֿ?

דװיד שפּיראָ: (הײבט אָן קומען צו זיך, רעדט גיך.) דער קריסט איז, אײגנטלעך, נישט אונדזער גאַסט, נאָר דער גאַסט פֿון אונדזער קװאַרטיראַנט. מיר האָבן אַ קװאַרטיראַנט אַ דאַנטיסט. (װײַזט אױף איװאַנאָװ, װאָס גילט אַלס שניאורסאָן.) דאָס הײסט, זײַן װאָלט ער באַדאַרפֿט זײַן אַ סטודענט, נאָר איזן איז ער אַ דאַנטיסט, איבער די פּראָצעסן און איבער די זשערעבעס, װאָס מע האָט הײַנט צוגעטראַכט אין אוניװערסיטעט, אַזױ װי, למשל, צום פּריזיװ אַז מע גײט…

דער עלטסטער: (אַ מאַך מיט דער האַנט.) דאָס איז נישט אינטערעסנע! איר זאָגט מיר בעסער אַן אַנדער זאַך, ליבער מענטש. בײַ אײַך דאַרף דאָ זײַן אײנער אַ ייִד, פֿון די שניאורסאָנס… װוּ איז ער ערגעץ?… (קוקט זיך אַרום.)

דװיד שפּיראָ: (קוקט זיך איבער מיטן װײַב, דערשראָקן, רעדט שטיל, אױף ייִדיש.) אַ גוט יום־טובֿ! קעצעלע האָט אָבער געזאָגט, אַז מע זוכט אים מיט ליכט!…

שׂרה שפּיראָ: (ברעכט די הענט, שטיל. װײ איז מיר, װאָס זשע װעט זײַן?

דער עלטסטער: (צו דװיד שפּיראָ, צעציט די װערטער.) בײַ דיר געפֿינט זיך אַ ייִד שני־אור־סאָן. װעסט זיך בײַ מיר נישט אױסדרײען! אָט באַלד װעלן מיר זען. (צום דװאָרניק.) דװאָרניק, סטופּאַי סיודאַСтупай сюда: קום אַהער!

(דער דװאָרניק מיטן בלעכל און מיטן בוך גײט צו צום עלטסטן. דער עלטסטער נעמט בײַ אים דאָס בוך, עפֿנט דאָס אױף, זוכט, באַװײַזט מיטן פֿינגער שפּיראָן.) אָט איז די פּאָדװאָרנע קניגאַподворне книга: הױפֿבוך, און אָט שטײט פֿאַרשריבן שװאַרץ אױף װײַס, אַז… (אַלע פּאָליציסטן בײגן זיך אָן, קוקן אַרײַן אין בוך. דער דװאָרניק מיטן בלעכל בײגט זיך אױך אָן איבערן עלטסטן און קוקט אױך אין בוך אַרײַן. דער עלטסטער הײבט אױף דעם קאָפּ, דערזעט דעם דװאָרניקס פֿיזיאָנאָמיע, טוט אַ הוק אױף אים.) פּשאָל!… (דער דװאָרניק שפּרינגט אָפּ, דער עלטסטער זעצט פֿאָר. אָט דאָ שטײט פֿאַרשריבן, הײסט עס, אַז בײַ אײַך װױנט אײנער אַ שקלאָװסקי מיעשטשאַנין מיטן נאָמען הערש מאָװשאָװ שניאורסאָן. װוּ איז ער? (קוקט טריומפֿירנד אױף שפּיראָן. דװיד שפּיראָ קוקט אױפֿן װײַב, און אײדער ער באַװײַזט צו זאָגן אַ װאָרט, רופֿט זיך אָפּ פֿון זײַן אָרט, נישט אױפֿשטײנדיק, דער אמתער איװאַנאָװ, װאָס גילט אַלס שניאורסאָן.)

איװאַנאָװ: (רויִק און הױך.) שניאורסאָן ― דאָס בין איך.

דער עלטסטער: (קוקט זיך אײַן אין איװאַנאָװן.) איר זײַט דאָס דער שניאורסאָן? (קוקט זיך איבער פֿאַרװוּנדערט מיט זײַנע חבֿרה־לײַט. אײנער נעמט אַרױס אַ קלײן עלעקטריש לאַמטערנדל, טוט אַ שטעל אָן דאָס ליכט גלײַך אױף איװאַנאָװן. אַלע באַטראַכטן אים פֿאַרװוּנדערט. ― דער עלטסטער צו שפּיראָן.) נײן, גאָספּאָדין שפּיראָ! איר זײַט מיר צו אַ קלוגער ייִד! איר באַװײַזט אונדז דעם אמתן שניאורסאָן, פֿון יענע, פֿון די ליובאַװיטשער…

דװיד שפּיראָ: (קוקט אױפֿן װײַב, צענעמט די הענט.) װאָס װיל ער פֿון מײַן לעבן?

איװאַנאָװ: (נעמט אַרױס פֿון דער זײַט־קעשענע אַ פּאַק פּאַפּירן, ציט זײ אױס צום עלטסטן, רעדט מיט איראָניע.) איר גלײבט נישט, אַז איך בין שניאורסאָן? אָט האָט איר מײַנע דאָקומענטן, װאָס װעלן אײַך איבערצײַגן, אַז דאָס בין איך דער „צאַדיק“ שניאורסאָן, װאָס איר זוכט אים און װאָס איר דאַרפֿט אים אַזױ נײטיק האָבן צו אײַער אומגעלומפּערט־געקינצלטן פּראָצעס, מיט װעלכן איר מאַכט זיך לעכערלעך פֿאַר דער גאַנצער װעלט…

דער עלטסטער: (אױפֿגערעגט, צו איװאַנאָװן.) קאַק װי סמעיעטיעКак вы смейте: װי װאַגט איר ― װי װאַגט איר צו רײדן מיט פּאָליציע מיט אַזאַ שפּראַך?!

איװאַנאָװ: (מיט פֿײַער.) דערפֿאַר, װײַל איר און די, װאָס האָבן אײַך געשיקט אַהער, װײסט ניט, װאָס איר טוט! אין אײַער פֿאַרבלענדעניש דעקט איר צו מיט שאַנד דאָס גאַנצע לאַנד אונדזערס…

דער עלטסטער: (אױסער זיך פֿאַר כּעס, צו איװאַנאָװן.) ניע ראַזסוזשדאַטНе разсуждат: זײ קלערן ניט!… (צו די קאָלעגן.) זײער לאַנד!… (קוקט זיך איבער מיט אַ איראָניש געלעכטער מיט זײַנע חבֿרה־לײַט, װאָס שטױנען, הערנדיק פֿון אַ ייִדן אַזעלכע װערטער.)

איװאַנאָװ: נו־יאָ! אונדזער אַלעמענס לאַנד, נישט נאָר אײַערס!

דער עלטסטער: (אַ טופּ מיטן פֿוס.) מאָלטשאַט, זשיד פּראָקליאַטעיМолчат, жид проклятье: שװײַג, פֿאַרדאַמטער ייִד!… אָט הײס איך, מע זאָל דיך נעמען, װעסטו בײַ מיר אַנדערש רײדן!… (אַלע װערן פֿאַרגליװערט פֿאַר שרעק, אױסער איװאַנאָװ און זײַן חבֿר, דער אמתער שניאורסאָן.)

שניאורסאָן: (כאַפּט זיך אױף פֿון זײַן אָרט, טוט אַ צי די הענט צום עלטסטן.) פּאַרדאָן! (באַװײַזט אױפֿן חבֿר.) לאָזט אים צורו. ער איז נישט שניאורסאָן. דער אמתער שניאורסאָן ― דאָס בין איך! (אַלע קוקן אױף שניאורסאָנען. די הײמישע מײנען, ער איז אַראָפּ פֿונעם זינען. דער נאַדזיראַטעל שטעלט אָן אױף שניאורסאָנען דאָס לאַמטערנדל. אַלע קוקן זיך אײַן אין זײַן פּנים, קנײטשן מיט די פּלײצעס, פֿאַרשטײען נישט, װאָס דאָ קומט פֿאָר.)

דװיד שפּיראָ: (צום װײַב, אױף ייִדיש.) װאָס איז דאָס פֿאַר אַן אָנשטעל, איך בעט דיך?

שׂרה שפּיראָ: אַלע בײזע װיסטע חלומות!…

שניאורסאָן: (באַלױכטן פֿונעם לאַמטערנדל, צו פּאָליציע.) קוקט, קוקט זיך צו גוט!… מיר דאַכט, אַז מע קאָן דאָס אַרױסזען אין דער פֿינצטער אױך, װער פֿון אונדז בײדע איז דאָ דער אמתער שניאורסאָן… אַ צדיק, אָדער נישט קײן צדיק ― נאָר דער אמתער שניאורסאָן –– דאָס בין איך!

איװאַנאָװ: (פֿון זײַן אָרט.) נײן, איך! װאָס הערט איר אים? ער שפּאַסט, ער טרײַבט קאַטאָװעס. אָט זײַנען מײַנע פּאַפּירן…

שניאורסאָן: (צו איװאַנאָװן.) װאַניאַ! גענוג! איצט גײט נישט מער קײן קאַטאָװעס. די זאַך איז צו ערנסט. (צום עלטסטן.) פּאַפּירן האָב איך אױך! (נעמט אױך אַרױס פּאַפּירן פֿון קעשענע.) די פּאַפּירן זײַנען אָבער גאָרנישט. די פּאַפּירן זײַנען געביטענע. די פּאַפּירן, װאָס מײַן חבֿר האַלט, –– דאָס זײַנען, אײגנטלעך, גאָר מײַנע דאָקומענטן. און אָט די פּאַפּירן, װאָס בײַ מיר אין האַנט, ― דאָס זײַנען די דאָקומענטן פֿון מײַן חבֿר איװאַן איװאַנאָװיטש איװאַנאָװ. אין דעם איז די גאַנצע געשיכטע. איך קאָן זי אײַך דערצײלן אין דרײַ װערטער. זײַט אַזױ גוט! (ציט אױס צום עלטסטן די פּאַפּירן. דער נאַדזיראַטעל שטעלט אָן נאָך אַ מאָל דאָס לאַמטערנדל אױף בײדע יונגעלײַט, קוקט זיך איבער פֿילדײַטיק מיט זײַנע קאָלעגן. דער עלטסטער נעמט צו בײַ בײדע חבֿרים די פּאַפּירן און קוקט אין זײ אַרײַן אינאײנעם מיט זײַנע קאָלעגן. דערזען, אַז פּאָליציע שטודירט די פּאַפּירן, גײט צו װידער אַ מאָל דער דװאָרניק מיטן בלעכל און שטעקט אַרײַן זײַן נאָז אױך.)

דער עלטסטער: (טוט אַ דרײ־אױס דעם קאָפּ צום דװאָרניק און אַ הוק אױף אים.) פּשאָל!… (דער דװאָרניק שפּרינגט אָפּ. ― אין דער זעלבער צײַט קומט פֿאָר אַ געשפּרעך אין ייִדיש צװישן שניאורסאָנען, דװיד שפּיראָ, שׂרה שפּיראָ און בעטי, װאָס זיצט אַקעגן שניאורסאָנען אַזױ איבערראַשט, אַז זי האַלט כּמעט בײַ פֿאַלן אין חלשות.)

שניאורסאָן: (צו בעטין, אױף ייִדיש.) זײַט נאָר רויִק, בערטאַ דאַװידאָװנאַ, דאָ װעט זיך באַלד דערקלערן דאָס רעטעניש, װי איר רופֿט דאָס, און איר װעט פֿאַרשטײן אַלצדינג… (צו דװיד שפּיראָ, אױך אױף ייִדיש.) און איר זאָלט גאָר קײן מורא נישט האָבן, רב דװיד, איך בין דאָס טאַקע דער אמתער שניאורסאָן, װאָס זײ דאַרפֿן האָבן צום רומל, נאָר איך הער זײ, װי די קאַץ!

דװיד שפּיראָ: (צום װײַב.) דו הערסט, שׂרה? ער רעדט דאָך ייִדיש!

שׂרה שפּיראָ: נסים פֿון גאָט ― אַ ייִד רעדט ייִדיש!

דװיד שפּיראָ: האָב איך נישט געזאָגט די גאַנצע צײַט, אַז ער האָט אַ ייִדישע נאָז?

שׂרה שפּיראָ: דאָס האָב איך געזאָגט, אַז ער האָט אַ ייִדישע נאָז.

דװיד שפּיראָ: און איך װאָס האָב געזאָגט?

שׂרה שפּיראָ: דו האָסט געזאָגט: אַ ייִדישע נשמה.

דװיד שפּיראָ: גוט. לאָז זײַן אַ נשמה… װער זשע פֿון די צװײ איז געװען בײַם רבֿ, בײַ רב לוי הײלפּערין?

שׂרה שפּיראָ: איך פֿאַרשטײ דאָ גאָרנישט… און די באַבושקאַ װעמענס איז?

דער עלטסטער: (איבערגעקוקט בײדנס פּאַפּירן, איבערגעגעבן זײ אײנעם פֿון די נאַדזיראַטעלעס, װענדט זיך צו דװיד שפּיראָ און צו שׂרה שפּיראָ. שטרענג.) און איר זאָלט דאָ מיר גאָר נישט איבעררײדן זיך אױף אײַער זשידאָװסקי דיאַלעקט: גער־גער־גער! פּאָ־רוססקיпо русски: אױף רוסיש זאָלט איר רײדן! אַלע פּאָ־רוססקי! (צו זײַנע קאָלעגן.) סטראַננאָстранно: מאָדנע! אַ מאָדנע געשיכטע! דאָ קומט פֿאָר עפּעס אַ שװינדל! אַ ייִדישע מאַכענאַציע!

שניאורסאָן: (פֿון זײַן אָרט.) קײן שום שװינדל! קײן שום מאַכענאַציעס! דאָ איז געװען –– איך װעל עס אײַך דערקלערן אין צװײ־דרײַ װערטער ― דאָ איז פֿאָרגעקומען אַ פּראָסטער װעט צװישן צװײ חבֿרים, װאָס האָבן נאָר־װאָס געענדיקט גימנאַזיע. איך, שניאורסאָן דער ייִד, האָב געענדיקט מיט אַ גאָלדענעם מעדאַל, און מײַן חבֿר, אָט דער קריסט איװאַנאָװ, האָט קױם־קױם געענדיקט. נו, האָבן מיר געהאַלטן אַ װעט. איך האָב געזאָגט, אַז ס'איז שװערער צו זײַן אַ ייִד, און מײַן חבֿר האָט געזאָגט, אַז ס'איז נישט אַזױ שרעקלעך. האָבן מיר זיך ― פֿאַראַיאָרן ענדע מײַ איז דאָס געװען –– געביטן מיט די דאָקומענטן און געקומען צו פֿאָרן אַהער, אין אוניװערסיטעט. איך מיט זײַן שװאַכן אַטעסטאַט מיט סאַמע דרײַען, אַלס איװאַנאָװ, און ער מיט מײַן גלענצנדן אַטעסטאַט פֿון סאַמע פֿינפֿן און מיט אַ גאָלדענעם מעדאַל, אַלס שניאורסאָן. זעלבסטפֿאַרשטענדלעך, אַז מיך האָט מען באַלד צוגענומען אין אוניװערסיטעט, און אים האָט מען געװיזן די טיר, װאָרעם אײדער מיר זײַנען געקומען אַהער, איז שױן דאָ געװען צוגעגרײט אַ צירקולאַר װעגן ציִען זשערעבעס. נו, האָט ער זיך צוגעשריבן צו אַ דאַנטיסט און איז אױסגעריסן געװאָרן מיט זײַן פּראַװאָזשיטעלסטװע אױף װאָס די װעלט שטײט ― ער װײסט שױן דעם טעם, װי גרינג ס'איז צו זײַן אַ ייִד! נאָר אַזױ װי מיר האָבן זיך דאָס װאָרט געגעבן, ס'זאָל זײַן אַ סוד ביז דאָס יאָר װעט זיך ענדיקן, האָבן מיר בײדע געהאַלטן װאָרט. און מיר װאָלטן דאָס װאָרט נישט געבראָכן איצט אױך, ביז ענדע מײַ. האָט זיך אָבער איצט געטראָפֿן אַזאַ צופֿאַל, װאָס קײנער האָט נישט געקאָנט פֿאָרױסזען, באַטראַכט איך מיך פֿרײַ פֿון מײַן װאָרט. דאָ גײט דאָך אין גערעכטיקײט ― איר זוכט מיט ליכט אַ שניאורסאָן, װאָס האָט אַ שײַכות צום געװיסן ריטואַל־פּראָצעס, און איך בין דאָך דער אמתער שניאורסאָן, ― װי קאָן איך דערלאָזן, אַז פֿאַר אַ ייִדן שניאורסאָן זאָל לײַדן אַ קריסט איװאַנאָװ? װי אַזױ װעט איר באַשולדיקן אײַערן אַ קריסט, אַן איװאַנאָװ, אַ זון פֿון אַ דעיסטװיטעלני סטאַטסקי סאָװעטניק, אַז ער באַנוצט אײַער קריסטלעך בלוט אױף פּסח? אַז באַשולדיקן ― װעט איר שױן באַשולדיקן מיך , דעם אמתן שניאורסאָן, װאָס איך געהער מיך אַזױ אָן מיט אײַער ריטואַל פּראָצעס און מיט ריטואַל בכלל, פּונקט אַזױ װי עס געהער זיך אָן אַהער מײַן חבֿר איװאַן איװאַנאָװיטש איװאַנאָװ! (װײַזט אױף זײַן חבֿר.)

איװאַנאָװ: (צו שניאורסאָנען.) האָסט אַראָפּגעריסן פֿון אונדז בײדן די מאַסקע פֿאַר דער צײַט, הערשקאָ. פֿאַרפֿאַלן! נאָר ס'איז אַ שאָד װאָס דו האָסט דאָס געטאָן. װאָלט איך געװען שניאורסאָן ביזן סוף, װאָלט דאָס מיר געמאַכט פֿאַרגעניגן צו זיצן אױף דײַן אָרט אױפֿן באַשולדיקונגס־בענקל. איך װאָלט זײ באַװיזן (װײַזט מיטן פֿינגער אױף אַלע פּאָליציסטן מיטן דװאָרניק אינאײנעם.) אָט די אָ, װאָס האָבן מיך געזױגן אַ גאַנצן װינטער, װי נאַריש און װי לעכערלעך ס'איז די גאַנצע געשיכטע זײערע מיטן ריטואַל!… איך װאָלט זײ באַװיזן, אָט אַ די אָ…

דער עלטסטער: (צו בײדע חבֿרים.) װאָס האָט איר זיך אַװעקגעשטעלט פּרעדיקן אָט אַ דאָ אָ?! (איװאַנאָװ װיל ענדיקן, דער עלטסטער טוט אַ טופּ מיטן פֿוס אױף אים.) מאָלטשאַט! איך װעל אײַך בײדן דאָס מױל פֿאַרשליסן! איך װעל אײַך בײדן הײסן נעמען אַהין!…

איװאַנאָװ: דאָס װיל איך טאַקע!

דער עלטסטער: (מלא־רציחה. צו די נאַדזיראַטעלעס.) בײדע זאָלט איר זײ נעמען און אָפּפֿירן! װער פֿון זײ איז דער אמתער שניאורסאָן ― דאָס װעט מען שױן דאָרטן דערגײן ― טאַם ראַזבערוטтам разберут: דאָרט װעט מען דערגײן! מאַרש!… (בײדע נאַדזיראַטעלעס לאָזן זיך צו די צװײ חבֿרים. די איבעריקע חבֿרה רינגלען זײ אַרום. אַלע, װאָס אַרום טיש, קוקן זיך איבער. אױף זײערע פּנימער איז אָנגעצײכנט װוּנדער, קאָנפֿוז, איבערראַשונג און שרעק.)

דװיד שפּיראָ: (אױף ייִדיש.) חידושים־ונפֿלאָות –– ממש יציאת־מצרים!

שׂרה שפּיראָ: (ברעכט די הענט.) װײ איז מיר! װאָס טוט זיך דאָ?…

בעטי: מאַמע! ס'איז מיר נישט גוט! (פֿאַרװאַרפֿט דעם קאָפּ אױפֿן שטול.)

שׂרה שפּיראָ: (לאָזט זיך צו דער טאָכטער.) אױ, אַ דונער האָט מיך דערשלאָגן! װאַסער! װאַסער!! (בײדע חבֿרים װילן זיך אַ װאָרף טאָן נאָך װאַסער. די נאַדזיראַטעלעס מיט די זשאַנדאַרמען האַלטן זײ אָפּ. סיאָמקע ציטערט און װײנט שטיל.

דװיד שפּיראָ: (שטײט אױף, לאָזט זיך צו דער טאָכטער מיט זײַן אָנגעגאָסענעם כּוס מיט װײַן. נעם, טאָכטער, אַ קאַפּעלע װײַן, נעם! (גיסט איר מיט ציטערדיקע הענט אין מױל אַרײַן. אָט אַזױ. (צום װײַב.) ס'איז גאָרנישט! ס'איז גאָרנישט! ס'װעט איבערגײן!… און אים (װײַזט אױף שניאורסאָנען.) װעט אױך גאָרנישט זײַן. ס'איז נישט דער ערשטער בילבול. ס'איז נישט װערט אַ שאָס פּולװער… און דעם (װײַזט אױף איװאַנאָװן.)װעט אַװדאי גאָרנישט זײַן! אַ דעיסטװיטעלני סטאַטסקי סאָװעטניקס אַ זון!… (גלײַכט זיך אױס װי לאַנג ער איז, רעדט הױך.) חידושים־ונפֿלאָות! יציאת־מצרים! אַזאַ מעשׂה טרעפֿט זיך (צעציט די װערטער.)אײן מאָל אין צען טױזנט יאָר! און נאָר בײַ דװיד שפּיראָ אין שטוב!…

(אַ דעבאַרקאַדערdébarcadère: דאָק פֿון אײַזנבאַן. ― עס דרײען זיך אַרום אַלערלײ פּאַסאַזשירן, מיט און אָן האַנטגעפּעק, ― אַ גלאָק, אַ זײגער, עטלעכע טאַטשקעס, װעגעלעך, מיט און אָן באַגאַזש. ― טרעגערס מיט בלעכלעך אױף די היטלען און מיט נומערן. ― רעכטס, בײַ דער װאַנט, דרײַ גלעזערנע טירן: ערשטע, צװײטע און דריטע קלאַס. אױפֿשריפֿטן אױף רוסיש. אױך „בופֿעט“ אױף רוסיש. –– לינקס. בײַ דער אַקעגן־װאַנט, זעט זיך אַ לאַנגער װאַגאָן, בלױע פֿאַרב, אָנגעשריבן: 1טער קלאַס. ― נעבן װאַגאָן ― אַן אײבערקאָנדוקטאָר מיט אַ פֿײַפֿעלע אױפֿן האַלדז. אײן טיר פֿון װאַגאָן איז אָפֿן. פֿון די פֿענצטער זעען זיך אַרױס פּנימער פֿון פּאַסאַזשירן, הערן און דאַמען. –– אױפֿן טירל פֿון װאַגאָן שטײט איװאַנאָװ, דער װאָס האָט ביז אַהער געגילט אַלס שניאורסאָן, אָנגעטאָן אין אַ קעסטלדיקער רײַזעמיצל מיט אַ געלן רײַזנטאַש איבער די פּלײצעס. אים זײַנען אַרױס באַגלײטן און געפֿינען זיך נאָענט צום װאַגאָן: דװיד שפּיראָ, שׂרה שפּיראָ, און סיאָמקע. נעבן זײ, זײער טאָכטער בעטי, מיטן אמתן שניאורסאָן, װאָס האָט געגילט אַלס איװאַנאָװ. די בײדע שטײען געאָרעמט, זעען אױס װי אַ פּאָרפֿאָלק, נאָר־װאָס נאָך דער חתונה, אָדער װי חתן־כּלה פֿאַר דער חתונה. דאָס איז צו זען פֿון דעם תּענוג, װאָס פֿאָטער און מוטער האָבן, קוקנדיק אױף זײ. דװיד שפּיראָ װײַזט עס אַרױס דורך דעם, װאָס ער װינקט צו שׂרהן, זי זאָל קוקן. שׂרה שפּיראָ קוקט אױפֿן פּאָרפֿאָלק און קלײַבט נחת. ― אױסער דער פֿאַמיליע שפּיראָ, זײַנען אַרױסגעקומען באַגלײטן איװאַנאָװן אַלע זײַנע באַקאַנטע: גרינסבערג, פֿראַטקין, הורװיטש און קעצעלע: אױך די כאַליאַסטרע מײדלעך, װאָס זײַנען געװען בײַ בעטין אױף די אימענינעס ― נענטער פֿון אַלע צום אָפּרײַזנדן איװאַנאָװ שטײט דאָס פּאָרפֿאָלק, שניאורסאָן און בעטי. אַלע דרײַ קוקן זיך איבער, קענטיק, זײער פֿרידלעך, מיט גוטפֿרײַנדשאַפֿט און מיט ליבשאַפֿט ― אַז דער פֿאָרהאַנג הײבט זיך אױף, טוט דער אײבערקאָנדוקטאָר אַ פֿײַף און אַ מאַך מיט דער האַנט ערגעץ װײַט אַרױף ― קענטיק, צו די איבעריקע קאָנדוקטאָרן, מע זאָל זײַן גרײט. איװאַנאָװ שפּרינגט דעמאָלט אַראָפּ פֿונעם װאַגאָן, לאָזט זיך צום פּאָרפֿאָלק.)

איװאַנאָװ: צום לעצטן מאָל לאָמיר זיך נאָך אַ מאָל געזעגענען! (גיט זײַן חבֿר שניאורסאָנען די האַנט.)

שניאורסאָן: פֿאָר געזונט, װאַניאַ, און פֿאַרגעס, פֿאַרגעס אַלצדינג, װאָס געװען… און דאַנק גאָט, װאָס דער שפּאַס, װאָס דו ביסט געװען זײַן אױפֿטוער, האָט זיך נישט אױסגעלאָזט מיט קײן ערנסט…

איװאַנאָװ: גאָט צו דאַנקען –– װײס איך נישט פֿאַר װאָס, נאָר דיר בין איך יאָ שולדיק אַ דאַנק פֿאַר דער לעקציע, װאָס דו האָסט מיר געגעבן. איך האָב אין דעם פֿאַרלאָרענעם יאָר אַ סך, אַ סך געלערנט… און איך בעט דיך, הערשקאָ, זאָלסט מיר שרײַבן פֿון אױסלאַנד, װען איר בײדע, דו און בערטאַ דאַװידאָװנאַ, װעט אַהין פֿאָרן שטודירן. און לאָמיר אױף אונדזער רוסישן שטײגער צעקושן זיך דרײַ מאָל. (בײדע חבֿרים נעמען אַראָפּ די היטלען און צעקושן זיך דרײַ מאָל גאַנץ געשמאַק, כּמעט מיט טרערן אין די אױגן, דערנאָך גײט צו איװאַנאָװ צו בעטין, נעמט אַראָפּ דאָס היטל, דריקט איר די האַנט לאַנג און הײס..)זײַט געזונט, בערטאַ דאַװידאָװנאַ, און גליקלעך! דערמאָנט מיך נישט צו בײזן! (טוט איר אַ קוש די האַנט.)

בעטי: און איר, איװאַן איװאַנאָװיטש, פֿאַרגעסט נישט, אַז איר האָט אונדז דאָס װאָרט געגעבן, אַז מיר בלײַבן שטענדיקע גוטע פֿרײַנד. אױף אײביק, אױף אײביק! (דריקט אים די האַנט זײער װאַרעם. –– דער אײבערקאָנדוקטאָר טוט אַ מאַך מיט דער האַנט צו איװאַנאָװן, ער זאָל אַרײַן אין װאַגאָן, און טוט אַ פֿײַף צום צװײטן מאָל. איװאַנאָװ קושט בעטין די האַנט נאָך אַ מאָל און שפּרינגט אַרײַן אין װאַגאָן, בלײַבט שטײן אױפֿן זעלבן טירל, נעמט אַראָפּ דאָס היטל, גריסט פֿרײַנטלעך צו אַלעמען. אַלע גריסן מיט דער זעלבער פֿרײַנדלעכקײט צו אים, מאַנצבילן מיט די היטלען, פֿרױען מיט די טיכעלעך. אין דער דאָזיקער צײַט רעדט דװיד שפּיראָ דאָס לעצטע װאָרט, אַרױסגעטראָטן אַ פּאָר שריט.)

דװיד שפּיראָ: (מיטן קאַפּעליוש אין האַנט.) נאָך אַ מאָל פֿאָרט געזונטערהײט, איװאַן איװאַנאָװיטש, און לאָזט זײ גריסן דאָרטן אַלע אײַעריקע, און דערצײלט זײ אַלץ, װאָס איר האָט געזען און װאָס איר האָט געהערט! לאָזן זײ װיסן, אַז ס'איז גרינג פֿון אַ ייִדן צו רײדן, אָדער צו שרײַבן, אָפּצולאַכן, באַשולדיקן, אױסטראַכטן בילבולים, און נאָך אַזעלכע זאַכן. נאָר זײַן אַ ייִד, איר פֿאַרשטײט צי נײן, איז נישט אַזױ גרינג! שװער צו זײַן אַ ייִד!… (דער אײבערקאָנדוקטאָר פֿײַפֿט צום דריטן מאָל. – דער פֿאָרהאַנג פֿאַלט.)