בין איך שױן װידער אין דער הײם ― אין כּתרילעװקע. אַ שאָק מיט יאָרן נישט געװען. איצט בין איך געקומען צו פֿאָרן אױף פּסח צו־גאַסט צו מײַנע „קלײנע מענטשעלעך“.
דער ערשטער, װאָס איז מיר געקומען אַקעגן, איז געװען מנשה רב יחיאל דעם בעל־עגלהס זונדל, אױך אַ בעל־עגלה.
איבערגעלאָזט האָב איך אים אַ בחורעץ אָן אַ באָרד, נאָר מיט אַ שװאַרצער, עטװאָס באַװאַקסענער גראָבער ליפּ. שבת און יום־טובֿ אין שול פֿלעגן מיר, קונדסים, אים פֿאַרשטופּן אין אַ װינקעלע און געבן בוכענצעס אָן אַ שיעור, און ער פֿלעגט שװײַגן. איצט טראָגט ער שױן אַ קלאָטשקעװאַטע באָרד, װי דער טאַטע זײַנער, אים צו לענגערע יאָר, און אַ לאַנגע, מיט סמאָלע אױסגעשמירטע, נאַקידקע, װי דער טאַטע, אים צו לענגערע יאָר. און אַ באַרעדעװדיקער, אַ רירעװדיקער און אַ פֿרײלעכער איז ער אױך, װי דער טאַטע, אים צו לאַנגע יאָר. זײַן טאַטע יחיאל, אים צו לענגערע יאָר, איז געװען ניט גלאַט אַ בעל־עגלה, נאָר אַ בעל־עגלה אַ בן־תּורה, אַ בעל־עגלה אַ למדן, אַ בעל־עגלה מיט אַ פּרק מישניות, מיט אַ מעשׂה, מיט אַ משל און מיט אַ מדרש. אױף זײער בעל־עגלהשן לשון װערט דאָס אָנגערופֿן „אַ בעל־עגלה מיט כרײן“… פֿאַר אים האָט אַ בעל־הבית געהאַט דרך־ארץ. אים האָט קײנער נישט געװאַגט זאָגן „דו“, נאָר „זײַט זשע מוחל, רב יחיאל!“
איך האָב געמײנט, אַז דאָס איז רב יחיאל דער בעל־עגלה, אים אָפּגעגעבן שלום און געװוּנדערט זיך, װאָס ער איז גאָרנישט געעלטערט געװאָרן, קײן קאַפּ אַפֿילו. לאָזט זיך אױס אַ מעשׂה, אַז רב יחיאל איז שױן לאַנג אױף יענער װעלט, אים צו לענגערע יאָר, און ער איז זײַן זון מנשה, אָט אַ יענער בחור, װאָס מיט דער שװאַרצער, גראָבער, עטװאָס באַװאַקסענער ליפּ. אַ שײנע מעשׂה, נאָר אַ קורצע. װי אַזױ רעדט מען מיט אים? אױף „דו“, אָדער אױף „איר“?… איך זאָג אים ניט „דו“ און נישט „איר“.
― װאָס זשע מאַכט מען? ― פֿרעג איך.
― װאָס זאָל מען מאַכן? ― ענטפֿערט ער מיר. ― מע בעל־עגלהװעט… װי דער טאַטע, מיר צו לענגערע יאָר.
― און מע לעבט?
― מע מוטשעט זיך און מע לעבט, װיאָ! װי דער טאַטע פֿלעגט זאָגן, מיר צו לענגערע יאָר… מע פֿאָרט־אַרױס צום װאָקזאַל צװײ מאָל אַ טאָג, טאָמער װעט גאָט צושיקן פּאַרשױנען, און קײן פּאַרשױנען זײַנען ניטאָ, כאָטש גיב זײ אַ קרענק, װי דער טאַטע, מיר צו לענגערע יאָר, פֿלעגט זאָגן, אַ חלירע זאָל אױף זײ קומען, מיר צו לענגערע יאָר!…
איך האַק אים איבער די קללות און טו אים אַ פֿרעג:
― און װאָס הערט זיך עפּעס מיטן פּסח?
― װאָס זאָל זיך הערן? ― מאַכט ער צו מיר פֿרײלעך, װי זײַן טאַטע, אים צו לענגערע יאָר. ― דער פּסח װעט זײַן מיט אַ קל־וחומר, װי דער טאַטע, מיר צו לענגערע יאָר, פֿלעגט זאָגן.
― מיט אַ קל־וחומר װײסט איר ניט? ― און ער דרײט אױס צו מיר דעם קאָפּ, װי זײַן טאַטע, אים צו לענגערע יאָר, און שמײכלענדיק דערצײלט ער מיר אַ לאַנגע מעשׂה, װאָס ער האָט געהערט פֿון זײַן טאַטן, אים צו לענגערע יאָר, אַ מעשׂה מיט אַ רבין, װי אַזױ דער רבי איז געפֿאָרן אױף שבת אַהײם מיט אַ קל־וחומר:
„אײנמאָל פֿאָרט זיך דער רבי אַהײם מיט זײַן אײגענעם בעל־עגלה. װיאָ!… פֿרײַטיק איז דאָס געװען, ערבֿ שבת. פּלוצעם ― טראַך! געפּלאַצט אַ ראָד. שטעלט זיך אָפּ דער בעל־עגלה: „רבי, װיאָ! װאָס טוט מען?“… מאַכט צו אים דער רבי מיט אַ קל־וחומר: „מה־דאָך אַ בידקע איז נאָר אױף צװײ רעדער, פֿונדעסטװעגן פֿאָרט מען אױף איר, הײַנט בפֿרט דײַן װאָגן איז אױף דרײַ רעדער, װעט ער אַװדאי פֿאָרן“…
„אָפּגעפֿאָרן נאָך אַ ביסל ― טראַך! געפּלאַצט נאָך אַ ראָד. „רבי, װיאָ! װאָס טוט מען איצט?“ מאַכט צו אים דער רבי מיט אַ קל־וחומר: „מה־דאָך אַ ליסעפּעדװעלאָסיפּעד, װאָס האָט אײן ראָד אַ גרױסע, די אַנדערע אַ קלײנע, פֿונדעסטװעגן פֿאָרט מען אױף אים, הײַנט בפֿרט דײַן װאָגן, װאָס האָט צװײ גלײַכע רעדער, װעט ער אַװדאי פֿאָרן“…
„אָפּגעפֿאָרן נאָך אַ ביסל ― טראַך אַ ראָד! „רבי, װיאָ! װאָס טוט מען איצט?“ מאַכט צו אים דער רבי װידער מיט אַ קל־וחומר: „מה־דאָך אַ שליטן, װאָס האָט גאָר קײן רעדער ניט, פֿונדעסטװעגן פֿאָרט מען אױף אים, הײַנט בפֿרט דײַן װאָגן, װאָס האָט אַ ראָד, װעט ער אַװדאי פֿאָרן“…
אָפּגעפֿאָרן נאָך אַ ביסל ― טראַך די לעצטע ראָד! „װיאָ, רבי! װאָס טוט מען איצטער?“ מאַכט צו אים דער רבי מיט אַ קל־וחומר: „מה־דאָך אַ לופֿט־באַלאָן, װאָס איז ניט אױפֿן הימל, ניט אױף דער ערד, פֿונדעסטװעגן פֿאָרט מען אױף אים, הײַנט בפֿרט דײַן װאָגן, װאָס איז אינגאַנצן אױף דער ערד, װעט ער אַװדאי פֿאָרן“…
― גוט, ― זאָג איך צו מנשהן. ― װאָס געהער זיך אָבער אָן דער קל־וחומר מיטן פּסח?
― עס געהער זיך זײער אָן! ― מאַכט צו מיר מנשה שױן גאַנץ ערנסט. ― מה־דאָך גױים, װאָס האָבן ניט קײן מצה און עסן אַכט טאָג כּסדר גאָלע חמץ, שטאַרבן זײ ניט, הײַנט בפֿרט מיר, להבֿדיל, כּתרילעװקער ייִדן, װאָס פֿאַרמאָגן ניט קײן מצה און ניט קײן ברעקל חמץ, װעלן מיר אַװדאי ניט שטאַרבן!… טפּרו! אָט זײַנען מיר שױן אין כּתרילעװקע. װוּהין װעט איר זיך הײסן אָפּװאַרפֿן, רב שלום־עליכם, װי מײַן טאַטע פֿלעגט זאָגן, מיר צו לענגערע יאָר?…
איך קוק אױף מנשהן און טראַכט מיר:
„רבונו של עולם! װי איז דאָס מעגלעך? אײנס פֿון די צװײ: אָדער דאָס איז נישט מנשה, נאָר זײַן פֿאָטער רב יחיאל, אים צו לענגערע יאָר, מיט אַ יאָר עטלעכע און דרײַסיק צוריק, בעת איך בין נאָך געװען אַ ייִנגל אַ קונדס און מנשה אַ בחורעץ מיט אַ שװאַרצער, גראָבער, עטװאָס באַװאַקסענער ליפּ, װאָס מיר פֿלעגן אים פֿאַרשפּאַרן אין װינקעלע און געבן בוכענצעס, אָדער… דאָס איז אינגאַנצן אַ חלום!“
אױפֿן לײַװנט אַ נגידיש הױז פֿון אַלטפֿרענקישן שטאַט. אַלטפֿרענקיש, נאָר רײַך מעבל. אַלטמאָדישע בילדער, צװישן זײ נאַפּאָלעאָן דער ערשטער, קײסער אַלעקסאַנדער, אױך אַלטע ייִדישע גדולים און גאונים, מעשענע העסעס אױף די װענט מיט סטריגעװע ליכט. פֿון דעם גלעזערנעם אַלטן שראַנק קוקן־אַרױס גאָלדענע און זילבערנע כּלים. צװישן זײ אַן אַלטער בעכער, אַן אַלטער הדס. גאַנץ פֿאָרנט בײַ דער טיר אַ גרױס זילבערן חנוכּה־לעמפּל, פֿיליגראַנע אַרבעט, אונטערגעהאַלטן מיט צװײ לײבן; אױבן פֿױגלען מיט מאָדנע אױסגעדרײטע קעפּ. אַלץ איז פֿאַרטיק צו בענטשן חנוכּה־ליכטלעך. דער בעל־הבית אַלײן, רב אַבֿרהמעלע װײראַך, אַ גבֿירישער יונגערמאַן, אַ טאַטע פֿון קינדער, שטײט גרײט מיטן װעקסן ליכטל (דער שמשׂ) אין האַנט; ער װאַרט נאָר אױף דער בעל־הביתטע מיט די דינסטן ― זײ זאָלן אַרײַנקומען פֿון קיך הערן אים חנוכּה־ליכטלעך בענטשן. עס עפֿנט זיך די טיר און עס קומט ־אַרײַן פֿריִער די בעל־הביתטע, נחמה װײראַך, אַ װײַבל אַ יפֿת־תּואר, אַ סך צירונג; איר גײט־נאָך אַ קינד, אַ ייִנגעלע פֿון אַ יאָר זיבן־אַכט, מיט אַ זײַדן העמדעלע און מיט אַ גאָלד געאַרבעט סאַמעטן יאַרמעלקעלע אױפֿן קאָפּ. באַלד קומען־אָן אױך די דינסטן, אַ ייִדענע אַ קעכין, אַ מײדל אַ