„די מאירס מיט די שניאורס“… אײגנטלעך, זײַנען דאָס געװען נאָר אײן מאיר און נאָר אײן שניאור, און געװען זײַנען זײ אַ צװילינג, און אַזױ שטאַרק ענלעך אײנס מיט דאָס אַנדערע, אַז עס זײַנען געװען צײַטן, װאָס ס'איז כּמעט אוממעגלעך געװען צו טרעפֿן, װער פֿון די צװײ איז דאָ מאיר און װער איז דאָ שניאור.
קינדװײַז, דערצײלט מען, האָט זיך געטראָפֿן מיט זײ אַ מעשׂה, מע האָט זײ שיִער נישט פֿאַרביטן, און אפֿשר קאָן זײַן, אַז מע האָט זײ טאַקע פֿאַרביטן. ומעשׂה שהיה כּך־היה.
זײער מוטער איז געװען, דאַרפֿט איר װיסן, אַ ייִדענע אַ קלײניטשקע, נעבעך נישט קײן געזונטע, נאָר זײער אַ קינדלדיקע, דאָס הײסט, זי האָט אױף איר לעבן שטאַרק געקינדלט; אַלע יאָר, אַלע יאָר האָט זי געהאַט אַ קינד. דאָס קינד האָט אָבער נישט מער געמוטשעט זיך װי אַ יאָר און איז, נישט פֿאַר אײַך געדאַכט, אַװעקגעקומען. אַזױ לאַנג, ביז זי האָט אױפֿגעהערט צו קינדלען און האָט געמײנט, ס'איז אַן עק. צום סוף ― דעם אײבערשטנס נסים! ― האָט זי גאָט באַגליקט, אױף דער עלטער שױן, און דװקא מיט אַ פּאָרל! איז איר אָבער שװער געװען אַלײן אױסזײגן בײדע קינדער, האָט זי נעבעך געמוזט דינגען אַ צוזײגערן. אַ ברירה האָט זי געהאַט? אַ כּתרילעװקער ייִד, ער מעג זײַן װי אָרעם, װעט ער אױף דער גאַס קײן קינד נישט אַרױסװאַרפֿן און אױף פֿרעמדע הענט דאָס נישט אַװעקגעבן, סײַדן חלילה אַ יתום…
באַשטעלט אַ צוזײגערן, האָט די מוטער גענומען זיך מאירן )מאיר איז געװען עלטער פֿון שניאורן אױף אַ גוטע האַלבע שעה(, און שניאורן האָט זי אַװעקגעגעבן דער אַם. נאָר אַזױ װי די אַם איז אױך געװען, נישט פֿאַר אײַך געדאַכט, אַ ייִדענע נישט קײן געזונטע, האָבן בײדע, אי מאיר אי שניאור, געהאַט מכּות נישט קײן מילך, און זײ זײַנען בײדע נעבעך אױסגעגאַנגען פֿון הונגער, געשריגן גאַנצע נעכט, זיך געריסן אױף די גלײַכע װענט.
ויהי היום, האָט מען גענומען אײנמאָל די קינדער באָדן, געװײנטלעך, אין אײן מולטער. אױסגעטאָן זײ די העמדלעך און אַרײַנגעלײגט זײ בײדן אין הײס װאַסער אַרײַן, זײַנען בײדע ברעקלעך געװאָרן רױט און אָנגעבלאָזן, װי פּאַכירלעך; עס װײַזט אױס, אַז זײ האָבן פֿון דעם באָד משונה הנאה געהאַט ― אַ ייִד האָט ליב אַ באָד… בײדע זײגערינס זײַנען געשטאַנען איבער דער מולטער און האָבן אונטערגעגאָסן אַלע מאָל פֿריש װאַסער, און די קינדער האָבן אָנגעקװאָלן, געמאַכט מיט די הענטלעך און מיט די פֿיסלעך, װי אַ זשוקל, האָט איר געזען אַמאָל, אַז מע קערט אים איבער מיטן בײַכל אַרױף. אָפּגעבאָדן, האָט מען דאָס פּאָרל אַרױסגענומען, אײַנגעהילט אין אַ לײַלעך )אײן לײַלעך( און אַרײַנגעלײגט אין בעט אַרײַן, )אין אײן בעט אַרײַן(, זײ זאָלן זיך אַביסל אָפּטריקענען. און אַז ס'איז געקומען צום אָנטאָן זײ צוריק די העמדלעך, האָט מען נישט געקאָנט שױן דערקענען, װער פֿון די צװײ איז מאיר און װער איז שניאור? און ס'איז אַװעק אַ שפּאַרעניש צװישן דער מאַמען און דער זײגערין:
― זע נאָר, זע, כ'װאָלט געמעגט שװערן, אַז דאָס איז גאָר מאיר און יענץ איז שניאור!
― װײס איך װאָס איר רעדט! דאָס איז שניאור און יענץ איז מאיר! איר זעט דען נישט?
― װאָס ס'האָט זיך מיר געחלומט יענע נאַכט און הײַנטיקע נאַכט און אַ גאַנץ יאָר! ביסט משוגע, צי חסר־דעה?
― אַך, רבונו־של־עולם! איר זעט נישט נאָך די אױגן, אַז דאָס איז שניאור און יענץ איר מאיר? זעט נאָר צװײ אױגן!
― ס'אַ גוטער משל! פֿאַרשטײט זיך, צװײ אױגן, נישט קײן דרײַ.
בקיצור, אײנע שרײַט אױף מאירן, אַז ס'איז שניאור, און אױף שניאורן, אַז מאיר, און די אַנדערע ― אַז שניאור איז מאיר און מאיר איז שניאור. זײַנען מאַנצבילן געפֿאַלן אױף אַ עצה. פֿאָרט מאַנצבילן!
― װײסט איר װאָס? פּרוּװט זײ געבן זײגן, װעלן מיר זעען: דער װאָס װעט אָננעמען בײַ דער מוטער, איז אַ סימן, אַז ס'איז מאיר, און דער װאָס װעט אָננעמען בײַ דער אַם, איז אַ סימן, אַז ס'איז שניאור. אַ פּראָסטער שׂכל!
כּך הוה. בײדע ברעקלעך, מע האָט זײ נאָר צוגעטוליעט צו דער ברוסט, האָבן זײ זיך צוגעכאַפּט װי נאָך אַ תּענית, געצױגן װי פּיאַװקעס, געסמאָצקעט מיט די ליפּן, בשעת־מעשׂה געדריגעט מיט די פֿיסלעך און אונטערגעװאָרטשעט, װי הונגעריקע הינטלעך.
― גאָטס נסים! זעט, װי דער אײבערשטער האָט באַשאַפֿן די װעלט!
אַזױ האָבן געזאָגט די מאַנצבילן מיט טרערן אין די אױגן און זײַנען אַ בעלן געװען אױף טשיקאַװעס פּרוּװן איבערבײַטן די ברוסט, זען װאָס דאָ װעט זײַן? און מע האָט די קינדערלעך נעבעך אָפּגעריסן פֿון דער ברוסט, און מע האָט זײ איבערגעלײגט: שניאורן אױף מאירס אָרט און מאירן אױף שניאורס אָרט ― װאָס, מײנט איר, איז געװען? איר מײנט אַװדאי, אַז זײ האָבן נישט געזױגן? נאָך אַ מין זײגן!…
פֿון דעמאָלט אָן האָט מען זיך שױן מיאש געװען פֿון זײ און מע האָט שױן אױפֿגעהערט צו אונטערשײדן: װער איז מאיר און װער איז שניאור. לאָז זײַן מאיר־שניאור און שניאור־מאיר. און מע האָט זײ אַ נאָמען געגעבן: „די מאירס מיט די שניאורס“, דאָס הײסט, יעדער פֿון די צװײ איז געװען פֿאַר זיך אַ מאיר מיט אַ שניאור… נישט אײן מאָל האָט זיך געמאַכט, אַז מע האָט אין חדר אָפּגעשמיסן מאירן, װען מע האָט באַדאַרפֿט שמײַסן שניאורן, אָדער פֿאַרקערט, מע האָט אַרײַנגעצימבלט שניאורן, דעמאָלט װען די שמיץ איז געקומען מאירן. און בכדי עס זאָל נישט זײן נאָכדעם קײן פֿאַרדראָס, פֿלעגט דער רבי פֿאַלן אױף אַן עצה (װוּ תּורה, דאָרט איז חכמה!):
― װײסט איר װאָס, קינדערלעך? לײגט זיך אַקאָרשט אַװעק בײדע, װעט נישט זײַן קײן קינאה, מיך געשמיסן, דיך געשמיסן, אַ שײנע רײנע כּפּרה, צװישן דער משפּחה װעט עס בלײַבן…
ערשט העט־שפּעטער, נאָך דער בר־מיצװה, אַז די מאירס מיט די שניאורס האָבן זיך אױפֿגעכאַפּט אױף די פֿיס, איז מיטאַמאָל געװאָרן צװישן זײ אַ חילוק, אַז מע האָט זײ שױן געקאָנט דערקענען בײַנאַכט פֿאַר אַ מײַל. גאָטס װוּנדער! עס האָט זיך אָנגעהױבן שיטן בײַ זײ אַ בערדל (זײ האָבן, אַ פּנים, בײדע צו־פֿרי אָנגעהױבן רױכערן ציגאַרן?), און בײַ מאירן האָט זיך באַװיזן אױף די בעקלעך און אױף דער אײבערשטער ליפּ שװאַרצע הערלעך (אָבער שװאַרץ װי טינט!), און בײַ שניאורן ― רױטע הערלעך (אָבער רױטע אַזױ װי פֿײַער!). די דאָזיקע בערד זײַנען געװאַקסן בײַ זײ װי מיט רוחות (זײ האָבן, אַ פּנים, בײדע צו שטאַרק גערױכערט ציגאַרן), אַזױ, אַז צו דער חופּה האָבן זײ געטראָגן צװײ בערד, װאָס זאָג איך בערד? ― בעזעמער! אײנער אַ שװאַרצן בעזעם, און דער אַנדערער אַ רױטן בעזעם, און אױסגעזען האָט עס, װי עמעצער האָט זײ די בעזעמער אָנגעהאַנגען.
גרױס זײַנען די װערק פֿון גאָט און זײַנע װוּנדער האָבן נישט קײן ברעג! װאָרעם װער װײס װאָס דאָ װאָלט געקאָנט אַרױס, װען, למשל, נאָך דער חתונה פֿאַרבײַטן זײ זיך חלילה מיט די װײַבער ― מײן איך פֿאַרקערט: די װײַבער פֿאַרבײַטן זיך מיט די מאַנען. איך װײס נישט, װיִאַזױ בײַ אײַך, אין די גרױסע שטעט; בײַ אונדז אין כּתרילעװקע האָט זיך לעת־עתּה אַזאַ מעשׂה נאָך נישט געטראָפֿן, מע זאָל זיך פֿאַרבײַטן מיט די יוצרות. ממה־נפֿשך: בין איך דײַן װײַב, ביסטו מײַן מאַן, און ביסטו מײַן מאַן, בין איך דײַן װײַב; אלא װאָס דען? ביסט יענערס מאַן, בין איך יענעמס װײַב , בין איך יענעמס װײַב, ביסטו יענערס מאַן. אַ קשיא, טאָמער איז געמאָלט, אַז מײַן מאַן זאָל זיך מישבֿ זײַן און זאָגן, אַז עס מאַכט אים נישט אױס יענעמס װײַב אױך ― װאָס הײסט? נו, און װוּ בין איך? איך װעל אים שװײַגן??!!
הקיצור, נישט דאָס איז דער עיקר, װאָס איך האָב אײַך געװאָלט דערצײלן. די רעכטע מעשׂה הײבט זיך ערשט אָן.
ביז הײַנט האָבן מיר זיך באַשעפֿטיקט נאָר מיט די מאירס און שניאורס, דאָס הײסט, מיט מאירן און מיט שניאורן, און אַביסל באַקענט זיך מיט זײער מוטער און מיט דער זײגערין. און האָבן נישט גערעדט קײן װאָרט נאָך פֿון זײער פֿאָטער. גלײַך װי זײ װאָלטן חלילה קײנמאָל נישט געהאַט קײן טאַטן… לאָז גאָט היטן! אַזאַ זאַך קאָן זיך טרעפֿן נאָר בײַ זײ, נישט בײַ אונדז. בײַ אונדז איז נישטאָ, ברוך־השם, קײן פֿינדלהױזFindelhaus: יתומים־הױז, װוּ קינדער זאָלן װאַקסן אָן אַ טאַטע־מאַמע; בײַ אונדז האָט זיך נאָך נישט געטראָפֿן, אַז אַ קינד זאָל אױפֿװאַקסן און נישט װיסן, װער איז זײַן ריכטיקער טאַטע; און אױב ס'זאָל אַמאָל דורכגעפֿאַלן בײַ אונדז אַזאַ מעשׂה, האָט זיך עס געװיס געטראָפֿן ערגעץ אין אָדעס, אין פּאַריז, אָדער אין װײַטן אַמעריקע… פֿאַר כּתרילעװקע בין איך אײַך ערבֿ, אַז דאָרט האָט זיך אַזאַ מעשׂה נישט געטראָפֿן קײנמאָל, און אױב ס'האָט זיך געטראָפֿן, האָט זיך עס געטראָפֿן ערגעץ װײס איך מיט װעמען, מיט אַ דינסטמײדל, אָדער אַזױ מיט אַ ייִדישער טאָכטער נעבעך, װאָס איז פֿאַרפֿירט געװאָרן דורך אַ צופֿאַל, געפֿאַלן אַ קרבן פֿאַר פֿרעמדע זינד…
הקיצור, די מאירס מיט די שניאורס האָבן געהאַט אַ טאַטן, און נאָך אַ שײנעם טאַטן דערצו, און געהײסן האָט ער רב שמשון, אַ ייִד אַן ערלעכער, און געהאַט האָט דער רב שמשון אַ באָרד, אַ גרױסע, אַ רײַכע, אַ שײנע באָרד, אַ „זקנה“! מע קאָן זאָגן, אַז בײַ רב שמשונען איז געװען מער באָרד װי פּנים, איבער דער דאָזיקער באָרד האָט מען כּמעט נישט אַרױסגעזען דאָס פּנים, און דערפֿאַר טאַקע האָט ער אין כּתרילעװקע נישט געהאַט קײן אַנדער נאָמען, װי רב שמשון באָרד.
און געװען איז דער רב שמשון באָרד… לאָמיך אַזױ װיסן בײז, װאָס ער איז געװען. ער איז געװען אַ ייִד, װאָס האָט כּל־ימיו געמוטשעט זיך, געפּלאָגט זיך איבערן שטיקל ברױט, מלחמה געהאַלטן מיטן דלות; אַ מאָל האָט ער בײַגעקומען דעם דלות, אַ מאָל ― דער דלות אים, װי דער שטײגער איז פֿון די כּתרילעװקער ייִדן, װאָס האָבן קײן מורא נישט פֿאַרן דלות, שטעלן אים אױס דרײַ פֿײַגן..
און געלעבט האָט דער רב שמשון באָרד אַזױ לאַנג, ביז ער איז געשטאָרבן. און אַז ער איז געשטאָרבן, האָט מען אים באַהאַלטן מיט גרױס כּבֿוד, כּמעט די גאַנצע שטאָט איז נאָכגעגאַנגען נאָך דער לװיה.
― װער איז געשטאָרבן?
― רב שמשון.
― װאָסער רב שמשון?
― רב שמשון באָרד.
― או־װאַ! איז שױן, הײסט דאָס, רב שמשון באָרד אױך אַװעקגעקומען? ברוך דײן אמת!
אַזױ האָט מען געשמועסט אין כּתרילעװקע און באַדױערט נישט אַזױ רב שמשונען אַלײן, װי דאָס, װאָס אין שטאָט װערט װינציקער אַלע מאָל מיט אַ ייִדן. משונה־מאָדנע ברואים אָט די כּתרילעװקער ייִדן: לא־די זײ זײַנען אַזעלכע אָרעמע לײַט, װאָס זײַנען קײנמאָל נישט זאַט, װאָלטן זײ נאָך אַ בעלן געװען, אַז קײנער זאָל בײַ זײ נישט שטאַרבן. זײער אײנציקע טרײסט איז, װאָס שטאַרבן שטאַרבט מען אומעטום, אַפֿילו אין פּאַריז, און װאָס אױסקױפֿן זיך פֿונעם טױט קױפֿט זיך נישט אױס קײנער, און אַפֿילו רױטשילד אַלײן, װאָס איז כּמעט גרעסער פֿונעם מלכות, פֿונדעסטװעגן, אַז עס קומט די צײַט פֿון שטאַרבן, בעט מען אים מחילה, ער זאָל זיך מטריח זײַן אַהינצוצו ― און ער מוז גײן!
אַצינד קערן מיר זיך אום צוריק צו די מאירס מיט די שניאורס. כּל־זמן רב שמשון באָרד האָט געלעבט, זײַנען די מאירס מיט די שניאורס געװען, קאָן מען זאָגן, נפֿש־אַחת, געלעבט אײן זעל, אײן נשמה. און אַז רב שמשון באָרד איז געשטאָרבן, זײַנען זײ געװאָרן פֿײַער מיט װאַסער, גרײט געװען אַלע מינוט אַרױפֿפֿאַלן אײנס אױף דאָס אַנדערע און אױסרײַסן זיך די בערד. איר װילט װיסן, איבער װאָס? אַדרבא, זאָגט איר, איבער װאָס קריגן זיך קינדער נאָכן טאַטנס טױט? פֿאַרשטײט זיך, איבער ירושה. אמת, רב שמשון האָט נישט איבערגעלאָזט נאָך זיך קײן פֿעלדער, קײן װעלדער, נחלאָות, הײַזער, רענטעס, און מזומן געלט אַװדאי נישט. און קײן צירונג, זילבער און כּלי־בית האָט ער אױך נישט איבערגעלאָזט פֿאַר די קינדערס װעגן, נישט מחמת שלעכטקײט אָדער קאַרגשאַפֿט, נאָר פּשוט, װײַל ער האָט נישט געהאַט. דאָך זאָלט איר נישט מײנען, אַז רב שמשון האָט חלילה נישט איבערגעלאָזט זײַנע קינדער גאָרנישט. רב שמשון האָט איבערגעלאָזט נאָך זיך אַ מאַיאָנטיק, אַ מין שװה־כּסף, װאָס מע קאָן צו יעדער צײַט מאַכן פֿון דעם געלט, מע קאָן דאָס פֿאַרזעצן אין משכּון פֿאַרדינגען אָדער פֿאַרקױפֿן. דאָס איז געװען אַן אײגענע שטאָט אינעם אַלטן כּתרילעװקער בית־המדרש, אױבן־אָן אין מזרח, סאַמע די צװײטע שטאָט פֿון רב יוזיפֿל דעם רבֿ, די אַנדערע, הײסט דאָס, פֿונעם אָרון־קודש. אמת, די כּתרילעװקער חכמים זאָגן אַפֿילו אַ גלײַכװערטל, אַז ס'איז גלײַכער אַן אײגן דאָרף אין דרױסן אײדער אַן אײגענע שטאָט אין שול; דאָס איז אָבער נישט מער װי אַ גלײַכװערטל, און אַז גאָט העלפֿט, מע האָט זיך טאַקע אַן אײגענע שטאָט, און נאָך אין מזרח־װאַנט דערצו, איז טאַקע ניט שלעכט. און בעסער פֿון גאָרנישט איז דאָס אַװדאי.
בקיצור, רב שמשון באָרד האָט איבערגעלאָזט נאָך זיך אַ שטיקל נחלה, אַן אײגענע שטאָט אין אַלטן כּתרילעװקער בית־המדרש. נאָר ער האָט פֿאַרגעסן אײן קלײניקײט ― אָנזאָגן, װעמען ער לאָזט איבער בירושה די דאָזיקע שטאָט: מאירן, צי שניאורן?
אַ פּנים, רב שמשון, זאָל ער מיר מוחל זײַן, האָט זיך גאָרנישט געריכט צו שטאַרבן? ער האָט פֿאַרגעסן, אַז דער מלאך־המװת שטײט תּמיד הינטער די פּלײצעס און היט אונדז די טריט, אַניט װאָלט ער זיכער געשריבן אַ צװאה, אָדער אַזױ אָנגעזאָגט פֿאַר עדות, װעמען פֿון די צװײ זין לאָזט ער איבער זײַן מאַיאָנטיק.
װאָס זאָלט איר קלערן? אַװדאי איז דעם ערשטן שבת װאָס נאָך שלשים שױן אַרױסגעשפּרונגען אַ מחלוקת צװישן די צװײ ברידער. מאיר, פֿאַרשטײט איר מיך, האָט געטענהט, אַז על־פּי דין קומט דעם טאַטנס שטאָט אים , װאָרעם ער איז דאָך דער עלטערער (אױף אַ גוטע האַלבע שעה!). און שניאור האָט געטענהט צװײ טענות מיט אַ מאָל: ערשטנס, װײס מען ניט, װער איז פֿון זײ דער עלטערער, װאָרעם װעדליק די מאַמע דערצײלט, אַז מע האָט זײ קינדװײַז פֿאַרביטן, קאָן דאָך געמאָלט זײַן, אַז ער, שניאור הײסט דאָס, איז מאיר, און מאיר איז שניאור. והשנית, האָט מאיר אַ שװער אַ נגיד װאָס האָט אױך אַן אײגענע שטאָט אינעם בית־המדרש אין מיזרח־װאַנט, און קײן זון האָט ער נישט, װעט דאָך די שטאָט איבער הונדערט און צװאַנציק יאָר, אם־ירצה־השם, אַריבערגײן צו מאירן, װעט אױסקומען, אַז מאיר װעט האָבן צװײ שטעט אין מיזרח־װאַנט. און שניאור ― אַפֿילו אַ האַלבע נישט! פֿרעגט זיך אַ קשיא: װוּ איז יושר? װוּ איז מענטשלעכקײט?
דערהערט אַזאַ טענה, האָט זיך אַרײַנגעמישט מאירס שװער, אַ ייִד אַ נגיד, אַן אױפֿגעקומענער, און איז אַרױס מיט פֿײַער: „אַביסל אַן עזות! איך בין נאָך ניט אַלט קײן פֿערציק יאָר אַפֿילו און האָב נאָך, ערשטנס, בדעה צו לעבן און לעבן, ― צום סוף טײלן זײ זיך מיט מײַן ירושה! והשנית פֿון װאַנען װײס מען, אַז איך װעל שױן קײנמאָל נישט האָבן קײן ייִנגל? אמת, איך װעל טאַקע נישט האָבן, אָבער מײַן װײַב קאָן נאָך האָבן אַ ייִנגל, און נישט אײן ייִנגל, נאָר עטלעכע ייִנגלעך! אַביסל אַן עזות פֿון אַ שײגעץ!“.
האָבן זיך מענטשן אַרײַנגעלײגט אין אַ שלום, געװאָלט מאַכן אַ שטיקל פּשרה, „יאַק נעяк не: ניט קײן פּסק, טאָנאָר אַ פּסאַקעץ“ מע זאָל אָפּשאַצן די שטאָט, װיפֿל זי איז װערט, און אײן ברודער דעם אַנדערן זאָל אױסצאָלן, דאַכט זיך, אַ גלײַכע פּשרה? אַיאָ? איז דער חסרון, װאָס בײדע ברידער האָבן נישט געװאָלט הערן פֿון אַרױסצאָלן. ס'איז זײ נישט געגאַנגען אין געלט ― געלט איז בלאָטע; ס'איז געגאַנגען אינעם עקשנות, אינעם צו להכעיס: פֿאַרװאָס זאָל אַ ברודער זײַן אַזאַ אײַנגעשפּאַרטע זאַך און נישט צולאָזן דעם צװײטן ברודער? און פֿאַרװאָס זאָלסטו זיצן אױפֿן טאַטנס אָרט און איך נישט? עס איז זײ שױן נישט געגאַנגען אַזױ אין זיך, װי אין יענעם, אײנער האָט נישט פֿאַרגונען דעם אַנדערן, װי זאָגט מען דאָס: גם לי גם לך ― נישט מיר, נישט דיר… און די מאירס מיט די שניאורס האָבן גענומען קריגן זיך און טאָן אײנער דעם אַנדערן אױף צו־להכעיס. אַ קלײניקײט ― נצחון?
דעם ערשטן שבת איז מאיר געקומען אַביסל פֿריִער און האָט זיך אַװעקגעזעצט אױף דעם טאַטנס שטאָט, און שניאור איז געשטאַנען די גאַנצע צײַט אױף די פֿיס. דעם צװײטן שבת איז שניאור געקומען פֿריִער און האָט זיך אַװעקגעזעצט אױף דעם טאַטנס אָרט, און מאיר איז געשטאַנען די גאַנצע צײַט אױף די פֿיס. דעם דריטן שבת האָט זיך מישבֿ געװען מאיר און האָט זיך געפֿעדערט גאַנץ פֿרי, האָט זיך אַװעקגעזעצט אױף דער שטאָט, איבערגעדעקט זיך מיטן טלית איבערן קאָפּ ― און טו מיר עפּעס! האָט זיך מישבֿ געװען שניאור דעם פֿערטן שבת און פֿעדערט זיך נאָך פֿריִער און זעצט זיך אַװעק אױף דער שטאָט און דעקט זיך איבער מיטן טלית איבערן קאָפּ ― און רוף מיך קנאַקניסל! האָט זיך מישבֿ געװען מאיר דעם פֿינפֿטן שבת און פֿעדערט זיך נאָך פֿריִער… אַזױ לאַנג האָבן זיך די מאירס מיט די שניאורס געפֿעדערט, ביז זײ זײַנען אײנמאָל אין אַ שײנעם שבת־הגדול געקומען צו גײן בײדע אין אײן צײַט, ס'איז נאָך נישט געװען רעכט ליכטיק אין דרױסן, און האָבן זיך אַװעקגעשטעלט בײדע בײַ דער טיר פֿונעם בית־המדרש (דאָס בית־המדרש איז נאָך געװען צו), און מע האָט זיך גענומען קוקן אָן װערטער. נאָר מלא־גזלן אײנס אױף דאָס אַנדערע, װי די הענער, װאָס זײַנען גרײט אָט־אָט אַרײַנשפּרינגען אײנס דאָס אַנדערע אין פּנים אַרײַן און אױספּיקן זיך די אױגן… אַזױ, דאַרפֿן מיר רעכענען, זײַנען אַמאָל געשטאַנען די ערשטע צװײ ברידער, די ערשטע צװײ שׂונאים אױף דער װעלט קין און הבֿל, אײנע אַלײן אין פֿעלד, אונטער גאָטס הימל, מלא־רציחה, גרײט צו דורס זײַן, אױפֿפֿרעסן אײנס דאָס אַנדערע, פֿאַרגיסן אומשולדיק בלוט…
האָבן מיר, הײסט דאָס, איבערגעלאָזט די מאירס מיט די שניאורס בײַ דער שול שבת אין דער פֿרי שטײן אײנס אַקעגן דאָס אַנדערע אָנגעדרודלט, װי הענער, און גרײט אָדער אָנכאַפּן זיך בײַ די בערד, אָדער אַרײַנפֿאָרן אײנער דעם אַנדערן אין די אױגן אַרײַן. מע דאַרף אָבער נישט פֿאַרגעסן, אַז די מאירס מיט די שניאורס זײַנען געװען טאַטנס קינדער, אָנשטענדיקע יונגעלײַט, חלילה נישט קײן הפֿקר־ייִנגלעך, װאָס זאָלן אָנפֿאַלן אײנס אױף דאָס אַנדערע, אַזױ װי די גױים, להבֿדיל. זײ האָבן אָפּגעװאַרט ביז עס װעט קומען עזריאל דער שמשׂ און װעט אױפֿעפֿענען די טיר פֿונעם בית־המדרש, װעט מען שױן דעמאָלט זען, װער עס װעט פֿריִער פֿאַרכאַפּן דעם טאַטנס שטאָט: צי מאיר, צי שניאור?
צען יאָר האָבן זיך געצױגן בײַ זײ די מינוטן. קױם דערלעבט זען עזריאלן מיט די שליסל, און אַז עזריאל מיט דער קאָלטענעװאַטער באָרד איז אָנגעקומען, האָט ער נישט געקאָנט צוקומען מיטן שליסל צום שלאָס בשום־אופֿן, װײַל בײדע ברידער האָבן זיך צוגעשפּאַרט מיט די פֿיס צו דער טיר, אײנער מיט דעם רעכטן פֿוס, דער אַנדערער מיט דעם לינקן פֿוס, נישט געװאָלט אָפּטרעטן בשום־אופֿן־ואופֿן.
― װאָס־זשע װעט זײַן דערפֿון? ― האָט זײ עזריאל אַ זאָג געטאָן און גענומען בשעת־מעשׂה אַ שמעק טאַבאַק. ― מילא, אַז איר װעט אַזױ שטײן בײדע אָנגעשפּאַרט, װי די צאַפּעס, װעל איך נישט קאָנען עפֿענען די טיר, און דאָס בית־המדרש װעט שטײן אַזױ געשלאָסן אַ גאַנצן טאָג. ס'איז עפּעס אַ תּכלית? נו, אַדרבא, זאָגט שױן איר אַלײן!
עס װײַזט אױס, אַז די דאָזיקע װערטער האָבן געהאַט אַ װירקונג, מחמת די מאירס מיט די שניאורס האָבן זיך בײדע געגעבן אַ רוק צוריק, אײנער רעכטס, דער אַנדערער לינקס, געמאַכט אַן אָרט פֿון עזריאלס װעגן, ער זאָל קאָנען צוטרעטן מיטן שליסל צו דער טיר און אױפֿשליסן דעם רוקער. און אַז דער רוקער האָט זיך געגעבן אַ רוק און די טיר האָט זיך געגעבן אַן עפֿן־אױף, האָבן זיך די מאירס מיט די שניאורס געגעבן בײדע אַ לאָז־אַרײַן.
― פּאַװאָליע, אָט װאַלגערט איר אום אַ ייִדן! ― האָט אױסגעשריגן עזריאל דער שמשׂ, און אײדער ער האָט געקאָנט אױסרײדן נאָך אײן װאָרט, איז ער שױן געלעגן נעבעך אַ צעטראָטענער אונטער זײערע פֿיס און געשריגן ניט מיט זײן קול:
― פּאַװאָליע, אָט צעטרעט איר אַ ייִדן, אַ טאַטן פֿון קינדער!…
די מאירס מיט די שניאורס האָבן אָבער אין זינען געהאַט עזריאל דעם שמשׂ מיט זײַנע קינדער אין דער לינקער פּאה. זײ איז געלעגן אין זינען די שטאָט, דעם טאַטנס שטאָט, ― און האָבן זיך בײדע געגעבן אַ לאָז אַהין, אױבן־אָן, צו מזרח צו, געגעבן אַ שפּרונג־איבער איבער אַלע בענק און שטענדערס, און געקומען צו דער שטאָט, האָבן זײ זיך בײדע געגעבן אַ זעץ־אַנידער און אַ שפּאַר־אײַן מיט די פּלײצעס אין װאַנט אַרײַן און מיט די פֿיס אין דער פּאָדלאָגע, און פֿון גרױס שפּאַרעניש זײַנען זײ אַרױף אײנס אױף דאָס אַנדערע און אָנגענומען זיך בײַ די בערד און געפּינעט און געקריצט מיט די צײן און געכאָרכלט:
― מכּות װעסטו זיצן אױף דער שטאָט!
אין דער דאָזיקער צײַט האָט זיך עזריאל דער שמשׂ דערװײַל אױסגעגלײַכט די בײנער און צוגעגאַנגען צו די מאירס מיט די שניאורס און דערזען װי זײ ליגן בײדע און האַלטן אײנס דאָס אַנדערע בײַ די בערד, האָט ער אַ פּרוּװ געטאָן פֿריִער מיט גוטן, אַזױ צו זאָגן:
― אי־פֿע, שעמען מעגט איר זיך! צװײ ברידער, צװײ לײַבלעכע ברידער פֿון אײן טאַטע־מאַמע, זאָלן זיך האַלטן בײַ די בערד! און נאָך אין אַ מקום־קדוש דערצו! אי־פֿע!…
עזריאל דער שמשׂ האָט אָבער אַרױסגעזען אַז אין דעם מאָמענט גראַדע איז זײַן מוסר גאַנץ אומזיסט, אַרױסגעװאָרפֿן אױפֿן װינט; אַדרבא, ער האָט מיט זײַנע רײד, קאָן מען זאָגן, אונטערגעגעבן נאָך מער היץ, און די צװײ ברידער פֿון אײן טאַטע־מאַמע זײַנען אַזױ װײַט אַרײַן אין דער רציחה, אַז בײַ אײנעם אין האַנט איז געװען אַ זשמוט מיט שװאַרצע האָר )פֿון מאירס באָרד( און בײַם צװײטן אין האַנט איז געװען אַ זשמוט מיט רױטע האָר )פֿון שניאורס באָרד(, און אױך פֿלעקן בלױע האָבן זיך באַװיזן בײַ זײ אױף די פּנימער, און בײַ אײנעם פֿון זײ האָט זיך געטאָן אַ לאָז בלוט פֿון דער נאָז.
כּל־זמן עס האָט נאָך געהאַלטן בײַ בערד מיט פּעטש, קלעפּ, בוכענצעס וכדומה אַזעלכע מינים זאַכן, האָט עזריאל דער שמשׂ נאָך געקאָנט רײדן אַ פּאָר װערטער, זאָגן אַביסל מוסר. דערזען אָבער, װי עס גיסט זיך שױן בלוט, האָט עזריאל מער נישט געקאָנט אײַנשטײן, װאָרעם בלוט ― עס מעג זײַן אַפֿילו פֿון אַ נאָז ― איז זײער אַ מיאוסע זאַך, װאָס פּאַסט פֿאַר גױים, נישט פֿאַר ייִדן. פֿע, חולשה־חלשות!… און עזריאל דער שמשׂ האָט נישט לאַנג געטראַכט, האָט זיך געגעבן אַ לאָז־אַװעק אין פּאָליש אַרײַן, געכאַפּט אַן עמער װאַסער און געגעבן אַ גאָס־אױס אױף בײדע ברידער.
קאַלט װאַסער איז פֿון תּמיד אָן, זינט די װעלט שטײט, דאָס בעסטע מיטל אױף אױפֿצומונטערן אַ מענטשן; אַ מענטש, ער מעג זיך זײַן אין גרעסטן כּעס, אין ערגסטן גרימצאָרן, אַז ער באַקומט אַ קאַלטע באָד, אַזױ װערט ער אױפֿגעפֿרישט, אָפּגעקילט און קומט צו זײַנע געדאַנקען… פֿון דעם דאָזיקן אומגעריכטן קאַלטן באָד, װאָס עזריאל האָט זײ מכבד געװען, האָבן די מאירס מיט די שניאורס װי אױפֿגעװאַכט פֿון שלאָף, האָבן זיך אַ קוק געטאָן אײנס דאָס אַנדערע אין די אױגן אַרײַן און האָבן זיך פֿאַרשעמט, װי אָדם מיט חוהן בשעת זײ האָבן פֿאַרזוכט פֿונעם עץ־הדעת און דערזען, אַז זײ זײַנען נאַקעט… און טאַקע דעם זעלבן שבת־צו־נאַכטס זײַנען די מאירס מיט די שניאורס געגאַנגען מיט נאָך מענטשן צו רב יוזיפֿל דעם רבֿ, זיך פֿאַרלאָזן אױף מענטשן, װאָס מענטשן װעלן געפֿינען.
דאָס כּתרילעװקע זאָל נישט זײַן אַזאַ העק און ס'זאָל נישט ליגן פֿאַרװאָרפֿן אַזױ װײַט פֿון דער גרױסער װעלט, און דאָרטן זאָלן, למשל, דערשײַנען גאַזעטן, צײַטונגען און זשורנאַלן, װאָלט די װעלט געװיס געהאַט צו טאָן מיט רב יוזיפֿל דעם רבֿ. אַלע בלעטער װאָלטן געװען פֿול מיט אים און מיט זײַן חכמה. חכמים, גרױסע געלערנטע, באַרימטע לײַט פֿון דער װעלט װאָלטן זיך געלאָזט צו אים, זען אים באַשײַנפּערלעך און הערן פֿון זײַן מױל אַלע קלוגע דיבורים. פֿאָטאָגראַפֿן און צײכנער װאָלטן אַראָפּגענומען זײַן בילד און װאָלטן עס פֿאַרשפּרײט אין אַלע עקן פֿון דער װעלט. אינטערװיוערס װאָלטן אים געדולט דעם קאָפּ, נישט געלאָזט לעבן. זײ װאָלטן װעלן װיסן אַלצדינג. װאָס בײַ אים טוט זיך. װאָסער מאכלים ער האָט ליב? װיפֿל שעה אין טאָג שלאָפֿט ער? צי גלײבט ער אין השאָרת־הנפֿש? װאָס פֿאַר אַ מײנונג האָט ער װעגן רױכערן סיגאַרעטן, און צי האַלט ער פֿון פֿאָרן אױף אַ װעלאָסיפּעד, וכדומה? נאָר אַזױ װי כּתרילעװקע איז אַ העק און עס ליגט פֿאַרװאָרפֿן װײַט פֿון דער גרױסער װעלט, און דאָרטן דערשײַנען נישט קײן גאַזעטן, צײַטונגען און זשורנאַלן, האָט די װעלט קײן שום ידיעה נישט פֿון רב יוזיפֿל דעם רבֿ. די בלעטער דערמאָנען נישט אַ מאָל זײַן נאָמען. חכמים, גרױסע געלערנטע און באַרימטע לײַט פֿאָרן נישט צו אים. פֿאָטאָגראַפֿן און צײכנער נעמען נישט אַראָפּ זײַן בילד. אינטערװיוערס לאָזן אים צורו. און רב יוזיפֿל לעבט זיך אָפּ זײַן װעלט שטיל, באַשײדן, אָן געפּילדער, אָן טאַרעראַם, קײנער װײס נישט פֿון אים צו זאָגן, אױסער די שטאָט כּתרילעװקע, װאָס באַװוּנדערט אים, האַלט פֿון אים אַן עולם־ומלואו און גיט אים אָפּ פֿיל־פֿיל כּבֿוד (קײן געלט איז אין כּתרילעװקע נישטאָ, אָבער כּבֿוד ― װיפֿל איר װילט!…). זײ זאָגן אױף אים, אַז ער איז אַ נסתּר, אַ פֿאַרבאָרגענער חכם, װאָס באַװײַזט זיך נישט אַרױס מיט זײַן חכמה. נאָר אַז מע קומט צו אים מיט אַ מישפּט, זעט מען ערשט דעמאָלט אַרױס, װי עמוק ער איז, װי טיף, װי שאַרף, טאַקע נאָר חכמת־שלמה!
אָפּגעמאַכט הבֿדלה און אָפּגעזאָגט המבֿדיל, זײַנען די מאירס מיט די שניאורס געקומען צום רבֿ רב יוזיפֿל אױף אַ דין־תּורה און האָבן געטראָפֿן דאָרטן שױן אַ פֿולע שטוב מיט מענטשן. די שטאָט איז נײַגעריק געװען צו הערן, װיִאַזױ װעט עס דאָ רב יוזיפֿל פּסקענען? װיִאַזױ װעט ער דאָ אײַנטײלן אײן־און־אײנציקע שטאָט צװישן צװײ ברידער? קודם־כּל האָט רב יוזיפֿל געלאָזט די צדדים, זײ זאָלן זיך אַביסל אױסטענהן. רב יוזיפֿל גײט מיט דעם גאַנג, אַז פֿאַרן מישפּט באַדאַרף מען די צדדים לאָזן טענהן, װאָרעם נאָכן מישפּט װאָס װעט זײ העלפֿן דאָס טענהן? נאָכדעם האָט ער געלאָזט אױך עזריאל שמשׂ, ער זאָל רײדן װיפֿל ער װיל. עזריאל איז דאָך דאָ דער רעכטער עדות. און גלאַט בעלי־בתּים האָבן גערעדט, װער עס האָט געהאַט גאָט אין האַרצן ― דער האָט זיך אַרײַנגעמישט מיט אַ װאָרט, און נישט מיט אײן װאָרט, נאָר מיט אַ סך װערטער. רב יוזיפֿל איז אַ מענטש, ברוך־השם, װאָס לאָזט רײדן אַלעמען. איך האָב שױן לאַנג באַמערקט, אַז רב יוזיפֿל איז אַ שטיקל פֿילאָזאָף: ער גײט מיט דעם גאַנג, אַז װיפֿל אַ מענטש זאָל נישט רײדן, מוז ער אַמאָל אױפֿהערן.
כּך הוה. די גאַנצע שטאָט האָט גערעדט און גערעדט ― און האָט אױפֿגעהערט צו רײדן. און אַז דער עולם האָט אױפֿגעהערט צו רײדן, האָט זיך רב יוזיפֿל אָנגערופֿן צו די מאירס און די שניאורס לאַנגזאַם, שטיל און בנעימות, װי זײַן שטײגער איז, בזה־הלשון:
― שמעו־נא, רבותים, הערט זשע צו, ייִדן, די מעשׂה דערפֿון איז אַזױ. װעדליק איך האָב אױסגעהערט דאָ אײַערע בײדנס טענות און די אַלע טענות פֿון אַלע איבעריקע בעלי־בתּים, זע איך, אַז איר זײַט נעבעך בײדע זײער גערעכט. איר האָט נעבעך בײדע געהאַט אײן טאַטן ― און אַ שײנעם טאַטן, לאָז ער האָבן אַ ליכטיקן גן־עדן. דער חסרון איז נאָר, װאָס ער האָט אײַך נעבעך בײדן איבערגעלאָזט סך־הכּל אײן שטאָט. אַװדאי איז בײַ אײַך בײדן טײַער דעם טאַטנס שטאָט, פֿאָרט אַן אײגענע שטאָט פֿון מזרח־װאַנט, אינעם אַלטן, אַלטן כּתרילעװקער בית־המדרש. מיט דער האַנט אַװעקמאַכן קאָן מען דאָס נישט. נאָר װאָס דען? כּשם װי ס'איז אוממעגלעך, אַז אײן מענטש זאָל קאָנען פֿאַרנעמען צװײ שטעט, אַזױ איז אוממעגלעך, אַז צװײ מענטשן זאָלן זיך באַנוגענען מיט אײן שטאָט. אַדרבא, מיר דאַכט זיך, אַז ס'איז אַ סך לײַכטער, אַז אײן מענטש זאָל פֿאַרנעמען צװײ שטעט, אײדער אױף אײן שטאָט זאָלן זיצן צװײ מענטשן; װאָרעם אַז אײן מענטש זאָל, למשל, האָבן צװײ שטעט, זעצט ער זיך אַנידער אַ מאָל אױף דער שטאָט און אַ מאָל אױף יענער, אָבער אַז צװײ מענטשן זאָלן זיך פּרוּװן אין אײן צײַט זעצן אױף דעם זעלביקן אָרט ― קאָן דאָס נישט זײַן. למשל, אָט האַלט איך די רעכטע האַנט אָט־דאָ אױף דעם ספֿר. לאָם איך, אַ שטײגער, װעלן אין דער אײגענער צײַט האַלטן די לינקע האַנט אױפֿן זעלביקן אָרט, װוּ איך האַלט די רעכטע האַנט ― קאָן איך נישט. פֿאַרװאָס? װײַל דער אײבערשטער האָט אַזױ באַשאַפֿן די װעלט, און אַ מענטשנס פֿאַרשטאַנד קאָן דאָס מיטן שׂכל נישט משׂיג זײַן. נישט מער, בלײַבט דאָך איבער די קשיא: װאָס טוט מען נעבעך מיט צװײ ברידער, אַז זײ האָבן פֿאָרט געהאַט נעבעך נאָר אײן טאַטן, װאָס האָט זײ איבערגעלאָזט סך־הכּל אײן שטאָט? איטלעכן װילט זיך ― פֿאָרט אַן אײגענע שטאָט אין מזרח װאַנט, אינעם אַלטן, אַלטן כּתרילעװקער בית־המדרש. מיט דער האַנט אַװעקמאַכן קאָן מען דאָס נישט! קומט אױס: יחלוקו , אַז מע זאָל זיך טײלן. װיִאַזױ זשע טײלט מען אַ שטאָט? אַ שטאָט איז דאָך נישט קײן… קײן… עפּל, װאָס מע צעשנײַדט אים אױף דער העלפֿט און מע זאָגט: נאַ דיר אַ האַלבע שטאָט און נאַ דיר אַ האַלבע שטאָט. איז פֿאַראַן אָבער אַן עצה, אַז איר זאָלט בײדע זיצן אין מזרח־װאַנט אַ שטאָט נעבן אַ שטאָט. דאָס האָב איך שױן דערקלערט, ברוך־השם, מיט מײַן אײגענעם שׂכל. דהײַנו, װיִאַזױ? אַזױ װי אײַער טאַטנס שטאָט און מײַן שטאָט זײַנען צװײ שטעט, אַ שטאָט נעבן אַ שטאָט, זעצט איר זיך, ברידערלעך, אױף די בײדע שטעט, װעט איר זיך זיצן געזונטערהײט בײדע, אַ שטאָט נעבן אַ שטאָט, און װעט זיך פֿאַרשפּאָרן קריגן. אַי װאָס? די קשיא: װאָס װעל איך טאָן אָן אַ שטאָט? איז דער תּירוץ: װוּ שטײט דאָס געשריבן, אַז אַ רבֿ אָדער גלאַט אַ ייִד מוז דװקא האָבן אַן אײגענע שטאָט, און דװקא אין מזרח־װאַנט, און דװקא אינעם אַלטן בית־המדרש? װאָרעם, לאָמיר זיך גוט באַטראַכטן: װאָס איז אַ בית־המדרש? אַ מקום־קדוש. װאָס גײען מיר אין בית־המדרש אַרײַן? תּפֿילה טאָן. צו װעמען? צום אײבערשטן, װוּ געפֿינט ער זיך? אומעטום, ס'איז מלא כּל האָרץ כּבֿודו ― פֿול די גאַנצע װעלט! װי באַלד אַזױ, הײַנט װאָס איז דאָ שײך מזרח, צפֿון, דרום, גאַנץ אױבן־אָן, אָדער גאָר בײַ דער טיר? אַבי אַ מקום־קדוש און אַבי געדאַװנט! משל למה הדבֿר דומה ― צו װאָס איז דאָס געגליכן? צו אַ מלך, װאָס זײַנע צװײ קנעכט זײַנען געקומען צו אים אין פּאַלאַץ אַרײַן בעטן בײַ אים אַ טובֿה. פּלוצעם האָבן זיך די קנעכט צעאַמפּערט צװישן זיך און זײַנען פֿאַרן מלך אין די אױגן אַרײַנגעפֿאָרן אײנער דעם אַנדערן אין די בערד אַרײַן און האָבן גאָר פֿאַרגעסן, צוליב װאָס זײ זײַנען געקומען און פֿאַר װעמען זײ שטײען; האָט זײ דער מלך מסתּמא גוט מכבד געװען און האָט באַפֿױלן, מע זאָל זײ מחילה אַרױספֿירן: ממה־נפֿשך, איר װילט זיך רײַסן בײַ די בערד, גײט אײַך געזונטערהײט אין דרױסן אַרױס און רײַסט אײַך דאָרטן װיפֿל אײַער האַרץ גלוסט! װאָס האָט איר צו קריכן צום קײזער אין פּאַלאַץ אַרײַן, אַז איר װײסט ניט, װיִאַזױ צו האַלטן זיך?… דאָס איז דער משל, און דער נמשל זײַט איר. גײט זשע אײַך, קינדערלעך, אַהײם און לעבט אײַך אין פֿרידן, און לאָז אײַער פֿאָטער זײַן דאָרטן אַ מליץ־יושר פֿאַר אײַך און פֿאַר אונדז און פֿאַר כּלל־ישׂראל.
אַזױ האָט געפּסקנט רב יוזיפֿל דעם מישפּט, און דער עולם איז זיך צעגאַנגען אַהײם.
אױף איבער אַכט טאָג שבת זײַנען די מאירס מיט די שניאורס געקומען אין בית־המדרש און האָבן זיך אַװעקגעשטעלט דאַװנען בײַ דער טיר. װיפֿל מע האָט זײ ניט געבעטן, עזריאל דער שמשׂ פֿון אײן זײַט און רב יוזיפֿל דער רבֿ פֿון דער אַנדערער זײַט ― זײ האָבן נישט געװאָלט זיך זעצן אין מזרח־זײַט בשום־אופֿן־ואופֿן.
װער ס'איז אַ בעלן אױף אַן אײגענער שטאָט אין מזרח־װאַנט, אינעם אַלטן כּתרילעװקער בית־המדרש, די אַנדערע שטאָט פֿון רב יוזיפֿל דעם רבֿ, אין גלײַכן געלט, זאָל ער זיך װענדן קײן כּתרילעװקע צו רב שמשונס קינדער, צו מאירן אָדער צו שניאורן ― ס'איז אַלץ אײנס: מע װעט זי אײַך פֿאַרקױפֿן בזיל־הזול, װאָרעם קײנער זיצט נישט אױף איר, נישט מאיר און נישט שניאור. עס שטײט אַ לײדיקע שטאָט ― אַן עבֿירה פֿאַר גאָט!
אַ פּנים, אַז כּתרילעװקע איז שױן אָנגעצײכנט געװאָרן מן־השמים, אַז די דאָרטיקע ייִדן באַדאַרפֿן האָבן מער צרות פֿון דער גאַנצער װעלט. װוּ ערגעץ אַ מכּה, װוּ ערגעץ אַ שלאַק, אַ פּורעניות, אַן אומגליק, אַן אָנשיקעניש, אַ בײז באַגעגעניש, ― באַדאַרף עס זײ ניט אױספֿעלן, און פֿון איטלעכער זאַך באַדאַרפֿן זײ זיך נעמען צום האַרצן מער פֿון דער גאַנצער װעלט. מילא, פֿון דרײפֿוסן, אױב איר געדענקט, איז קײן חידוש ניט װאָס כּתרילעװקע האָט אַזױ געליטן: פֿאָרט אַן אונדזעריקער, אַן אײגענער; אײגנס איז, װי זאָגט איר, ניט קײן פֿרעמדס. װאָס־זשע פֿאַר אַ תּירוץ װעט איר מיר אױסזוכן אױף די בורןBoere, װאָס די ענגלענדער האָבן זײ אַרײַנגענומען און געמאַכט פֿון זײ אַ תּל? קאַרג האָט זיך געטאָן דעמאָלט אין כּתרילעװקע? װײ־װײ, קאַרג איז דעמאָלט בלוט פֿאַרגאָסן געװאָרן אינעם אַלטן כּתרילעװקער בית־המדרש איבער דעם? שאַט, שרעקט זיך ניט, איר מײנט טאַקע בלוט ממש? חס־וחלילה! די כּתרילעװקער זײַנען װײַט פֿון בלוט: אַ כּתרילעװקער, אַז ער דערזעט פֿון דער װײַטן אַ שניט פֿון אַ פֿינגער, פֿאַלט ער חלשות. מײנען מײנט מען גאָר עפּעס אַנדערש; מײנען מײנט מען יסורים, האַרצװײטיק, בזיונות. און איבער װאָס, מײנט איר? נאָר איבער דעם, װאָס מענטשן קאָנען זיך ניט אױסגלײַכן מיט די דעות; זאָגט דער אַזױ, זאָגט דער: טאָמער פֿאַרקערט? האַלט דער מיט די בורן און נעמט זיך אָן זײער קריװדע: