― װי איר זעט מיך אָטאָ ― מאַכט צו אונדז אַ כּתרילעװקער בעל־עגלה, װאָס האָט זיך אױסגעדרײט צו אונדז אין דער בױד אַרײַן, און די פֿערדלעך מיטן װאָגן האָט ער געלאָזט אױף גאָטס באַראָט ― װי איר זעט מיך אָטאָ, בין איך מיר אַ ייִד מיט קײן עין־הרע צװײ פֿערדלעך אײגענע; יענער, דער בולאַנער, איז בײַ מיר שױן קײן עין־הרע דאָס אַכטע יאָר, װי איר קוקט אים אָן, אַ שװערפֿיסיקער, נישט אַזאַ לױפֿער, נאָר אַ „נעמער“ קײן עין־הרע אַ גוטער, און דער קאַשטאַנעװאַטער איז אױך קײן עין־הרע אַ יאָדעריק פֿערדל. מיט אַזעלכע צװײ פֿערדלעך, אַז גאָט שיקט צו גוטע פּאַרשױנדלעך, און אַ סך, קאָן מען האָבן פּרנסה קײן עין־הרע מיטן פֿולן מױל. און פּרנסה ― דאָס מוז מען, װאָרעם אין דער הײם איז פֿאַראַן אַ װײַב מיט קײן עין־הרע זעקס פּיקערס; זי קינדלט קײן עין־הרע אַלע יאָר, אסתּר הײסט זי, און דערפֿאַר האָט זי טאַקע אַ פּנים פֿון אַ רוח. געװען אַזאַ שײנע קײן עין־הרע, אַזאַ־נ־אײדעלע, אַ צורה־מלוכה, בשעת איך האָב חתונה געהאַט פֿאַר איר; כ'בין נאָך דעמאָלט געװען אַ שמײַסער בײַ יענעם, אַ בחור קײן עין־הרע אַן אײַזן. װאָס מיר װינטער? װער מיר זומער? װאָס מיר שנײ? װער מיר בלאָטע? איבערגעקערט זיך דער װאָגן? אַלײן גענומען אױף די פּלײצעס און אַלײן קײן עין־הרע אױפֿגעהױבן אים פֿון דער בלאָטע, אַפֿילו זיך נישט פֿאַרקרימט. אָט אַזאַ מין פּאַרשױן בין איך געװען. און זי, אסתּר הײסט דאָס, איז געװען אַ יתומה, און דװקא אַ בעל־הבתּיש קינד, אַ מלמדס אַ טאָכטער, נאָר מחמת זי איז געװען נישט אײנע, קײן עין־הרע אַכט שטיק זײַנען זײ געװען, און די מוטער איז אַן אָרעמע אַלמנה, האָט זי נעבעך זײער געװאָלט חתונה מאַכן די טאָכטער. האָט מען איר גערעדט שידוכים קײן עין־הרע די שענסטע, די פֿײַנסטע שידוכים. נאָר אײן חסרון ― קײן געלט איז נישט געװען. און מיר זײַנען געזעסן אונטער אײן דאַך, זײַנען מיר געזעסן, רוף איך זיך אָן צו איר אײנמאָל, צו אסתּרן הײסט דאָס, יום־טובֿ איז דאָס געװען, אַלע זײַנען געװען אין שול: „אסתּר, זאָג איך, דו װעסט מיך נעמען?“ שװײַגט זי. זאָג איך צו איר נאָך אַ מאָל: „אסתּר, זאָג איך, קוק נישט, זאָג איך, װאָס איך בין אַ שמײַסער, זאָג איך, בײַ יענעם, איך האָב צונױפֿגעשלאָגן, זאָג איך, מײן אײגנס קײן עין־הרע אַ קערבל עטלעכע און דרײַסיק; האָב איך נאָר חתונה, זאָג איך, אַזױ קױף איך מיר באַלד אַ פֿערדל און װער אַלײן, אם־ירצה־השם, אַ בעל־עגלה, זאָג איך, און אַ ייִנגל, זאָג איך, בין איך קײן עין־הרע אַ האָרעפּאַשנער, האָרעװען קאָן איך, עס װעט דיר, זאָג איך, זײַן בײַ מיר קײן עין־הרע גוט װי די װעלט, פֿונעם שענסטן און פֿונעם בעסטן!“ שװײַגט זי.
קיצור, מיר האָבן חתונה געהאַט, האָט זי באַלד אָנגעהױבן קינדלען, קײן עין־הרע אַלע יאָר, אַלע יאָר אַ קינד; און אַז זי האָט אָנגעהױבן צו קינדלען, האָט זי אָנגעהױבן קרענקען, און אַז זי האָט אָנגעהױבן צו קרענקען, האָט זי געקרענקט און געקרענקט, אַװעקגעקרענקט אַ צײַט! זאָג איך צו איר: „אסתּר, װאָס װעט זײַן, זאָג איך, דער תּכלית, װאָס דו קרענקסט?“ לאַכט זי. „אסתּר, זאָג איך, דו לאַכסט און מיר טריפֿט זיך בלוט, קוקנדיק אױף דיר; טאָמער, זאָג איך, װאָלטן מיר זיך דורכגעגאַנגען צום דאָקטער? אפֿשר, זאָג איך, װעט ער געפֿינען עפּעס אַ סגולה!“… האָבן מיר זיך אָנגעהױבן צו קלײַבן צום דאָקטער, האָבן מיר זיך געקליבן און געקליבן, װאָרעם װען האָב איך צײַט, מישטײנס געזאָגט, אַז די גאַנצע װאָך איז מען קײן עין־הרע אין דער אַרבעט, סײַדן שבת?
קיצור, מיר האָבן זיך אַרױסגעריסן אײנמאָל אין אַ שבת צום דאָקטער. געקומען צום דאָקטער, פֿרעג איך דעם דאָקטער: „װאָס טוט מען, זאָג איך, פּאַניע מאַרשאַלקי, װאָס זי קרענקט?“ נעמט ער און באַטראַכט זי און הערט זי אױס און רופֿט זיך אָן צו מיר: „דײַן װײַב איז נישט געזונט“. זאָג איך צו אים: „פּאַניע קאַנסוליאַרזשע, גוט װאָס איר האָט מיר געזאָגט, אַנישט, װאָלט איך נישט געװוּסט!“ מאַכט ער צו מיר: „נישט דאָס האָב איך דיר געװאָלט זאָגן; איך האָב דיר געװאָלט זאָגן, זאָגט ער, אַז דו באַדאַרפֿסט זי אָפּהיטן, היטן װי דאָס שװאַרצאַפּל פֿונעם אױג; זי טאָר, זאָגט ער, נישט האָבן קײן קינדער מער, װאָרעם טאָמער האָט זי נאָך צװײ קינדער, זאָגט ער, װעט זי קלאַפּירן“. „קלאַפּירן? ― זאָג איך. ― בײַסט אײַך אָפּ די צונג, פּאַניע! זי איז בײַ מיר, זאָג איך, אײנע, זי איז בײַ מיר טײַערער פֿון זיך אַלײן, און פֿון מײַנע צװײ פֿערדלעך אַפֿילו. און איר רעדט גאָר פֿון קלאַפּירן, זאָג איך. װאָס טױג מיר, זאָג איך, אײַערע עצות? איר גיט איר עפּעס אַ רפֿואה, זאָג איך, אַ סגולה, זי זאָל אױפֿהערן, זאָג איך, קרענקען!“… אַזױ לאַנג, אַזױ ברײט, ער האָט איר פֿאַרשריבן אַ רפֿואה, פּראָשקעס אַזעלכע, און מיר גײען אַהײם. געקומען אַהײם, זאָג איך צו איר: „אסתּר, האָסט געהאָרכט װאָס דער קלוגער דאָקטער האָט געזאָגט?“… לאַכט זי.
קיצור, עס גײט אַװעק נאָך אַ יאָר און נאָך אַ יאָר, און װאָס װײַטער װערט זי ערגער און ערגער, און די קינדער, איר זאָלט זען, דװקא קײן עין־הרע איבערגעװאַשענע קינדער, אײנס אין אײנס. דאָס עלטערע ייִנגל שױן אַלט קײן עין־הרע דאָס דרײַצנטע יאָר, געגעבן אים אין חדר, געװאָלט מאַכן פֿאַר אַ למדן ― װער, װאָס? אַז דער קאָפּ איז אים גאָר בײַ די פֿערדלעך! און אַזױ איז דער אַנדערער, און אַזױ איז דער דריטער. איך קום צו פֿאָרן אַהײם און שפּאַן אױס די פֿערדלעך ― אַהאַ! מײַן חבֿרה קײן עין־הרע איז דאָ: אײנער אױפֿן װאָגן, דער אַנדערער אונטערן װאָגן, אײנער אױף אײן פֿערדל, דער אַנדערער אױפֿן אַנדערן פֿערדל, און דער קלענערער זיצט גאָר רײַטנדיק אױפֿן דישל. „װײַסע־חבֿרהניקעס, זאָג איך, נישט געדאַכט זאָלט איר װערן! נעכײַ װאָלט איר בעסער חשק געהאַט צום סידור!“… עס פֿאַרדריסט מיך, סטײַטש, סע קאָסט מיך בלוט, איך צאָל שׂכר־לימוד, װער פֿאַרשװאַרצט אַ גאַנצע װאָך, פֿאָר אַרום הין און צוריק מיטן בײַדל, פֿאַרדין טאַקע קײן עין־הרע דאָס שטיקל ברױט, אָבער טאַקע נישט מער װי דאָס שטיקל ברױט, מחמת די גרעסטע העלפֿט גײט אַװעק אױף זײ, להבֿדיל, אױף די פֿערדלעך הײסט דאָס, זײ דאַרפֿן קײן עין־הרע הײ און האָבער אַלע טאָג, דעם װאָגן שמירן דאַרף מען אױך, און אַ שטוב קײן עין־הרע אױסהאַלטן איז נישט קײן װערטעלע, און אַלײן איז מען אױך אַ מענטש, אונטערװעגנס קײן עין־הרע אַלײן אַ בעל־עגלה, שױן נישט קײן שמײַסער בײַ יענעם, אַמאָל אַביסל בראָנפֿן, אַמאָל פֿאַרבײַסן, די נשמה אױסשפּײַען קאָן מען נישט, און אינמיטן דרינען, טראַך, פֿאַלט גאָר אַ פֿערד, איז אַן עק, אױס גדולה!
אַ שטיקל גליק, הערט איר, פֿאַר נאַשבראַט, װאָס גאָט האָט געשענקט אונדז דאָס שטיקל שבת ― אַ מתּנה פֿון זײַן ליבן נאָמען. קומט שבת, װעט איר מיך נישט דערקענען, קײן עין־הרע גאָר אַן אַנדער מענטש! אַז איך קום פֿאַר פֿרי פֿרײַטיק אַהײם, איז ראשית־חכמה פֿון אַלע ראשית חכמות ― אין מרחץ אַרײַן. דאָרטן פּאַרע איך מיך קײן עין־הרע אױס אױף אַלע זײַטן, װערט אױף מיר אַ נײַע פֿעל. איך קום אַהײם אַ פֿרישער, אַ צאַפּלדיקער, טרעף איך אױפֿן טיש די שײנע צװײ אױסגעריבענע מעשענע לײַכטער מיט קײן עין־הרע צװײ גרױסע קױלעטשן, און די קלוגע פֿיש קײן עין־הרע לאָזן זיך הערן שױן פֿונעם אױפֿן־אױװן איבער דער גאַנצער שטוב, און אין שטוב איז װאַרעם קײן עין־הרע, רײן און ציכטיק אין אַלע װינקעלעך, כאָטש שפּיגל זיך, דער טשאָלנט איז פֿאַררוקט, דער פּריפּעטשיק אָפּגעשמירט, די קאַץ װאַרעמט זיך, און איך להבֿדיל בין מעבֿיר די סדרה קײן עין־הרע צװײ מאָל: נאָכדעם גײ איך מיר אין שול אַרײַן דאַװנען און קום אַהײם מיטן ברײטן גוט שבת, זאָג אָפּ די שלום־עליכמס, מאַך קײן עין־הרע דעם פֿײַנעם קידוש איבער קײן עין־הרע אַ גוט ביסל בראָנפֿן, עס אָפּ קײן עין־הרע די גוטע װעטשערע, די אמתע פֿיש, די רײנע יױך מיטן צימעסדיקן צימעס, און לײג מיך רוען. שלאָף איך אָפּ קײן עין־הרע די נאַכט װי אַ מלך; און אינדערפֿרי גײ איך מיר אין שול אַרײַן, קײן עין־הרע װי אַ גראַף, און אין דער הײם װאַרטן שױן אױף מיר קײן עין־הרע אַלע שבתדיקע מאכלים: דער בעל־הבתּישער רעטעך מיט די כּשרע ציבעלעס, די געהאַקטע אײער מיטן שײנעם לעבער, די פֿײַנע פּעטשאַ מיטן לײַטישן קנאָבל, די הײסע יױך מיטן פֿעטן קוגל, װאָס רינט פֿון אים קײן עין־הרע די שמאַלץ װי פֿון אַ װאָרעטשיק. אַװדאי קאָן מען נאָך אַזאַ מין סעודה קײן עין־הרע גוט שלאָפֿן. און אַז מע שלאָפֿט זיך אױס נאָך אַזאַ װאַרעמס, װיל מען דאָך קײן עין־הרע אַ טרונק. און אַז סע ברענט אױפֿן האַרצן, זאָגט איר, איז עפּלקװאַס נישט קײן שלעכט ביסל משקה, און באַרלעך־צימעס נישט קײן שלעכט מאכל. און אַז מע טרינקט אױס אַ קװאָרט עפּלקװאַס קײן עין־הרע און מע פֿאַרבײַסט מיט באַרלעך־צימעס, נעמט מען זיך צום תּהילים און מע רײַבט קײן עין־הרע געשמאַק אײן קאַפּיטל נאָכן אַנדערן; זײ פֿליִען קײן עין־הרע, די קאַפּיטלעך, װי די װערסטן אױפֿן גרױסן טראַקט, אײנס נאָך דאָס אַנדערע, אײנס נאָך דאָס אַנדערע, אָן אַ פּאָפּאַס, װאָרעם װי איר זעט מיך, כאָטש אַ בעל־עגלה, גײט בײַ מיר קײן עין־הרע דער תּהילים, װי אַ מיזמור, הלװאַי װאָלטן אַזױ מײַנע ממזרים געקאָנט איבער הונדערט און צװאַנציק יאָר נאָך טאַטע־מאַמע, אַ רוח אין זײער פֿאָטער און מוטער אַרײַן ― טפּררררו, אײַנגעזונקען זאָלט איר װערן!…
אַזױ האָט אױסגעלאָזט פּלוצעם דער כּתרילעװקער בעל־עגלה צו זײַנע פֿערדלעך, דעם „בולאַנעם“ מיטן „קאַשטאַנעװאַטן“ װאָס האָבן אַ נעם געגעבן דעם װאָגן באַרג־אַראָפּ און געגעבן אַ טראָג־אַװעק אים פֿײַל אױסן בױגן. און אײדער מיר קוקן זיך אַרום, ליגן מיר אַלע מיטן װאָגן אונטערן באַרג אין דער בלאָטע. די פּאַרשױנען, װאָס זײַנען געזעסן „פּאָריטשпореч: אַקעגן“, אַקעגן אונדז, ליגן, מחילה, פֿון אונטן; און מיר, בױדפּאַרשױנען ― פֿון אױבן, אױף זײ. און דער „בולאַנער“ מיטן „קאַשטאַנעװאַטן“, פֿאַרװאָרפֿן די קעפּ אַרונטער, באָרבלען זיך מיט די פֿיס, כאָרכלען, װילן נעבעך אַרױסקאַראַטשקען זיך ― און קאָנען נישט.
― פֿון זינט איך בין צו מײַן שׂכל געקומען, הערט איר, ― אַזױ מאַכט צו אונדז דער כּתרילעװקער בעל־עגלה, אַ פֿאַרשעמטער, נאָכדעם װי ער האָט אױפֿגעהױבן די פֿערד מיטן װאָגן מיט אַלע פּאַרשױנען ― פֿון זינט איך בין אַ בעל־עגלה, קײן עין־הרע שױן עטלעכע און צװאַנציק יאָר, טרעפֿט זיך מיר, איך זאָל דאָ ליגן באַרג־אַראָפּ מיטן װאָגן װיפֿל מאָל, מײנט איר? ― סך־הכּל דאָס דריטע מאָל, קײן עין־הרע נישט!…
זינט כּתרילעװקע איז אַ שטאָט געדענקט דאָרט קײנער נישט אַזאַ לװיה, װי עס האָט געהאַט רב מלך דער חזן.
רב מלך דער חזן איז געװען אַ ייִד אַן אָרעמאַן, אַן עני ואבֿיון, גלײַך מיט אַלע כּתרילעװקער בעלי־בתּים, און האָט פֿאַרדינט אַזאַ לװיה נאָר דערפֿאַר, װאָס ער איז געשטאָרבן יום־כּיפּור צו נעילה.
אַזױ שטאַרבט אַ צדיק, אַ גרױסער צדיק.
די זון האָט שױן געהאַלטן בײַ אונטערגײן, זיך געזעגנט מיט כּתרילעװקע און אַרײַנגעקוקט דורך די פֿענצטער פֿונעם אַלטן בית־המדרש און באַלײַכט די טױטע אױסגעמוטשעטע פּנימער, די געלע טליתים מיט די װײַסע קיטלען פֿון די בעלי־בתּים, װאָס האָבן אױסגעזען װי לעבעדיקע מתים.
דאָס, װאָס װערט אָנגערופֿן הונגער, האָבן שױן די דאָזיקע לעבעדיקע מתים לאַנג אױפֿגעהערט צו פֿילן. זײ האָבן נאָר געפֿילט, אַז עס לאָזן זיך אױס די כּוחות, אַז עם גײט זײ אױס דאָס חיות. זײ זײַנען געזעסן איבער די מחזורים, געשאָקלט זיך, געקװיקט זיך װער מיט „חלש־טראָפּנס“ און װער מיט אַ שמעק־טאַביקע, און געזונגען, אונטערגעהאָלפֿן רב מלך דעם חזן.
רב מלך דער חזן, אַ שײנער ייִד מיט אַ לאַנגער באָרד, מיט אַ ברײטן קאָלנער, איז פֿון גאַנץ פֿרי אָן געשטאַנען פֿאַרן עמוד אױף די פֿיס; ער איז געשטאַנען פֿאַרן רבונו־של־עולם מיט אױפֿגעהױבענע הענט, געדאַװנט געטרײַ, געשמאַק, געװײנט און געבעטן בײַ אים רחמים פֿאַר די באַלעבאַטים, װאָס האָבן אים געשיקט פֿאַר אַ שתּדלן, אַ כאָדאַטײַ, מע זאָל זײ מוחל זײַן זײערע גרױסע זינד און מע זאָל זײ אָנחתמענען אַ גוט קװיטל, אָנצײכענען זײ אַ גוט יאָר.