פֿאַראַן מענטשן, װאָס האָבן קײן זאַך נישט געלערנט און קענען אַלצדינג, אין ערגעץ נישט געװעזן און װײסן אַלצדינג, אױף קײן זאַך נישט פֿאַרטראַכט זיך און פֿאַרשטײען אַלצדינג.
„געבענטשטע הענט“! ― אַזױ רופֿט מען זײ, די דאָזיקע גליקלעכע מענטשן, און די װעלט איז זײ מקנא, חידושט זיך און האָט אָפּשײַ.
אָט אַזאַ מענטש איז געװען בײַ אונדז אין כּתרילעװקע, און גערופֿן האָט מען אים: שױן אײן מאָל משה.
דערפֿאַר האָט מען אים גערופֿן שױן אײן מאָל משה, װײַל אױף יעדער זאַך, װאָס ער האָט געזען, געהערט אָדער געמאַכט, האָט ער ליב געהאַט צו זאָגן: „שױן אײן מאָל אַזױ“.
― בײַ אונדז אַ חזן אין שול ― שױן אײן מאָל אַ חזן!
― מע האָט געטראָגן אַן אינדיק אױף פּסח ― שױן אײן מאָל אַן אינדיק!
― מאָרגן װעט דאָס זײַן אַ פֿראָסט אין דרױסן ― שױן אײן מאָל אַ פֿראָסט!
― איז דאָס געפֿלױגן פּעטש צו די הקפֿות ― שױן אײן מאָל פּעטש!
― אױ, ייִדן, בין איך אַן אָרעמאַן ― שױן אײן מאָל אַן אָרעמאַן!
און אַזױ אױף אַלצדינג.
און געװען איז משה… איך קאָן אײַך נישט זאָגן װאָס ער איז געװעזן. ער איז געװען אַ ייִד; נאָר פֿון װאָס ער האָט געלעבט ― איז שװער צו װיסן. ער האָט געלעבט, װי עס לעבן אַ סך טױזנטער, צענער טױזנטער ייִדן לעבן אין כּתרילעװקע. געדרײט זיך אַרום אַ פּריץ, דאָס הײסט, נישט אַרום פּריץ אַלײן, נאָר אַרום די פּריצים, װאָס בײַם פּריץ, און נישט אַרום די פּריצים גופֿא, נאָר אַרום די ייִדן, װאָס דרײען זיך אַרום די פּריצים, װאָס בײַם פּריץ. און צי האָט ער געהאַט פּרנסה ― דאָס איז שױן װידער אַ באַזונדערע מעשׂה, װאָרעם שױן אײן מאָל משה איז געװען אַ מענטש, װאָס האָט פֿײַנט געהאַט זיך באַרימען מיט זײַן גוטסקײט און באַקלאָגן זיך אױף זײַן שלעכטסקײט. תּמיד איז ער געװען פֿרײלעך, תּמיד זײַנען אים די בעקלעך געװען רױט, אײן װאָנצע אַביסל לענגער פֿון דער אַנדערער, דאָס היטל אױף אַ זײַט, און די אױגן תּמיד גוטע, שמײכלענדיקע, שטענדיק קײן צײַט נישט געהאַט און אַלע מאָל, צו יעדער צײַט, געװען גרײט פֿון יענעמס װעגן גײן צען מײַל צו פֿוס.
אָט אַזאַ מין פּאַרשױן איז געװען אונדזער „שױן אײן מאָל משה“.
נישט געװען אײן זאַך אױף דער װעלט, װאָס „שױן אײן מאָל משה“ זאָל דאָס נישט קאָנען מאַכן: אַ שטוב איז אַ שטוב, אַ זײגער איז אַ זײגער, אַ מאַשין איז אַ מאַשין, אַ לעמפּל, אַ דרײדל, אַ קראַן, אַ שפּיגל, אַן עמער, אַ שטײַג ― און װאָס נישט?
אמת, קײנער האָט נישט געקענט אָנװײַזן אױף די הײַזער מיט די זײגערס מיט די מאַשינעס, װאָס זײַנען אַרױס פֿון זײַנע הענט. נאָר אַלע זײַנען געװען איבערצײַגט, אַז משה קאָן; אַלע האָבן געזאָגט, אַז װען ער האָט געצײַג, קערט ער איבער װעלטן. דער גאַנצער אומגליק איז געװען, װאָס ער האָט נישט געהאַט קײן געצײַג. מײן איך פֿאַרקערט: דאָס איז טאַקע געװען דאָס גליק, װאָס איבער דעם איז די װעלט נישט איבערגעקערט געװאָרן, און די װעלט, הײסט דאָס, איז געבליבן אַ װעלט.
אַז מע האָט משהן נישט צעריסן אױף שטיקלעך, איז ער געװען אײנער אַ גליקלעכער! האָט זיך איבערגעדרײט אַ שלאָס ― צו װעמען איז מען געגאַנגען? צו משהן. האָט זיך געשטעלט דער זײגער ― צו משהן. פֿאַרשטאָפּט געװאָרן דער קראַן פֿונעם סאַמאָװאַר און עס קאָן זיך נישט צאַפּן ― צו משהן. טאַראַקאַנעס, פּרוסאַקעס און אַנדערע מיאוסקײטן האָבן זיך פֿאַרפֿירט אין שטוב ― װעמען פֿרעגט מען? משהן. אַ טכױר האָט זיך אַרײַנגעכאַפּט און שטיקט אַלע נאַכט די עופֿות ― מיט װעמען האַלט מען זיך אַן עצה? מיט משהן. װידער אַ מאָל „שױן אײן מאָל משה“, און טאַקע אָבער אַ מאָל „שױן אײן מאָל משה“!
אמת, דעם איבערגעדרײטן שלאָס האָט מען טאַקע נאָכדעם פֿאַרװאָרפֿן אַן איבערגעדרײטן ערגעץ אױף אַ שאַפֿע, דעם זײגער האָט מען געמוזט אָפּגעבן צום זײגער־מאַכער, און דעם סאַמאָװאַר ― צום קעסלער, די טאַראַקאַנעס מיט די פּרוסאַקעס מיט די אַנדערע מיאוסקײטן האָבן זיך, אַ פּנים, פֿאַר משהן װינציק־װאָס איבערגעשראָקן, און דער טכױר האָט זיך געטאָן דאָס, װאָס אַ טכױר דאַרף טאָן… נאָר „שױן אײן מאָל משה“ איז געבליבן דער אײגענער „שױן אײן מאָל משה“, װאָס פֿריִער. פֿאָרט „געבענטשטע הענט“! און מסתּמא איז דאָך אין אים עפּעס געװען אַזעלכעס ― אַ װעלט איז דאָך נישט משוגע! אַ סימן האָט איר: פֿאַר װאָס גײט מען נישט צו מיר, אָדער צו אײַך, מיט קײן איבערגעדרײטע שלעסער, מיט קײן זײגערס, סאַמאָװאַרן, טכױרן, טאַראַקאַנעס, פּרוסאַקעס און אַנדערע מיאוסקײטן? נישט אַלע מענטשן זײַנען גלײַך, און טאַלאַנטן אױף דער װעלט זײַנען, אַ פּנים, פֿאַראַן געצײלטע.
מיט דעם דאָזיקן „שױן אײן מאָל משה“ זײַנען מיר געװאָרן גאַנץ נאָענטע שכנים אין אײן דירה, אונטער אײן דאַך. איך זאָג „געװאָרן“, װײַל ביז אַהער זײַנען מיר געזעסן אין אונדזער אײגענער דירה. נאָר עס האָט זיך בײַ אונדז פּלוצעם געגעבן אַ דרײ דאָס רעדל, די צײַט איז אונדז געװאָרן שלעכט. קײן „אָנזעצערס“ האָבן מיר נישט געװאָלט זײַן, ― האָבן מיר די דירה פֿאַרקױפֿט, אַרומגעצאָלט זיך מיט די חובֿות און אַריבערגעצױגן זיך )ערבֿ ראָש־השנה איז דאָס געװען( צו הערשקע מאַמציס, אין אַן אַלטער חורבֿה, אָן אַ גאָרטן, אָן אַ הױף, אָן אַ גאַניק, אָן לײַב און אָן לעבן.
― נו, אַ „כאַטע“! ― זאָגט די מאַמע כּלומרשט מיט אַ געלעכטער, און איך זע בײַ איר טרערן אױף די אױגן.
― זינדיק נישט! ― זאָגט צו איר דער טאַטע, שװאַרץ װי די ערד. ― דאַנקען גאָט דערפֿאַר.
פֿאַר װאָס „דערפֿאַר“ ― װײס איך נישט. אפֿשר דערפֿאַר, װאָס מיר זיצן נישט אין דרױסן? איך װאָלט ליבערשט געזעסן אין דרױסן, אײדער דאָ, בײַ הערשקע מאַמציס אין שכנות, מיט פֿרעמדע ייִנגלעך און מיט פֿרעמדע מײדלעך, װאָס איך װײס זײ נישט און קען זײ נישט, און איך װיל זײ נישט װיסן און װיל זײ נישט קענען מיט זײערע געלע הערעלעך, מיט זײערע נאַסע נעזעלעך, מיט זײערע דינע פֿיסעלעך און גראָבע בײַכעלעך, װאָס אַז זײ גײען קאַטשען זײ זיך, װי די קאַטשקעלעך, אַלײן האַלטן זײ אין אײן עסן, און אַז יענער עסט, קוקן זײ אין מױל אַרײַן… איך האָב דאָס געהאַלטן פֿאַר אַ גרױסע עװלה פֿון גאָט, װאָס ער האָט בײַ אונדז צוגענומען די דירה. מיר האָט נאָך נישט אַזױ באַנג געטאָן די דירה, װי די סוכּה, װאָס מיר האָבן דאָרטן געהאַט, אַ שטענדיקע, פֿון יאָר צו יאָר, מיט אַ פֿליגל, װאָס הײבט זיך אױף און לאָזט זיך אַראָפּ, און מיט אַ שײנער געמאָלענער סטעליע פֿון גרינע און געלע שטעקעלעך, אױסגעלײגט אין קעסטעלעך מיט מגן־דודן. אמת, גוטע פֿרײַנט האָבן אונדז אױסגערעדט דאָס האַרץ, אַז מיר װעלן זי נאָך אַמאָל אָפּקױפֿן צוריק, אָדער גאָט װעט העלפֿן, מיר װעלן אױסבױען אַן אַנדער דירה, אַ סך אַ בעסערע און אַ גרעסערע און אַ שענערע פֿון יענער דירה… דאָס איז אָבער געװען אַלץ נישט מער װי טרײסטװערטער, קאַלטע רפֿואות, פּונקט אַזעלכע טרײסטװערטער, װי בשעת איך האָב צעבראָכן )אומגערן, געװײנטלעך( דאָס בלעכענע זײגערל מײַנס אױף שטיק־שטיקלעך, האָט מיך די מאַמע מכבד געװען מיט פּעטש, און דער טאַטע האָט מיר אױסגעװישט די אױגן, מיר צוגעזאָגט קױפֿן אַן אַנדער זײגערל, אַ סך אַ בעסערס און אַ גרעסערס און אַ שענערס פֿון יענעם זײגערל… װאָס מער דער טאַטע האָט מיר געלױבט דאָס נײַע זײגערל, װאָס מע װעט מיר אַמאָל קױפֿן, אַזױ מער האָב איך געװײנט נאָך יענעם, נאָכן אַלטן זײגערל… שטילערהײט, אַז דער טאַטע זאָל נישט זען, האָט די מאַמע געװײנט נאָך דער דירה. און דער טאַטע האָט געזיפֿצט און געקרעכצט, און אַ שװאַרצער װאָלקן האָט צוגעדעקט זײַן פּנים, און ברײטע קנײטשן האָבן זיך געלײגט אױף זײַן גרױסן װײַסן שטערן.
איך האָב דאָס געהאַלטן פֿאַר אַ גרױסער עװלה פֿונעם רבונו־של־עולם, װאָס ער האָט צוגענומען בײַ אונדז אונדזער אײגענע דירה…
― איך בעט דיך, זאָלסט מיר געזונט זײַן, װאָס װעלן מיר טאָן מיט אַ סוכּה?
אַזױ רופֿט זיך אָן די מאַמע צום טאַטע אין אײנעם פֿון די עשׂרת־ימי־תּשובֿה.
― דו קערסט אַװדאי װעלן זאָגן: װאָס װעלן מיר טאָן אָן אַ סוכּה?
אַזױ ענטפֿערט איר דער טאַטע, כּלומרשט מיט אַ שפּאַס, און איך זע, אַז עס קאָסט אים געזונט; איך זע, אַז ער קערט זיך אָפּ אױף אַ זײַט, מע זאָל נישט זען זײַן פּנים, װאָס איז באַדעקט מיט אַ פֿינצטערער שװאַרצער כמאַרע, און די מאַמע שנײַצט די נאָז אין פֿאַרטעך, שלינגט די טרערן, און איך ― אױף זײ קוקנדיק. פּלוצעם קערט זיך אױס דער טאַטע מיטן פּנים צו אונדז עפּעס זײער לעבעדיק.
― שאַ! מיר האָבן דאָך דאָ עפּעס אַ שכן משה.
― „שױן אײן מאָל משה“? ― העלפֿט אים אונטער די מאַמע, און איך װײס נישט, צי זי לאַכט, צי זי מײנט דאָס ערנסט? אַ פּנים, אַז ערנסט, װאָרעם אין אַ האַלבער שעה אַרום דרײען זיך אַרום בײַ דער שטוב אַלע דרײַ, דאָס הײסט: דער טאַטע און משה און הערשקע מאַמציס, אונדזער בעל־הבית, און מע זוכט אַן אָרט, װוּ צו שטעלן די סוכּה.
הערשקע מאַמציסעס דירה איז אַפֿילו אַזױ אַ גאַנץ פֿײַנע דירה, נאָר אײן חסרון: זי שטײט אין דרױסן און האָט נישט קײן פּיצל הױף. זי זעט־אױס, װי מע האָט זי פֿאַרלאָרן אין מיטן גאַס: עמעצער איז געגאַנגען און האָט פֿאַרלאָרן אַ דירה. אָן אַ הױף, אָן אַ הױז, אָן אַ דאַך. די טיר פֿון יענער זײַט געסל, װי אַ קאַפּאָטע מיטן סטאָן פֿון פֿאָרנט און מיט די קנעפּלעך פֿון הינטן ― און רעדט מיט הערשקען, װעט ער אײַך פֿאַרקלאַפּן דעם קאָפּ מיט זײַן דירה: װי אַזױ ער האָט זיך געלאָדן פֿאַר דער דירה, װי אַזױ ער האָט אױסגעלאָדן די דירה, װי אַזױ מע האָט געװאָלט צונעמען בײַ אים די דירה, װי אַזױ ער האָט זיך געשלאָגן פֿאַר דער דירה, און װי אַזױ די דירה איז געבליבן זײַן דירה…
― װוּ רעכנט איר, רב משה, צו שטעלן די סוכּה? ― פֿרעגט דער טאַטע בײַ „שױן אײן מאָל משהן“, און „שױן אײן מאָל משה“, פֿאַרריסן דאָס היטל און פֿאַרטראַכט, װי אַ גרױסער אַרכיטעקטאָר, װאָס באַקלערט זײער אַ גרױסן פּלאַן, װײַזט מיט בײדע הענט פֿון דאַנען אַהער און פֿון דאָרטן אַהין, און װיל געבן צו פֿאַרשטײן, אַז װען די דירה שטײט נישט אין דרױסן און האָט אַ הױף, פֿאַרשפּאָרט מען דעמאָלט צװײ װענט, און די סוכּה װערט בײַ אים פֿאַרטיק אין אײן טאָג ― װאָס זאָג איך אין אײן טאָג? אין אײן שעה! נאָר אַזױ װי די דירה האָט נישט קײן הױף און מע דאַרף האָבן פֿיר װענט, װעט דאָס בײַ אים אַביסל געדױערן, נאָר דערפֿאַר װעט דאָס זײַן אַ סוכּה ― שױן אײן מאָל אַ סוכּה! דער עיקר, ס'זאָל נאָר זײַן מאַטריאַל.
― מאַטריאַל װעט זײַן, האָט איר זשע אינסטרומענטן? ― פֿרעגט אים הערשקע.
― אינסטרומענטן װעלן זיך געפֿינען, האָט איר זשע געהילץ? ― פֿרעגט אים משה.
― געהילץ איז פֿאַראַן, האָט איר זשע צװיִעכעס? ― פֿרעגט אים הערשקע.
― צװיִעכעס קאָן מען קריגן, האָט איר זשע סכך? ― פֿרעגט אים משה.
― עפּעס זײַט איר מיר הײַנט צו „דאָסיק“! ― מאַכט הערשקע.
― צו װאָסיק? ― פֿרעגט אים משה און קוקט אים גלײַך אין די אױגן אַרײַן, און בײדע צעלאַכן זײ זיך.
נאָר אַז הערשקע מאַמציס האָט געבראַכט צו שלעפּן די ערשטע עטלעכע ברעטלעך מיט די ערשטע פּאָר קלעצלעך, האָט „שױן אײן מאָל משה“ געזאָגט, אַז עס װעט, אם־ירצה־השם, זײַן „שױן אײן מאָל אַ סוכּה“. און איך בין געװען זײער נײַגעריק צו װיסן, װי אַזױ װעט ער דאָס מאַכן פֿון די דאָזיקע עטלעכע ברעטלעך מיט די פּאָר קלעצלעך אַ סוכּה? איך האָב מיך אױסגעבעטן בײַ דער מאַמע, זי זאָל מיך לאָזן זײַן דערבײַ בשעת משה װעט מאַכן די סוכּה, און בײַ משהן אַלײן האָב איך דאָס באַלד געפּועלט; נישט נאָר ער האָט מיר דערלױבט צו זײַן דערבײַ, אַדרבה ― ער האָט מיר געזאָגט, איך זאָל אים זײַן אַ „פּאָמעטש“, דאָס הײסט, איך זאָל אים העלפֿן דערלאַנגען און צוהאַלטן װאָס ער װעט מיר הײסן.
סע פֿאַרשטײט זיך, אַז איך בין פֿון אַזאַ מעשׂה געװען אױפֿן זיבעטן הימל. אַ קלײניקײט ― איך װעל העלפֿן בױען אַ סוכּה! און געהאָלפֿן האָב איך זײער אַ סך: געהאָלפֿן מאַכן מיט די ליפּן, בשעת משה האָט געקלאַפּט מיטן האַמער, געהאָלפֿן גײן אין שטוב אַרײַן גלײַך מיט אים עסן, געהאָלפֿן שרײַען אױף די איבעריקע קינדער, זײ זאָלן אונדז נישט שטערן די אַרבעט, און געהאָלפֿן אונטערטראָגן אים אַלע מאָל דעם האַמער, בשעת ער האָט באַדאַרפֿט דעם זאַסטופּ, און דערלאַנגען אים די אָפּצװענגע, בשעת ער האָט באַדאַרפֿט האָבן אַ צװיאָק. אַן אַנדערער אױף זײַן אָרט װאָלט פֿאַר אַזאַ מין „העלפֿן“ מיט אַזאַ מין „אונטערטראָגן“ געװאָרפֿן אין קאָפּ אַרײַן דעם האַמער אָדער די אָפּצװענגע; נאָר „שױן אײן מאָל משה“ איז געװען אַ מענטש אָן אַ גאַל; אים האָט נאָך קײנער נישט געהאַט די זכיה צו זען, ער זאָל זײַן אין כּעס.
― כּעס, האָט ער געזאָגט, איז עבֿודה־זרה; אַזױ װי די עבֿודה־זרה העלפֿט, אַזױ העלפֿט כּעס…
און מחמת איך בין געװען זײער פֿאַרטיפֿט אין דער אַרבעט, האָב איך גאָרנישט באַמערקט, װי אַזױ און פֿון װאָסערע נסים ס'איז בײַ אונדז פֿאַרטיק געװאָרן די סוכּה.
― קום, װעסטו זען די סוכּה, װאָס מיר האָבן אױסגעבױט! ― אַזױ זאָג איך דעם טאַטן און שלעפּ אים אַרױס פֿאַר דער פּאָלע אין דרױסן אַרױס, און דער טאַטע קװעלט־אָן פֿון אונדזער אַרבעט, קוקט אױף משהן מיט אַ שמײכעלע און זאָגט צו אים, באַװײַזנדיק אױף מיר:
― האָט איר כאָטש געהאַט פֿון אים, רב משה, אַ שטיקל „פּאָמעטש“?
― שױן אײן מאָל אַ „פּאָמעטש“! ― זאָגט משה און קוקט־אַרױף אױפֿן דאַך פֿון דער סוכּה מיט יסורים. ― אונדזער הערשקע זאָל שױן ברענגען צו טראָגן דעם סכך, װאָלט שױן געװען שױן אײן מאָל אַ סוכּה!
הערשקע מאַמציס האָט אונדז געפֿירט מיטן סכך, אָפּגעלײגט פֿון טאָג אױף טאָג, ביז גאָט האָט געהאָלפֿן דעם טאָג פֿון ערבֿ סוכּות, האָט ער געבראַכט צו פֿירן אַ װאָגן מיט דינע, דינע שטעקעלעך, אַ מין קאַמיש, װאָס װאַקסט בײַ אונדז אױף יענער זײַט טײַך אין געמײַזעכץ, און מיר האָבן זיך גענומען דעקן די סוכּה; דאָס הײסט, דעקן האָט געדעקט משה אַלײן, און איך האָב געהאָלפֿן צעטרײַבן די ציגן, װאָס האָבן זיך צוגעכאַפּט צום דאָזיקן סכך, װי צו עפּעס רעכטס. איך װײס נישט, װאָס פֿאַר אַ טעם האָבן זײ געפֿונען אין די דאָזיקע ביטערע, גרינע שטעקעלעך.
מחמת הערשקע מאַמציסעס שטוב שטײט אין דרױסן, דאָס הײסט, אין אַ רשות־הרבים, איז פֿון די ציגן געװען נישט אָפּצוטרײַבן זיך. אָט האָט איר אַװעקגעטריבן אײנע, איז געקומען די אַנדערע, נאָך נישט אַװעקגעטריבן די אַנדערע ― אַהאַ, אָט איז שױן די ערשטע נאָך אַ מאָל אױסגעװאַקסן!
איך האָב זײ געטריבן מיט שטעקנס:
― אַ קאָזאַкоза: ציג, װאָן פֿון דאַנען! װײַטער ביסטו דאָ, דו נאַרישע ציג? אַ קאָזאַ!
דער רוח װײס זײ, פֿון װאַנען זײַנען זײ געװאָר געװאָרן, אַז ס'איז בײַ אונדז פֿאַראַן גרינער סכך! אַ פּנים, זײ האָבן געגעבן צו װיסן אײנס דאָס אַנדערע ― נישט אַנדערש; װאָרעם עס האָבן זיך צונױפֿגעקליבן אַרום אונדז אַלע ציגן פֿון דער גאַנצער שטאָט, און איך, אײנער אַלײן, האָב געמוזט מיט זײ אַלע מלחמה האַלטן!
אַז גאָט האָט געהאָלפֿן, דער גאַנצער סכך איז שױן געלעגן אױף דער סוכּה, זײַנען די ציגן געבליבן שטײן, װי די נאַראָנים, געקוקט אַרױף מיט נאַרישע אױגן און נאַריש געמעלה־גרהט. איך האָב דערלעבט אָן זײ אַ נקמה און האָב זיך אָנגערופֿן צו זײ:
― פֿאַר װאָס שלעפּט איר איצטער נישט קײן סכך, נאַרישע ציגן?
עס װײַזט אױס, אַז זײ האָבן מיך פֿאַרשטאַנען: זײ האָבן זיך אײנציקװײַז אָנגעהױבן צעגײן זוכן זיך אַן אַנדער עובֿדא, און מיר האָבן זיך גענומען אױספּוצן די סוכּה פֿון אינעװײניק. קודם־כּל האָבן מיר אױסגעשאָטן די ערד מיט געל זאַמד; נאָכדעם האָבן מיר אַרומגעהאַנגען די װענט מיט אַלערלײ קאָלדרעס פֿון אַלע דרײַ שכנים, און דאָרט, װוּ עס האָט נישט געכאַפּט קײן קאָלדרעס, איז געהאַנגען אַ שאַל, און אַז עס האָט נישט געכאַפּט קײן שאַלן, איז געהאַנגען אַ טישטעך אָדער אַ לײַלעך; און ערשט נאָכדעם האָבן מיר אַרױסגעטראָגן די טישן מיט די בענקלעך, די לײַכטער מיט די בענטשליכט, דאָס געפֿעס מיט די מעסערס מיט די גאָפּלען מיט די לעפֿל, און אַלע דרײַ בעל־הביתטעס זײַנען געגאַנגען בענטשן ליכט און מאַכן אַ ברכה „לישבֿ בסוכּה“.
מײַן מאַמע, עליה־השלום, איז געװען אַ ייִדענע, װאָס האָט ליב געהאַט װײנען. ימים־נוראָים ― דאָס זײַנען געװען אירע ימים טובֿים, און פֿון זינט מיר האָבן פֿאַרשפּילט אונדזער אײגענע דירה, האָבן זיך איר די אױגן נישט אױסגעטריקנט אױף קײן מינוט. דער טאַטע װאָס איז אַלײן אױך אַרומגעגאַנגען אָן אַ קאָפּ, האָט דאָס נישט געװאָלט לײַדן, איר געזאָגט, זי זאָל מורא האָבן פֿאַר גאָט, זי זאָל נישט זינדיקן. װאָרעם ס'איז פֿאַראַן נאָך ערגערס, דאַנקען גאָט דערפֿאַר… נאָר דאָ אין סוכּה, בשעת ליכט־בענטשן, האָט זי פֿאַרשטעלט די אױגן מיט בײדע הענט און האָט געקאָנט װײנען און װײנען שטילערהײט, קײנער זאָל נישט װיסן, אַז זי װײנט. נאָר נישט מיך נאַרט מען: איך האָב גאַנץ גוט געזען, װי די פּלײצעס טרײסלען זיך איר און טרערן רינען דורך די װײַסע, דינע פֿינגער, און זײ פֿאַלן אױפֿן װײַסן טישטעך. און איך װײס אַפֿילו װאָס זי װײנט!… איר גליק, װאָס דער טאַטע גרײט זיך אין שול אַרײַן, טוט־אָן די שבתדיקע, שױן אַפֿילו צעהאַקטע, נאָר פֿאָרט זײַדענע קאַפּאָטע, נעמט זיך אַרום מיטן געפֿלאָכטענעם זײַדענעם גאַרטל, שטעקט־אַרײַן בײדע הענט איז גאַרטל אַרײַן און מיט אַ טיפֿן יום־טובֿדיקן זיפֿץ זאָגט ער צו מיר:
― קום, לאָמיר גײן, שױן צײַט גײן אין שול אַרײַן דאַװנען.
איך נעם די סידורים מיט די מחזורים, און מיר לאָזן זיך מיטן טאַטן אין שול אַרײַן, און די מאַמע בלײַבט דאַװנען אין דער הײם, און איך װײס פֿריִער װאָס זי װעט טאָן: זי װעט װײנען. זי װעט זיך קאָנען גוט אָנװײנען! והראַיה, אַז מיר זײַנען געקומען צוריק און אַרײַן אין סוכּה אַרײַן מיטן שײנעם ברײטן „גוט־יום־טובֿ“, און דער טאַטע האָט זיך געשטעלט מאַכן קידוש, דעם שײנעם יום־טובֿדיקן קידוש מיטן שײנעם יום־טובֿדיקן ניגון, האָב איך זיך צוגעקוקט צו אירע אױגן ― זײַנען זײ געװען רױטלעך און אונטערגעשװאָלן די קישעלעך פֿון אונטן. אױך די נאָז האָט שטאַרק געגלאַנצט, געבלישטשעט ― און דאָך האָט זי מיר אױסגעװיזן שײן, װי די מוטער רחל, אָדער װי אַבֿיגיל, אָדער װי די מלכּה־שבֿאָ, אָדער װי אסתּר המלכּה. און קוקנדיק אױף איר, דערמאָן איך מיך אָן אַלע אונדזערע שײנע ייִדישע טעכטער, די יפֿת־תּוארס, װאָס איך בין מיט זײ פֿאַר פֿרי באַקאַנט געװאָרן אין חדר. און קוק איך אױף מײַן שײנער מאַמען מיט איר שײן קלאָר־װײַס פּנים, װאָס שײַנט־אַרױס פֿון דער שײנער זײַדענער יום־טובֿדיקער פֿאַטשײלע, מיט אירע שײנע גרױסע פֿאַרזאָרגטע אױגן, פֿאַרקלעמט מיך בײַם האַרצן, װאָס אַזעלכע שײנע אױגן דאַרפֿן שטענדיק װײנען, װאָס אַזעלכע שײנע װײַסע הענט דאַרפֿן נעבעך אַלײן קאָכן און באַקן, און עס פֿאַרדריסט מיך אױפֿן רבונו־של־עולם, פֿאַר װאָס ער גיט אונדז נישט קײן געלט אַ סך, און איך בעט בײַ גאָט, ער זאָל מיך באַגליקן, איך זאָל געפֿינען עפּעס אַן אוצר פֿון אַ סך גאָלד און דימענטן מיט בריליאַנטן, אָדער לאָז קומען משיח, װעלן מיר אַלע גײן קײן ארץ־ישׂראל, און דאָרטן װעט דאָך שױן אונדז אַלעמען זײַן גוט!…
אַזױ טראַכט איך מיר, און מײַנע געדאַנקען הײבן מיך אױף און פֿאַרטראָגן מיך װײַט־װײַט, אַהין, צו מײַנע גילדענע חלומות, װאָס איך װעל זײ נישט פֿאַרבײַטן אױף כּל־הון־דעלמא. און דער שײנער יום־טובֿדיקער ניגון פֿונעם טאַטנס שײנעם יום־טובֿדיקן קידוש גיסט זיך מיר אַרײַן אין די אױערן אַרײַן:
און איך פֿאַרשטײ די טײַטש פֿון די דאָזיקע שײנע, גוטע װערטער:
אַ קלײניקײט, אַ פֿאָלק אַ מיוחס בײַ גאָט? אַ פֿאָלק אַ בן־יחיד? און עס װערט מיר גוט אױפֿן האַרצן: פֿונעם דאָזיקן גליקלעכן אױסדערװײלטן פֿאָלק! און עס שטעלט זיך מיר פֿאָר, אַז איך בין אַ פּרינץ… יאָ, אַ פּרינץ. און די סוכּה ― דאָס איז אַ פּאַלאַץ, און דאָ רוט די שכינה, און דאָ זיצט מײַן מאַמע די יפֿת־תּואר, די מלכּה־שבֿאָ, און דאָ װעלן מיר מאַכן מאָרגן, אם־ירצה־השם, דעם שײנעם „שהחיינו“ איבער דעם שענסטן פֿון אַלע פּירות, איבערן אתרוג ― אַך, װער קאָן זיך צו מיר גלײַכן? װער קאָן זיך צו מיר גלײַכן?!
נאָכן טאַטן מאַכט קידוש „שױן אײן מאָל משה“ ― נישט דער קידוש, װאָס בײַם טאַטן, אָבער גאָר לא! און נאָך אים ― דער בעל־הבית אַלײן, הערשקע מאַמציס, ― אַ פּראָסטער ייִד, אַ פּראָסטער קידוש, און מיר גײען זיך װאַשן און מאַכן המוציא, און אַלע דרײַ בעל־הביתטעס ברענגען צו טראָגן די גוטע, װאַרעמע, פֿרישע, געפֿעפֿערטע, מחיה־שמעקעדיקע פֿיש ― און איטלעכער זיצט זיך מיט זײַן געזינדל בײַ זײַן טיש, אַ סך קױלעטשן. אַ סך הענט טונקען־אײַן װײכן קױלעטש אין הײסער פֿיש־יױך. אַ סך מײַלער עסן. און אַ װינטל בלאָזט־אַרײַן אין סוכּה דורך די דינע שװאַכע װענטלעך און דורכן שיטערן סכך, און די ליכטלעך שמעלצן זיך, און אַלע עסן, עסן געשמאַק די יום־טובֿדיקע סעודה ― און עס שטעלט זיך מיר פֿאָר, אַז ס'איז נישט קײן סוכּה, נאָר אַ פּאַלאַץ, אַ גרױסער, ליכטיקער פּאַלאַץ, און מיר, ייִדן, מיוחסים, פּרינצן, בני־יחידים, זיצן דאָ און עסן און טוען זיך אָן װױלטאָג. „אַשריכם, ישׂראל! װױל איז צו אײַך, ייִדעלעך! ― טראַכט איך מיר. ― קײנעם איז נישט אַזױ גוט, װי אײַך! מכּות האָט נאָך עמעצער אַ זכיה צו זיצן אין אַזאַ שײנער סוכּה, געדעקט מיט גרינעם סכך און אױסגעשאָטן מיט געלן זאַמד און באַהאָנגען מיט די שענסטע קאָלדרעס פֿון דער װעלט, און אױפֿן טיש יום־טובֿדיקע קױלעטשן מיט אמת גוטע יום־טובֿדיקע פֿיש, װאָס דאָס אַלײן איז אַ מאכל־מלכים; הײַנט װער שמועסט, אַז מע װעט נאָך…“ פּלוצעם ― טררראַך! דער גאַנצער דאַך מיטן סכך ― אױף אונדזערע קעפּ; און נאָכן דאַך― אײן װאַנט און די אַנדערע װאַנט בײגן זיך, פֿאַלן כּורעים, און עפּעס אַ ציג פֿליט פֿון אױבן אַראָפּ גלײַך אױף אונדז, און מיט אַמאָל װערט פֿינצטער־חושך, אַלע ליכט אױסגעלאָשן, אַלע טישן איבערגעקערט, און מיר אַלע, מיט די קױלעטשן, מיטן געפֿעס, מיט דער ציג, ליגן אין זאַמד. און די לבֿנה שײַנט, און די שטערן קוקן, און די ציג כאַפּט זיך אױף מיט שרעק אױף די דינע פֿיסלעך, בלײַבט שטײן אַ װײַלע און קוקט זיך אַרום מיט נאַרישע אױגן, װי אַ זינדיקער מענטש, און באַלד כאַפּט זי די פֿיס אױף די פּלײצעס און מאַרש, װי אַן עזות־פּנים, איבער טישן און איבער בענק און איבער קעפּ מיט אַ געשרײ: „מע־ע־ע־ע!“ די ליכט אַלע אױסגעלאָשן, דאָס געפֿעס צעבראָכן, די קױלעטשן אין זאַמד, מיר אַלע איבערגעשראָקן אױף טױט. די װײַבער קװיטשען, די קלײנע קינדער װײנען ― אַ חורבן! אַן אמתער חורבן.
― אַ שײנע סוכּה האָט איר אַנידערגעשטעלט, ― זאָגט צו אונדז נאָכדעם דער בעל־הבית, הערשקע מאַמציס, מיט אַזאַ טאָן, גלײַך װי מיר װאָלטן בײַ אים גענומען פֿאַר דער סוכּה מי־יודע װיפֿל, ― אַז אײן ציג האָט זי געקאָנט אַנידערלײגן. אַ שײנע סוכּה!
― שױן אײן מאָל אַ סוכּה! ― זאָגט „שױן אײן מאָל משה“, שטײט װי אַן אױסגעפּאַטשטער און באַטראַכט מיט קאָפּ, פֿון װאַנען, אײגנטלעך, האָט זיך גענומען דער דאָזיקער חורבן. ― שױן אײן מאָל אַ סוכּה!
― יאָ שױן אײן מאָל אַ סוכּה ― קרימט אים איבער דער בעל־הבית מיט סם־המװת, און אַלע העלפֿן אים אונטער אין אײן קול:
― שױן אײן מאָל אַ סוכּה!…
הערט איר? ס'איז גאָר נישטאָ די צרה אױף דער װעלט, װאָס אַ מענטש זאָל מיט איר ניט קאָנען געװױנט װערן. דאַכט זיך, װאָס קאָן שױן זײַן ערגער פֿון צײנװײטיק? פֿונדעסטװעגן קאָן איך אײַך ברענגען אַ ראַיה פֿון מײַן רבין רב מאָניש. מײַן רבי רב מאָניש האָט געזאָגט, אַז װען ער זאָל חלילה לײַדן אױף צײנװײטיק, װאָלט ער זיך מעשׂה אָנגעטאָן. כּך הוה. אַז ס'איז געקומען די צײַט, װאָס ער האָט אָנגעהױבן רײַסן זיך אױף די צײן, האָט ער תּחילת געשריגן נישט מיט זײַן קול, געקראָכן אױף די גלײַכע װענט, אַרומגעטאַנצט איבער דער שטוב און צעטריבן דעם גאַנצן חדר אַהײם. אױף מאָרגן, אַז מיר זײַנען געקומען אין חדר אַרײַן, האָבן מיר אים געטראָפֿן מיט אַן אונטערגעבונדענער באַק און מיט אַן אױפֿגעטראָגענער ליפּ, און ער האָט שױן געקרעכצט שטילערהײט. אױף איבערמאָרגן זײַנען שױן געװען בײַ אים אַרומגעלײגט בײדע באַקן מיט קישעלעך, דאָס פּנים האָט געגלאַנצט, װי באַשמירט מיט פּוטער, און געזעסן איז ער שטיל, װי אַ קעצעלע, ניט אַרױסגעלאָזט אַפֿילו קײן פּיפּס.
― װאָס הערט זיך, רבי, מיט אײַער צאָן?
― װאָסער צאָן? ― מאַכט צו אונדז דער רבי מיט אַ ביטער שמײכעלע: ― עס רײַסן מיך שױן, ברוך־השם, אַלע צײן.
איך האָב דאָס אײַך געבראַכט אַהער, בכדי עס זאָל אײַך קײן