מעשׂיות פֿאַר ייִדישע קינדער: חנוכּה־געלט

שלום עליכם (אַלע װערק)

חנוכּה־געלט

א

טרעפֿט, קינדער, װאָסער יום־טובֿ, איז דער בעסטער פֿון אַלע ימים־טובֿים?

חנוכּה.

אַכט טאָג כּסדר נישט גײן אין חדר, עסן לאַטקעס מיט שמאַלץ, שפּילן אין דרײדלעך און באַקומען פֿון אַלע זײַטן חנוכּה־געלט ― נו, באַדאַרף מען נאָך אַ בעסערן יום־טובֿ?

װינטער. דרױסן איז קאַלט, דער פֿראָסט ברענט מיט סכּנות, די פֿענצטער זײַנען פֿאַרקאָװעט, באַדעקט מיט שנײ, צעמאָלט אױפֿן שענסטן אַרט, און אין שטוב איז װאַרעם ― מחיה־נפֿשות. דאָס זילבערנע חנוכּה־לעמפּל שטײט צוגעגרײט נאָך פֿון בײַ טאָג. דער טאַטע גײט־אום איבער דער שטוב, די הענט אַרונטער, און דאַװנט מעריבֿ. אױסגעשטאַנען שמונה־עשׂרה, נעמט ער אַרױס פֿון טישקעסטל אַ װאַקסן ליכטל )דעם שמשׂ(, זאָגט „עלינו“ און מאַכט צו אונדז, צו מיר מיט מײַן ייִנגערן ברודער מאָטל, אױף לשון־קודש:

― אי ־ אָ! שהוא נוטה שמים ויוסד האָרץ… אי ־ נו ־ אָ!

איך און מײַן ברודער מאָטל פֿאַרשטײען ניט װאָס ער מײנט, און מיר פֿרעגן אים:

― װאָס? אַ שװעבעלע?

דער טאַטע באַװײַזט מיט דער האַנט אַהין, אין קיך אַרײַן.

― אי ־ אָ ־ אָ! ועל כּן נקװה לך… אי ־ אָ ־ נו!

― װאָס? אַ קאָלאָדאַטש־מעסער? אַ שערל? דאָס אײבערשטע פֿונעם שטױסל?

― מט ־ אַי ־ אי ־ אָ ־ נו ־ פֿע! אמי! אמי! ביום ההוא יהיה ײ אחד ושמו אחד… די מאַמע! רופֿט־אַרײַן די מאַמע, לאָז זי גײן הערן בענטשן חנוכּה־ליכטלעך.

איך און מײַן ברודער מאָטל לאָזן זיך לױפֿן בײדע, אײנס איבערן אַנדערן.

― מאַמע! גיכער, חנוכּה־ליכטלעך!

― אױ אַ מכּה איז מיר, חנוכּה־ליכטלעך! ― זאָגט די מאַמע און װאַרפֿט־אַװעק אַלע אַרבעט אין קיך (מע האָט געקױלעט גענדז, מע פּרעגלט שמאַלץ, מע האָט געראָשטשינעט לאַטקעס) און לאָזט זיך לױפֿן אין שטוב אַרײַן, און נאָך איר ― ברײַנע די קעכין, אַ שװאַרצע ייִדענע מיט װאָנצעס, מיט אַ פֿעט פּנים און מיט תּמיד פֿעטע אױסגעשמירטע הענט. די מאַמע שטעלט זיך אַװעק אין אַ זײַט און מאַכט אַ פֿרום פּנים, און ברײַנע די קעכין בלײַבט שטײן בײַ דער טיר, װישט די הענט אינעם קױטיקן פֿאַרטעך, טוט אַ שמיר מיט דער פֿעטער האַנט איבער דער נאָז פֿון אונטן אַרױף און לאָזט־איבער אַ שװאַרצן צײכן איבערן גאַנצן פּנים. מיר זײַנען שטאַרקער פֿון אײַזן, איך און מײַן ברודער מאָטל, אַז מיר האַלטן זיך אײַן און שיסן ניט אױס קײן געלעכטער.

דער טאַטע גײט־צו מיטן אָנגעצונדענעם שמשׂ צום חנוכּה־לעמפּל, בײגט זיך אָן און מאַכט די ברכה מיטן באַקאַנטן ניגון: „ברוך אַתּה!“ און לאָזט־אױס: „להדליק נר של חנוכּה!“

די מאַמע ענטפֿערט מיט גרױס ייִראת־שמים „ברוך הוא וברוך שמו, אָמן“, און ברײַנע שאָקלט־צו מיטן קאָפּ און מאַכט בשעת־מעשׂה אַזעלכע פּיסקעס, אַז איך און מײַן ברודער מאָטל האָבן מורא אַ קוק טאָן אײנס אױף דאָס אַנדערע.

„הנרות הללו שאָנו מדליקין“… ― זינגט דער טאַטע אונטער דער נאָז און שפּאַצירט־אַרום הין און צוריק איבערן זאַל, קוקט אױפֿן חנוכּה־לעמפּל און זאָגט און הערט גאָר נישט אױף צו זאָגן. מיר װאָלטן װעלן, עס זאָל שױן האָבן אַן עק, ער זאָל זיך שױן נעמען צו דער קעשענע, צום בײַטעלע. מיר װינקען זיך איבער, שטופּן אונטער אײנס דאָס אַנדערע:

― מאָטל, גײ־צו, זאָג אים חנוכּה־געלט.

― װאָס עפּעס איך זאָל זאָגן חנוכּה־געלט?

― אַזױ, װאָרעם דו ביסט קלענער, באַדאַרפֿסטו בעטן חנוכּה־געלט.

― טאָמער פֿאַרקערט, דו ביסט עלטער, באַדאַרפֿסטו בעטן חנוכּהגעלט?

דער טאַטע הערט גאַנץ גוט, אַז מיר רײדן פֿון חנוכּה־געלט, נאָר ער מאַכט זיך, װי ער הערט ניט. שטיל, נישט געכאַפּט, גײט ער צו צום טישקעסטל און צײלט געלט. עס גײט אונדז איבער אַ קלײן פֿרעסטל איבערן לײַב, עס ציטערן די הענט, עס קלאַפּט דאָס האַרץ. מיר קוקן אױף דער סטעליע, קראַצן זיך אונטער דער פּאה, מאַכן זיך כּלומרשט קאַלטבלוטיק, גלײַך װי ניט אונדז מײנט מען.

דער טאַטע טוט אַ הוסט.

― המ… קינדער, קומט נאָר אַהער.

― האַ? װאָס איז?

― נאַט אײַך חנוכּה־געלט.

באַקומען אונדזער חנוכּה־געלט, לאָזן מיר זיך גײן, איך און מײַן ברודער מאָטל, פֿריִער פּאַװאָליע, װי די סטאַטיקעס, און נאָכדעם ― גיכער און גיכער, מיט אַ שפּרונג־אונטער און מיט אַ טענצל. און ביז מיר קומען אין אונדזער חדרל אַרײַן קאָנען מיר זיך ניט אײַנהאַלטן, קוליען זיך איבער דרײַ מאָל מיטן קאָפּ אַראָפּ, מיט די פֿיס אַרױף, שפּרינגען אױף אײן פֿוס און זינגען־אונטער:

ענגע, בענגע,
סטופּע צענגע,
אַרצע, באַרצע,
גאָלע שװאַרצע,
עימעלע, עימעלע,
בײגעלע, פֿײגעלע ―
האָפּ!

און פֿאַר גרױס שׂימחה און התפּעלות גיבן מיר זיך אַלײן צו צװײ פּעטש אין די באַקן.

עס עפֿנט זיך די טיר און עס קומט־אַרײַן דער פֿעטער בעניע.

― חבֿרה פּלעצל, אײַך קומט חנוכּה־געלט!

דער פֿעטער בעניע לײגט־אַרײַן די הענט אין זשילעט־קעשענע, נעמט־אַרױס צװײ זילבערנע גילדן און גיט אונדז חנוכּה־געלט.

ב

קײנער אין דער װעלט װעט ניט זאָגן, אַז דער טאַטע און דער פֿעטער בעניע זײַנען ברידער. דער טאַטע ― אַ הױכער, אַ דאַרער, דער פֿעטער בעניע ― אַ קורצער, אַ גראָבער; דער טאַטע ― אַ שװאַרצער, דער פֿעטער בעניע ― אַ געלער; דער טאַטע ― אַ מרה־שחורהדיקער, אַ שװײַגער, דער פֿעטער בעניע ― אַ פֿרײלעכער, אַ רעדנער. טאָג מיט נאַכט, זומער און װינטער ― און דאָך אײגענע ברידער.

דער טאַטע נעמט אַ גרױסן בױגן פּאַפּיר, צעװירעט אױף קעסטעלעך, שװאַרצע און װײַסע, הײסט אַרײַנטראָגן פֿון קיך פֿאַסאָליעס, שװאַרצע און װײַסע ― דאָס װעט זײַן אַ דאָמינע.

די מאַמע איז אין קיך, פּרעגלט שמאַלץ און באַקט לאַטקעס. איך מיט מײַן ברודער מאָטל שפּילן אין דרײדל: נס גדול היה שם, און דער טאַטע מיטן פֿעטער בעניען זעצן זיך אַװעק שפּילן אין דאָמינע.

― אײן זאַך װעל איך דיך בעטן, בעניע ― בלא חרטה בלא דרײ, דאָס הײסט: אַ גאַנג זאָל זײַן אַ גאַנג! ― זאָגט דער טאַטע.

― אַ גאַנג איז אַ גאַנג. ― זאָגט דער פֿעטער בעניע און גײט אַ גאַנג.

― אַ גאַנג איז אַ גאַנג. ― זאָגט דער טאַטע און שלאָגט־אָפּ דעם פֿעטער בעניעס אַ ציגל.

― אַ גאַנג איז אַ גאַנג. ― זאָגט דער פֿעטער בעניע און שלאָגט אָפּ דעם טאַטנס צװײ ציגלעך. װאָס װײַטער־װײַטער לאָזן זײ זיך אַרײַן אין דעם שפּיל אַלץ טיפֿער, קײַען בשעת־מעשׂה די בערד, טרײסלען מיט די פֿיס אונטערן טיש און זינגען שטילערהײט בײדע אײן לידל.

― אױ, װאָס טוט מען, װאָס טוט מען, װאָס טוט מען? ― זינגט דער טאַטע מיט אַ ניגון פֿון דער גמרא און קײַט אײן עק באָרד. ― זאָל איך גײן אַהער? ― װעט ער גײן אַהין. װעל איך גײן אַהין? ― װעט ער גײן אַהער. באַדאַרף מען בעסער גײן אַזאַ מין גאַנג!

― אַזאַ מין גאַנג, אַזאַ מין גאַנג! ― העלפֿט אים אונטער דער פֿעטער בעניע מיטן זעלבן נוסח.

― װאָס זשע באַדאַרף איך מורא האָבן? ― זינגט דער טאַטע װײַטער. ― טאָמער שלאָגט ער מיר אָפּ יענץ ציגל? װעל איך בײַ אים צונעמען צװײ ציגלעך. אַי, װאָס? טאָמער מײנט ער מיר שלאָגן דרײַ ציגלעך?

― דרײַ ציגלעך, דרײַ ציגלעך, דרײַ ציגלעך? ― העלפֿט אים אונטער דער פֿעטער בעניע.

― אױ, ביסטו אַ טיפּש, בעניע, אַ טיפּש און אַ גרױסער! ― זינגט דער טאַטע און גײט אַ גאַנג.

― ביסט אַלײן אַ טיפּש, מײַן ברודער, און נאָך אַ גרעסערער! ― זינגט דער פֿעטער בעניע און גײט אַ גאַנג און פֿאַרכאַפּט זיך באַלד צוריק.

― פֿע, בעניע, מיר האָבן דאָך גערעדט, אַ גאַנג איז אַ גאַנג! ― זאָגט דער טאַטע שױן אָן אַ ניגון און כאַפּט דעם פֿעטער בעניע פֿאַר דער האַנט.

― אַ גוטער משל! ― זאָגט דער פֿעטער בעניע. ― כּל־זמן איך האַלט אין מיטן גאַנג מעג איך מיר גײן װוּהין איך װיל.

― נײן! ― זאָגט דער טאַטע. ― אַ גאַנג איז פֿאַרפֿאַלן! מיר האָבן דאָך עפּעס געשמועסט, בעניע, בלא חרטה, בעניע, בלא דרײ!

― חרטה? ― זאָגט דער פֿעטער בעניע. ― װיפֿל מאָל מאַכט זיך, אַז דו האָסט חרטה?

― איך? ― זאָגט דער טאַטע. ― ע, בעניע, דערפֿאַר האָב איך דאָך פֿײַנט מיט דיר צו שפּילן אין דאָמינע!

― װער זשע נײט דיך, זאָלסט מיט מיר שפּילן?

― שױן? מע קריגט זיך שױן איבער אַ פֿאַסאָלקעלע? ― רופֿט זיך אָן די מאַמע און קומט־אָן פֿון קיך מיט אַ פֿאַרפֿלאַמט פּנים, און נאָך איר ― ברײַנע מיט אַ גרױסן פּאַלומעסיק מיט הײסע לאַטקעס מיט שמאַלץ. פֿון די לאַטקעס זעצט אַ פּאַרע. אַלע לאָזן זיך צום טיש. איך און מײַן ברודער מאָטל, װאָס האָבן זיך פֿריִער אַביסל געקריגט, געריסן װי די קעץ, בעטן זיך גיך איבער, װערן שלום און זעצן זיך צו די לאַטקעס מיט גרױס כּװנה.

ג

בײַנאַכט אױפֿן געלעגער ליג איך און טראַכט: װיפֿל קאָן זיך, אַ שטײגער, בײַ מיר צונױפֿקלײַבן, אַז אַלע פֿעטערס מיט אַלע מומעס מיט אַלע קרובֿים װעלן מיר געבן חנוכּה־געלט? ראשית־חכמה, דער פֿעטער משה־אַהרן, דער מאַמעס ברודער, אַפֿילו זײער אַ קאַרגער, נאָר אַ נגיד. נאָכדעם דער פֿעטער איטשע און די מומע דבֿורה, װאָס דער טאַטע און די מאַמע זײַנען מיט זײ ברוגז שױן פֿון כּמה־וכּמה יאָרן. הײַנט דער פֿעטער בײניש און די מומע יענטע? הײַנט װוּ איז אונדזער שװעסטער אײדל? און איר מאַן שלום־זײדל? און אַלע איבעריקע קרובֿים?

― מאָטל, דו שלאָפֿסט?

― יאָ, װאָס איז דען?

― װיפֿל, מײנסטו, װעט אונדז געבן דער פֿעטער משה־אַהרן חנוכּה־געלט?

― פֿון װאַנען זאָל איך װיסן? איך בין דען אַ נבֿיא?

אין אַ מינוט אַרום:

― מאָטל, דו שלאָפֿסט?

― יאָ, װאָס איז דען?

― עמעצער האָט אַזױ פֿיל פֿעטערס מיט אַזױ פֿיל מומעס װי מיר?

― אָדער יאָ, אָדער נײן.

אין צװײ מינוט אַרום:

― מאָטל דו שלאָפֿסט?

― יאָ, װאָס איז דען?

― װיבאַלד דו שלאָפֿסט, הײַנט װי אַזױ רעדסטו מיט מיר?

― דו פֿרעגסט דאָך מיך, מוז איך דיר ענטפֿערן.

אין דרײַ מינוט אַרום:

― מאָטל, דו שלאָפֿסט?

― טססס ― טררר ― כיל־כיל־כיל ― טססס…

מאָטל כראָפּעט, כאָרכלט, פֿײַפֿט מיט דער נאָז, און איך זעץ מיך אױף אױף מײַן בעטל, נעם־אַרױס מײַן קערבל, גלעט דאָס, באַטראַכט דאָס.

„דאַכט זיך, װאָס? ― טראַכט איך מיר. ― אַ שטיקל פּאַפּיר, און װאָס קאָן מען דערפֿאַר ניט קױפֿן? צאַצקעס, מעסערלעך, שטעקעלעך, בײַטעלעך, ניס און קאָנפֿעקטן, און ראָזשינקעס, און באָקסערן און װאָס ניט?“

איך באַהאַלט דאָס קערבל צוקאָפּנס אונטערן קישן און לײען־אָפּ קריאת־שמע, קומט־אַרײַן ברײַנע פֿון קיך מיט אַ פֿולן פּאַלומעסיק מיט קערבלעך… ברײַנע גײט ניט, נאָר זי שװעבט אין דער לופֿטן, זינגט „הנרות הללו שאָנו מדליקין“, און מאָטל שלינגט קערבלעך, װי האַלעשקעס. „מאָטל! ― שרײַ איך מיט אַלע כּוחות. ― גאָט איז מיט דיר, מאָטל, װאָס טוסטו? קערבלעך ???“…

איך כאַפּ זיך אױף און שפּײַ־אױס דרײַ מאָל: „טפֿו־טפֿו־טפֿו ― אַ חלום!“

און װער אַנטשלאָפֿן.

ד

אױף מאָרגן אין דער פֿרי, אָפּגעדאַװנט און איבערגעביסן, טוט אונדז אָן די מאַמע אין קעצענע טולופּלעך, װיקלט אונדז אײַן אין גרױסע װאַרעמע שאַלן, און מיר לאָזן זיך גײן נאָך חנוכּה־געלט, פֿריִער פֿון אַלעמען, געװײנלעך, צום פֿעטער משה־אַהרן.

דער פֿעטער משה־אַהרן איז אַ ייִד נישט קײן געזונטער, האָט צו טאָן שטענדיק מיטן מאָגן; װען מע קומט, טרעפֿט מען אים נעבן האַנטפֿאַס װישן זיך די הענט און זאָגן „אַשר יצר“.

― אַ גוט מאָרגן, פֿעטער משה־אַהרן! ― שיסן מיר אױס בײדע מיטאַמאָל, איך און מײַן ברודער מאָטל, און עס קומט אַנטקעגן די מומע פּעסל, אַ ייִדענע אַ קלײניטשקע, אײן אױג אַ שװאַרץ, דאָס אַנדערע אַ װײַס, דאָס הײסט, אײן ברעם אַ שװאַרצע, די אַנדערע אַ װײַסע. די מומע פּעסל טוט אונדז אױס די טולופּלעך, װיקלט אונדז אױס פֿון די שאַלן און שנײַצט אונדז אױס די נעזער אין איר פֿאַרטעך.

― שנײַצט־אױס! ― זאָגט די מומע פּעסל. ― גוט, גוט שנײַצט אױס! זשאַלעװעט ניט! נאָך! נאָך! אָט אַזױ!…

און דער פֿעטער משה־אַהרן, אין אַן אַלט קעצן כאַלאַטל, מיט אַ װאַטאָװער יאַרמלקע אױפֿן קאָפּ, מיט װאַטע אין די אױערן און מיט אױסגעקראָכענע װאָנצעס, שטײט בײַם האַנטפֿאַס, װישט זיך די הענט, קנײטשט מיטן פּנים, פּינטלט מיט די אױגן און קװעטשט: „נקבֿים, נקבֿים! חילולים, חילו־לים!“

איך און מײַן ברודער מאָטל זיצן אין געהאַקטע װוּנדן. עס פֿאַלט אױף אונדז אָן אַ פּחד, אַ קעלט, אַלעמאָל, װען מיר קומען אַהער. די מומע פּעסל זעצט זיך אַװעק אַקעגן אונדז צום עקזאַמען:

― ס'מאַכט דער טאַטע?

― גאָרניט.

― ס'מאַכט די מאַמע?

― גאָרניט.

― געקױלעט גענדז?

― געקױלעט.

― געפּרעגלט שמאַלץ?

― געפּרעגלט.

― געבאַקן לאַטקעס?

― געבאַקן.

― דער פֿעטער בעניע געװען?

― געװען.

― געשפּילט דאָמינעס?

― געשפּילט.

און אַזױ װײַטער.

די מומע פּעסל שנײַצט אונדז אױס די נעזער נאָכאַמאָל און רופֿט זיך אָן צום פֿעטער משה־אַהרן:

― משה־אַהרן, מע באַדאַרף זײ עפּעס געבן חנוכּה־געלט.

דער פֿעטער משה־אַהרן הערט ניט; ער װישט זיך די הענט און לאָזט אױס מיט אַ קװעטש: „ומפֿליא ל־ע־שׂות!“

די מומע פּעסל פֿױלט זיך ניט דערמאָנען אים נאָכאַמאָל:

― משה־אַהרן. די קינדער חנוכּה־געלט!

― האַ? װאָס? ― מאַכט דער פֿעטער משה־אַהרן און לײגט איבער די װאַטע פֿון אײן אױער אינעם אַנדערן.

― די קינדער חנוכּה־געלט!! ― שרײַט־אױס די מומע פּעסל אים גלײַך אין אױער אַרײַן.

― אױ, דער באַוך! דער באַוך! ― מאַכט דער פֿעטער משה־אַהרן )ער רעדט אַביסל „בראָדיש“( און כאַפּט זיך מיט בײדע הענט בײַם בױך. ― חנוכּה־געלט װילט איר? האַ? אױסגעבן, צעטרענצלען, האַ? װיפֿל האָט אײַך געגעבן דער טאַטע אײַערער חנוכּה־געלט? האַ?

― מיר אַ קערבל, ― זאָג איך ― און אים אַ האַלבס.

― אַ קערבל?!! המ… מע באַלעװעט קינדער, מע מאַכט פֿון זײ אַ תּל! װאָס װעסטו טאָן מיטן קערבל? האַ? צעבײַטן? האַ? זאָלסט דאָס ניט צעבײַטן! דו הערסט, װאָס איך זאָג דיר? זאָלסט דאָס ניט צעבײַטן! צי אפֿשר װילסטו דאָס צעבײַטן, האַ?

― ניט צעבײַטן, יאָ צעבײַטן ― װאָס גײט דאָס דיך אָן? ― מישט זיך אַרײַן די מומע פּעסל. ― גיב זײ אָפּ זײערס און לאָזן זײ גײן געזונטערהײט.

דער פֿעטער משה־אַהרן גײט אַװעק צו זיך אין חדר, שאַרעװעט מיט די שקראַבעס, זוכט אין אַלע טישקעסטלעך מיט אַלע שופֿלעדלעך, קראַצט־אױס פֿון דאָרטן עטלעכע מטבעות און רעדט צו זיך אַלײן:

― המ… מע פֿירט־איבער קינדער, מע מאַכט פֿון זײ אַ תּל, אַ תּל־עולם!

און ער רוקט אונדז אַרײַן אין האַנט אַרײַן עטלעכע האַרטע מטבעות. די מומע פּעסל שנײַצט אונדז אױס די נעזער נאָך אַמאָל )דאָס לעצטע מאָל(, טוט אונדז אָן די טולופּלעך, װיקלט אונדז אײַן אין די גרױסע װאַרעמע שאַלן, און מיר גײען װײַטער.

מיר לױפֿן איבערן װײַסן, געפֿרױרענעם סקריפּענדיקן שנײ און צײלן די האַרטע מטבעות, װאָס דער פֿעטער משה־אַהרן האָט אונדז אַרײַנגערוקט, און מיר קאָנען זײ ניט איבערצײלן. די הענט זײַנען אונדז געפֿרױרן, רױט, אָנגעדראָלן; די מטבעות זײַנען קופּערנע, גרױסע שװערע מטבעות, עפּעס זעקסערס פֿאַרצײַטיקע, דרײַערס מאָדנע אָפּגעריבענע. גראָשנס אַלטפֿרענקישע, געשװאָלענע, פֿאַרגרינטע ― ס'איז שװער, אוממעגלעך אױסצורעכענען אינדרױסן אױפֿן פֿראָסט װיפֿל דער פֿעטער משה־אַהרן האָט אונדז געגעבן חנוכּה־געלט!…

ה

אונדזער צװײטע סטאַנציע אױף נעמען חנוכּה־געלט איז דער פֿעטער איטשע מיט דער מומע דבֿורה, די װאָס דער טאַטע מיט דער מאַמע זײַנען מיט זײ ברוגז שױן פֿון כּמה־וכּמה יאָרן. פֿאַרװאָס זײ זײַנען ברוגז ― דאָס װײסן מיר ניט. מיר װײסן נאָר, אַז דער טאַטע און דער פֿעטער איטשע )לײַבלעכע ברידער( רײדן ניט צװישן זיך קײנמאָל ניט כאָטש זײ דאַװענען בײדע אין אײן שול און זיצן בײדע אױף אײן באַנק, אַ שטאָט לעבן אַ שטאָט, אַ סטענדער מיט אַ סטענדער. און אַז עס קומט צו יום־טובֿ צו אױסנעמעניש )הוצאת־התּורה( און עס האַלט בײַ פֿאַרקױפֿן עליות, דינגען זײ זיך, װילן דװקא בײדע אײן עליה, שמײַסן אײנס דאָס אַנדערע און שמײַסן אַרײַן אין טאָג אַרײַן. אין שול איז דעמאָלט אַ יריד; אַלע רײדן, רירן זיך, שושקען זיך, לאַכן און העלפֿן אונטער דינגען זיך; איטלעכער איז נײַגעריק צו װיסן, פֿאַר װעמען װעט בלײַבן דער „שישי“, אָדער דער „מפֿטיר“. אַז עס גײט אַרײַן אין נצחון, דעמאָלט װילן אַלע, מען זאָל זיך דינגען ביזן בײן אַרײַן. דער שול־שמשׂ, מעכטשע פֿאָנפֿאַטש מיט די רױטע קאָלטענעס, שטײט אױף דער בימה, העכער האַלב אַריבערגעבױגן, דער טלית איז אים אַראָפּגעפֿאַלן, די יאַרמלקע ― פֿון יענער זײַט; ער קוקט אין מיזרח־זײַט, אױפֿן טאַטן און אױפֿן פֿעטער איטשען, און זינגט אױף זײַן פֿאָנפֿעװאַטער שטימע:

― אַכצן גילדױן אום שישי! צװאַנציק גילדױן אום שישי! צװײ און צװאַנציק גילדױן אום שישי!

דער טאַטע און דער פֿעטער איטשע זיצן, דער אַהער, דער אַהין, בײדע פֿאַרטיפֿט, כּלומרשט איטלעכער אין זײַן חומש; נאָר װיפֿל אײנער גיט, גיט דער אַנדערער מער. דער עולם קװעלט, העלפֿט־אונטער. דרײַסיק, דרײַסיק! פֿינף און דרײַסיק! זיבן און דרײַסיק! פֿערציק, פֿערציק!

מעכטשע פֿאָנפֿאַטש קוקט פֿון אײנעם אױפֿן אַנדערן:

― פֿערציק גילדױן אום שישי! צװײ און פֿערציק גילדױן אום שישי! פֿינף און פֿערציק גילדױן אום שישי!

דער טאַטע און דער פֿעטער איטשע הערן ניט אױף צו שמײַסן זיך; מע האָט שױן אַרײַנגעשמיסן ביז פֿופֿציק גילדױן . מעכטשע הײבט אױף די האַנט און װיל צו־פּאַטשן פֿאַרן טאַטן:

― פֿופֿציק גיל־דױן…

איז זיך מישבֿ דער פֿעטער איטשע און הײבט אױף אַ פֿינגער, און דער גאַנצער עולם העלפֿט־אונטער: אײן און פֿופֿציק! אײן און פֿופֿציק! ― און מע שמײַסט װײַטער. אַזױ לאַנג, אַזױ ברײט, ביז מע שמײַסט אַרײַן אין עטלעכע און זעכציק גילדױן )אַזאַ מעשׂה איז נאָך ניט געהערט געװאָרן!(, און „שישי“ בלײַבט פֿאַרן פֿעטער איטשען. קומט צו „מפֿטיר“, טוט דער טאַטע אַ קוק אױפֿן שמשׂ און אַ מאַך מיט דער האַנט, װי אײנער רעדט: „מפֿטיר ― דאָס געהערט צו מיר!“… בײַ מעכטשען האָט ער דאָס געפּועלט; איז אָבער אַ סבֿרה, אַז דער עולם איז ניט מסכּים: דינגען זיך ― דאָס מוז מען, דערױף איז דאָס יום־טובֿ, נישטאָ קײן מאָנאָפּאָל, חזקה אױף מפֿטיר!

― צען גילדױן אום מפֿטיר! פֿופֿצן גילדױן אום מפֿטיר! צװאַנציק גילדױן אום מפֿטיר! פֿופֿציק גילדױן אום מפֿטיר!

אַ גוטער שפּרונג! דער טאַטע דרײט אױס דעם קאָפּ: װער קריכט דאָס אױף זײַן מפֿטיר? און שטעלט אײַך פֿאָר, אַז דאָס שמײַסט װידער דער פֿעטער איטשע; ער האָט חשק צו קױפֿן דעם מפֿטיר פֿאַר זײַן ייִנגערן אײדעם. נאָר אי „שישי“, אי „מפֿטיר“ ― אַזאַס! מיט צװײ בײַטשן שמײַסט מען ניט!… דער טאַטע הײבט זיך אױף, טוט אַ װוּנק צום שמשׂ.

― הונדערט.

דאָס װאָרט „הונדערט“ לױפֿט־דורך איבער דער שול, װי אַ בליץ מיט אַ דונער. דער גאַנצער עולם איז איבערראַשט, אױסער זיך. אַזױ װײַט אַרײַנשמײַסן מפֿטיר ― דאָס האָט מען נאָך נישט געהערט זינט די שול איז אַ שול.

און מעכטשע פֿאָנפֿאַטש טוט זיך זײַנס, גלײַך װי געװײנלעך:

― הונדערט גילדױן אום מפֿטיר! הונדערט גילדױן אום מפֿטיר! הונדערט גיל־דױן… )ער װיל צופּאַטשן(.

דער פֿעטער איטשע הײבט זיך אױף. דער טאַטע טוט אױף אים אַ מאָדנעם קוק, װי אײנער רעדט: „משוגע, צי חסר־דעה? װילסט קױלען? קױלע!“…

דער פֿעטער איטשע זעצט זיך אַנידער, און דער מפֿטיר בלײַבט פֿאַר אונדז…

פֿונדעסטװעגן, אײנס צום אַנדערן געהער זיך ניט אָן. אַז עס קומט אַ שׂימחה, בײַ אונדז אָדער בײַם פֿעטער איטשען, אַ מזל־טובֿ, אַ בן־זכר, אַ ברית, אַ פּדיון־הבן, אַ בר־מיצװה, אַ קנס־מאָל, אַ פֿאָרשפּיל, אַן אױפֿרופֿנס, אַ חתונה אָדער אַ גט, קומט מען אײנס צום אַנדערן, מע באַזעצט זיך אױבנאָן, מע שענקט „דרשה־געשאַנק“, „מי־שברך־געלט“ און מע טאַנצט מיט אַלע מחותּנים אין קאָן.

― אַ גוט מאָרגן אײַך, פֿעטער איטשע! אַ גוט מאָרגן אײַך, מומע דבֿורה! ― שיסן מיר אױס בײדע מיטאַמאָל, איך און מײַן ברודער מאָטל, און מע נעמט אונדז אױף פֿאַר זײער אָנגעלײגטע געסט.

― איר מײנט דאָך ניט די הגדה, איר מײנט די פֿאַלירטשיקעס… ― מאַכט צו אונדז דער פֿעטער איטשע, קנײַפּט אונדז אין די בעקלעך, עפֿנט־אױף דאָס בײַטעלע און גיט אונדז חנוכּה־געלט, מיר אַ װײַסן זילבערנעם צװאַנציקער און מײַן ברודער מאָטלען אַ װײַסן זילבערנעם צװאַנציקער, און מיר גײען־אַװעק פֿון דאָרטן צום פֿעטער בײניש.

ו

אױב איר קאָנט זיך פֿאָרשטעלן דעם גיהנום ― אָט דאָס איז דעם פֿעטער בײנישעס שטוב. װען איר זאָלט ניט קומען אַהין, טרעפֿט איר אַ ליאַרעם, אַ געשרײ, אַ געפּילדער. ס'איז דאָרט אַ פֿולע שטוב מיט קינדער ― האַלב־נאַקעטע, פֿאַרשמירטע, פֿאַרמורזעטע, ניט קײן געצװאָגענע, תּמיד צעשלאָגענע, שטענדיק צעדראַפּעטע, אָפֿטמאָל צעבלוטיקטע, מיט סימנים אונטער די אױגן. דער װײנט און דער לאַכט, דער זינגט און דער קװיטשעט, דער הוקעט און דער פֿײַפֿט, דער האָט אָנגעטאָן דעם טאַטנס קאַפּאָטע מיט פֿאַרקאַטשעטע אַרבל און דער פֿאָרט רײַטנדיק אױף אַ בעזעם, דער טרינקט מילך פֿון אַ קריגל, דער קנאַקט ניסלעך, דער טראָגט זיך אַרום מיט אַ קעפּל פֿון אַ הערינג און דער סמאָטשקעט אַ קאָנפֿעקטל, און פֿונעם נעזל רינען בײַ אים צװײ קלײנע ריטשקעלעך גלײַך אין מױל אַרײַן. די מומע יענטע איז שטאַרקער פֿון אײַזן, אַז זי האַלט אױס פֿון דער דאָזיקער „קאָמאַנדע“. זי שילט זײ, זי קנײַפּט זײ, רײַסט אױס שטיקער פֿלײש. זי קלײַבט נישט איבער: װער עס כאַפּט זיך אונטער אונטער דער האַנט, דער באַקומט אַ זעץ, אַ טראַסק, אַ בוכענצע אין זײַט אַרײַן. אַ פּאַטש איז דאָרט אַ װאָכעדיקער גאַנג. „װאַרגן זאָלסטו זיך! די כּפּרה זאָלסטו זײַן! פֿאַרכאַפּט זאָלסטו װערן!“ ― דאָס איז פֿון די קלײנע קללות; דאָרט קענט איר הערן „קדחת“, און „כאָלערע“ און אַ „מיתה־משונה“ ― און דװקא אין גוטן מוט, פּונקט װי איר זאָגט אַ גוט־שבת. שטיל װערט נאָר, בשעת דער פֿעטער בײניש קומט צו גײן. נאָר מחמת דער פֿעטער בײניש איז אַ פֿאַרנומענער מענטש, זיצט אַ גאַנצן טאָג אין קלײט און קומט אַהײם נאָר אױף אַ מינוט „אָפּעסן“, דערפֿאַר איז בײַ זײ אין שטוב דער אמתער גיהנום.

אַרײַנגעקומען, האָבן מיר געטראָפֿן עזריאלקן )דעם מיטלסטן( פֿאָרן רײַטנדיק אױף געצען )אױפֿן עלטערן(, און פֿרױקע מיט מענדלען )צװײ נאָך קלענערע( האָבן אונטערגעשמיסן געצען, אײנער מיט אַן אַרבל פֿון אַ װאַטאָװן לײַבל און דער אַנדערער מיט אַ טאָװל פֿון אַ סידור, אַ חומש, אָדער אַ ספֿר. חײמל )אַ מיטלסטער צװישן פֿרױקען און מענדלען( האָט דערטאַפּט אַ גערגעלע פֿון אַ געקױלעטער גאַנדז, האָט דאָס אָנגעבלאָזן מיט אַלע זײַנע לעצטע כּוחות, ער איז אַזש געװאָרן ברױן און בלױ, און ס'איז אים געראָטן אַרױסבאַקומען פֿון דעם אַ מין משונה קול, װי פֿון, להבֿדיל, אַ חזיר, בשעת מע שעכט אים און ער קװיטשעט… זײַנװעלע )איך װײס ניט, צי אַן עלטערער, צי אַ קלענערער( האָט אָפּגעגעבן קאָנצערט אױף אַ קעמל, און דודל )אַ קלײנער פֿון אַ יאָר פֿיר( האָט אָנגעטאָן די שטיװעלעך אױף די הענט און האָט צוגעקלאַפּט מיט זײ צום טאַקט. סענדערל האָט געטראָגן אַ קעצל אין האַנט פֿאַרן גערגעלע; דאָס קעצל האָט אַרױסגעשטעלט דאָס צינגעלע, פֿאַרמאַכט די אײגלעך, אױסגעצױגן די פֿיסלעך, װי אײנער רעדט: „אָט אַזױ, װי איר זעט, װערט מען דאָ פֿאַרשװאַרצט! מע מוטשעט! מע מוטשעט!“… אסתּרל )דאָס עלטערע מײדל(, האָט געװאָלט אױסקעמען כאַסקיען )דאָס קלענערע מײדל(, איר פֿאַרפֿלעכטן אַ צעפּל; נאָר מחמת כאַסקיעס האָר זײַנען זײער געגרײַזלט און שױן לאַנג ניט געקעמט, לאָזט זי זיך ניט, װײנט זי און כאַפּט פּעטש. שטילער פֿון אַלע איז פּיניעלע, אַ קלײן ייִנגעלע מיט קרומע אױסגעבױגענע פֿיסעלעך און מיט אַן אונטערגעשטעקט העמדעלע. אײן חסרון נאָר, װאָס װוּ ער שטעלט זיך אַנידער, דאָרט לאָזט ער אַ סימן… דאָס אַלצדינג שטערט אָבער ניט דער מומע יענטען, זי זאָל זיך זיצן גאַנץ רויִק בײַם טיש מיט צװײ נפֿשות, אײנס בײַ דער ברוסט און דאָס אַנדערע אױפֿן שױס, און טרינקען ציקאָריע.

― מיר זאָל זײַן פֿאַר זײַנע בײנדעלעך! ― זאָגט זי און טוליעט־צו מיט גרױס ליבשאַפֿט דאָס זײגנדיק נפֿשל צום האַרצן און דערלאַנגט בשעת־מעשׂה טאַקע אַ שטורך דעם עלטערן, װאָס אױפֿן שױס: ― זע נאָר, װי דו עסט, עסן זאָלן דיך די װערעם! אסתּרל, רחציע, כאַסקיע, װוּ זײַט איר ערגעץ אין אַלדי שװאַרצע יאָר? נעם װיש אים אָפּ דאָס נעזל גיכער, װאַש מיר אױס אַ שאָל, איך דאַרף טרינקען אָן אַ שאָל! דערלאַנג אים אַ סטוסאַק, ער זאָל זיך דרײַ מאָל איבערקערן! האַרץ מײַנס, נשמה מײַנע, טרײסט מײַנער! דאָס מױל מאַכט זיך זײ גאָרניט צו! אַ גאַנץ פֿרימאָרגן נאָר מע עסט, פֿאַרכאַפּט זאָלט איר װערן!

דערזען מיך מיט מײַן ברודער מאָטלען, האָבן זיך חבֿרה אַ לאָז געטאָן אַקעגן און מע איז אונדז באַפֿאַלן, װי די הײשעריקן. דער אױף די הענט, דער ― אױף די פֿיס, דער ― אױפֿן קאָפּ. חײמל האָט אָנגעבלאָזן דאָס גערגעלע פֿון דער געקױלעטער גאַנדז גלײַך מיר אין אױער אַרײַן און דודל האָט מיך אַרומגעכאַפּט מיט בײדע שטיװעלעך. פּיניעלע מיטן אונטערגעשטעקטן העמדל האָט זיך אָנגעטשעפּעט מיר אין אַ פֿוס, אַרומגערינגלט אים, װי אַ שלענגל, און אַ מישמאַש פֿון פֿאַרשײדענע קולות האָט אונדז גערונצלט, פֿאַרטורקעט די אױערן.

― אױף די צײנדלעך זאָלט איר שרײַען! ― שרײַט די מומע יענטע פֿונעם אַנדערן חדר. ― טױב קאָן מען װערן, פֿאַרלײגן זאָל דאָס אײַך! שדים, ניט קײן קינדער, ברענען זאָל די נשמה אײַערע!

די מומע יענטע שרײַט, און די קינדער שרײַען ― אַלע שרײַען. פּלוצעם קומט אָן דער פֿעטער בײניש מיטן טלית־ותּפֿילין )אַ פּנים, פֿון בית־המדרש(. אין אײן אױגנבליק װערט שאַ־שטיל, און די גאַנצע כאַליאַסטרע װערט פֿאַרשװוּנדן.

― אַ גוט מאָרגן אײַך, פֿעטער בײניש! ― שיסן מיר אױס, איך און מײַן ברודער מאָטל.

― װאָס טוט איר דאָ, שקצים? אַװדאי נאָך חנוכּה־געלט? ― מאַכט דער פֿעטער בײניש און נעמט־אַרױס און שענקט אונדז צו זילבערנע גריװנעס.

די כאַליאַסטרע קינדער קוקן־אַרױס פֿון די װינקעלעך, װי די טאַראַקאַנעס, גלאַנצן אױף אונדז מיט די אײגעלעך, װי די מײַזלעך, װינקען עפּעס צו אונדז, באַװײַזן עפּעס מיט די פֿינגערלעך, מאַכן בשעת־מעשׂה משוגענע תּנועות, װילן אונדז, אַ פּנים, צעלאַכן, ― קױם־קױם װאָס מיר האַלטן זיך אײַן, און מיר אַנטלױפֿן פֿונעם דאָזיקן גיהנום.

ז

מיר גײען װײַטער נאָך חנוכּה־געלט, צו אונדזער שװעסטער אײדל.

אונדזער שװעסטער אײדל און איר מאַן שלום־זײדל, עליהם־השלום ― זײ זײַנען שױן לאַנג אױף דער אמתער װעלט.

אײדל איז פֿון קינדװײַז אױף געװען אַ פֿאַרװײנטע נשמה; איבער אַ מינדסטער נאַרישקײט פֿלעגט זי זיך צעװײנען, פֿאַרגיסן טרערן אױף אײגענע און אױף פֿרעמדע צרות. נאָר פֿון זינט זי איז געװאָרן אַ כּלה פֿאַר שלום־זײדלען, האָט זי נישט אױפֿגעהערט צו װײנען. אפֿשר מײנט איר דערפֿאַר, װײַל ס'איז איר ניט געפֿעלן דער חתן? חלילה! זי האָט אים דען געקענט, װאָס ער זאָל איר ניט געפֿעלן? גלאַט אַזױ, אַ כּלה פֿאַר דער חתונה באַדאַרף װײנען. אַז די שנײַדערס האָבן איר געבראַכט אָנמעסטן די חתונה־מלבושים, האָט זי זיך צעװײנט אױף אַ גאַנצער נאַכט. שפּעטער, צום פֿאָרשפּיל, אַז אירע חבֿרטעס זײַנען זיך צונױפֿגעקומען טאַנצן, איז זי אַלע מאָל אַװעקגעלאָפֿן צו זיך אין אַלקער אַביסל אױסװײנען זיך אין די קישנס. דעם טאָג פֿון דער חופּה שמועסט מען ניט. דעמאָלט איז געװען איר טאָג. זי האָט גאָרניט אױפֿגעהערט צו װײנען. נאָר די רעכטע חתונה איז געװען צום „באַדעקנס“, בשעת מנשה פֿידעלע דער כּלי־זמר האָט זי גענומען „באַזעצן“, און רב ברוך בדחן איז אַרױף אױפֿן טיש, צונױפֿגעלײגט די הענט אױפֿן בױך, אַראָפּגעלאָזט דעם קאָפּ, װי בשעת מע באַװײנט אַ טױטן, און האָט אָנגעהױבן מיטן שײנעם טרױעריקן ניגון, װאָס קאָן נעמען אַ שטײן, בזה־הלשון:

כּלה לעבן! כּלה לעבן! װײן זשע, װײן.
דײַנע טרערן האָבן אַצינד דעם זיבעטן חן.
װאָרעם דו טוסט דאָך איצט פֿאַרן בית־דין של מעלה שטײן.
אָט באַלד װעסטו, מײדל, צו דער חופּה גײן.
באַדאַרף מען דיר געבן צו פֿאַרשטײן,
אַז דאָס לעבן איז ביטער, אַזױ װי כרײן;
אַז אַ מענטש איז ניט פֿון אײַזן און ניט פֿון שטײן,
אַ בשׂר־ודם פֿון הױט און בײן;
אַז מע טוט די רשעים אין גיהנום שמײַסן זײער ניט שײן,
און זײ טוען װײנען און יאָמערן און שרײַען אױף די צײן; ―
לכן באַדאַרפֿסטו תּשובֿה טאָן, זיך האַלטן זײער קלײן,
אױסגײן פֿון טרערן און פֿון געװײן…

און אַזױ װײַטער, אָן אַן עק.

אַלע װײַבער, אײגענע און פֿרעמדע, װאָס זײַנען געשטאַנען דערבײַ, געהאָלפֿן צעפֿלעכטן דער כּלה אירע שײנע גרױסע צעפּ, האָבן געמאַכט משונה־מאָדנע פּיסקעס, געשנײַצט די נעזער, געװישט די אױגן, און אײדל נעבעך האָט אַזױ געיאָמערט, אַזױ געכליפּעט, אַז זי האָט געחלשט דרײַ מאָל; מע האָט זי קױם מיט צרות אָפּגעמינטערט.

נאָר אױף װיפֿל אונדזער שװעסטער אײדל איז געװען אַן אומעטיקע זאַך, איז אונדזער שװאָגער שלום־זײדל געװען אַ פֿרײלעכער יונג, אַ לעבעדיקער, אַ קאַטאָװעס־טרײַבער, אַ פֿאַרשלעפּטע קרענק און, לאָז ער מיר מוחל זײַן, אַן אײַנגעגעסענע בריאה. דהײַנו, ער פֿלעגט ליב האָבן דערקוטשען, שנעלן זיך, דערלאַנגען יענעם אַ שנעל גלײַך אין שפּיץ נאָז אָדער אין עק אױער ― דאָס איז געװען בײַ אים דאָס חיות. ניט אײן מאָל פֿלעגן מיר אַרומגײן, איך און מײַן ברודער מאָטל, מיט אָנגעשװאָלענע אױערן. מיר האָבן זיך ממש מחיה געװען, אַז מיר האָבן דערהערט, אַז דאָס פּאָרפֿאָלק גײט־אַראָפּ פֿון קעסט. דעם טאָג, װאָס זײ האָבן זיך באַדאַרפֿט איבערקלײַבן פֿון אונדז אױף „אײגענע קעסט“, איז בײַ אונדז אין שטוב געװען חורבן בית־המקדש. אײדל האָט געװײנט, אײַנגעלײגט די װעלט, און די מאַמע ― אױף איר קוקנדיק. און שלום־זײדל, װאָס האָט געהאָלפֿן כּלומרשט פּאַקעװען די זאַכן, האָט נאָר אַרומגעטאַנצט הין און צוריק, זיך אונטערגעגנבֿעט אַלע מאָל זײער קונציק און דערלאַנגט אונדז אַ שנעל אָדער פֿון פֿאָרנט אין שפּיץ נאָז, אָדער פֿון הינטן אין עק אױער. ער האָט זיך מיט אונדז אָפּגעזעגנט אײן מאָל פֿאַר אַלע מאָל און האָט נאָך געהאַט די העזה אָנצוזאָגן אונדז, מיר זאָלן זיך ניט לאָזן לאַנג בעטן און זײַן בײַ אים אָפֿטע געסט! מיר האָבן זיך געגעבן דאָס װאָרט, מיר זאָלן זײַן פּנים ניט אָנקוקן!

נאָר אַ מענטש פֿאַרגעסט אַלצדינג, ובפֿרט אַ שנעל. װי אַזױ גײט מען ניט נאָך חנוכּה־געלט צו אַן אײגענעם שװאָגער?… געקומען צו אײדלען, גײט אונדז שלום־זײדל אַקעגן מיט אַ גאַנץ ברײטן ברוך־הבא.

― סקאָצל קומט! װאָס מאַכט איר גוטס? זײער קלוג האָט איר געטאָן, װאָס איר זײַט געקומען. איך האָב צוגעגרײט פֿון אײַערט װעגן חנוכּה־געלט!

און שלום־זײדל נעמט אַרױס דאָס בײַטעלע און צײלט אונדז אױס צו עטלעכע נײַיִנקע, גלאַנצנדיקע, זילבערנע מטבעות גלײַך אין האַנט אַרײַן, און אײדער מיר האָבן צײַט אַרומקוקן זיך און איבערצײלן די נײַע מטבעות, כאַפּן מיר שױן צו עטלעכע שנעלן, פֿריִער איך אין שפּיץ נאָז און מאָטל אין עק אױער, און נאָכדעם מאָטל אין שפּיץ נאָז און איך אין עק אױער.

― אָבער לאָז שױן זײַן גענוג צו מוטשען קינדער! ― בעט זיך נעבעך בײַ אים אונדזער שװעסטער אײדל מיט טרערן אין די אױגן, און זי רופֿט אונדז אָפּ אָן אַ זײַט, שטופּט אונדז אָן פֿולע קעשענעס מיט לעקעך, מיט ניסלעך און מיט באָקסערן און שענקט אונדז אַ חוץ חנוכּה־געלט.

מיר כאַפּן די פֿיס אױף די פּלײצעס און לױפֿן אַהײם.

ח

― אַנו, מאָטל, לאָמיר זיך אַקאָרשט נעמען צו דער אַרבעט, אױסרעכענען, װיפֿל האָבן מיר אונדזער אײגנס חנוכּה־געלט? נאָר װײסטו װאָס? דו שװײַג; פֿריִער װעל איך איבערצײלן מײַנס, נאָכדעם װעסטו צײלן דײַנס.

און איך צײל: „אַ קערבל מיט דרײַ צװאַנציקער, מיט פֿיר גילדן, מיט פֿינף גריװנעס, מיט זעקס פּיטאַקלעך, ― װיפֿל מאַכט דאָס אינאײנעם? אַ פּנים, אַזױ גרױס, װי אַ קערבל מיט דרײַ צװאַנציקער, מיט פֿיר גילדן, מיט פֿינף גריװנעס, מיט זעקס פּיטאַקלעך…“

מײַן ברודער מאָטל װיל ניט װאַרטן, ביז איך װעל ענדיקן מײַן חשבון, און ער נעמט זיך צו זײַנע קאַפּיטאַלן; ער לײגט פֿון אײן האַנט אין דער אַנדערער און צײלט:

― אַ צװאַנציקער און אַ צװאַנציקער איז צװײ צװאַנציקער, נאָך אַ צװאַנציקער איז דרײַ צװאַנציקער, און צװײ גילדן איז דרײַ צװאַנציקער מיט צװײ גילדן, און אַ גריװנע און נאָך אַ גריװנע און נאָך אַ גריװנע ― איז אינאײנעם צװײ צװאַנציקער מיט דרײַ גילדן, מײן איך דרײַ גילדן מיט צװײ צװאַנציקער. טפֿו! װאָס רײד איך? מע באַדאַרף אָנהײבן נאָך אַמאָל פֿונעם אָנהײב!

און ער הײבט אָן נאָך אַמאָל פֿונעם אָנהײב. מיר צײלן און צײלן און קענען ניט איבערצײלן; מיר רעכענען און רעכענען און קענען ניט אױסרעכענען. און אַז עס קומט צום פֿעטער משה־אַהרנס אַלטע פּיטאַקעס, שװערע זעקסערס, אָפּגעריבענע דרײַערס און אָנגעשװאָלענע גראָשנס, פֿאַרפּלאָנטערן מיר זיך אַזױ שטאַרק אין חשבון, אַז מיר װײסן שױן גאָרניט װוּ מיר זײַנען אין דער װעלט. מיר פּרוּװן זיך אױסבײַטן די דאָזיקע מטבעות בײַ דער מאַמען, בײַם טאַטן, בײַ ברײַנע די קעכין ― עס גײט ניט: קײנער װיל זײ ניט נעמען אין האַנט אַרײַן!

― װאָס איז דאָס פֿאַר אַ פּיטאַקעס? װער האָט דאָס אײַך אַרײַנגערוקט אַזאַ געלט?

מיר שעמען זיך אױסזאָגן און מאַכן אַ שװײַג.

― װײסטו גאָר װאָס? ― זאָגט צו מיר מײַן ברודער מאָטל. ― לאָמיר זײ נעמען און אַרײַנװאַרפֿן אין אױװן אַרײַן, אָדער גאָר אין דרױסן אױפֿן שנײ, קײנער זאָל ניט זען.

― אַ חכם אַ ייִד! ― זאָג איך צו אים. ― שױן גלײַכער, דוכט זיך, אַװעקשענקען זײ אַן אָרעמאַן.

נאָר װי אױף צו להכעיס, קומט ניט קײן אָרעמאַן! װוּ זײַנען אַהינגעקומען אַלע אָרעמע־לײַט, װאָס רײַסן בײַ די פּאָלעס, דינגען זיך, זידלען זיך און שילטן? נײן, דאָס װאָס מע באַדאַרף װעט קײנמאָל ניט קומען! קײנמאָל ניט! קײנמאָל ניט!…

געשריבן אין יאָר 1900
בײַם קעניג אַחשורוש
א

אַז איך בין געװען אַ קלײן ייִנגל ― װײסט איר, װעמען איך האָב מקנא געװען?

אַחשורושן.

ניט יענעם אַחשורושן, װאָס האָט געקיניגט פֿון הודו ביז כּוש, אױף הונדערט זיבן און צװאַנציק מדינות. איך מײן קאָפּל דעם שנײַדער מיט דער גילדענער קרױן, דאָס הײסט, מיטן פּאַפּירענעם ספּאָדעק און מיט דער לאַנגער גילדענער רוט פֿונעם בעזעם.

אױך מרדכין דעם שני־למלך )לװי דעם שוסטער( מיט הער איבערגעקערטער קאַפּאָטע אױף דער לינקער זײַט און מיט דער קלאָטשקעװאַטער פֿלאַקסענער באָרד האָב איך שטאַרק מקנא געװען.

איך האָב מקנא געװען װשתּי המלכּהן )מאָטל דעם סטאָליער( מיטן קלײדל אױף דער קאַפּאָטע און מיט דער פֿאַטשײלע, װאָס ער פֿלעגט זיך אונטערבינדן דאָס בערדל, מע זאָל מײנען אױף אים, אַז ער איז אַ נקבֿה… און װאָס איז אָפּגעגאַנגען, אַ שטײגער, אסתּר המלכּהן )עוזר דעם אונטער־שמשׂ( מיטן גרינעם פֿאַרטעך? און װאָס איז אָפּגעגאַנגען המנען )יאָסקע דעם באַהעלפֿער( מיטן שאַרבן אױפֿן קאָפּ?…

נאָר מער פֿון אַלעמען האָב איך מקנא געװען פֿײַװל דעם יתום, װאָס פֿלעגט זיך אָנטאָן אין אַ רױט העמדל, זיך פֿאַרשטעלן פֿאַר „יוסף הצדיק“, בשעת חבֿרה האָבן געשפּילט יענץ שײנע שפּיל, װאָס װערט אָנגערופֿן „מכירת־יוסף“. זײַנע ברידער פֿלעגן אים אַראָפּרײַסן דאָס רױטע העמדל, אַרײַנװאַרפֿן אים אין „לײבן־גרוב“, און יוסף הצדיק )פֿײַװל הײסט דאָס( פֿלעגט זיך אַװעקשטעלן אױף די קני, צונױפֿלײגן די הענט