שײנער פּאַסכאַ־קױלעטש אױך נאָר פֿון יוצא װעגן, צוליב דער דײַטשקע דער קריסטן, װאָס דרײט זיך אַרום אין שטוב. אָט ראָם װערט אָנגערופֿן אַ מענטש, װאָס װיל זיך נישט קריגן מיט דער װעלט!
מע האָט זיך אַװעקגעזעצט די ערשטע נאַכט צום סדר זאַלבעדריט: דער אַפּטײקער, זײַן זון סאַשאַ און זײַן חבֿר שמעון קעסלער. דער פֿאָטער האָט אױסגעזען בײַ זיך אין שטוב װי אַ פֿרעמדער, װי אַ גאַסט ; ער האָט זיך אָנגעטאָן אין אַ שװאַרצן ראָק, פֿאַרשפּיליעט פֿון אױבן ביז אַראָפּ, צוגעמאַכט אַלע לאָדן פֿון די פֿענצטער, מע זאָל חלילה נישט דערזען פֿון דרױסן, אַז בײַ סאַפֿראַנאָװיטש דעם אַפּטײקער ריכט מען אָפּ דעם סדר, האָט געהױבן אַלע מינוט דעם צילינדער־הוט און געװישט דעם שװײס, געזאָגט, אַז ער איז נישט געװױנט צו זיצן אין שטוב מיט אַ צוגעדעקטן קאָפּ, און האָט זיך באַרויִקט ערשט דעמאָלט, אַז ער האָט אַרױסבאַגלײט זײַן „דײַטשקע“ די קריסטן, װאָס איז געװען די בעל־הביתטע בײַ אים אױף דער שטוב. ער האָט זיך גאָרנישט געקאָנט פֿאָרשטעלן, אַז זײַן „דײַטשקע“ זאָל זען אים, דעם אינטעליגענט סאַפֿראַנאָװיטש, איבער אַ ייִדישן סדר…
אױב דער ליבער גוטער יום־טובֿ איז פֿאַר די נגידים אַ תּענוג, איז ער פֿאַר אָרעמעלײַט אַ גן־עדן.
אַן אָרעמער בעל־מלאָכה, אַ מלמד, אַ קרעמער, אַ הענדלער, אַ טענדלער איז אײַנגעשפּאַנט אַ גאַנץ קײַלעכיק יאָר אין דעם יאָך, װײס נישט פֿון קײן שום פֿאַרגעניגן אין דער װעלט, אַחוץ דעם אײנציקן טאָג שבת, װאָס ער קאָן זיך פֿאַרגינען אָפּשלאָפֿן דעם גאַנצן טאָג, װײס נישט, װיִאַזױ גאָט צו דאַנקען, אַז עס קומט דער גוטער ליבער פּסח, װאָס מע װעט קאָנען רוען גאַנצע אַכט טאָג דורכאַנאַנד, נישט טראָגן אױפֿן קאָפּ קײן שום דאגות פּרנסה, װאָרעם װאָס ― װאָס, מיט מצה איז מען באַװאָרנט אױף אַ גאַנצע װאָך. און װער שמועסט, אַז צו דער מצה העלפֿט נאָך גאָט אַ זעקל קאַרטאָפֿליעס מיט אָ דײזשקעלע פּסחדיקן באָרשט, ― דעמאָלט מעג שױן רױטשילד זיצן אין פּאַריז, קײנער װעט זיך מיט אים נישט בײַטן, און נחמיה דער שוסטער אַװדאי נישט.
נחמיה דער שוסטער האָט דעם טאָג װאָס פֿאַר ערבֿ פּסח אָפּגעטראָגן די אַרבעט צו שיװקע שאָסטעפּאַל, און זײַנע צװײ בנים האָבן אָפּגעטראָגן אַרבעט צו די איבעריקע נגידים, און אַלע דרײַ האָבן געבראַכט צו טראָגן אַהײם געלט אַ פֿולן היטל. עס איז געװען איבערגענוג סײַ אױף אַרבע־כּוסות, סײַ אױף אױסצולײזן די יום־טובֿדיקע מלבושים פֿונעם לאָמבאַרד, און ס'איז נאָך געבליבן אַ פּאָר גראָשנס אין קעשענע אױך ― אַנו, זאָל איצטער פּרוּװן רױטשילד זאָגן, אַז ער װיל זיך בײַטן מיט נחמיה דעם שוסטער!
― קינדער! צו דער אַרבעט! ― האָט אַ זאָג געטאָן נחמיה צו זײַנע צװײ בנים און האָט אַװעקגעלײגט דאָס גאַנצע שוסטער־געצײַג אױף אַ זײַט.
נחמיהס צװײ זין, חײם און בעני, אַרבעטן מער אױפֿן פֿאָטער, װי אױף זיך. „דער אַלטער“ ― אַזױ הײסט ער בײַ זײ. אױף זיך גיבן זײ אױס װינציק; װאָס דאַרפֿן אַזעלכע בחורים? גאָרנישט מיט גאָרנישט. אַן אַנצוג, אַ פּאָר שטיװל, אַ פּאַפּירענעם קאָלנער מיט אַ מאַנישקע ― און פֿאַרטיק. סײַדן אַ פֿאַרזאַמלונג, אַ ביכל, אַ חבֿר ― דאָס איז דאָך זעלבסטפֿאַרשטענדלעך… ביכלעך (פֿאַרבאָטענע) האָבן זײ בײדע ליב. חבֿרה־לײַט צװישן „חבֿרה“ זײַנען זײ בײדע, נאָר דער עלטערער איז צו דער „אידעע“ איבערגעגעבן מער אַלס דער ייִנגערער. דער ייִנגערער, בעני, איז נאָר מיט װערטער. דער עלטערער אָבער, חײם, איז צװישן די אַרבעטער אײנער פֿון די בעסטע. אַמאָל מאַכט זיך, אַז חײם װערט פֿאַרפֿאַלן אױף אַ טאָג, אָדער אױף צװײ; קײנער װײס נישט, װוּ ער איז געװען, און מיט װעמען ער האָט זיך געזען, און װאָס ער האָט געטאָן… די ערשטע צײַט פֿלעגט די מוטער עסן דעם פֿאָטער, פֿרעגן אים: „שלימזל! װאָס פֿאַר אַ טאַטע ביסטו?“… דער פֿאָטער האָט אַ פּאָר מאָל געפּרוּװט זיך באַקלאָגן פֿאַר זײַן גוטן פֿרײַנט יודל קטנתּי: „װאָס טוט מען, ברודער?“ דערױף האָט יודל קטנתּי געענטפֿערט מיט אַ לשון־קודש װאָרט, װי געװײנלעך: „יעלה ויצמח ― זאָל ער גײן, זאָל ער לױפֿן, נחמיה, דו װעסט גאָרנישט טאָן דערצו, ס'איז הײַנט אַזאַ װעלט געװאָרן, װאָס די אײער זײַנען קליגער פֿון די הינער… ס'איז בײַ מיר די אײגענע מכּוח מיט מײַן בנימטשיקן: איך בעט זיך בײַ אים, װי מע בעט זיך בײַ אַ גזלן: „בנימין, זאָג איך אים, לאָז צורו, אַ רחמנות, זאָג איך, אױף דיר!“… הערט ער מיך, װי המן דעם גראַגער… ברודער נחמיה, װײסטו, װאָס איך װעל דיר זאָגן? ― פּתח שין שאַ“…
און יודל קטנתּי לײגט צו צװײ פֿינגער צום מױל, אַז נחמיה זאָל שװײַגן, און נחמיה פֿאָלגט אים און שװײַגט. ער בעט נאָר גאָט פֿאַר צװײ זאַכן: אַז חײם זאָל נישט אַרײַנפֿאַלן, און אַז ער זאָל כאָטש נישט קאַליע מאַכן דעם ייִנגערן ברודער ― בעני.
בעני, װײַל ער איז דער קלענסטער, איז ער בײַם פֿאָטער טײַער, און בײַ דער מוטער איז ער דאָס אױג אין קאָפּ, ציטעריק, װי אַ בן־יחידל. חײם מאַכט פֿון אים חוזק, כאָטש ער האָט אים ליב. ער רופֿט אים מיט אַ מײדלשן נאָמען „בונצי“. בעני, געװײנלעך, װיל דאָס נישט לײַדן, איז ברוגז פֿאַרן מײדלשן נאָמען „בונצי“ און איז גרײט זיך לאָזן אָפּשנײַדן בײדע הענט פֿאַר זײַן ברודער חײם.
אָט אַזאַ מין געזינדל איז דאָס.
― קינדער, צו דער אַרבעט!
אַזױ האָט אױסגעקאָמאַנדעװעט נחמיה דער שוסטער, און דאָס האָט באַדאַרפֿט באַדײַטן, מע זאָל זיך גרײטן צום סדר. און אַלע האָבן זיך גענומען גרײטן צום סדר: נחמיה, זיסל, חײם, בעני און דער אורח, אַ געזונטער יונג אַ שװאַרצער, אַ באַװאַקסענער װי אַ בער, מיט אַ באַסאָװער שטימע, װאָס הודיעט װי אַ גלאָק. דעם „אורח“ האָט געבראַכט צו פֿירן חײם פֿון גאַס, דאָס הײסט, נישט פֿון גאַס, נאָר פֿון אַ „חבֿר“, װאָס האָט אים אַ זאָג געטאָן אױפֿן אױער:
― ער איז אַן „אַנטלאָפֿענער“… נעם אים, זאָל ער זײַן בײַ אײַך אַ בעל־מלאָכה…
חײם האָט באַטראַכט דעם פּאַרשױן, און ער איז אים געפֿעלן. װיִאַזױ ער הײסט ― האָט ער אים נישט געפֿרעגט: ער האָט אים נאָר אַ פֿרעג געטאָן:
― װיִאַזױ זאָל מען אײַך רופֿן?
― רופֿט מיך מישאַ נײַדיטש, ― האָט דער אַנטלאָפֿענער אױסגעהודיעט אױף זײַן באַס־שטימע.
נחמיה דער שוסטער האָט דאָס נישט געקאָנט אַריבערטראָגן: װאָס הײסט, ער הײסט זיך רופֿן מישאַ נײַדיטש?… האָט ער אים גענומען צום עקזאַמען: „פֿון װאַנען איז אַ ייִד? װאָס איז אײַער טועכץ? צי זײַט איר אַ באַװײַבטער?“ און אַזױ װײַטער, װי געװײנלעך. האָט אים אָבער דער זון, חײם, איבערגעהאַקט אינמיטן:
― דאָס איז נישט דײַן באָבעס דאגה, אַלטער! דו פֿרעג אים בעסער, צי װיל ער עסן, אָדער אפֿשר װעלן מיר גײן פֿריִער אין באָד אַרײַן?
און ס'איז געבליבן, מע זאָל גײן פֿריִער אין באָד אַרײַן. און אַלע פֿיר, דער פֿאָטער מיט בײדע בנים מיטן אורח, האָבן זיך געלאָזט אין באָד אַרײַן.
דערנאָך איז מען געקומען און מע האָט זיך אַװעקגעזעצט צום סדר זאָגן די הגדה. געזאָגט האָט נאָר דער אַלטער, און די איבעריקע האָבן געהערט, אַרײַנגעקוקט איטלעכער אין זײַן הגדה.
― טאָמער װאָלט געװען גענוג זאָגן סליחות? ― האָט אַ זאָג געטאָן חײם דעם שוסטערס עלטערער זון און האָט צוגעמאַכט די הגדה. אױף אים קוקנדיק, האָבן צוגעמאַכט די הגדות אױך דער ייִנגערער ברודער בעני און דער אורח, און אױף זײ קוקנדיק ― שױן דער פֿאָטער אױך, נחמיה דער שוסטער אַלײן, װאָרעם דער עולם האָט זיך געפֿילט שטאַרק אױסגעהונגערט נאָך דעם לאַנגן תּענית און נאָכן הײסן באָד, און אַגבֿ האָט זיך פֿונעם פּריפּעטשיק געלאָזט הערן אַ געשמאַקער ריח: דאָס האָבן געריסן די נאָז די הײסע שמעקעדיקע געפֿילטע פֿיש מיט אַ סך פֿעפֿער, און די פֿרישע קנײדלעך מיט שמאַלץ, און נאָך אַזעלכע גוטע זאַכן, װאָס נאָר פּסח האָבן זײ דעם אמתן טעם גן־עדן. און עס האָט לאַנג נישט גענומען, און עס האָט זיך געלאָזט הערן אַ טרישטשען פֿון טרוקענע מצה אונטער געזונטע שטאַרקע צײן, און אַז מע האָט איבערגעכאַפּט דעם ערשטן הונגער, און אַז מע האָט פֿאַרזוכט אַ פּאָר פֿון די אַרבע־כּוסות, האָט זיך דער שװײַגנדיקער אורח אָנגערופֿן, אַז ער האָט שױן לאַנג נישט פֿאַרזוכט דעם טעם פֿון פּסחדיקער משקה מיט פּסחדיקע פֿיש מיט פּסחדיקע קנײדלעך, װײַל דעם גרעסטן טײל פֿון זײַן לעבן האָט ער פֿאַרבראַכט אין די טורמעס און אָסטראָגן.
― װיפֿל טורמעס זענט איר דאָס אױסגעװעזן? ― פֿרעגט אים נחמיה דער שוסטער, װעלכער איז נאָך נישט אַזױ שטאַרק מלא פֿון די אַרבע־כּוסות, נאָר פֿרײלעכער פֿילט ער זיך.
― איך האָב שױן פֿאַרגעסן דעם חשבון, ― ענטפֿערט דער אורח מיט זײַן גראָבער שטימע, און נחמיה דער שוסטער כאַפּט אים אונטער:
― פּונקט אַזױ װי גדליה־לײב דער גנבֿ, עליו־השלום, ער איז שױן אױף דער אמתער װעלט. גדליה־לײב פֿלעגט זאָגן אױף זיך אַלײן: „אַז מע זעצט מיך אײַן אין אָסטראָג, װײן איך נישט ― איך װײס, אַז איך װעל אַרױס, און אַז מע לאָזט מיך אַרױס, טאַנץ איך אױך נישט ― איך װײס, אַז מע װעט מיך אײַנזעצן נאָכאַמאָל“…
― שלימזל! ― רופֿט זיך אָפּ די שוסטערין זיסל צום מאַן מיט אַ טאָן פֿון אַ קאָמפּלימענט. ― דו װאָלסט בעסער זען, אַז דער אורח זאָל עפּעס נעמען אין מױל אַרײַן.
דער אורח האָט שױן אָבער גענוג „גענומען אין מױל אַרײַן“, איבערגעקערט די פֿינפֿטע פֿון די אַרבע־כּוסות אױך, און ער האָט זיך געפֿילט אַזױ גוט און װאַרעם, אַז עס האָט זיך אים אױפֿגעבונדן די צונג און ער האָט אױסגעהודיעט אױף זײַן באַסאָװער שטימע:
― אױב איר װילט, װעל איך אײַך דערצײלן די געשיכטע פֿון מײַן לעצטן אַנטלױפֿן פֿון אָסטראָג.
― איז די משמעות, אַז לױפֿן פֿון אָסטראָג איז בײַ אײַך גאָר קײן נאָװינע נישט? קומט דאָך אױס װידעראַמאָל, װי גדליה־לײב דער גנבֿ, עליו־השלום, האָט געזאָגט…
אַזױ באַמערקט נחמיה דער שוסטער, און זײַן װײַב זיסל האַקט אים איבער:
― שלימזל! טאָמער װאָלסטו אײַנגענומען אַביסל שטומעניש?…
― איך שװײַג, װי אַ פֿיש! ― מאַכט צו איר דער שוסטער. און אַלע גרײטן זיך צו האָרכן די געשיכטע פֿונעם אורח, װיִאַזױ ער איז דעם לעצטן מאָל אַנטלאָפֿן פֿון דער טורמע.
אַנטלױפֿן פֿון טורמע איז בײַ מיר, מײַנע ליבע פֿרײַנט, נאַפּליעװאַטнаплевать: עס מאַכט מיר ניט אױס!
אַזױ האָט אָנגעהױבן צו דערצײלן זײַן געשיכטע דער אורח, דער באַװאַקסענער האָריקער נפֿש מישאַ נײַדיטש, אױף זײַן גראָבער באַסאָװער שטימע, װאָס הודיעט װי אַ גלאָק.
― איך בין שױן געלאָפֿן, מײַנע ליבע פֿרײַנט, נישט פֿון אײן טורמע, איך בין שױן געלאָפֿן פֿון סיביר אױך. נישט אײן מאָל, נאָר צװײ מאָל. שױן געלעגן אין אַ װאָגן מיט פֿלײש, אױבן דאָס פֿלײש, אונטן איך. געגאַנגען מיט באָגאָמאָלצעסбогомолец: פּילגרימען טױזנט װיאָרסט צופֿוס. פּגרן דרײַ טאָג דורכאַנאַנד פֿון הונגער, פֿון קעלט אָן שטיװל ― נאַפּליעװאַט. צום געזונט װעט דאָס מיר נישט שאַטן. פֿאַרשטעלן זיך, אַז מע דאַרף, קאָן איך אױך. ביטער איז נאָר מיט דער שטימע. אַביסל אַ צו גראָב קול בײַ מיר. דאָס איז אָבער אַלץ גערעדט פֿון פּראָװינציעלע טורמעס. קײַ און שפּײַ. נישט אַזױ איז אין דער רעזידענץ. דאָרט אַז מע כאַפּט זיך אַרײַן ― איז האַלט זיך! איר מעגט זיך שױן געזעגענען. אַז איך בין אַרײַן, האָב איך געפּלאַנעװעט, זיך צונױפֿגערעדט מיט אַ פּאָר חבֿרה־לײַט ― אַ נעכטיקער טאָג. מע לאָזט נישט זען זיך. רײדן ― אוממעגלעך, סײַדן מיט סימנים דורך דער װאַנט. מע האָט מיר געגעבן צו װיסן, אַז צוזאַמען מיט מיר, אַ װאַנט נעבן אַ װאַנט, זיצט מײַנע אַ באַקאַנטע. מאַשאַ הײסט זי, אַ טוערין, אַ פֿירערין און זײער־זײער אַ װיכטיקע פּערזאָן. געװאָלט זי זאָל אַרױס, װי מע װיל לעבן. שױן געהאַט אַ פּלאַן פֿאַר איר. זיך אױפֿגערעדט מיט איר דורך דער װאַנט. פּלוצעם קומט מען צו גײן און מע פֿירט מיך איבער אין אַן אַנדערע טורמע. ביטער! עס גײט אַװעק אַ טאָג דרײַ. איך װער געװאָר פֿון חבֿרים, אַז מאַשאַ איז אױך מיט אונדז. בראַװאָ! איך הײב מיך אָן דערשלאָגן ― אַ צרה: זי איז אין דער „אָדינאָטשנעодиночне: אַלײנקײט“. װײסט איר, װאָס דאָס הײסט? פֿיר הױלע װענט, נישטאָ אַפֿילו װוּ זיך אױפֿצוהענגען. אָפּגעשניטן פֿון דער גאַנצער װעלט. ביטער! אַלײן בין איך אױך אױף צרות. אַ טאָג איבער אַ טאָג שלעפּט מען מיך צום פֿאַרהער. זײ װילן דערגײן, װער איך בין. זײ װילן װיסן, װאָס איך האָב געטאָן. בײַ מיר ציט מען נישט קײן װערטער. אַ געשלאָגענער הונט. איר האָט געזען אין באָד בײַ מיר אַ לײַב? איר זעט אַן איבערגעבראָכענעם פֿינגער? איר זעט אָט דאָ אַ דרײַ אױסגעשלאָגענע צײן? נאַפּליעװאַט! יאָ, מײַנע ליבע פֿרײַנט! ס'איז אַ װױלע דינסט, נאָר נישט קײן גרינגע. דער געדאַנק פֿון אַנטלױפֿן לאָזט מיך נישט אָפּ. װוּ עסן? װער שלאָפֿן? אַנטלױפֿן דאַרף מען! און נישט אַלײן. מיט איר, מיט מאַשאַן! נאָר װיִאַזױ? איך װער משוגע. װוּ זײַנען אַהינגעקומען אַלע חבֿרים? גוטע ברידער? פֿרײַנט? אַ סך צעשטעקט אין די טורמעס, אַ סך פֿאַרשיקט קײן סיביר. װער שמועסט נאָכן רױטן זונטיק! אַז מע הענגט אַלע פֿאַרטאָג דאָ בײַ אונדז טאַקע אין טורמע ― דאָס װײסן מיר. אַלע טאָג װערן מיר געװאָר שױן נאָכדעם, אַז אײנער אָדער צװײ פֿון אונדזערע חבֿרים זײַנען געהאַנגען געװאָרן. מע פֿרעגט נישט: װער? יעדער אײנציקער פֿון אונדז פֿרעגט נאָר: װען װעל איך?… אַ קלאַפּ אין טיר ― אַ קלאַפּ אין האַרצן. אַ קלונג מיט די שליסל ― אַ קעלט אין בלוט. טפֿו ― דער רוח זאָל דאָס װיסן! איך בין נאָך קײנמאָל נישט געװען אַזױ צעשרױפֿט, װי אַצינד. נערװעז! קײנמאָל נישט געװוּסט פֿון קײן נערװן. אײנמאָל, ס'איז געװען נאָך האַלבע נאַכט. פֿינצטער. שטיל. לאַנגזאַם לאָזט זיך הערן דער טיק־טאַק אין הױף. דאָס איז דער פּאַטראָל, װאָס מעסט די טריט איבער די שטײנער. פּלוצעם הער איך אַ רעש פֿון טריט. אַ סך טריט. װאָס קאָן דאָס זײַן? עס קלינגען שליסלען. עס הערן זיך קולות. אַ פֿײַערל פֿון אַ לאַמטערן טוט אַ שײַן אַרײַן צו מיר אין קעמערל און װערט פֿאַרשװוּנדן. סקריפּ־סקראַפּ! עס ריגלט זיך אָפּ דער לאַנגער אײַזן. מיט אַ קרעכץ עפֿנט זיך די טיר. אױפֿן שװעל דערזע איך אונדזער אױפֿזעער. דאָס פֿײַערל פֿון לאַמטערנע באַלײַכט זײַן פֿאַרקילט פּנים. הינטער אים דער פּאַטראָל־סאָלדאַט, עטלעכע װעכטער.
― נעמט צונױף די זאַכן און קומט.
איך טראַכט מיר: דאָס איז אַ גרוס פֿונעם מלאך־המות… איך טו אָן די שטיװל. מיר גײען. פֿרעגן בײַ די לײַט איז נישטאָ װאָס, זײ זײַנען שטום. אַ לאַנגער שפּאַציר איבערן קאָרידאָר. מיר זײַנען אין הױף. אַ קאַלטער שטראָם פֿון פֿרישע לופֿט. איך באָד מיך אין דער קילער לופֿט, װי אין אַ ביטל. מיר גײען דורך דעם טורמע־הױף. די װעכטער שפּאַנען, קוקן אױף אונדז קאַלט, מיט אױסגעלאָשענע אױגן. זײ טראַכטן נישט װעגן מענטשן, װאָס מע פֿירט זײ צו דער תּליה. זײ טראַכטן װעגן זיסן שלאָף. מיר זײַנען שױן אין צװײטן הױף. דאָרט איז די „קאַנצעלאַריע“ און דאָרט װױנט דער אױפֿזעער. ער האָט אַ פֿרױ, איך האָב זי געזען. איר פּנים זאָגט, אַז זי געפֿינט זיך נישט אין טורמע. די טורמע איז בײַ איר אַ גרױסע שטײַג. די אַרעסטאַנטן זײַנען גענדז. אַלע טאָג קומען צו פֿרישע גענדז. די גענדז האָדעװעט מען און מע טראָגט זײ אָפּ צום שוחט. װער קימערט זיך פֿון דעם? װער האָט רחמנות אױף אַ גאַנדז? װער האָט טענות צו אַ שוחט? דערױף זײַנען זײ גענדז, מע זאָל זײ שעכטן. דערױף איז אַ שוחט, ער זאָל שעכטן… זי האָט אַ קינד, אַ ייִנגעלע פֿון אַ יאָר פֿינף. מע רופֿט אים „װאַניאַ“. איך האָב דאָס געהערט פֿון דער באָנע. די באָנע שײַנט צו זײַן אַ פּױלישע. נאָך די האָר און נאָך די אױגן האָב איך דאָס דערקענט. שײנע האָר, בלױע אױגן. אַ קול בײַ איר װי אַ פֿידל. אַז זי זאָגט „װאַניאַ“ ― זינגט זי און אַביסל אונטער דער נאָז. װאָס טראַכט װאַניאַס קעפּל װעגן די מענטשן־גענדז, װאָס זיצן דאָ? װײס ער, אַז דאָ זיצן מענטשן, נישט קײן גענדז? װאָס זאָגט אים די באָנע? זי מוז דאָס װיסן; זי זעט דאָך אַמאָל טרערן. זי הערט דאָך אַמאָל געשרײען. און דאָס קלינגען פֿון די שװערע קײטן, ― װאָס פֿאַר װערטער זאָגט דאָס איר? װער װײס, אפֿשר האָט זי אַלײן אַ ברודער, װאָס זיצט ערגעץ אין אַ טורמע, װאָס ס'װאַרט אױף אים אַ תּליה? װער װײס?… איצטער שלאָפֿט זי דאָ אין שטוב אױף אַ װײך געלעגער. װאַניאַ ― נעבן איר אין אַ װיגל. ער װעט אױסװאַקסן אַמאָל, מע װעט אים דערצײלן, אַז זײַן פֿאָטער איז געװען אַ תּלין. װאָס װעט זאָגן דעמאָלט „װאַניאַ“? און אפֿשר װעט ער אױך זײַן דאָס זעלבע, װאָס דער פֿאָטער?…
איך האָב אַביסל אָפּגעקערעװעט אָן אַ זײַט. װוּ האַלט איך? בײַם אױפֿזעער אין שטוב. ס'איז ליכטיק אין צװײ פֿענצטער נאָר. דורכן פֿענצטער זע איך אַ הױכע פֿיגור אין זשאַנדאַרמסקי קלײדער. ― גרױסע װאָנצעס, גאָלדענע ברילן. נאָך די עפּאָלעטן שײַנט דאָס צו זײַן אַ קאַפּיטאַן אָדער אַ ראָטמײַסטער. זיצט אַ פֿוס איבער אַ פֿוס, רײכערט אַ פּאַפּיראָס. אַקעגן אים ― אַ שרײַבער, אָנגעבױגן איבער אַ פּאַפּיר. אױפֿן גאַניקל זיצן פֿינף סאָלדאַטן פֿרעמדע אין פֿאַרשײדענע פּאָזעס. אײנער ציט אַ פּאַפּיראָסל פֿונעם אַרבל. שלינגט דעם רױך, מע זאָל נישט זען. רײדן זיך איבער שטיל. עס הערט זיך אַ סמאָצקען מיט די ליפּן, און באַלד נאָך דעם ― אַ טופּען פֿון פֿערד. עס קאַטשען זיך רעדער. דאָס איז צוגעפֿאָרן די באַקאַנטע גרױסע קאַרעטע גלײַך צום גאַניק. אױפֿן קוטשער־זיץ האָב איך דערקענט סעליװאַן דעם קוטשער. אַ געװעזענער אַרעסטאַנט, אַ באַװוּסטער רשע. פֿון דער װײַטן זע איך גײן אונדזער אױפֿזעער מיט די װעכטער. די שליסל קלינגען. די פֿינף פֿרעמדע סאָלדאַטן טוען זיך אַ כאַפּ אױף פֿון די ערטער: סמירנאָсмирно: שטיל!!! מע פֿירט־צו צו דער קאַרעטע נאָך פּאַרשױנען. איך קוק מיר אײַן ― צװײ באַקאַנטע פֿיגורן: אײנע מאַשאַ… די אַנדערע פֿיגור ― אַ יונגער בחור פֿון אַ יאָר נײַנצן מיט רױטע פּוכקע בעקלעך, בלוט און מילך, אַװרוטיס רופֿט מען אים. נאָך אײנער ― אַן אומבאַקאַנטער אַרעסטאַנט. אַװרוטיס האָט ערשט פֿריִער מיט אַ טאָג צװײ באַקומען אַ ידיעה, אַז מע באַשולדיקט אים אין אַ שװערן פֿאַרברעך, דאָס שמעקט אפֿשר מיט יענער װעלט… ער איז אַ װױלער בחור. ער האַלט זיך, װי מע דאַרף. אַביסל נאָר האָט ער זיך אין די צװײ טעג אױסגעבלײכט. אַװעק די פֿאַרב פֿון די פּוכקע בעקלעך. און עפּעס הילט ער זיך מיר צו שטאַרק אין די קלײדער. אפֿשר ― װײַל ס'איז קיל אינדרױסן? און אפֿשר געזעגנט ער זיך איצט במחשבֿה מיט דער מאַמע. ער האָט אַ מאַמע, װאָס האָט אים זײער ליב. איך האָב אַמאָל געזען אירע ליבע־בריװ צו אים. אַ ים פֿון מוטער־ליבע, אַ װעלט מיט געפֿיל. אַ מבול פֿון טרערן. ער פֿלעגט כּלומרשט לאַכן פֿון אירע בריװ. אַלײן אָבער, אַז ער האָט זיך אַװעקגעזעצט איר שרײַבן, האָט מען אים נישט געקאָנט אָפּרײַסן. אין גראַמען האָט ער צו איר געשריבן. ער איז אַ פּאָעט. שרײַבט נישט שלעכט. ער איז אין דער מינוט אַזױ געװען פֿאַרטיפֿט אין זיך, אַז ער האָט מיך נישט באַמערקט. מאַשאַ אָבער ― די האָט מיך באַלד דערזען. זי האָט זיך געגעבן אַ צי צו מיר. איך קוק אױף מאַשאַן, איך װיל זען, װאָס זי טוט. קױם װאָס איך זע איר פּנים. רויִק ― נאַפּליעװאַט!… „סטראָיסיאַстройся: אין אַ שורה!“ ― הערט זיך אַ קול פֿונעם „אונטער“. אַלע פֿרעמדע סאָלדאַטן ציִען זיך אױס. זײ רינגלען אונדז אַרום. אונדזער אױפֿזעער גײט אַרױס מיטן זשאַנדאַרמסקי קאַפּיטאַן אױפֿן גאַניקל. דער שרײַבער לײַכט זײ צו. דער קאַפּיטאַן ציט אױס די האַנט דעם אױפֿזעער. דער אױפֿזעער טרײסלט אים די האַנט. ער בײגט זיך אונטערטעניק, זײער אונטערטעניק. ער בעט זיך בײַם קאַפּיטאַן, ער זאָל אים מוחל זײַן, װאָס סע האָט אַזױ געדױערט, און זאָל אים פֿאַרענטפֿערן. דער קאַפּיטאַן איז שטרענג. ער זאָגט אים אָן, אַז דאָס אַנדערע מאָל זאָל ער זײַן פֿאָרזיכטיקער: „יעװאָ װיסאָקאָפּרעװאָסכאָדיטעלסטװאָего высокопревосходительство: זײַן עקצעלענץ האָט פֿײַנט אַזעלכע זאַכן!“… דער אױפֿזעער פֿאַרענטפֿערט זיך. ער געזעגנט זיך מיטן קאַפּיטאַן דאָס לעצטע מאָל. ער זאָגט אים, ער זאָל זײַן זײער, זײער פֿאָרזיכטיק מיט דער חבֿרה, װאָס ער פֿירט, און באַזונדער מיט דעם „בער“. דאָס מײנט ער מיך. דער קאַפּיטאַן ענטפֿערט אים, ער זאָל זײַן רויִק: פֿאַר אַ בער האָט ער קײן מורא נישט, און בײַ אים אַנטלױפֿט מען נישט…
מיר זיצן שױן אין קאַרעטע. מיר מיט פֿיר סאָלדאַטן מיט בלױזע שװערדן אױף די בענק אינעװײניק, פֿון פֿאָרנט. אין דער צװײטער אָפּטײלונג פֿון דער קאַרעטע דער קאַפּיטאַן. אױפֿן קוטשער־זיץ סעליװאַן מיט אַ סאָלדאַט. עס װערן פֿאַרהאַקט די אײַזערנע טירלעך. עס הערט זיך דאָס לעצטע מאָל „סמירנאָ!“ סעליװאַן טוט אַ סמאָצקע מיט די ליפּן. עס הערט זיך אַ טופּען פֿון פֿערד, פֿיר פּאָר פֿיס. די רעדער קאַטשען זיך לאַנגזאַם איבער די שטײנער. אױף יענער זײַט טורמע צעלאָזט סעליװאַן די פֿערד. די רעדער קאַטשען זיך גיכער. די קאַרעטע פֿליט מיט אַ רעש איבער די שטײנער.
מיר זיצן אױף לאַנגע בענקלעך אין דער לענג פֿון דער קאַרעטע אײנס קעגן דאָס אַנדערע. נעבן יעדן אַ סאָלדאַט מיט אַ בלױזן שװערד. איך קוק אױף מאַשאַן. קױם װאָס מע זעט איר פּנים. זי לאָזט נישט אַראָפּ קײן אױג פֿון דעם יונגן אַװרוטיס. רײדן טאָר מען נישט. װוּהין מיר פֿאָרן ― װײס קײנער נישט פֿון אונדז, נאָר איטלעכער פֿילט עפּעס, אַז ס'איז נישט צום גוטן. אַזױ פֿירט מען קעלבלעך אין אַ װאַגאָן צו דער יאַטקע. פֿילן זײ עפּעס?… װיפֿל צײַט מיר פֿאָרן ― װײס איך אױך נישט. אָט דאַכט זיך אַ מינוט, און אָט דאַכט זיך אַ גאַנצע נאַכט. אַ נאַכט ― אַ יאָר.
פּלוצעם ― סטאָפּ! די קאַרעטע האָט זיך אָפּגעשטעלט. ס'איז שטיל. מע הערט די פֿערד פּאָרשקען, שמײַסן מיט די עקן. עס הערט זיך דעם קאַפּיטאַנס קול. ער איז אַרױסגעשפּרונגען פֿון דער קאַרעטע. ער איז הינטער אונדז. ער בײזערט זיך אױפֿן קוטשער. סעליװאַן קריכט אַראָפּ מיט אַ מי־שברך פֿונעם קוטשער־זיץ און פֿרעגט, װאָס איז דאָ? „זעסט נישט װאָס דאָ איז? די אױגן זײַנען דיר אַרױס: בײג זיך אײַן. טו אַ קוק אַהער!“ ― אַזױ קאָמאַנדעװעט דער קאַפּיטאַן. װאָס האָט זיך דאָרט געקאָנט טרעפֿן, אַ שטײגער? און עס קומט אַזאַ מחשבֿה אין קאָפּ: אַך, װען עס פּלאַצט, למשל, אַן אַקס! אָדער אַזױ עפּעס אַ צרה זאָל זיך טרעפֿן: עס זאָל װערן אַ בהלה, אַ שטיקל מהומה. עך, באַפֿאַלט מען דעמאָלט די סאָלדאַטלעך, מע װערגט זײ אױס אײנציקװײַז. איך אַלײן נעם זיך אונטער דרײַ דערשטיקן, װי די קעצלעך… די סאָלדאַטלעך אָבער זײַנען באַקאַנט, אַ פּנים, אונדזערע מחשבֿות. זײ זיצן שטרענג מיט די בלױזע שװערדן. זײ לאָזן נישט אַראָפּ קײן אױג פֿון אונדז. מיטאַמאָל הערט זיך אַ פֿאַל אױף דער ערד. נאָכן פֿאַל הערט זיך אַ כראָפּען. עמעצער רעדט: „בינד אים צונױף!… אָט אַזױ… דעם זאַק פֿון אױבן…. אָט אַזױ, אָט אַזױ“… לאָמיר אים נעמען… חבֿרה, אין קאַרעטע אַרײַן… אָט אַזױ, אַזױ“… אײדער מיר קוקן זיך אַרום, עפֿנט זיך אױף דאָס אײַזערנע טירל פֿון דער קאַרעטע. עס װערט אַרײַנגעװאָרפֿן עפּעס אַ שװערע זאַך אין אונדזער אָפּטײלונג פֿון דער קאַרעטע. אין אַ מינוט זיצן שױן אױפֿן זאַק דרײַ סאָלדאַטן. דער קאַפּיטאַן שפּרינגט אַרײַן צו אונדז. ער טוט אַ ריס פֿון זיך די גרױסע װאָנצעס מיט די גאָלדענע ברילן. ער רופֿט זיך אָן צו אונדז:
― חבֿרים! איך באַגריס אײַך, איר זײַט פֿרײַ!
― גרישאַ! ― שרײַ איך אױס.
― טסס! ― מאַכט ער צו מיר און װײַזט אױפֿן זאַק.
נחמיה דער שוסטער האָט זיך אױסגעדרײט מיטן פּנים צו די קינדער. די נאָז זײַנע האָט געשײַנט און געגלאַנצט. ער האָט אַ זעץ געטאָן מיטן קולאַק אין טיש אַרײַן און מיט גרױס התפּעלות אױסגערופֿן:
― איך האָב געװוּסט, װי איך בין אַ ייִד, אַז ס'איז אַ פֿאַרשטעלטע זאַך!
― שלימזל! װאָס־זשע האָסטו געשװיגן? ― זאָגט צו אים זײַן װײַב זיסל, װאָס איז אױך געװען אױסער זיך פֿון אױפֿרעגונג. חײם און בעני ― די, קאָן מען זאָגן, זײַנען גאָרנישט געװען בהאַי־עלמא; עס האָט זײ געטראָגן אין דער לופֿטן. עס האָט זיך זײ אױסגעדאַכט, אַז זײ זײַנען דאָרטן צוזאַמען מיט דער אורח מישאַ נײַדיטש, אין דער גוטער קאַרעטע, און זײ ברענען, װילן שױן װיסן דעם סוף, װער איז דער גרישאַ? און װוּ איז די מאַשאַ? און װאָס האָט זיך אױסגעלאָזט מיט דעם יונגן אַװרוטיס און מיט די איבעריקע אַרעסטאַנטן?
און דער אורח הוסט זיך אױס און דערצײלט װײַטער.
― אַלזאָ, װוּ האַלטן מיר? בײַ גרישאַ. איך האָב אים דערקענט. איר װילט װיסן, װער ער איז? ס'איז נישט װיכטיק, ס'איז מײַנער אַ חבֿר. גענוג פֿאַר אײַך. דערװײַל דאַרף איך אײַך ענדיקן מיט דער קאַרעטע. די קאַרעטע איז געפֿאָרן װײַטער. געקוטשירט האָט דער סאָלדאַט, אױך פֿון אונדזערע לײַט, געװײנלעך. סעליװאַן איז געלעגן אין זאַק אַ געבונדענער, װי אַ באַראַן, מיט אַ טיכל אין מױל, ער זאָל שטומען. צװײ סאָלדאַטן (אױך אונדזערע לײַט) זײַנען געזעסן אױף אים רײַטנדיק. עס איז געװען אַ ייִשובֿ, װאָס מע זאָל מיט אים טאָן: הרגענען ― פֿאַר קײן געלט נישט! גרישאַ האָט געזאָגט: „אָן אײן טראָפּן בלוט!“ אײנער האָט אַפֿילו אַרױסגעװאָרפֿן אַ חכמה: זאָל מען אים דערשטיקן, װעט נישט פֿאַרגאָסן װערן קײן בלוט. האָט אױף אים גרישאַ געגעבן אַ קוק, איז ער געװאָרן שטיל. פֿאַר גרישאַן האָט מען דרך־ארץ.
נאָר לאָמיר זיך אומקערן צו אונדזערע. װער עס האָט נישט געזען דעם יונגן אַװרוטיס, דער האָט קײן פֿרײד נישט געזען. פֿרײד, גליק, הימל, גן־עדן ― דאָס אַלץ איז שװאַכע װערטער. ער האָט געזונגען, געװײנט, ער האָט געקושט זיך. מיט איטלעכן באַזונדער האָט ער זיך געקושט. אײַן עק הימל איז שױן געװען העל, עס האָט שױן אָנגעהױבן טאָגן. מיר זײַנען נאָך אַלץ געפֿאָרן. אױף אונדז האָט מען געװאַרט אין אַ הױף הינטער דער שטאָט. דאָרט זײַנען געװען „חבֿרה“. דאָרט איז געװען צוגעגרײט פֿאַר אונדז קלײדער, עסנװאַרג, פּעסער און געלט. פֿון דאָרטן װעלן מיר זיך אַריבערכאַפּן קײן פֿינלאַנד. און פֿון פֿינלאַנד איז שױן נאַפּליעװאַט! אונדזער קאַרעטע איז אַרײַנגעפֿאָרן איז אַ גרױסן הױף אַרײַן. װײַט אין הױף, פֿאַרשטעלט מיט בײמער, זעט זיך אַ װײַסע שטוב. הינטן אַ גרױסער גאָרטן. פֿאָרנט אַ שטאַל. דאָ האָבן מיר זיך אָפּגעשטעלט. אַקעגן אונדז זײַנען אַרױס „חבֿרה“, אַלע אונדזערע.
ס'איז געװאָרן אַ קושערײַ. גרישאַ האָט נישט געלאָזט לאַנג פֿרײען זיך. מיר האָבן זיך אַלע איבערגעטאָן. אַלע אונדזערע אַרעסטאַנטסקע, אױך סאָלדאַטסקע קלײדער אַרײַן אין קאַרעטע אַרײַן. סעליװאַנען האָט מען אַרױפֿגעלײגט גאַנץ אױבן אױף די קלײדער. מע האָט אים אָנגעזאָגט, ער זאָל נישט דערװעגן זיך טאָן אַ פּיפּס. דער אָנזאָג איז געװען איבעריק. ער איז געװען באַװאָרנט, געבונדן הענט און פֿיס, דערצו אָנגעטאָן אױפֿן קאָפּ אַ זאַק און צוגעקרעמפּעװעט צו דער קאַרעטע. ער װעט שױן שטומען, װי אַ הונט.
עס איז אױף אונדז אָנגעלאָפֿן אַ הונגער. פֿון װאַנען האָט זיך גענומען אַזאַ אַפּעטיט? בולקעס, סאַרדעלן, קאַלבאַסעס. דער עולם האָט געפּאַקט. גרישאַ האָט נישט געלאָזט עסן. ער האָט געטריבן האַלדז און נאַקן. ער האָט אונדז אַרױסגעגעבן פּעסער, געלט, מאַרשרוטן, איטלעכן אַן אַנדער מאַרשרוט. איך, מאַשאַ און אַװרוטיס אױף אײַן װעג. מיר האָבן זיך געזעגנט, געביטן מיט די אַדרעסן. אײנציקװײַז איז מען זיך צעגאַנגען פֿונעם הױף. גרישאַ איז געבליבן דער לעצטער.
גיך האָט זיך באַװיזן די זון. דער שנײ האָט געבלישטשעט, געסקריפּעט אונטער די פֿיס. מיר זײַנען געגאַנגען פּאַװאָליע. אָנגעטאָן זײַנען מיר געװען, װי אַרבעטער. איך בין געװען אַ פּלאָטניק מיט אַ האַק אױף די פּלײצעס. אַװרוטיס ― אַ מוליער, מיט אױסגעשמירטע קלײדער אין קאַלך. מאַשאַן האָט מען אָנגעטאָן, װי אַ דאָרף־שיקסע: קאַרעלן, רױטע שיך, אַ גרינע פֿאַטשײלע און אַ האָן אונטערן אָרעם אױף צו פֿאַרקױפֿן. אױף איר אָנטאָן זיך האָט גרישאַ מער אַכטונג געגעבן, װי אױף אַלעמען. ער האָט זי באַטראַכט מיט דער גרינער פֿאַטשײלע, מיט די רױטע שיך, מיט די קאַרעלן און מיטן האָן און איז געװען צופֿרידן.
מיר אַלע דרײַ האָבן באַדאַרפֿט האַלטן זיך אינאײנעם און באַזונדער. דאָס האָט געהײסן, יעדער באַזונדער גײט זיך אומבאַקאַנט, נאָר אַלע אין אײן װעג. מיר האָבן באַגעגנט אַרבעטער. זײ האָבן אונדז געגריסט. עס זײַנען אָנגעפֿאָרן דראָזשקעס, איזװאָזטשיקעס. דינגען אַ דראָזשקע ― האָבן מיר נישט געטאָרט. אַרבעטער פֿאָרן נישט אױף קײן דראָזשקעס. מיר האָבן געמוזט אַ גרױסע שטרעקע גײן צופֿוס. ס'איז אָבער זיכער. קײן טראַמװײַ האָט מען נאָך נישט געזען.
עס לױפֿט אָן דער טראַמװײַ. ער שטעלט זיך אָפּ. מיר אַלע דרײַ קריכן אַרױף גאַנץ אױבן. פּראָלעטאַריער פֿאָרן אױבן. אַלעמאָל שטעלט זיך אָפּ דער טראַמװײַ. עס קריכן אַראָפּ און עס גײען אַרױף פּאַסאַזשירן. נישט װײַט פֿון אָכטינסקאַ גאַס איז אַרױף אַ פּאַרשױן, אַ גאַנץ געװײנלעך מענטשל. אױף די אױגן האָט ער געטראָגן אַש־קאָלירענע ברילן. ער האָט זיך אַװעקגעזעצט אַקעגן אונדז מיט אַ פּאַפּיראָס אין מױל געװאָרפֿן אױף יעדן פֿון אונדז אַ קאַלטן בליק און פֿאַרקוקט זיך אָן אַ זײַט. פּלוצעם, איך טו אַ קוק ― מײַן פּאַרשױנס אַש־קאָלירענע ברילן קוקן עפּעס צו שטאַרק אױף מאַשאַן. מאַשאַ אַלײן האָט נישט באַמערקט, אַז מע קוקט אױף איר. איך זאָל דאָס איר זאָגן ― פּאַסט נישט. דער טראַמװײַ האָט זיך אָפּגעשטעלט. דער פּאַרשױן מיט די אַש־קאָלירענע ברילן איז אַראָפּגעקראָכן. עס איז מיר אַראָפּ אַ שטײן פֿון האַרצן. מיר זײַנען געפֿאָרן װײַטער. איך האָב דערצײלט מאַשאַן פֿונעם פּאַרשױן מיט די אַש־קאָלירענע ברילן. מאַשאַ האָט זיך אױסגעלאַכט. „נישט אױף מיר, זאָגט זי, האָט ער זיך פֿאַרקוקט, נאָר אױפֿן האָן“… אין דער מינוט האָט זיך דער װאַגאָן אָפּגעשטעלט עפּעס װי מיטאַמאָל. אין אײן רגע איז שױן געװען פֿון אױבן װידער דערזעלבער פּאַרשױן מיט די אַש־קאָלירענע ברילן. ס'איז מיר פֿאַרקילט געװאָרן דאָס בלוט. הינטער אים זײַנען שױן געשטאַנען זשאַנדאַרמען, פּאָליציאַנטן, סאָלדאַטן. אַלע האָבן זיך געגעבן אַ נעם צו מאַשאַן… איך מיט אַװרוטיסן זײַנען געזעסן פֿאַרהאַקט אין אַ װינקל. װאָס האָבן מיר געקאָנט טאָן? כאַפּ איך זיך אױף ― זײַנען מיר בײדע פֿאַרפֿאַלן!
קאַלט האָבן מיר געקוקט אױף דער סצענע, אַזױ װײַט װי מיר האָבן געקאָנט. און מאַשאַ? זי האָט אַפֿילו קײן אײנציקן קוק נישט געטאָן אױף אונדז. זי האָט מורא געהאַט, מיט איר קוק זאָל זי נישט אַרױסגעבן אונדז אױך. שטיל, פּאַװאָליע, װי אַן אונטערטעניק שעפֿעלע, האָט זי זיך אַראָפּגעלאָזט מיט זײ אַראָפּ פֿונעם װאַגאָן. דער טראַמװײַ איז אַװעק זײַן װעג. מיר בײדע זײַנען שױן געזעסן אין געהאַקטע װוּנדן. נישט געטאָרט זיך אױסדרײען אַפֿילו אַ קוק טאָז איז יענער זײַט, װוּ די אומגליקלעכע מאַשאַ איז פֿאַרשװוּנדן געװאָרן. מיר האָבן נישט גערעדט קײן װאָרט. מיר האָבן אַפֿילו נישט געקוקט אײנס אױף דאָס אַנדערע. װאָס דער יונגער װעװריק האָט זיך געטראַכט װײס איך נישט. איך בין אים געװען אין דער מינוט אַ דם־שׂונא. נימאס איז ער מיר געװאָרן! און זיך אַלײן בין איך געװאָרן נימאס און מיאוס. ס'טײַטש, װיִאַזױ האָב איך געקאָנט בלײַבן זיצן אַזױ רויִק בשעת מאַשאַס לעבן איז אין אַזאַ געפֿאַר?
― פֿון װאַנען און װער איז זי, אָט די מאַשאַ? ― טוט אים אַ פֿרעג בעני.
― פֿון װאַנען זי איז ― װײס איך נישט. ― ענטפֿערט דער אורח. ― איך װײס נאָר, אַז זי הײסט ,,מאַשאַ“ און איר פֿאַמיליע איז באַשעװיטש.
― באַשעװיטש? ― רופֿן אױס אַלע מיטאַמאָל.
― באַשעװיטש, װאָס איז דען? ― פֿרעגט דער אורח.
― אַ שײנע מעשׂה נאָר אַ קורצע! ― זאָגט נחמיה דער שוסטער. ― ס'טײַטש, דער פֿאָטער אירער איז מײַנער אַ גוטער באַקאַנטער, ליפּאַ באַשעװיטש הײסט ער, אָדער דער „הילצערנער ייִד“. ערשט געזען זיך מיט אים ערבֿ יום־טובֿ טאַקע דאָ אױף די טרעפּ. ער איז געגאַנגען צו אונדזער שכן אָפּנעמען אַ גרוס פֿון פּעטערבורג בײַ אונדזער נגידס טאָכטער טאַמאַראַ.
― טאַמאַראַ? ― פֿרעגט שױן אַצינד דער אורח. ― װער איז די טאַמאַראַ? נישט שאָסטעפּאַל?
― געװיס שאָסטעפּאַל. װאָס איז דען?
― איר קענט זי?
― אױב מיר קענען זי? גוט געזאָגט! זי זיצט אָט דאָ אױבן!
― אַ נאַכט פֿון װוּנדער! ― זאָגט דער אורח, און דערצײלט, װיִאַזױ ער האָט זיך באַקענט מיט טאַמאַראַ שאָסטעפּאַל, טאַקע בײַ מאַשאַ באַשעװיטש, און ער זאָגט, אַז ער װאָלט זיך זײער װעלן זען מיט טאַמאַראַ שאָסטעפּאַל.
און אַזױ װי אַלע בײַ נחמיה דעם שוסטער האָבן זיך געפֿילט נאָך דעם זיבעטן כּוס פֿון די „אַרבע־כּוסות“ לעבעדיק, בגילופֿין, לכן איז געבליבן, מע זאָל נישט װאַרטן ביז מאָרגן און מע זאָל נאָך הײַנט, טאַקע באַלד, געבן צו װיסן טאַמאַראַן, אַז אַן אַלטער באַקאַנטער װיל זיך מיט איר זען. און חײם מיטן אורח לאָזן זיך אַרױף אױף די טרעפּ.
איציקל שאָסטעפּאַל האָט געהאַלטן שױן לאַנג נאָך די „חד־גדיאס“ און נאָכן „שיר־השירים“ און איז נאָך אַלץ געזעסן בײַם טיש גאַנץ ברײטלעך, מאַיעסטעטיש, גערײכערט, געטרונקען טײ און געשמועסט פֿון אַ טרױעריקן ענין, פֿונעם קישינעװער פּאָגראָם, װאָס די רשעים באַרימען זיך, און די אַנטיסעמיטישע בלעטער שרײַבן, אַז אױך דאָ און אומעטום אין אַלע ייִדישע שטעט װעלן זײ מאַכן דאָס זעלבע שפּיל, װאָס אין קישינעװ. זײ, די אַנטיסעמיטן, באַרימען זיך, אַז זײ װעלן זיך נוקם זײַן אָן די ייִדן פֿאַר דער רעװאָלוציע, װאָס װערט אָנגעפֿירט כּלומרשט נאָך פֿון ייִדן. די טאָכטער קאָן זיך נישט אײַנהאַלטן און ענטפֿערט אָפּ דעם פֿאָטער, אַז אומזיסט באַרימען זײ זיך; זײ װעלן גאָרנישט מאַכן, װאָרעם אום צו מאַכן אַן אַלגעמײנעם קישינעװ, מוז מען האָבן װער ס'זאָל מאַכן.
― אַװדאי דאַרף מען גײן אױסשרײַבן פֿון פּאַריז היצעלעס, כוליגאַנעס, באָסיאַקעס און שיכּורים! ― זאָגט דער פֿאָטער.
― מיט כוליגאַנעס און מיט באָסיאַקעס קאָן מען גאָרנישט מאַכן. מע דאַרף האָבן דערצו דאָס פֿאָלק, די אַרבעטער, ― באַמערקט די טאָכטער, און דער פֿאָטער ענטפֿערט איר:
― װאָסער פֿאָלק? װאָסערע אַרבעטער? האָב קײן יסורים נישט, זאָל נאָר זײַן אַ פּאָגראָם, װעלן די אַרבעטער העלפֿן „אַרבעטן“… און איציקל שאָסטעפּאַל קאָכט זיך. ער פֿילט, אַז דאָ איז ער אױפֿן פֿערד. אין די זאַכן איז ער מער געניט און פֿאַרשטײט מער פֿון דער טאָכטער… טאַמאַראַ לאָזט אים אָבער לאַנג נישט טריומפֿירן און זי ענטפֿערט אים שנײַדנדיק, אַז מע טאָר נישט זײַן קורצזיכטיק און מע דאַרף קאָנען אונטערשײדן, װאָס װערט אָנגערופֿן „פֿאָלק“ און װאָס הײסן עטלעכע צענדליק אָנגערײצטע אָדער געדונגענע כוליגאַנעס אין קישינעװ, װאָס האָבן באַפֿאַלן אַ שטאָט פֿון שװאַכע מענטשן, טרוסן, װײַבער און קינדער, װאָס האָבן זיך געלאָזט אױסשלאַכטן און געגאַנגען נאָכדעם װײנען אױף די קבֿרים און אױסטענהן זיך מיטן רבונו־של־עולם, װי עס װערט אַזױ שײן באַשריבן בײַם גרעסטן ייִדישן דיכטער, בײַ ביאַליקן.
― האָסט דאָך געלײענט ביאַליקן? ― טוט טאַמאַראַ אַ פֿרעג בײַם פֿאָטער, און באַקומט אַזאַ מין ענטפֿער:
― װאָסער ביאַליק? פֿון דער מיל?…
― דאָס ליד פֿון ביאַליקן. ― זאָגט טאַמאַראַ. ― דו װײסט נישט ביאַליקס לידער?
― װאָס בין איך אַ ייִדענע, װאָס איך זאָל לײענען לידלעך פֿון עפּעס אַ ביאַליק אַ לידל־מאַכער? ― מאַכט איציקל שאָסטעפּאַל גאַנץ נאַיִװ און ערנסט.
און טאַמאַראַ האָט שױן מער קײן מוט צו דיסקוטירן מיטן פֿאָטער, און זי באַװוּנדערט די אומנאַטירלעכע לאַגע, װאָס בײַ ייִדן: אַ פֿאָלק פֿון סאַמע אינטעליגענטן, װאָס אַלע קאָנען לעזן, אַפֿילו װײַבער, אַ פֿאָלק, װאָס האַלט זיך קליגער פֿון אַלע פֿעלקער, קליגער און בעסער און פֿרומער, קומט צו אַן אײגענעם נאַציאָנאַלן דיכטער, הײסט ער בײַ איר באַלעבאַטישן פֿאָטער „אַ לידל־מאַכער“. און װען נישט דעם אַפּטײקערס זון סאַשאַ, װאָלט זי, טאַמאַראַ, גאָרנישט געװוּסט, אַז עס עקזיסטירט אונטער ייִדן אַ פּאָעט מיטן נאָמען ביאַליק. און װאָס עפּעס נאָר זי? זי קען אַ סך אַזעלכע, װי זי, װאָס װײסן נאָך עד־היום נישט, װער דער ביאַליק איז! … און זי קאָן זיך גאָרנישט פֿאָרשטעלן, אַז עס זאָל זיך געפֿינען אונטער רוסן אַזעלכער, װאָס איז נישט קײן פּראָסטער גױ, װאָס זאָל נישט װיסן װער פּושקין איז… אָדער עס זאָל זיך געפֿינען אונטער פּױלן, למשל, אַ מענטש, װאָס זאָל נישט װיסן װער מיצקעװיטש איז. און עס װילט זיך איר אַרױספֿירן דערפֿון אײנס פֿון די צװײ: אָדער ביאַליק איז קײן דיכטער, אָדער מיר זײַנען קײן פֿאָלק… און אױב מיר זײַנען נישט קײן פֿאָלק, טאָ װאָס־זשע דען זײַנען מיר?…
― עס פֿרעגט זיך נאָך אױף אײַך דעם שוסטערס זון מיט נאָך עפּעס אַ מענטשן.
אַזױ ראַפּאָרטירט דאָס שטובמײדל, און אײדער מע טוט זיך אַ קער, װאַקסן אױס אױף דער שװעל צװײ פּאַרשױנען, חײם דעם שוסטערס זון און דער באַװאַקסענער האָריקער אורח, און אַלע דרײַ װערן דערשטױנט: איציקל שאָסטעפּאַל שטױנט, װי קומט אַהער דעם שכנס בן פּסח נאָכן סדר? „אַן עזות פֿון אַ שוסטער־יונג!“ שיװקע שאָסטעפּאַל האָט זיך גלאַט דערשראָקן פֿאַרן באַװאַקסענעם האָריקן נפֿש; מען האָט דאָ נאָר־װאָס געשמועסט פֿון כוליגאַנעס, אַ קשיא אױף אַ מעשׂה, אפֿשר איז דער אײנער פֿון זײ?… און טאַמאַראַ האָט באַלד דערקענט אינעם באַװאַקסענעם האָריקן נפֿש ― מישאַ בערעזניאַק, דעם, װעלכן זי האָט קענען געלערנט בײַ מאַלקינען אין דער „קאָמונע“.
זי האָט אױפֿגענומען מישאַ בערעזניאַקן אױף אַזױ פֿיל פֿרײַנטלעך, װי מע דאַרף אױפֿנעמען אַ גוטן באַקאַנטן, ― און ס'איז געװאָרן אין שטוב אַ גערודער, אַ שטיקל בהלה. צו דעם אַלעמען איז נאָך צוגעקומען אַ אינצידענט: חײם, דעם שוסטערס זון, מיטן באַװאַקסענעם האָריקן נפֿש בערעזניאַק־נײַדיטש האָבן נישט אָנגעפֿרעגט זיך בײַ קײנעם, נישט געװאַרט אױף קײן כּבֿוד, גענומען און אַװעקגעזעצט זיך, צעלײגט זיך, װי בײַם טאַטן אין װײַנגאָרטן, פֿאַררײכערט פּאַפּיראָסן און גענומען שמועסן מיט טאַמאַראַן, װי מיט זײערן אַ גלײַכן!
― אַ פּאָטעפֿאַלנאָסט פֿון אַ שוסטערוק! אַן עזות פֿון קבצנים! אַרײַנקריכן מיט די שטיװל צו יענעם אין זאַל אַרײַן! װײ איז מיר, מע דאַרף אָפּטרעטן די שטוב! אַז מע איז בײַ זיך אין שטוב שױן גאָר אױס בעל־הבית געװאָרן!…
איציקל שאָסטעפּאַל האָט געפֿײַערט, און שיװקע האָט געבראָכן די הענט: װײ איז איר, װאָס פֿאַר אַ װעלט הײַנט איז געװאָרן! װאָס פֿאַר קינדער!… װוּ איז דאָס געהערט געװאָרן, אַז יום־טובֿ, פּסח נאָכן סדר, זאָל קומען עפּעס אַ קבצן, אַ שלעפּער, און באַזעצן זיך מיט זײער טאָכטער באַזונדער אין אַ חדר און רײדן צװישן זיך עפּעס שטילערהײט?… איז דאָ טאַקע עק װעלט!…
„עק װעלט“ איז געװען אױך בײַ טאַמאַראַן: זי איז פֿון איר אַלטן באַקאַנטן געװאָר געװאָרן אַ סך, אַ סך טרױעריקע נײַס ― אַז מאַשאַ זיצט, אַז דעם האָט מען פֿאַרשיקט, אַז יענעם װעט מען פֿאַרשיקן און אַז ראָמאַנענקאָן, איר אידעאַל ראָמאַנענקאָן, האָט מען ערשט אָט די טעג געכאַפּט און מע דאַרף אים הענגען…
אַ שטילע פֿרילינגס־נאַכט איז געװען די ערשטע נאַכט פֿון פּסח, אַ שטילע, אַ װאַרעמע נאַכט. שטיל, װי פֿאַרחלומט, זײַנען געשטאַנען די אײַנגעשלאָפֿענע הײַזער. װי סאָלדאַטן אױף דער װאַך, האָבן זיך אױסגעצױגן די בײמער פֿון בײדע זײַטן גאַס, נאָך נאַקעטע, אָן בלעטלעך, נאָר גרײט אױף אָנצוקלײדן זיך זײער גרינע זומערדיקע הלבשה. פֿונעם װײַטן אױסגעשטערנטן הימל האָט אַראָפּגעקוקט מיט אַ זילבערנעם שמײכל די לבֿנה, לאַנגזאַם און מאַיעסטעטיש געשפּאַצירט, װען־נישט־װען זיך אונטערגעטוקט און טובֿל געװען אין אַ פֿאַרבײַלױפֿנדיק רױכיק װאָלקנדל, באַהאַלטן זיך אױף אַ מינוט, און װידער אַרױס אױפֿן ברײטן פֿרײַען הימל, צװישן די פֿינקלדיקע קלײנע שטערנדלעך, װאָס קוקן זיך איבער, שעמערירן און פּינטלען און סודען זיך צװישן זיך, רײדן פֿון גאָט און פֿון זײַנע אוצרות װעלטן, מיליאַרדן װעלטן! אַלצדינג, אַלצדינג שלאָפֿט. אַלע פֿענצטער זײַנען צו, אַלע פֿײַערס זײַנען אױסגעלאָשן. אַלץ, אַלץ שלאָפֿט אין דער דאָזיקער פֿרילינגס־נאַכט, אין דער דאָזיקער ערשטער נאַכט פֿון פּסח. נאָר אײן פֿענצטער אין אײַן הױז אױף װאַסילטשיקאָװער גאַס איז אָפֿן אין דער דאָזיקער נאַכט, און נאָר אײן װאַכנדיקער מענטש, טאַמאַראַ, שטײט און קוקט אַרױס פֿונעם אײנציקן אָפֿענעם פֿענצטער אינדרױסן אַרױס, שיקט איר בליק צו דער העל־זילבערנער לבֿנה און צו די מיליאַרדן פֿינקלדיקע װעלטן, װאָס הײסן שטערן, און טרוקן זײַנען די אױגן, און פֿאַרשטײנערט איז דאָס האַרץ, און דער קאָפּ איז פֿאַרטומלט, און נישט ליב איז איר די שײנע גרױסע װעלט, און פֿרעמד איז דער װײַטער, טיפֿער הימל, און װיסט איז די ערד, און פּוסט און לער איז אַלץ אַרום און אַרום, און אַ שױדערהאַפֿטער עלנט, און אַ מוראדיקער צער, און אַ קאַלטער צאָרן נעמען אַרום די נשמה, װי מיט צװאַנגען, און עס װילט זיך איר שרײַען, שרײַען, שרײַען…
פֿון דער ערשטער מינוט, װאָס טאַמאַראַ איז געקומען פֿון פּעטערבורג, האָט איציקל שאָסטעפּאַל נאָך נישט געהאַט קײן גוטע מינוט.
דער אומגליקלעכער פֿאָטער האָט נישט געקאָנט איבערקײַען, װאָס דעם אַפּטײקערס זונדל קומט אַרײַן צו אים אין שטוב אַרײַן פֿראַנק און פֿרײַ, אַלעמאָל אױסגעפּוצט װי אַ כּלה, װאַרפֿט אַראָפּ די הענטשקעלעך, גיט אים, איציקל שאָסטעפּאַלן, די האַנט. און אױך שיװקען גיט ער די האַנט, און האַלט זיך בײַ אים אין שטוב װי „עפּעס אַ גאַנצער רב