mesekhte vakatsye (monolog)

ktla knya

bay undz in shtot iz der minheg az motse tishe b|ov azoy vi men hot nor etvos toyem geven un zikh ibergebitn di shtekshikh heybt zikh on mesekhte vakatsye. di mesekhte, lomikh aykh zogn, iz nit fun di laykhte. es vert a geloyferay mit a geshrayeray, a geshlepekhts mit a gepakekhts; mener, vayber, un kinder loyfn tsetumlt un tseton. vos iz? vos heyst vos iz? du host tsayt tsu fregn? men fort oyf vakatsye!

vakatsye iz nisht a yontev vos der bashefer hot geshonkn di yidn, nor vi ale khumres, hobn zey zikh es aleyn genumen. khumres zolt ir nisht laykht shetsn vayl gleybt mir der bashefer hot undz azoy lib bloyz tsulib di khumres. az der bashefer hot gezogt eyn tog yontev makhn zey tsvey teg yontev; az der bashefer zogt a kezayis zogn zey a kebeytse; az shabeysenakhts bavayzn zikh dray shtern oyfn himl zogn di heylike yidn "vart oys nokh a menit, s'iz nokh nisht rabeynu tams". got hot gevust vemen tsu klaybn un besers volt er in ergets nit gefunen.

iz vakatsye oykh fun di khumres: tsu di shlsh rglim hobn zey arayngevorfn oyf a kapore nokh a yontev, u|yikorey shmoy b|yisroyl vakatsye. me mutshet zikh oyf dem un men hungert vi oyf peysekh, men treytslt in dem vi in a suke un es gedoyert ongefer azoy lang vi peysekh mit sukes in eynem.

az di masn vos farlozn di shtot zeen oys vi di bney yisroyl bay yetsies mitsrayem, zenen di hakhones dertsu nit keyn sakh andersh. eyder men iz aroys fun mitsrayem hobn zikh yidenes geborgt fun di shokhn|tes alerley keylem; dos zelbe iz haynt. erev di vakatsye klapt men oyf tirn un fentsters tsi men ken dos borgn un yents layen. eyner fregt tsi men nitst dem "ruf rek" [oyto-geshtel], a tsveyter shrayt arayn az ir man hot es shoyn bashtelt ven er hot zikh gezen mit yenem bay kapores shlogn, vert derfun a geratshke un l|yehudem hoyeso oyro. tsurikgebn git men oykh ongefer vi men hot tsurikgegebn in mitsrayem. a nekhtign tog K|koykhovim b|loylo.

vos hob ikh ober aykh tsu dertseyln fun yenems tsores ven mayne eygene zenen genug. yontev bay mir hot zikh ongehoybn tishe b|ov nokh khatsos. Yankev Shimen, zol er zayn gezunt un shtark, iz aheymgekumen dertseylendik az zayn khaver hot im shtark tsugeredt er zol forn oyf der shveyts. der khaver hot dertseylt az in der shveyts iz epes azoyns un azelkhs. men ken zikh dort oysruen un men ken shpatsirn oyf di berg. yener dertseylt az a tsadek hot gezogt az ven Doved h|meylekh hot gezogt "borkhi nafshi" iz er zikher geven in der shveyts. ale yidn forn keyn shveyts, zogt der khaver, un men ken dort krign kosher tsu esn un es iz do minyen ayedn tog un a mikve un alts vos a yid darf tsum lebn.

Yankev Shimen iz fun di ale mayses shtark nispoel gevorn un er vil visn vos ikh zog dertsu. farshteyt zikh az khotsh er vet firn dem kar un oyf alts batsoln vet ober der resht lign oyf mayne pleytses. mir hot zikh vu nisht vu geshmekt forn a bisl af an andern plats oyf a bisl menukhe. Yankev Shimen, hob ikh gehoft, vet dort zayn a bisl veyniker tsetrogn un hofntlekh vet er mer farbrengen in der heym. ver veyst --- efsher vet er afile mit mir geyn shpatsirn. kh|'hob gehert az di gants frume geyn oykh dort shpatsirn mit di froyen.

ikh hob tsugeshtimt --- khotsh se volt zikh mir efsher geshmekt mit a por yidn veyniker. hot zikh atsind ongehoybn mayn yontev.

a gantsn tog iz mir Yankev Shimen nokhgelofn tsu dermonen vos ikh tor alts nisht fargesn. di fleyshike tep mit di milkhike tep un eyn parve top in fal az ikh darf kokhn nisht milkhik un nisht fleyshik. fleysh vil er mitnemen vayl er veyst nisht tsi men ken zikh farlozn oyfn shveytser shkhite, un fish oykh, vayl er derkent nisht velkhe fish zenen kosher. khales zogt er iz nisht neytik tsu bakn, memeyle darf ikh nisht mitnemen di bekenes. er iz zikh ober teykef meyashev az efsher zol ikh es yo araynpakn.

shpeter heybt zikh es on mit di kleyder. er farlangt ikh zol araynpakn beyde shtraymlekh, say dos regn-shtrayml, say dos sheyne shtrayml. freg ikh im, "vos darfst di den dem shaynem shtramel, der reygn shtramel iz dir nisht genig?" kukt er mir on mit rakhmones|dike oygn un iz mir masber az gants shveyts vet lakhn az er vet zikh arumdreyen in a regn-shtrayml ven in himl brent di zun. er leygt nokh tsu, "di pas dir if af dane sheytlen in loz iber di shtramlekh tsu mir".

"ober riboynoy shel oylem host dokh gezogt az in der shveyts vest di nor geyn a shtramel in der haym iz vos darfst di a reygn shtramel?" er hot gornisht geentfert. zet oys az yidenes farshteyen tsu shtraymlekh etvos mer vi mener tsu sheytlen. oyf nekome hot er gebrengt tsu shlepn dos shabes|dike tashtikhl mitn shabes-shlisl.

ikh pak un ikh pak un es nemt nisht keyn sof. ikh hob mekane geven di shokhn|te Khane gitl. zi zogt nokh fun ir man az vakatsye "matir|t" men zikh. men darf nisht alts mitnemen un men meg in vakatsye zikh a bisl matir zayn vos men est un vos men kukt. ikh hob es ibergezogt far Yankev Shimen|en, hot er gezogt az der bashefer gefint zikh oykh in vakatsye. nu, mitn bashefer vel ikh mikh geyn dingen?

ikh gey arayn inem kikh, ze ikh az Yankev Shimen hot mir oyfn tish h|kol b|kol tsugegreyt. dos khale-dekl mit di meshene laykhter, tishtekher mit geshir-hantekher --- royte mit bloye oyf milkhik un fleyshik, dos khale-meserl mitn zaltsmestl, der rb-m#yr-bel-hns pushke mitn rebi|ns matbeye --- pshutoy K|mashmeoy altsding. ikh drey mikh oys, shteyt er hinter mir mit kelbene oygn. er halt dos negl-vaser shisl un tepl. er ruft zikh on, "vos meynst du ikh ken nisht di shveytse? kayn negl-vaser veln zey nisht tsishteln". "in a mym-aHrunim tepl darfsti nisht?" oyf dem makht er mit der hant az s'iz nisht keyn mitsve alts tsu shlepn.

hudu l|shm men iz shoyn gepakt un alts iz arayngeshtupt inem kar. iber di valizn ligt der tliT un Tfilin un oykh di shabes|dike tliT mit der etrh un di zaydene bekitshes mit der tish-bekitshe un veal Kwlm di rezhvolke. az er darf mitnemen dos zaydene gartl vos di mame hot im geflokhtn tsum yum h|Huph zogt zikh aleyn.

men shteyt shoyn baym kar, dermont zikh mayn Tkhshyt|l az eyn tepl mit eyn hantekh muz er hobn zikh tsu vashn oyf di sendvitshn untervegns un ikh zol zey aroystsien funem valiz. hob ikh aykh nit gezogt az s'iz azoy vi peysekh? punkt vi oyf bdykT Hmts dreyt men vider iber der nor vos reyn-gemakhte shtub azoy oykh hob ikh gedarft iberdreyen ale nor vos gepakte valizn iber an el ntilT ydym. oy, u|mi K|emkh yisroyl!

a|Kll, der kar iz gepakt, di kinder zitsn un vartn, ikh krikh shoyn oykh arayn, fun untn, ober Yankev Shimen shteyt bay der tir, beyde hent ful mit sfrim, fargleytst bay der mezuze. ikh shray "nu, kim shoyn" in er makht zikh mitamol tseton.

er kumt arayn inem kar. heybt er mir on tsu farhern. "host dos genumen? host nisht yents fargesn?" zog ikh im, "kh|'hob afile genumen di besomem mitn havdole-lekhtl. nu, yetst gleybst du shoyn?"

enlekh, men fort shoyn, un ikh dermon mikh az ikh hob fargesn mayns a tikhl. ikh bet im er zol zikh oysdreyen ober er ken nisht. er tenht az es shteyt fun tsdkim az "men gayt nisht tserik." lomir nor zen vos er volt geton mit di tsdkim ven ikh zol hobn fargesn zayns a shabes|dikn shlofkapel.

der kar undzer iz a mesekhte bifney atsmoy. ven der kar zol zayn an eyzl volt es geven tsarbelekhayem. oybn afn dakh lign tsvey ongeshtopte rentslekh tsugebundn mit shtrikn, gartlekh un veys ikh vos. inem tronk lign nokh a por kestlekh mitn gantsn esn un farshteyt zikh keyn e|yn h|re di kinderlekh mit mir tsuzamen.

kh'zol zogn s'iz a zkhr l|khurbn iz es a kompliment. s'blozt a tekiyo gedoylo bay yedn kvetsh un krekhtst, eykho oyf yeder drey. ober vi Yankev Shimen zogt, "borekh h|shem se fort". tsu dermonen aza forn esn mir mrur peysekh af der nakht.

mir kumen enlekh on in di berg nokh a mesles zikh mutshern untervegns, un mir heybt on laykhter tsu vern. di luft iz take fayn un di berg zenen a prakht. Yankev Shimen iz ober nor interesirt ven er vet shoyn trefn a heymish pnim. keile s'iz do fun dem a mangl a gants yor. er iz fard#ght vu der mnyn iz un vu men koyft khales. er hot a shtikl plan az bay undz in dire vet er makhn a mnyn un tsulib dem hot er mitgeshlept a seyfer toyre. er zorgt zikh nor az er vet nisht hobn mnyn. a gants yor akheynu bnyy yisroyl; fort men oyf vakatsye --- vider #Hynu bny yisroyl.

az men kumt on baym apartment iz Yankev Shimen|s ershte dayge aroyftsuloyfn optsudreyen dem tm#nem keyle. dos shat, zogt er, far di kinder vayl rakhmone litslan men zet dort shreklekhe zakhn. dernokh sortirt er oys di shloftsimer tsu tseteyln dem topeln bet. un eyder er fargest dreyt er oys dos lempl inem frizhider in fal az er vet fargesn far shabes un men vet nisht kenn oyfmakhn di tir.

men pakt oys dem kar un ikh drey mikh nor oys un Yankev Shimen iz nelm gevorn. minastam gegangen zukhn a mikvh.

di kinder hobn shoyn opgegesn un zikh geleygt, un ikh gib a kuk vi azoy ontsudreyen dem keyle vos Yankev Shimen zogt iz tm#. Yankev Shimen hot ober aropgenumen dem shteker. shtel ikh mikh baym fentster mit a tilem|l un bavunder mayn vakatsye.

er rukt zikh bald on mit a zak mit mayses. er veyst shoyn vu alts iz, der shul, der kosher|er hotel, der bekeray, der mnyn. er veyst oykh vi vayt men meg geyn oyf shabes un er hot getrofn plunin un almunin. er endikt dertseyln, bamerkt er az ikh shtey nokh alts oysgedreyt baym fentster. git er a zog: "s'iz gvaldik, ha".

gvaldik, gvaldik. akhtsn sort esroygem zenen faran, fuftsn mini matses, a minyen shieurim taleysem ktanem, un tsendlike mosn fun kapelekh un gartlekh, nor oyf verter iz do a mangl. alts iz gvaldik un gvaldik. a sheyne boym iz gvaldik un a taykhl tsvishn di berg iz vider gvaldik. un az gvaldik vert tsufil vert es moyre|dik --- un mer iz nishto. gvaldik un moyre|dik un moyre|dik un gvaldik. ikh ze ki pashn, der glok klingt zikh in di shotn fun di shpits berg; er zet bald kosher milkh. ikh ze a taykhl; er zet a mikve. ikh ze vi di shney blitshket zikh in der shayn fun der levone, un er dermont zikh er darf makhn kidush levone. un ven er loyft oys fun mitsves iz es gvaldik un moyre|dik. shoyn beser mitsves.

* * *

arumgenumen mit aHinu bny yisroyl. arumgenumen mit mitsves un yidishkayt. es glust zikh zogn "ato bokhartonu"