alis in vunderland

fun luis kerel; yidish: sh. berger

ershter kapitl. arop dem krolik-lokh.

alisn iz gevorn langvaylik fun zitsn bay der shvester baym breg yam, un fun nisht hobn vos tsu ton. eyn mol tsi tsvey mol hot zi a kukl gegebn in bukh, vos di shvester hot geleyent --- nor s'hot nisht gehat keyn bilder oder shmuesn, "un vos toyg a bukh on bilder oder shmues|n?" hot alis a kler geton.

derfar hot zikh ir getrakht (af vi gut s'hot gekent, vayl der heyser tog hot zi gemakht zeyer a lepishe un farshlofene) tsi der fargenign fun a krentsl margeritkes volt vert geven di mi fun oyfheybn zikh un onraysn di margeritkes --- ven mit a mol iz farbaygelofn gants noent a vayser krolik mit roze oygn.

dos aleyn iz nisht geven keyn g~r~|oy~s~e~r khidesh, un alis hot es nisht gehaltn far z~|ey~e~r an oysterlishe zakh, vos der krolik zogt tsu zikh aleyn, "oy vey! oy vey! s'iz shpet!" (ven zi hot es dernokh baklert, iz ir ayngefaln, az zi hot g~e~d~a~r~f~t dos alts bavundern, nor beshas-mayse hot ir alts oysgezen gants normal.) nor ven der krolik hot take aroysgenumen a zeygerl fun vestl-keshene, a blik gegebn, un vayter farbayge#aylt, hot alis oyfgetsaplt: zi hot keyn mol nisht gezen keyn krolik, un dertsu mit a vestl-keshene, oder mit a zeygerl aroystsunemen. shreklekh naygerik iz zi im nokhgelofn ibern feld, biz zi hot gezen vi er khapt zikh arayn inem kroliklokh, vos untern ployt. nokh eyn rege iz zi nokh im lokh-arop, gor nisht baklerndik, vi azoy zi zol zikh vider aroyskrign.

a shtik tsayt iz der lokh gegangen glaykh, vi a tunel, un dernokh zikh a beyg geton arop --- azoy raptum, az alis hot afile nisht bavizn a trakht ton vegn opshteln zikh eyder zi hot genumen aropfaln durkh zeyer a tifn brunem.

oder der brunem iz geven zeyer a tifer, oder zi iz gefaln zeyer pamelekh, vayl zi hot gehat a sakh tsayt zikh arumtsukukn, un tsu trakhtn, vos vet vayter geshen. ershtns, hot zi gepruvt a kuk ton arop, oystsugefinen vuhin zi vet arayn, nor dort iz alts geven tunkl. vayter hot zi a kuk geton af di zaytn funem brunem, un bamerkt, az zey zaynen ful mit shenk un politses. vu nisht vu hot zi gezen mapes un bilder aroyfgehongen af heklekh. farbayfalndik hot zi aropgenumen a sloy fun eynem a fakh: oyfn tsetele iz geshtanen "marantsn-ayngemakht|s," nor tsu ir groysn antoysh iz er geven leydik. zi hot nisht gevolt dem sloy oplozn, fun moyre zi zol kholile emetsn nisht harg|enen untn, un bavizn farbayfalndikerheyt im avekshteln in a shank.

"meyle," hot alis bay zikh getrakht. "nokh aza fal vet es mir gornisht oysmakhn aroptsufaln fun di trep! in der heym vet men mikh haltn far aza braver. kh'volt a vort nisht aroysgeredt, kh'zol afile aropfaln fun shpits dakh!" (un dos iz avade emes: ven zi zol aropfaln fun shpits dakh, volt zi shoyn mer keyn vort nisht aroysgeredt ...)

arop, arop, arop. vifl iz der shier? "kh'vil visn, vifl mayl kh'bin shoyn gefaln?" hot zi a zog geton hoykh afn kohl. "ikh darf shoyn mistome zayn noent fun der tsenter erd --- a kayme-ln fun fir toyznt mayl, dakht zikh mir." (vayl, ir farshteyt, alis hot gelernt etlekhe zakhn azelkhe in shul, un khotsh dos iz nisht geven keyn p~|a~s~|i~k~e gelegnhayt zikh tsu bavayzn mit ir kentenish, vayl s'iz nishto ver s'zol zi hern, dokh iz geven gute praktik es ibertsu|khazr|n.) " --- yo, dos iz mer-veyniker di rikhtike vaytkayt --- nor af vos fara geografisher leng un breyt?" (alis hot nisht ongehoybn tsu visn vos heyst "geografish," apshite shoyn "geografishe breyt," nor zi hot zey gehaltn far hoykhe, vikhtike verter.

bald hot zi vider genumen klern. "tsi vel ikh durkhfaln take d~|u~r~|kh der erd? vi modne s'vet zayn, zikh aroystsukrign tsvishn di mentshn vos geyen mit di kep farkert! di antipatyes, mistome --- " (zi hot zikh dos mol shtark gefreyt vos keyner hot nisht gehert, vayl s'hot gornisht geklungen vi dos rikhtike vort) "nor ikh vel muzn bay zey a freg ton, geveyntlekh, vi se heyst dos land ... zayt moykhl, madam, tsi iz dos nay zeyland tsi oystralye?" (ot hot zi a pruv geton makhn a reverans in der luft) "un zi vet mikh haltn far aza narish meydele far der frage! ... neyn, nisht keday tsu fregn. efsher vel ikh dos zen ergets ongeshribn."

arop, arop, arop. farfaln! "Dine vet mistome shtark benken nokh mir bay nakht." (Dine iz di kats.) "ikh hof, az me vet nisht fargesn ir telerl milkh tsu teytsayt. Dine, tayerinke! halevay volst do geven, mit mir! s'iz nishto keyn mayz in der luft, tsum badoyern, nor du kenst khapn a fledermoyz, un dos iz shtark enlekh tsu a moyz, du veyst. kh'volt gevolt visn, tsi ketslekh esn fledermayz?" ot hot alis ongehoybn vern gants shleferik, un tsu zikh gezogt, a bisl far|kholem|t, "tsi esn ketslekh fledermayzlekh? tsi esn fledermayz ketslekh?" vayl, farshteyt ir, azoy vi zi hot nisht gekent entfern nisht af der frage, un nisht af yener, iz nisht geven vikhtik vi azoy zi zol es shteln.

zi hot, dakht zikh, ayngedremlt, un hot ersht genumen kholem|en fun shpatsirn hant in hant mit Dine|n, un ir zogn, zeyer ernst --- "nu, Dine, zog mir dem emes, host amol gegesn a fledermoyz?" ven plutsem t~|u~|p! t~|u~|p! zi iz arop af a kupe tsvayglekh mit dare bleter, un shoyn. oys faln.

alisen iz gornisht geshen, un zi hot nokh a rege a shprung geton af di fis. zi hot aroyfgekukt, nor dort iz alts nokh tunkl. far ir iz geven nokh a langer koridor, un der vayser krolik hot zikh nokh alts bavizn, adurkh#aylndik. avek iz alis vi der vint, un hot koym gehert, vi der krolik ruft zikh op baym kereven zikh:

"oy, mayne vontses un oyern! s'iz shoyn azoy shpet!"

er iz avek, un zi hot im umzist gepruvt nokhyogn.

zi hot zikh gefunen in a langn, niderikn z|al, baloykhtn mit a rey lompn vos zaynen gehangen fun der stelye. s'zaynen geshtanen tirn arum dem gantsn z|al, nor ale zaynen geven farshlosn; un ven alis iz aropgegangen eyn zayt un aroyf di tsveyte, un a pruv geton yeder tir, hot zi troyerik geshpant in mitn, baklerndik, vi azoy zi zol aroys.

mit a mol hot zi zikh ongeshtoysn in a kleynem drayfisikn tishl, in gantsn fun reynem gloz, vos deroyf iz gelegn a kleynink goldn shlisele. alises ershter aynfal iz geven, es volt gepast eynem a shlos in zol, nor oy, vey --- oder di shleser zaynen geven tsu groys, oder dos shlisele iz geven tsu kleyn, nor el-kol-ponem hot es keyn tir nisht geefnt. dos tsveyte mol, fundestvegn, hot zi gefunen a kleyn firhengl, vos zi hot nokh nisht gehat bamerkt, un fun hintn, a kleyn tirele, a fuftsn tsol di heykh. zi hot a pruv geton dos kleyn goldn shlisele in shlos, un tsu ir groysn freyd hot es gepast!

alis hot dos tirele an efn geton un gezen, az s'hot arayngefirt in a kleynem koridorele, nisht keyn sakh greser fun a ratsnlokh. zi hot zikh geshtelt af di kni un a kuk geton durkhn koridorele in aza sheynem gortn arayn --- shener ken gor nisht zayn! ir hot zikh azoy shtark gevolt zikh aroysklaybn fun finstern z|al un a shpatsir ton tsvishn di beytn fun hele blumen un di kile fontanen, nor zi hot dem kop afile nisht gekent adurkhkvetshn durkhn tirele. "un afile ven ikh zol dem kop y~o adurkhkvetshn," hot a kler geton di bidne alis, "volt der kop getoygt af kapores on di pleytses. oy, nekhay volt ikh zikh gekent a ruk ton tsunoyf, vi a teleskop! ... dakht zikh mir, ikh volt gekent, ven ikh zol visn vi azoy ontsuheybn." vayl, farshteyt ir, azoy fil oysterlishe zakhn hobn haynt pasirt, hot alis genumen trakhtn az take zeyer vintsik zakhn zaynen b|emes ummeglekh.

vayzt oys iz nisht geven keday tsu vartn baym kleynem tirele, iz zi tsurik tsum tishele, halb hofndik, az zi vet gefinen nokh a shlisele deroyf, oder khotshbe a bukh klolem af tsunoyftsushteln mentshn vi teleskopn. dos mol hot zi gefunen deroyf a kleyn fleshele ("vos iz gevis nisht do geven frier," hot alis a kler geton), vos afn heldzl iz geven a papirn tsetele mit di verter

"t~r~|i~n~k m~|i~|kh,"

sheyn geshribn mit groyse oysyes.

s'iz gring tsu zogn "trink mikh," nor di kluge alis hot zikh nisht geklibn azoyns tsu ton. "neyn. ershtns vel ikh kontrolirn," hot zi a zog gegebn, "tsi se shteyt afn tsetl 'sam,' tsi nisht." zi hot shoyn gehat geleyent etlekhe fayne mayse|lekh vegn kinder vos vern farbrent, oder oyfgegesn durkh vilde khayes, oder andere um#ayngeneme zakhn --- poshet derfar, vos zey hobn n~|i~sh~t gevolt gedenken di poshet|e klolem vos di khaveyrem zeyere hobn zikh yo oysgelernt, lemoshl, az a royt heyse kotshere vet farbrenen ven m'halt zi tsu lang; un az me tseshnaydt zikh dem finger z~|ey~e~r tif mit a meser, vet mistome geyn blut; un zi hot keyn mol nisht fargesn dos, vos az me trinkt a sakh fun a fleshl vos se shteyt deroyf "sam," vet frier tsi shpeter zayn nisht gut.

fundestvegn iz dos dozike fleshele nisht geven batsetlt mit "sam," un alis hot zikh dervegt es tsu farzukhn. azoy vi s'iz geven zeyer geshmak (s'hot gehat a tam vi a gemish fun karshn-tertl, kostard, ananas, gebrotenem indik, tyanutshke, un heysn gebroyntn broyt mit puter), hot zi es zeyer gikh oysgetrunken.

* * *

"sara modne gefil!" hot alis zikh ongerufn. "dakht zikh mir, kh'ruk zikh tsunoyf vi a teleskop!"

un azoy iz geshen: zi iz atsinder geven bloyz tsen tsol di heykh. ir ponem hot zikh tseshaynt funem gedank, az zi iz shoyn fun der rikhtiker greys af durkhtsugeyn durkhn tirele in sheynem gortn arayn. koydem ober hot zi gevart etlekhe minut tsu zen tsi zi vet zikh nokh mer ayntsien. zi hot zikh gefilt epes nervezlekh, "vayl se ken zayn," hot alis tsu zikh gezogt, "az ikh|'l enlekh fulshtendik oysgeyn, vi a likht. interesant, vi kh'volt demolt oysgezen?" un zi hot zikh gepruvt forshteln vos fara ponem s'hot a likhtflam ven dos likht vert arumgeshnitn --- vayl zi hot nisht gedenkt ven zi hot a mol gezen aza zakh.

nokh a vaylinke, zeendik, az s'iz nokh gornisht nisht geshen, hot zi bashlosn glaykh arayngeyn in gortn arayn. ober --- az okh un vey iz dem kind! --- az zi iz gegangen tsum tirele, hot zi gezen, az zi hot fargesn dos kleyninke goldn shlisele; un az zi iz tsurik tsum tishele es nemen, hot zi derzen az zi hot es gor nisht gekent dergreykhn. zi hot es gants klor gezen durkhn gloz, un zi hot shtark gepruvt aroyfkrikhn afn tishele, nor s'iz geven tsu glitshik; un az zi hot zikh oysgematert, hot dos kind nebekh zikh anidergezetst un tseveynt.

"nu-nu! s'iz nisht keday tsu veynen azoy!" hot alis tsu zikh a zog geton, biterlekh. "mayn eytse: darfstu oyfhern, di same minut!" zi hot zikh aleyn b|derekh-klal gegebn zeyer gute eytses (khotsh zi hot zey zeyer zeltn gefolgt), un tsu mol hot zi zikh aleyn gegebn aza mis|n psak, zaynen ir geshtanen trern in di oygn. zi hot gedenkt, vi zi hot a mol a pruv geton zikh aleyn a patsh ton in ponem, vayl zi hot aleyn gehat gefelshevet, shpilndik in kroket mit zikh aleyn. dos modne kind hot shtark lib gehat zikh makhn far tsvey mentshn. "s'iz shoyn ober nisht keday," hot alis a kler geton, "zikh makhn far tsvey mentshn --- s'iz geblibn koym-koym genug af #~|ey~|n laytishn mentsh!"

kurts dernokh hot zi derzen a kleyn glezern kestele, vos iz gelegn untern tishele. zi hot es an efn geton un gefunen derinen zeyer a kleyn tertele, af velkhn iz geshtanen oyfgeshribn mit vaymperlekh:

"e~s m~|i~|kh."

"meyle, kh'vel esn," hot alis gemakht, "un az s'vet mikh fargresern, vel ikh kenen dergreykhn dos shlisele, un az s'vet mikh farklenern, vel ikh kenen arunterkrikhn untern tirele. azoy tsi azoy vel ikh zikh araynkrign in gortn arayn, s'art mikh nisht vi azoy."

zi hot a bisl gegesn un zikh umruik gezogt "velkhe rikhtung? velkhe rikhtung?" haltndik di hant afn shpits kop af oystsufiln vuhin zi vakst, un s'hot zi shtark far|khidesh|t vos zi iz geblibn di eygene greys. es farshteyt zikh az dos kumt g~e~v~|ey~n~t~l~e~|kh for az m'est a tertele, nor alis hot zikh azoy gehat tsugevoynt tsu rikhtn zikh af oysterlishe zakhn, az s'hot ir oysgezen zeyer langvaylik un narish, dos lebn zol vayter ongeyn oyfn amolikn shteyger.

derfar hot zi zikh untergegartlt un zeyer bald oyfgegesn dos tertele.

[sof ershtn kapitl]