אַ גרױס פֿון דער הײם
1
אַז דער באַרג גײט ניט צום מעכאַמעד, גײט מעכאַמעד צום באַרג... אַ לאַנגע
צײַט בין איך געזעסן דאָ אין רוסלאַנד און געװאַרט, געװאַרט, טאָמער װעט זיך
אָנרופֿן כאָטש אײנער פֿון די אַמעריקאַנער גאַזעטניקעס )עס איז בי אײַך פֿאַראַן
זאָגט מען קײן עין־הרע אַזױ פֿיל( און װעט מיך אײַנלאַדן, איך זאָל עפּעס
שרײיבן פֿון מײַנע גליקלעכע־אומגליקלעכע ברידערס ועגן, װעלכע זײַנען
גליקלעך דערמיט װאָס זײ זענען איצט אין אַזאַ פֿרײַעם לאַנד און
אומגליקלעך דערפֿאַר, װאָס זײ זײַנען אַזױ װײַט פֿון דער הײם!. די ערשטע
צײַט פֿון מײַן װאַרטן בין איך געװען שטאַרק אױפֿגעטראָגן, ברוגז גאָר ניט
אױף קאַטאָװעס. איך האָב געהאַט גאַנץ אָפֿטע גרוסן פֿון אונדזער אָרעמען
זשאַרגאָן אין אַמעריקע, אַז מען מאַכט דאָרט מיט אים גליקן, אַז דער געװיסער
ראָמאַןימאַכער, װעלכן מיר האָבן פֿון דאַנען קױם אַרױסגעיאָגט, באַקט דאָרטן
,העכסט אינטערעסאַנטע? ראָמאַנען אַזױ ױ בײגל, אַ בײגל נאָך אַ בײגל, אַ
ראָמאַן נאָך אַ ראָמאַן: דער עולם קװעלט, אונדזערע ברידער, די עגרינף"
לעקן פֿון אים די פֿינגער, כאַפּן די בײגל פֿון דעם בײגל־בעקער, קײַען און
קײַען און בלײַבן.. בײַ דעם לאָך. נו, האָב איך געזאָגט דעם באַרדיטשעװער
דבֿס װערטער: קרבונױשל־עולם! דו װילסט ניט אַז איך זאָל דיר בלאָזן שופֿר?
― לאָז דיר איװואַן בלאָזן.* אַמעריקאַנער ייִדישע זשורנאַליסטן! איר װױלט ניט
אַז שלום־עליכם זאָל אײַך שרײַבן, לאָז אײַך יענער שרײַבן! מײַנע הערן
און דאַמען! איר װױלט ניט לעזן קײן באַקאַנטע בילדער פֿונעם אמתן ייִדישן
לעבן? איר ױלט ניט װיסן, װאָס בײַ אײַך טוט זיך? איר װילט בעסער
הערן בבאָ־דמעשׂיות פֿון טױזנט און אײן נאַכט, פֿון אַ בן־מלך מיט אַ בת־מלכּה,
פֿון אַ רב מיט אַ רביצין, פֿון אַ שײנער עליזאַבעט אַן ענגעל פֿון גאָט און פֿון
אַ פֿאַרדאָרבענעם שקאָנטיסט מאַרקוסזאָן, װאָס פֿרעסט װײַבער לעבעדיקערהײט
אַר"גל פּוסטע חלומות, װאָס קלעפּן זיך אַזױ מיטן ייִדישן לעבן, ױ אַן אַרבעס
צום װאַנט, ניט געשטױגן, ניט געפֿלױגן? אוב אַזױ, עסט געזונטערהײט און
װאַרגט זיך מיט אים!
אַזױ האָב איך געזאָגט פֿריִער. איצטער אָבער, אַז איך האָב דערהערט אַו
24
|
|
a groys fun der heym
1
az der barg geyt nit tsum mekhamed, geyt mekhamed tsum barg... a lange
tsayt bin ikh gezesn do in rusland un gevart, gevart, tomer vet zikh
onrufn khotsh eyner fun di amerikaner gazetnikes )es iz bi aykh faran
zogt men keyn eyn-hre azoy fil( un vet mikh aynladn, ikh zol epes
shreyibn fun mayne gliklekhe-umgliklekhe briders uegn, velkhe zaynen
gliklekh dermit vos zey zenen itst in aza frayem land un
umgliklekh derfar, vos zey zaynen azoy vayt fun der heym!. di ershte
tsayt fun mayn vartn bin ikh geven shtark oyfgetrogn, broygez gor nit
oyf katoves. ikh hob gehat gants ofte grusn fun undzer oremen
zhargon in amerike, az men makht dort mit im glikn, az der geviser
romaNimakher, velkhn mir hobn fun danen koym aroysgeyogt, bakt dortn
,hekhst interesante? romanen azoy oy beygl, a beygl nokh a beygl, a
roman nokh a roman: der oylem kvelt, undzere brider, di egrinf"
lekn fun im di finger, khapn di beygl fun dem beygl-beker, kayen un
kayen un blaybn.. bay dem lokh. nu, hob ikh gezogt dem barditshever
dBs verter: krbunoyshl-eulm! du vilst nit az ikh zol dir blozn shoyfer?
― loz dir ivuan blozn.* amerikaner yidishe zhurnalistn! ir voylt nit
az shlum-elikhm zol aykh shraybn, loz aykh yener shraybn! mayne hern
un damen! ir voylt nit lezn keyn bakante bilder funem emesn yidishn
lebn? ir oylt nit visn, vos bay aykh tut zikh? ir vilt beser
hern bbo-dmayses fun toyznt un eyn nakht, fun a bn-mlkh mit a basmalke,
fun a reb mit a rebitsin, fun a sheyner elizabet an engel fun got un fun
a fardorbenem shkontist markuszon, vos frest vayber lebedikerhayt
ar"gl puste khaloymes, vos klepn zikh azoy mitn yidishn lebn, oy an arbes
tsum vant, nit geshtoygn, nit gefloygn? ub azoy, est gezunterhayt un
vargt zikh mit im!
azoy hob ikh gezogt frier. itster ober, az ikh hob derhert au
24
|
אַ גרױסgray; large; size פֿוןfrom; of דערthe, this הײםhome
1
אַזthat; when; if דערthe, this באַרגmountain גײטgo; plan to (with infinitive) ניטnot צוםtowards מעכאַמעד, גײטgo; plan to (with infinitive) מעכאַמעד צוםtowards באַרגmountain... אַ לאַנגעlong; for (duration)
צײַטtime; menstrual period (with "di") ביןbee (insect, Anthophila); be איךI געזעסןsit; seat; buttocks דאָhere איןin רוסלאַנדRussia אוןand געװאַרטwait, געװאַרטwait, טאָמערperhaps; lest; if perchance; in case װעטwill (future); wager, bet (with "zikh"); wager, bet (with "zikh"); bet, wager זיךself
אָנרופֿןspeak, say (with "zikh"); call כאָטשalthough; at least; you might as well (with imperative); Chodecz (Polish) (Congress Poland) אײנערsingle; several (in plural); one פֿוןfrom; of די אַמעריקאַנערAmerica גאַזעטניקעס )עס איזbe; so בי אײַךyou (pl) פֿאַראַןexist (with "es iz")
זאָגטsay; recite (prayer or religious text) מעןone (indefinite subject) קײןto; not any עין־הרעevil eye אַזױsuch; so; thus; yes פֿילfeel; fill; stuff; many (German)( אוןand װעטwill (future); wager, bet (with "zikh"); wager, bet (with "zikh"); bet, wager מיךme אײַנלאַדןinvite; invitation, איךI זאָלshould עפּעסsomething; somehow; somewhat; very
שרײיבן פֿוןfrom; of מײַנעmy גליקלעכעlucky, happy1אומגליקלעכעunlucky ברידערס ועגן, װעלכעwhich זײַנעןbe
גליקלעךlucky, happy דערמיטwith; herewith; thereby װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) זײ זענעןbe איצטnow איןin אַזאַsuch פֿרײַעם לאַנדcountry; land, come to land אוןand
אומגליקלעךunlucky דערפֿאַרtherefore, װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) זײ זײַנעןbe אַזױsuch; so; thus; yes װײַטfar; further, next (as "vayter"); far; further, next (as "vayter") פֿוןfrom; of דערthe, this הײםhome!. די ערשטעfirst
צײַטtime; menstrual period (with "di") פֿוןfrom; of מײַןmy װאַרטןwait ביןbee (insect, Anthophila); be איךI געװעןbe שטאַרקstrengthen; strong, powerful; very; overpower, vanquish אױפֿגעטראָגןannoy, anger, ברוגזangry; become angry (with "zikh") גאָרvery; entirely; surprisingly; whole ניטnot
אױףon קאַטאָװעסjest. איךI האָבhave; give birth געהאַטhave; give birth גאַנץwhole, full, complete אָפֿטעfrequent; rife גרוסןgreeting פֿוןfrom; of אונדזערour אָרעמעןpoor
זשאַרגאָןjargon; Yiddish איןin אַמעריקעAmerica, אַזthat; when; if מעןone (indefinite subject) מאַכטmake; defecate (with "mit"); power; regime דאָרטthere מיטexert; with; middle איםhim; it גליקןhappiness; luck; joyous event; be lucky; be successful, אַזthat; when; if דערthe, this געװיסערwet weather; flooding; certain; particular
ראָמאַןימאַכער, װעלכןwhich מירme; we האָבןhave; give birth פֿוןfrom; of דאַנעןhere קױםbarely, hardly (often with "vos") אַרױסגעיאָגטchase; mate (of animals; with "zikh"); hurry (with "zikh"), באַקטbake דאָרטןthere
,העכסטextremely אינטערעסאַנטעinteresting? ראָמאַנעןnovel; romance אַזױsuch; so; thus; yes ױ בײגלbagel; bow; sheet of paper, אַ בײגלbagel; bow; sheet of paper נאָךafter; yet, still; even; more (in positive constructions only) אַ בײגלbagel; bow; sheet of paper, אַ
ראָמאַןnovel; romance נאָךafter; yet, still; even; more (in positive constructions only) אַ ראָמאַןnovel; romance: דערthe, this עולםworld; eternity; congregation קװעלטrejoice, swell with pride, be delighted; oppress, torture, אונדזערעour ברידערbrother; be friendly (with "zikh mit"), די עגרינף"
לעקןlick; toady, fawn פֿוןfrom; of איםhim; it די פֿינגערfinger; touch, feel; drum fingers on, כאַפּןcatch, grab; excite; realize (with "zikh"); hasten (with "zikh") די בײגלbagel; bow; sheet of paper פֿוןfrom; of דעםthe, this בײגלbagel; bow; sheet of paper1בעקערbaker, קײַעןchew אוןand
קײַעןchew אוןand בלײַבןremain; be decided (with "bay").. בײַat, at the home of, by, near; in the opinion of; alongside דעםthe, this לאָךhole; vagina (anatomy; vulgar). נו, האָבhave; give birth איךI געזאָגטsay; recite (prayer or religious text) דעםthe, this באַרדיטשעװערBerditshev, Ukraine
דבֿסDov װערטערword: קרבונױשל1עולםworld; eternity; congregation! דו װילסטwant ניטnot אַזthat; when; if איךI זאָלshould דירyou בלאָזןblow (air); gloat (with "zikh"); blow; bladder (anatomy) שופֿרshofar?
― לאָזlet דירyou איװואַן בלאָזןblow (air); gloat (with "zikh"); blow; bladder (anatomy).* אַמעריקאַנערAmerica ייִדישעYiddish language; Jewish זשורנאַליסטןjournalist! אירher; you (pl) װױלט ניטnot
אַזthat; when; if שלוםpeace1עליכםto you זאָלshould אײַךyou (pl) שרײַבןwrite, לאָזlet אײַךyou (pl) יענערthat שרײַבןwrite! מײַנעmy הערןhear, smell (with "zikh"); Mister; gentleman; mister
אוןand דאַמעןdamn; lady! אירher; you (pl) װױלט ניטnot לעזןread קײןto; not any באַקאַנטעrecognize; introduce to or acquaint with (with "mit"); meet (with "zikh mit"); famous, well known בילדערpicture פֿונעםfrom; of אמתןtrue ייִדישןYiddish language; Jewish
לעבןlive; life; dear (after a name); near? אירher; you (pl) ױלט ניטnot װיסןknow; knowledge, װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) בײַat, at the home of, by, near; in the opinion of; alongside אײַךyou (pl) טוטdo; paper bag זיךself? אירher; you (pl) װילטwant בעסערbass (voice); good; thoroughly; improve
הערןhear, smell (with "zikh"); Mister; gentleman; mister בבאָ1דמעשׂיות פֿוןfrom; of טױזנטthousand אוןand אײןone; single; several (in plural); single; several (in plural) נאַכטnight, פֿוןfrom; of אַ בן־מלךprince מיטexert; with; middle אַ בת־מלכּהprincess,
פֿוןfrom; of אַ רב מיטexert; with; middle אַ רביציןRabbis wife, פֿוןfrom; of אַ שײנערpretty עליזאַבעט אַןa; foresee, predict, anticipate; become aware ענגעל פֿוןfrom; of גאָטGod, deity אוןand פֿוןfrom; of
אַ פֿאַרדאָרבענעםcorrupt; waste away שקאָנטיסט מאַרקוסזאָן, װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) פֿרעסטgulp down, eat (like an animal); gulp down, eat (like an animal); frost װײַבערwife; woman; rifle (soldiers argot) לעבעדיקערהײטalive
אַרbother"גל פּוסטעempty; idle חלומותdream, װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) קלעפּןattach זיךself אַזױsuch; so; thus; yes מיטןwith; middle ייִדישןYiddish language; Jewish לעבןlive; life; dear (after a name); near, ױ אַןa; foresee, predict, anticipate; become aware אַרבעסpea (food); chickpea (food)
צוםtowards װאַנטwall, ניטnot געשטױגןexcell (usually in religious study), ניטnot געפֿלױגןfly? אוב אַזױsuch; so; thus; yes, עסטeat געזונטערהײטin good health; if you must אוןand
װאַרגטstrangle; choke זיךself מיטexert; with; middle איםhim; it!
אַזױsuch; so; thus; yes האָבhave; give birth איךI געזאָגטsay; recite (prayer or religious text) פֿריִערearly. איצטערnow אָבערbut, אַזthat; when; if איךI האָבhave; give birth דערהערטdiscover אַו
24
|