שײנע־שײנדל פֿון פֿתרילעװקע צו איר מאַן מנחס־מענדל
אין װואַרשע
16
לכּבֿוד בעלי היקר החכם מופֿלג הנגיד המפֿורסם מוהר"ר מנחם־מענדל נ"י!
ערשטנס קום איך דיר צו מעלדן אַז מיר זענען דאָ אַלע גאָט צו דאַנקען
אין בעסטן געזונט. גיב גאָט דאָס נעמלעכע פֿון דיר צו הערן אױף װײַטער ניט
ערגער,
צװײטנס שרײַב איך דיר, בעלי היקר, אַז מיר זענען נאָר װאָס גע"
קומען פֿונעם פֿעלד, איך און די מאַמע זאָל לעבן, מיט פֿאַרשװאָלענע אױגן און
מיט אָנגעװײטיקטע הערצער. מיר האָבן זיך בײדע גוט אױסגעװײנט אױפֿן טאַטנס
קבֿר, און גלאַט אָנגעגעסן זיך מיט צרות. מען דאַרף האָבן אַ האַרץ פֿון אַ טאָטער,
ױ די מאַמע זאָגט, אַז מ'זאָל צוזען װאָס עס טוט זיך אָפּ בײַ אונדז אױפֿן הײיליקן
אָרט, אַז ס'קומט ראָש־חודש אלול. אַ װערטעלע אױסצורעדן קבֿר;אָבֿות! פֿון
דער גאָרער װעלט פֿאָרט מען זיך צונױף אַהער, און צום מײנסטן װײַבער ―
װײַבער ױ מאָן, װי שטערן אין הימל! אַן ענגשאַפֿט װױ אין שטאָט, ניפּריטשקעם!
נאָכן פּאָגראָם און נאָך דער כאָלערע, ניט הײַנט געדאַכט, און נאָכן טרײַבן פֿון די
דערפֿער קומען צו קבֿרים, און דאָס הײליקע אָרט װאַקסט אין דער לענג און אין
דער ברײט! ס'האָט זיך אַזױ צעװאַקסן, אַז ס'װעט אין גיכן כּמעט שױן ניט זײַן
װוּ צו לײגן, מען װעט מוזן אָפּנעמען נאָך פֿעלד, אַניט װעט מען חלילה דאַרפֿן,
ױ די מאַמע זאָגט, גאָט בעטן מען זאָל גיכער שטאַרבן.. קאָנסט פֿאַרשטײן, אַז
נאָכן טאַטן עליױהשלום גײען דרײַ שורות פֿרישע קבֿרים, צױשן זײ העכער
האַלב נאָך ניט קײן געמױערטע. מען דאַרף האָבן אַ קאָפּ פֿון אַ מיניסטער, אָדער
פֿון יחיאל דעם קבֿרות־שמש, מען זאָל זיך אָנגעדענקען װוּ ער ס'ליגט! ער
איז פֿון אײַזן יחיאל טאַקע, אַז ער האַלט אױס פֿון די װײַבער, מען צעטראָגט
אים די בײנער:;רב יחיאל, װײַזט מיר מײַן מאַן! רב יחיאל, װײַזט מיר מײַן
טאַטן! װײַזט אונדז די מאַמען:.* ער טראָגט זײ אַלע אױפֿן קאָפּ, איז קלאָר אױף
אױסנװײניק, אױסגעבונדן מיט אַלע טױיטע! און יואל דעם חזן זאָלסטו אָנקוקן!
אַז מען צעטראָגט אים ניט אױף שטיקלעך אַז עס קומט ראָש־חודש אלול, איז
אױך אַ נס מן השמים! איך װײס ניט ױ אַזױ אַלע יאָר ― איך בין אױף
קבֿר269
|
|
sheyne-sheyndl fun fTrilevke tsu ir man mnHs-mendl
in vuarshe
16
lekoved baley hikr hkhokhem mufleg hngid hmfursm muhr"r mnHm-mendl n"i!
ershtns kum ikh dir tsu meldn az mir zenen do ale got tsu danken
in bestn gezunt. gib got dos nemlekhe fun dir tsu hern oyf vayter nit
erger,
tsveytns shrayb ikh dir, baley hikr, az mir zenen nor vos ge"
kumen funem feld, ikh un di mame zol lebn, mit farshvolene oygn un
mit ongeveytikte hertser. mir hobn zikh beyde gut oysgeveynt oyfn tatns
keyver, un glat ongegesn zikh mit tsores. men darf hobn a harts fun a toter,
oy di mame zogt, az m'zol tsuzen vos es tut zikh op bay undz oyfn heyilikn
ort, az s'kumt rosh-khoydesh elel. a vertele oystsuredn keyver;oves! fun
der gorer velt fort men zikh tsunoyf aher, un tsum meynstn vayber ―
vayber oy mon, vi shtern in himl! an engshaft voy in shtot, nipritshkem!
nokhn pogrom un nokh der kholere, nit haynt gedakht, un nokhn traybn fun di
derfer kumen tsu kvorem, un dos heylike ort vakst in der leng un in
der breyt! s'hot zikh azoy tsevaksn, az s'vet in gikhn kemat shoyn nit zayn
vu tsu leygn, men vet muzn opnemen nokh feld, anit vet men kholile darfn,
oy di mame zogt, got betn men zol gikher shtarbn.. konst farshteyn, az
nokhn tatn elyoyhshlum geyen dray shures frishe kvorem, tsoyshn zey hekher
halb nokh nit keyn gemoyerte. men darf hobn a kop fun a minister, oder
fun Yekhiyel dem kvores-shmsh, men zol zikh ongedenken vu er s'ligt! er
iz fun ayzn Yekhiyel take, az er halt oys fun di vayber, men tsetrogt
im di beyner:;reb Yekhiyel, vayzt mir mayn man! reb Yekhiyel, vayzt mir mayn
tatn! vayzt undz di mamen:.* er trogt zey ale oyfn kop, iz klor oyf
oysnveynik, oysgebundn mit ale toyite! un Yoyl dem khazn zolstu onkukn!
az men tsetrogt im nit oyf shtiklekh az es kumt rosh-khoydesh elel, iz
oykh a nes man hshmim! ikh veys nit oy azoy ale yor ― ikh bin oyf
keyver269
|
שײנעpretty1שײנדל פֿוןfrom; of פֿתרילעװקע צו אירher; you (pl) מאַןman; husband מנחס1מענדלMendel
איןin װואַרשע
16
לכּבֿודfor the sake of; in honor of בעליmasters of היקר החכם מופֿלגunusual; important; scholar הנגיד המפֿורסם מוהר"ר מנחם1מענדלMendel נ"י!
ערשטנסfirst קוםcome איךI דירyou צו מעלדןannounce אַזthat; when; if מירme; we זענעןbe דאָhere אַלעall גאָטGod, deity צו דאַנקעןthank; thanks; gratitude
איןin בעסטןgood; thoroughly געזונטhealthy; health. גיבgive גאָטGod, deity דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) נעמלעכעsimilar פֿוןfrom; of דירyou צו הערןhear, smell (with "zikh"); Mister; gentleman; mister אױףon; awake װײַטערfar; further, next (as "vayter"); separate ניטnot
ערגערbad; anger; annoy,
צװײטנסsecondly; on second thought שרײַבwrite איךI דירyou, בעליmasters of היקר, אַזthat; when; if מירme; we זענעןbe נאָרbut, only װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) גע"
קומעןcome פֿונעםfrom; of פֿעלדfield, איךI אוןand די מאַמעmother; mare (balegole-loshn) זאָלshould לעבןlive; life; dear (after a name); near, מיטexert; with; middle פֿאַרשװאָלענעswollen אױגןeye (anatomy) אוןand
מיטexert; with; middle אָנגעװײטיקטעache הערצערheart; heart ♥ (playing cards); breast. מירme; we האָבןhave; give birth זיךself בײדעboth גוטgood; thoroughly; property; possession; estate אױסגעװײנטcry, weep אױפֿןon; on the טאַטנסfather
קבֿרgrave, אוןand גלאַטsmooth; simple אָנגעגעסןeat זיךself מיטexert; with; middle צרותtrouble, misfortune, distress. מעןone (indefinite subject) דאַרףneed, require האָבןhave; give birth אַ האַרץheart; heart ♥ (playing cards); breast פֿוןfrom; of אַ טאָטערTatar; quack doctor; fortune teller,
ױ די מאַמעmother; mare (balegole-loshn) זאָגטsay; recite (prayer or religious text), אַזthat; when; if מ'זאָלshould צוזעןesteem; cachet װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) עס טוטdo; paper bag זיךself אָפּfinishing; up (as separable part of verb) בײַat, at the home of, by, near; in the opinion of אונדזus אױפֿןon; on the הײיליקן
אָרטplace; position, אַזthat; when; if ס'קומטcome ראָשhead; chief1חודשmonth אלולHebrew month of Elul. אַ װערטעלעwitty saying אױסצורעדןtalk things out; stipulate a condition קבֿרgrave;אָבֿותfather; ancestor! פֿוןfrom; of
דערthe, this גאָרערwhole װעלטboil milk; world פֿאָרטtravel (by vehicle); after all; still, nonetheless; fort מעןone (indefinite subject) זיךself צונױףtogether אַהערhither, אוןand צוםtowards מײנסטןmostly װײַבערwife; woman; rifle (soldiers argot) ―
װײַבערwife; woman; rifle (soldiers argot) ױ מאָןpoppy, poppy seed, tiny object; demand, װי שטערןprevent; sturgeon (fish); star; forehead (anatomy) איןin הימלsky; heaven! אַןa; foresee, predict, anticipate; become aware ענגשאַפֿטnarrow װױ איןin שטאָטreserved seat or place in synagogue; town, ניפּריטשקעם!
נאָכןafter; yet, still; even; more (in positive constructions only) פּאָגראָםanti-Jewish riot אוןand נאָךafter; yet, still; even; more (in positive constructions only) דערthe, this כאָלערעcholera, plague (disease); raging person, shrew, ניטnot הײַנטtoday; now consider; so then? געדאַכטmention; appear, seem, think (with "zikh"), אוןand נאָכןafter; yet, still; even; more (in positive constructions only) טרײַבןdrive פֿוןfrom; of די
דערפֿערvillage קומעןcome צו קבֿריםgrave, אוןand דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) הײליקעholy; saint אָרטplace; position װאַקסטgrow איןin דערthe, this לענגlength אוןand איןin
דערthe, this ברײטwide, broad, generous (with "zikh firn"); wide, broad, generous (with "zikh firn"); width; prepare! ס'האָטhave; give birth זיךself אַזױsuch; so; thus; yes צעװאַקסןincrease; grow bigger, אַזthat; when; if ס'װעטwill (future); wager, bet (with "zikh"); wager, bet (with "zikh"); bet, wager איןin גיכןquick כּמעטalmost שױןlook after; care for; already; right away ניטnot זײַןbe; his; its
װוּwhere צו לײגןlay, מעןone (indefinite subject) װעטwill (future); wager, bet (with "zikh"); wager, bet (with "zikh"); bet, wager מוזןmust; necessity אָפּנעמעןfetch; pick up; paralyze נאָךafter; yet, still; even; more (in positive constructions only) פֿעלדfield, אַניטif not װעטwill (future); wager, bet (with "zikh"); wager, bet (with "zikh"); bet, wager מעןone (indefinite subject) חלילהGod forfend, God forbid דאַרפֿןneed, require,
ױ די מאַמעmother; mare (balegole-loshn) זאָגטsay; recite (prayer or religious text), גאָטGod, deity בעטןbed (furniture); make into a bed; request מעןone (indefinite subject) זאָלshould גיכערquick שטאַרבןdie.. קאָנסטbe able פֿאַרשטײןunderstand, אַזthat; when; if
נאָכןafter; yet, still; even; more (in positive constructions only) טאַטןfather; deed עליױהשלום גײעןgo; plan to (with infinitive) דרײַ3 שורותline פֿרישעfresh קבֿריםgrave, צױשן זײ העכערhigh; tall; loud; raise (price, wages); promote; rise (with "zikh")
האַלבhalf נאָךafter; yet, still; even; more (in positive constructions only) ניטnot קײןto; not any געמױערטעbuild a wall. מעןone (indefinite subject) דאַרףneed, require האָבןhave; give birth אַ קאָפּhead (anatomy) פֿוןfrom; of אַ מיניסטערminister, אָדערvein; or
פֿוןfrom; of יחיאל דעםthe, this קבֿרותcemetery1שמש, מעןone (indefinite subject) זאָלshould זיךself אָנwithout, upon (as separable part of verb); apply (with "in"); seeגעדענקעןremember; memory װוּwhere ער ס'ליגטlie! ער
איזbe; so פֿוןfrom; of אײַזןiron (Fe) יחיאל טאַקעindeed, truly, really, אַזthat; when; if ער האַלטhold, contain; think; keep; stop (imperative); hold, contain; think; keep; stop (imperative) אױסout; because of פֿוןfrom; of די װײַבערwife; woman; rifle (soldiers argot), מעןone (indefinite subject) צעטראָגטupset
איםhim; it די בײנערbone:;רב יחיאל, װײַזטshow מירme; we מײַןmy מאַןman; husband! רב יחיאל, װײַזטshow מירme; we מײַןmy
טאַטןfather; deed! װײַזטshow אונדזus די מאַמעןmother; mare (balegole-loshn):.* ער טראָגטcarry; be pregnant זײ אַלעall אױפֿןon; on the קאָפּhead (anatomy), איזbe; so קלאָרclarify; understand (with "zikh"); clear; sane; well-versed (with "in"); clear; sane; well-versed (with "in"); clear; sane; well-versed (with "in"); clarify; understand (with "zikh") אױףon; awake
אױסנװײניקoutside, external; by heart (with "fun" or "oyf"), אױסגעבונדןbind; commit oneself (with "zikh") מיטexert; with; middle אַלעall טױיטע! אוןand יואלJoel דעםthe, this חזןcantor זאָלסטוshould אָנקוקןlook!
אַזthat; when; if מעןone (indefinite subject) צעטראָגטupset איםhim; it ניטnot אױףon; awake שטיקלעךpiece (of substance); small amount of; piece (in a performance); gimmick; foreskin discarded after circumcision אַזthat; when; if עס קומטcome ראָשhead; chief1חודשmonth אלולHebrew month of Elul, איזbe; so
אױךalso אַ נס מן השמים! איךI װײסknow ניטnot ױ אַזױsuch; so; thus; yes אַלעall יאָרyear ― איךI ביןbee (insect); be אױףon; awake
קבֿר269
|