שײנע־שײנדל פֿון פֿתרילעװקע צו איר מאַן מנחס"־מענדל
אין װאַרשע
11
לכּבֿוד בעלי היקר החכם מופֿלג הנגיד המפֿורסם מוהר"ר מנחם־מענדל נ"י!
ר א שית קם איך דיר צו מעלדן, אַז מיר זענען דאָ אַלע גאָט צו דאַנקען
אין בעסטן געזונט, גיב גאָט דאָס נעמלעכע פֿון דיר צו הערן אױף װײַטער ניט
ערגער. צװײטנס שרײַב איך דיר, בעלי היקר, אַז דײַן נײַער פּלאַן מיט
דער קאַװיאַרניע, װאָס דו װױלסט עפֿענען אין װאַרשע, הײבט מיר ניט אָן צו
געפֿעלן, װײסטו פֿאַר װאָס? װײַל ס'עט דערפֿון גאָרניט זײַן, מ'עט נאָר רעדן
און רעדן און דערבײַ װעט דאָס בלײַיבן. אַלע ייִדישע אַסיפֿות זענען אַזױ. מײנסט
בײַ אונדז איז בעסער? אונדזערע כּתרילעװקער האָבן אױך אַזאַ טבֿע. פֿריִער היצט
מען זיך, דערנאָך אַז ס'קומט צו עפּעס איז ניטאָ קײנער אין דער הײם. ס'װעט
נאָך זײַן גוט, אַז ס'װעט זיך ניט קאָנטשען מיט פּעטש. ױ זאָגט די מאַמע:
סישטײט געשריבן, אַז בײַ ייִדן זאָל זײַן כאָטש אַ ברעקעלע אַחדות, װאָלט עזין
לאַנג געקומען מעזיח... ובפֿרט דאָרט, װוּ מען קאָן זיך ניט באַגײן אָן געלט. תּמיד
אַזױ, װי באַלד עס קומט צו דער מטבע, אַזױ פּגרן אױס אַלע נגידים אין שטאָט,
װי די פֿיש אין טײַך, אַז עס פֿאַלט אָפּ דאָס װאַסער. אַזאַ טבֿע האָבן זײ. די
נגידים, פֿון דער גאַנצער װעלט. מװעט יענעם ניט געבן און מװעט זיך אַלײן
ניט פֿאַרגינען, נאָר פֿון דעסטװעגן לאָז קומען צו פֿאָרן אַ רבי, אַ בעל־מופֿת,
אַ חזן, אַ דאָקטאָר, אַ מגיד, אַ נשׂרף אַ ירושלים־ייִד, אַ שלאַק, אַ שװאַרץ־יאָר ―
װעט מען אים טראָגן קערבלעך פֿון אַלע זײַטן. װעסט גאָרניט װיסן, פֿון װאַנען
האָט זיך גענומען אין שטאָט אַזױ פֿיל געלט? אָט איז אַראָפּגעקומען צו אונדז
ערשט יענע װאָך אַ רב, איז ער אַזױ אַ רב, ױ איך בין אַ רביצין, נאָר ער
האָט זיך אַרױסגעגעבן פֿאַר אַ רב, פֿון אױס רײַסן האָט עס אים געבראַכט צו
טראָגן! אַראָפּגעקומען, אָפּגעשטעלט זיך אױף אַ געהױבענער סטאַנציע ― דװקא
בײַ חנה־מלכּה די יאָדערקע אױף דער אַכסני און אַרױסגעלאָזט אַ קלאַנג, אַז
ס'איז אַראָפּגעקומען אַ האַלבער גוטער ייִד און אַ האַלבער דאָקטאָר, װאָס הײלט
אױס קראַנקע, מאַכט קינדער געזונט און פֿאַרלענגערט אַלעמען די יאָרן ― ממש
מחיה־מתים פֿון טױט לעבעדיק! אין אַלע שולן און בתּײמדרשים האָט ער אױס"
{2 168
|
|
sheyne-sheyndl fun fTrilevke tsu ir man mnHs"-mendl
in varshe
11
lekoved baley hikr hkhokhem mufleg hngid hmfursm muhr"r mnHm-mendl n"i!
r# shiT km ikh dir tsu meldn, az mir zenen do ale got tsu danken
in bestn gezunt, gib got dos nemlekhe fun dir tsu hern oyf vayter nit
erger. tsveytns shrayb ikh dir, baley hikr, az dayn nayer plan mit
der kavyarnye, vos du voylst efenen in varshe, heybt mir nit on tsu
gefeln, veystu far vos? vayl s'et derfun gornit zayn, m'et nor redn
un redn un derbay vet dos blayibn. ale yidishe asifes zenen azoy. meynst
bay undz iz beser? undzere KTrilevker hobn oykh aza teve. frier hitst
men zikh, dernokh az s'kumt tsu epes iz nito keyner in der heym. s'vet
nokh zayn gut, az s'vet zikh nit kontshen mit petsh. oy zogt di mame:
sishteyt geshribn, az bay yidn zol zayn khotsh a brekele akhdes, volt ezin
lang gekumen meziH... ubfrt dort, vu men kon zikh nit bageyn on gelt. tomed
azoy, vi bald es kumt tsu der matbeye, azoy pgrn oys ale negidem in shtot,
vi di fish in taykh, az es falt op dos vaser. aza teve hobn zey. di
negidem, fun der gantser velt. mvet yenem nit gebn un mvet zikh aleyn
nit farginen, nor fun destvegn loz kumen tsu forn a rebi, a balmoyfes,
a khazn, a doktor, a maged, a nisref a irushlim-yid, a shlak, a shvarts-yor ―
vet men im trogn kerblekh fun ale zaytn. vest gornit visn, fun vanen
hot zikh genumen in shtot azoy fil gelt? ot iz aropgekumen tsu undz
ersht yene vokh a reb, iz er azoy a reb, oy ikh bin a rebitsin, nor er
hot zikh aroysgegebn far a reb, fun oys raysn hot es im gebrakht tsu
trogn! aropgekumen, opgeshtelt zikh oyf a gehoybener stantsye ― davke
bay Hnh-malke di yoderke oyf der akhsani un aroysgelozt a klang, az
s'iz aropgekumen a halber guter yid un a halber doktor, vos heylt
oys kranke, makht kinder gezunt un farlengert alemen di yorn ― mamesh
mHih-meysem fun toyt lebedik! in ale shuln un bWeymedroshem hot er oys"
{2 168
|
שײנע־שײנדל פֿון פֿתרילעװקע צו איר מאַן מנחס"־מענדל
אין װאַרשע
11
לכּבֿוד בעלי היקר החכם מופֿלג הנגיד המפֿורסם מוהר"ר מנחם־מענדל נ"י!
ר א שית קם איך דיר צו מעלדן, אַז מיר זענען דאָ אַלע גאָט צו דאַנקען
אין בעסטן געזונט, גיב גאָט דאָס נעמלעכע פֿון דיר צו הערן אױף װײַטער ניט
ערגער. צװײטנס שרײַב איך דיר, בעלי היקר, אַז דײַן נײַער פּלאַן מיט
דער קאַװיאַרניע, װאָס דו װױלסט עפֿענען אין װאַרשע, הײבט מיר ניט אָן צו
געפֿעלן, װײסטו פֿאַר װאָס? װײַל ס'עט דערפֿון גאָרניט זײַן, מ'עט נאָר רעדן
און רעדן און דערבײַ װעט דאָס בלײַיבן. אַלע ייִדישע אַסיפֿות זענען אַזױ. מײנסט
בײַ אונדז איז בעסער? אונדזערע כּתרילעװקער האָבן אױך אַזאַ טבֿע. פֿריִער היצט
מען זיך, דערנאָך אַז ס'קומט צו עפּעס איז ניטאָ קײנער אין דער הײם. ס'װעט
נאָך זײַן גוט, אַז ס'װעט זיך ניט קאָנטשען מיט פּעטש. ױ זאָגט די מאַמע:
סישטײט געשריבן, אַז בײַ ייִדן זאָל זײַן כאָטש אַ ברעקעלע אַחדות, װאָלט עזין
לאַנג געקומען מעזיח... ובפֿרט דאָרט, װוּ מען קאָן זיך ניט באַגײן אָן געלט. תּמיד
אַזױ, װי באַלד עס קומט צו דער מטבע, אַזױ פּגרן אױס אַלע נגידים אין שטאָט,
װי די פֿיש אין טײַך, אַז עס פֿאַלט אָפּ דאָס װאַסער. אַזאַ טבֿע האָבן זײ. די
נגידים, פֿון דער גאַנצער װעלט. מװעט יענעם ניט געבן און מװעט זיך אַלײן
ניט פֿאַרגינען, נאָר פֿון דעסטװעגן לאָז קומען צו פֿאָרן אַ רבי, אַ בעל־מופֿת,
אַ חזן, אַ דאָקטאָר, אַ מגיד, אַ נשׂרף אַ ירושלים־ייִד, אַ שלאַק, אַ שװאַרץ־יאָר ―
װעט מען אים טראָגן קערבלעך פֿון אַלע זײַטן. װעסט גאָרניט װיסן, פֿון װאַנען
האָט זיך גענומען אין שטאָט אַזױ פֿיל געלט? אָט איז אַראָפּגעקומען צו אונדז
ערשט יענע װאָך אַ רב, איז ער אַזױ אַ רב, ױ איך בין אַ רביצין, נאָר ער
האָט זיך אַרױסגעגעבן פֿאַר אַ רב, פֿון אױס רײַסן האָט עס אים געבראַכט צו
טראָגן! אַראָפּגעקומען, אָפּגעשטעלט זיך אױף אַ געהױבענער סטאַנציע ― דװקא
בײַ חנה־מלכּה די יאָדערקע אױף דער אַכסני און אַרױסגעלאָזט אַ קלאַנג, אַז
ס'איז אַראָפּגעקומען אַ האַלבער גוטער ייִד און אַ האַלבער דאָקטאָר, װאָס הײלט
אױס קראַנקע, מאַכט קינדער געזונט און פֿאַרלענגערט אַלעמען די יאָרן ― ממש
מחיה־מתים פֿון טױט לעבעדיק! אין אַלע שולן און בתּײמדרשים האָט ער אױס"
{2 168
|