מנחם־מענדל פֿון װואַרשע צו זײַן װײַב שײנע־שײנדל
אין כּתרילעװקע
10
לזוגתי היקרה הצנועה החכמה מרת שינע־שײנדל שתחי,
ראשית בין איך דיר מודיע, אַז איך בין ב"ה בקו החײם והשלום.
השםיתברך זאָל העלפֿן מ'זאָל האָרכן אײנס פֿון דאָס אַנדערע נאָר גוטס מיט בשׂורות
טובֿות ישועות ונחמות ― אָמן.
וה שנית זײַ ױסן, זוגתי היקרה, אַז אין דער דומע מיש איך מיך ניט,
פֿון דעפּוטאַטן האַלט איך ניט און פּוסטע גלעקער האָב איך פֿײַנט. איך גי
מיט דעם גאַנג, אַז ס'איז ניט נאָר אַרױסגעװאָרפֿן די טירחה פֿון די גוטע
מענטשן, װאָס װילן אונדז אַ טובֿה טאָן און פֿאַרענטפֿערן, אַז מיר זענען ניט
אַזױ װי מען זאָגט אױף אונדז ― איך האַלט, אַז פֿאַר אונדז איז עס אַדרבה,
נאָך די גרעסטע רעה. װען איך, למשל, בין אַ דעפּוטאַט פֿון די דעפּוטאַטן אין
דומע, װאָלט איך געזאָגט פּורישקעװיטשן מיט מאַרקאָװון מיט זאַמיסלאָוסקין,
זײ זאָלן דװקא רעדן צעזעצטערהײט, און אַז זײ װאָלטן אױפֿגעהערט צו רעדן
װאָלט איך ערשט דעמאָלט מיר אױפֿגעשטאַנען און קאַלט צו זײ אַזױ געזאָגט
― שױן? איר האָט שױן אין גאַנצן אָפּגעזאָגט? מעג איך אפֿשר אױך
רעדן אַ װאָרט? אױב אַזױ, דאַרף איך אײַך זאָגן, מורי ורבותי, אַז איר זענט
פֿולקאָם גערעכט אַרום און אַרום. לאָמיר זיך אַקאָרשט אױסרעכענען אַקוראַט,
אַ פֿונקט נאָך אַ פּונקט, װעט איר זען, אַז איך גיב אײַך נאָך איף אַלצדינג;
( איר טענהט, אַז מע באַדאַרף אַרױסיאָגן פֿון דאָרף, װאָרעם מיר זענען צו אַ
ניכטער פֿאָלק. אמת ױציב, ונכון וקײם ױשר! מיר זענען אַ ניכטער פֿאָלק.
שױן צו ניכטער! אָט נעמט אַ דאָרף פֿון דרײַ טױיזנט איװאַנעס, זיצט דאָרט
אײן יענקל, איז ער אַ ניכטערער. שטענדיק ניכטער! מע זאָל עס אים זען, כאָטש
אײן מאָל אין אַ יובל, ער זאָל זיך װאַלגערן פֿון די פֿיס, אָנרירן עמעצן מיט
אַ קרום װאָרט. פֿון נעמען אַ האַק און פּלעטן יענעם דעם מוח איבער אַ גאָרניט
מיט אַ ניט ― רעדט מען שױן ניט. פֿאַרשטײט זיך אַז אַזעלכעס איז מסוכּן
װי קאָן מען אים לאָזן זיצן? 2( איר טענהט, אַז מ'באַדאַרף צונעמען בײַ אונדז
װוּ ס'איז נאָר פֿאַראַן ערגעץ אַ שטיקל פּרנסה, װאָרעם מיר זענען צו אַ קלוג
124
|
|
mnHm-mendl fun vuarshe tsu zayn vayb sheyne-sheyndl
in KTrilevke
10
lzugosi hikrh htsnueh hkhokhme mores shine-sheyndl shTHi,
reyshes bin ikh dir moydiye, az ikh bin b"h bku hakhayem uhshlum.
hshmyisborekh zol helfn m'zol horkhn eyns fun dos andere nor guts mit bsures
toyves yeshues unHmuT ― omeyn.
uh sheynes zay oysn, zugosi hikrh, az in der dume mish ikh mikh nit,
fun deputatn halt ikh nit un puste gleker hob ikh faynt. ikh gi
mit dem gang, az s'iz nit nor aroysgevorfn di tirkhe fun di gute
mentshn, vos viln undz a toyve ton un farentfern, az mir zenen nit
azoy vi men zogt oyf undz ― ikh halt, az far undz iz es adrbh,
nokh di greste roe. ven ikh, lemoshl, bin a deputat fun di deputatn in
dume, volt ikh gezogt purishkevitshn mit markovun mit zamislouskin,
zey zoln davke redn tsezetsterhayt, un az zey voltn oyfgehert tsu redn
volt ikh ersht demolt mir oyfgeshtanen un kalt tsu zey azoy gezogt
― shoyn? ir hot shoyn in gantsn opgezogt? meg ikh efsher oykh
redn a vort? oyb azoy, darf ikh aykh zogn, muri uraboysay, az ir zent
fulkom gerekht arum un arum. lomir zikh akorsht oysrekhenen akurat,
a funkt nokh a punkt, vet ir zen, az ikh gib aykh nokh if altsding;
( ir tenht, az me badarf aroysyogn fun dorf, vorem mir zenen tsu a
nikhter folk. emes oytsib, unkhun ukeym oyshr! mir zenen a nikhter folk.
shoyn tsu nikhter! ot nemt a dorf fun dray toyiznt ivanes, zitst dort
eyn yenkl, iz er a nikhterer. shtendik nikhter! me zol es im zen, khotsh
eyn mol in a yoybl, er zol zikh valgern fun di fis, onrirn emetsn mit
a krum vort. fun nemen a hak un pletn yenem dem moyekh iber a gornit
mit a nit ― redt men shoyn nit. farshteyt zikh az azelkhes iz mesukn
vi kon men im lozn zitsn? 2( ir tenht, az m'badarf tsunemen bay undz
vu s'iz nor faran ergets a shtikl parnose, vorem mir zenen tsu a klug
124
|
מנחם1מענדלMendel פֿוןfrom; of װואַרשע צו זײַןbe; his; its װײַבwife; woman; rifle (soldiers argot) שײנעpretty1שײנדל
איןin כּתרילעװקעKasrilevke: from Sholem Aleykhem stories
10
לזוגתי היקרה הצנועה החכמה מרתMrs. (usually with first name) שינעwheel rim; rail; iron bar1שײנדל שתחי,
ראשיתbeginning ביןbee (insect, Anthophila); be איךI דירyou מודיעinform (with "zayn"), אַזthat; when; if איךI ביןbee (insect, Anthophila); be ב"ה בקו החײםthe life והשלום.
השםירחם may God show mercyיתברךmay he be blessed זאָלshould העלפֿןhelp מ'זאָלshould האָרכןnotice; listen; obey אײנסone; single; several (in plural) פֿוןfrom; of דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) אַנדערעother; next נאָרbut, only גוטסgood; thoroughly מיטexert; with; middle בשׂורותnews, tidings
טובֿותgoodness, favor; favors ישועותsalvation ונחמות ― אָמןamen: expression of pious agreement.
וה שניתagain זײַbe ױסן, זוגתיmy wife היקרה, אַזthat; when; if איןin דערthe, this דומעtown hall; Russian Parliament (1906-1917) מישmix; get involved (with "zikh") איךI מיךme ניטnot,
פֿוןfrom; of דעפּוטאַטןdeputy, elected member (Russian) האַלטhold, contain; think; keep; stop (imperative); hold, contain; think; keep; stop (imperative) איךI ניטnot אוןand פּוסטעempty; idle גלעקערbell האָבhave; give birth איךI פֿײַנטappear in a good light (with "zikh"); despise, hate (with "hobn" or "krign"). איךI גי
מיטexert; with; middle דעםthe, this גאַנגwalk; gait; way, manner; course, אַזthat; when; if ס'איזbe; so ניטnot נאָרbut, only אַרױסגעװאָרפֿןthrow, pitch, cast; toss about (with "zikh") די טירחהeffort, trouble פֿוןfrom; of די גוטעgood; thoroughly
מענטשןperson, human, responsible or mature person, װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) װילןwant; will, desire אונדזus אַ טובֿהgoodness, favor טאָןtone; ton (weight); do אוןand פֿאַרענטפֿערןgive an excuse (with "zikh"); solve a problem, אַזthat; when; if מירme; we זענעןbe ניטnot
אַזױsuch; so; thus; yes װי מעןone (indefinite subject) זאָגטsay; recite (prayer or religious text) אױףon אונדזus ― איךI האַלטhold, contain; think; keep; stop (imperative); hold, contain; think; keep; stop (imperative), אַזthat; when; if פֿאַרfor; before; in the time of אונדזus איזbe; so עס אַדרבה,
נאָךafter; yet, still; even; more (in positive constructions only) די גרעסטעlarge רעהwild, evil. װעןwhen; when (interrogative); if (contrary to fact) איךI, למשלfor example, ביןbee (insect, Anthophila); be אַ דעפּוטאַטdeputy, elected member (Russian) פֿוןfrom; of די דעפּוטאַטןdeputy, elected member (Russian) איןin
דומעtown hall; Russian Parliament (1906-1917), װאָלטvolt (electrical); would איךI געזאָגטsay; recite (prayer or religious text) פּורישקעװיטשן מיטexert; with; middle מאַרקאָװון מיטexert; with; middle זאַמיסלאָוסקין,
זײ זאָלןshould דװקאactually; only so; necessarily רעדןspeak צעזעצטערהײטcrazily, אוןand אַזthat; when; if זײ װאָלטןvolt (electrical); would אױפֿגעהערטstop, cease צו רעדןspeak
װאָלטvolt (electrical); would איךI ערשטfirst; recently דעמאָלטthen מירme; we אױפֿגעשטאַנעןstand up; rebel, awake אוןand קאַלטcold צו זײ אַזױsuch; so; thus; yes געזאָגטsay; recite (prayer or religious text)
― שױןlook after; care for; already; right away? אירher; you (pl) האָטhave; give birth שױןlook after; care for; already; right away איןin גאַנצןwhole, full, complete אָפּגעזאָגטfinish saying; refuse; decline; fire from job? מעגmay איךI אפֿשרmaybe אױךalso
רעדןspeak אַ װאָרטword? אױבif אַזױsuch; so; thus; yes, דאַרףneed, require איךI אײַךyou (pl) זאָגןsay; recite (prayer or religious text), מורי ורבותי, אַזthat; when; if אירher; you (pl) זענטbe
פֿולקאָם גערעכטcorrect, right אַרוםaround אוןand אַרוםaround. לאָמירlets זיךself אַקאָרשטonce; just אױסרעכענעןcalculate, plan אַקוראַטaccurate,
אַ פֿונקט נאָךafter; yet, still; even; more (in positive constructions only) אַ פּונקטpoint, exactly; just, exactly, װעטwill (future); wager, bet (with "zikh"); wager, bet (with "zikh"); bet, wager אירher; you (pl) זעןsee, אַזthat; when; if איךI גיבgive אײַךyou (pl) נאָךafter; yet, still; even; more (in positive constructions only) איף אַלצדינגeverything;
( אירher; you (pl) טענהטcomplain; argue; plead, אַזthat; when; if מע באַדאַרףneed, require אַרױסיאָגןchase; mate (of animals; with "zikh"); hurry (with "zikh") פֿוןfrom; of דאָרףvillage; Nowa Wieś (Polish) (Congress Poland), װאָרעםbecause; worm מירme; we זענעןbe צו אַ
ניכטערsober up פֿאָלקnation. אמתtruth; true ױציב, ונכון וקײם ױשר! מירme; we זענעןbe אַ ניכטערsober up פֿאָלקnation.
שױןlook after; care for; already; right away צו ניכטערsober up! אָטhere; this very; just now נעמטtake; begin (with infinitive); derive from (with "zikh fun") אַ דאָרףvillage; Nowa Wieś (Polish) (Congress Poland) פֿוןfrom; of דרײַ3 טױיזנט איװאַנעסIvan; Russian non-Jew, זיצטsit דאָרטthere
אײןone; single; several (in plural); single; several (in plural) יענקל, איזbe; so ער אַ ניכטערערsober. שטענדיקcontinual ניכטערsober up! מע זאָלshould עס איםhim; it זעןsee, כאָטשalthough; at least; you might as well (with imperative); Chodecz (Polish) (Congress Poland)
אײןone; single; several (in plural); single; several (in plural) מאָלmoth (insect, Heterocera); pier; grind; paint, imagine (with "zikh"); time איןin אַ יובלparty, ער זאָלshould זיךself װאַלגערןroll; wander; be homeless (with "zikh") פֿוןfrom; of די פֿיסleg, foot (anatomy), אָנרירןcontact, touch עמעצןsomeone or something מיטexert; with; middle
אַ קרוםcrooked; incompatible (marriage match); crooked; incompatible (marriage match); crooked; incompatible (marriage match) װאָרטword. פֿוןfrom; of נעמעןtake; begin (with infinitive); derive from (with "zikh fun"); name אַ האַקcut, chop; knock, bang; chatter; hatchet; axe אוןand פּלעטןraffle; smash, crack יענעםthat דעםthe, this מוחbrain; ponder, concentrate איבערover; recycle אַ גאָרניטnothing
מיטexert; with; middle אַ ניטnot ― רעדטspeak מעןone (indefinite subject) שױןlook after; care for; already; right away ניטnot. פֿאַרשטײטunderstand זיךself אַזthat; when; if אַזעלכעסsuch; so; thus; yes איזbe; so מסוכּןdangerous
װי קאָןbe able; dance figure; round of a card game מעןone (indefinite subject) איםhim; it לאָזןlet זיצןsit; seat? 2( אירher; you (pl) טענהטcomplain; argue; plead, אַזthat; when; if מ'באַדאַרףneed, require צונעמעןtake; begin (with infinitive); derive from (with "zikh fun"); nickname בײַat, at the home of, by, near; in the opinion of; alongside אונדזus
װוּwhere ס'איזbe; so נאָרbut, only פֿאַראַןexist (with "es iz") ערגעץsomewhere אַ שטיקלpiece (of substance); small amount of; piece (in a performance); gimmick; foreskin discarded after circumcision פּרנסהincome, livelihood, װאָרעםbecause; worm מירme; we זענעןbe צו אַ קלוגclever
124
|