224 שלום עליכם
פּעטיציע מיט זײַנע בנים, װאָס שפּילן אַף אַלערלײ אינסטרומענטן. און
דעמאָלט איז געװען אים ניט אָפּצורײַסן און ניט אָפּצוטרײַבן. יהושע־
העשלס בנים האָבן דאָס באַמערקט, האָט דער עלטערער, העמעלע, אים
מכבד געװען אײן מאָל מיטן סמיטשיק, דאָס אַנדערע מאָל מיט אַ קװאָרט
װאַסער ― עס האָט אָבער ניט געהאָלפֿן. דורך אײן ציגאַר טיטון איז מען
מיט העמעלען געװאָרן חבֿר, און שלום איז געװאָרן אַ בן־בית באַ יהושע־
העשל דעם כּלי־זמר, נישט דורכגעלאָזט קײן אײן רעפּעטיציע ― און רע־
פּעטיציעס זײַנען געװען דאָרט אַלע מאָנטיק און דאָנערשטיק, ― און
דורך זײ האָט ער זיך באַקענט מיטן גאַנצן בינטל מוזיקאַנטן, מיט דער
גאַנצער כּלי־זמרשער משפּחה, מיט זײערע װײַבער און קינדער, מיט אַלע
זײערע זיטן און מנהגים, מיט זײער אַרטיסטיש ציגײַנער־לעבן, און אַפֿילו
מיט זײער שפּראַך, „כּלי־זמר־לשון“, װעלכעס ער האָט דערנאָכדעם, שױן
אַלס ש ל ו ם ע ל י כ ם , טײלװײַז אױסגענוצט אין זײַנע װערק:
„אַפֿן פֿידל“, „סטעמפּעניו“, „בלאָנדזשענדע שטערן“ און אַנדערע.
אַלזאָ, װי איר זעט, איז אין לערנען פֿידל שפּילן ניט געװען קײן
מניעה. געהערט האָט ער געהאַט גענוג. אַ טאַלאַנט, זאָגט בנציון דער
כּלי־זמר, האָט ער אױך געהאַט. װאָס־זשע נאָך פֿעלט? אײן אינסטרומענט,
אַ פֿידל. און אַ פֿידל קאָסט געלט, און קײן געלט איז נישטאָ! װאָס טוט
מען? ― דאַרף מען, הײסט דאָס, קריגן געלט... אָט דאָ, באַ דעם געלט
קריגן, האָט זיך געטראָפֿן אַ מעשׂה, אַ קאָמישע, נאָר אַ טרױעריקע. אַ מין
טראַגי־קאָמעדיע.
54
לא תגנובֿ!
דעם אורחס בײַטעלע מיט קלײנגעלט ― ער באַגײט אַ גנבֿה און האָט חרטה ―
װי אַזױ װערט מען פּטור פֿונעם בײַטעלע?
צװישן די אורחים, װאָס האָבן זיך אָפּגעשטעלט באַ די ראַבינאָ־
װיטשעס אין „אײַנפֿאָר“, איז געװען אײנער אַ באַשטענדיקער אורח, אַ
ייִד אַ ליטװאַק, אַ תּבֿואה־הענדלער פֿון פּינסק, מיטן נאָמען װאָלפֿסאָן. דער
װאָלפֿסאָן פֿלעגט אײַנשטײן חדשים־לאַנג און האָט זיך געהאַט זײַן שטענ־
דיקן חדר, װאָס מע האָט אים גערופֿן „װאָלפֿסאָנס חדר“ (אַפֿילו דעמאָלט,
װען װאָלפֿסאָן אַלײן איז גאָר געװען אין פּינסק). און אױך אַ סאַמאָװאַר
אַ באַזונדערן האָט ער געהאַט ― „װאָלפֿסאָנס סאַמאָװאַרל“. און געװען
איז דער װאָלפֿסאָן באַ די ראַבינאָװיטשעס אַ מענטש אַ הײמישער, געגעסן
|
|
224 sholem aleykhem
petitsye mit zayne bonem, vos shpiln af alerley instrumentn. un
demolt iz geven im nit optsuraysn un nit optsutraybn. ihushe-
heshls bonem hobn dos bamerkt, hot der elterer, hemele, im
mekhabed geven eyn mol mitn smitshik, dos andere mol mit a kvort
vaser ― es hot ober nit geholfn. durkh eyn tsigar titun iz men
mit hemelen gevorn khaver, un sholem iz gevorn a bn-bes ba ihushe-
heshl dem Kli-zemer, nisht durkhgelozt keyn eyn repetitsye ― un re-
petitsyes zaynen geven dort ale montik un donershtik, ― un
durkh zey hot er zikh bakent mitn gantsn bintl muzikantn, mit der
gantser Kli-zmrosher mishpokhe, mit zeyere vayber un kinder, mit ale
zeyere zitn un mnhgim, mit zeyer artistish tsigayner-lebn, un afile
mit zeyer shprakh, "Kli-zmr-loshn'', velkhes er hot dernokhdem, shoyn
als sholem aleykhem , teylvayz oysgenutst in zayne verk:
"afn fidl'', "stempenyu'', "blondzhende shtern'' un andere.
alzo, vi ir zet, iz in lernen fidl shpiln nit geven keyn
meniye. gehert hot er gehat genug. a talant, zogt bntsyun der
Kli-zemer, hot er oykh gehat. vos-zhe nokh felt? eyn instrument,
a fidl. un a fidl kost gelt, un keyn gelt iz nishto! vos tut
men? ― darf men, heyst dos, krign gelt... ot do, ba dem gelt
krign, hot zikh getrofn a mayse, a komishe, nor a troyerike. a min
tragi-komedye.
54
loy TgnuB!
dem oyrekhs baytele mit kleyngelt ― er bageyt a ganeyve un hot kharote ―
vi azoy vert men poter funem baytele?
tsvishn di orkhem, vos hobn zikh opgeshtelt ba di rabino-
vitshes in "aynfor'', iz geven eyner a bashtendiker oyrekh, a
yid a litvak, a tvue-hendler fun pinsk, mitn nomen volfson. der
volfson flegt aynshteyn Hdshim-lang un hot zikh gehat zayn shten-
dikn kheyder, vos me hot im gerufn "volfsons kheyder'' (afile demolt,
ven volfson aleyn iz gor geven in pinsk). un oykh a samovar
a bazundern hot er gehat ― "volfsons samovarl''. un geven
iz der volfson ba di rabinovitshes a mentsh a heymisher, gegesn
|
224 שלוםpeace עליכםto you
פּעטיציעpetition מיטexert; with; middle זײַנעhis בניםson, child, װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) שפּילןplay; game; female genitalia (taboo) אַף אַלערלײall sorts of אינסטרומענטןinstrument. אוןand
דעמאָלטthen איזbe; so געװעןbe איםhim; it ניטnot אָפּצורײַסןpull; tear אוןand ניטnot אָפּצוטרײַבןcause an abortion; abort.
יהושעהעשלס בניםson, child האָבןhave; give birth דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) באַמערקטnotice, האָטhave; give birth דערthe, this עלטערערold, stale, העמעלע, איםhim; it
מכבדhonor; offer a snack (with "zayn"); dishonor (ironic) געװעןbe אײןone; single; several (in plural); single; several (in plural) מאָלmoth (insect, Heterocera); pier; grind; paint, imagine (with "zikh"); time מיטןwith; middle סמיטשיקbow (violin), דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) אַנדערעother; next מאָלmoth (insect, Heterocera); pier; grind; paint, imagine (with "zikh"); time מיטexert; with; middle אַ קװאָרטquart
װאַסערwater ― עס האָטhave; give birth אָבערbut ניטnot געהאָלפֿןhelp. דורךthrough; see אײןone; single; several (in plural); single; several (in plural) ציגאַרcigar טיטוןtobacco (for smoking) איזbe; so מעןone (indefinite subject)
מיטexert; with; middle העמעלען געװאָרןbecome חבֿרfriend, comrade (male); boyfriend; befriend, אוןand שלוםpeace איזbe; so געװאָרןbecome אַ בן־ביתmember of the household באַ
יהושעהעשל דעםthe, this כּליvessels of; glue1זמרsong, נישטnot דורכגעלאָזטlet through; omit קײןto; not any אײןone; single; several (in plural); single; several (in plural) רעפּעטיציעrehearsal ― אוןand
רעפּעטיציעסrehearsal זײַנעןbe געװעןbe דאָרטthere אַלעall מאָנטיקMonday אוןand דאָנערשטיקThursday, ― אוןand
דורךthrough; see זײ האָטhave; give birth ער זיךself באַקענטrecognize; introduce to or acquaint with (with "mit"); meet (with "zikh mit") מיטןwith; middle גאַנצןwhole, full, complete בינטלbundle מוזיקאַנטןmusician (low quality), מיטexert; with; middle דערthe, this
גאַנצערwhole, full, complete כּליvessels of; glue1זמרשער משפּחהfamily, clan, מיטexert; with; middle זײערעtheir װײַבערwife; woman; rifle (soldiers argot) אוןand קינדערchild, מיטexert; with; middle אַלעall
זײערעtheir זיטןcustoms; adventures אוןand מנהגים, מיטexert; with; middle זײערtheir; very אַרטיסטישartist ציגײַנערGypsy1לעבןlive; life; dear (after a name); near, אוןand אַפֿילוeven, only
מיטexert; with; middle זײערtheir; very שפּראַךlanguage, „כּליזמר1לשוןlanguage“, װעלכעסwhich ער האָטhave; give birth דערנאָכדעםafterwards, שױןlook after; care for; already; right away
אַלסas (German) ש ל ו ם ע ל י כ ם , טײלװײַזpartial אױסגענוצטabuse איןin זײַנעhis װערקwork:
„אַפֿן פֿידלviolin; play violin“, „סטעמפּעניו“, „בלאָנדזשענדע שטערןprevent; sturgeon (fish, Acipenseridae); star; forehead (anatomy)“ אוןand אַנדערעother; next.
אַלזאָ, װי אירher; you (pl) זעטsee; the letter Z; satiety, איזbe; so איןin לערנעןteach; study (religious texts); study (with "zikh") פֿידלviolin; play violin שפּילןplay; game; female genitalia (taboo) ניטnot געװעןbe קײןto; not any
מניעהinterference, obstacle, hurdle. געהערטbelong; hear, smell (with "zikh") האָטhave; give birth ער געהאַטhave; give birth גענוגenough. אַ טאַלאַנטtalent, זאָגטsay; recite (prayer or religious text) בנציון דערthe, this
כּליvessels of; glue1זמרsong, האָטhave; give birth ער אױךalso געהאַטhave; give birth. װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb)1זשעso, then, expression of endearment or annoyance נאָךafter; yet, still; even; more (in positive constructions only) פֿעלטlack; be dead (with "zikh")? אײןone; single; several (in plural); single; several (in plural) אינסטרומענטinstrument,
אַ פֿידלviolin; play violin. אוןand אַ פֿידלviolin; play violin קאָסטcost געלטmoney, אוןand קײןto; not any געלטmoney איזbe; so נישטאָnot present; not existing! װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) טוטdo; paper bag
מעןone (indefinite subject)? ― דאַרףneed, require מעןone (indefinite subject), הײסטorder, tell; be called, be named דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite), קריגןreceive, get; fight (with "zikh"); war געלטmoney... אָטhere; this very; just now דאָhere, באַ דעםthe, this געלטmoney
קריגןreceive, get; fight (with "zikh"); war, האָטhave; give birth זיךself געטראָפֿןfind, meet; guess; happen, occur (with "zikh") אַ מעשׂהstory; genitalia (vulgar), אַ קאָמישעcomical, נאָרbut, only אַ טרױעריקעsad. אַ מיןspecies; genus (taxonomy); heretic; minute (abbreviation)
טראַגי־קאָמעדיעtragicomedy.
54
לא תגנובֿ!
דעםthe, this אורחס בײַטעלעwallet, handbag, pouch, purse; scrotum מיטexert; with; middle קלײנגעלטchange (money) ― ער באַגײטcommit (crime); go without (with "zikh on"); treat (with "zikh mit") אַ גנבֿהtheft אוןand האָטhave; give birth חרטהregret ―
װי אַזױsuch; so; thus; yes װערטbecome; defend; forbid; value; worth מעןone (indefinite subject) פּטורfree; exempt פֿונעםfrom; of בײַטעלעwallet, handbag, pouch, purse; scrotum?
צװישןbetween די אורחיםguest; visitor, װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) האָבןhave; give birth זיךself אָפּגעשטעלטremain (with "zikh") באַ די
ראַבינאָװיטשעס איןin „אײַנפֿאָרentrance, driveway“, איזbe; so געװעןbe אײנערsingle; several (in plural); one אַ באַשטענדיקערcontinual אורחguest; visitor, אַ
ייִדJew; person (Jewish); anonymous male stranger אַ ליטװאַקJewish Lithuanian, אַ תּבֿואהgrain1הענדלערmerchant פֿוןfrom; of פּינסקPinsk, מיטןwith; middle נאָמעןname װאָלפֿסאָן. דערthe, this
װאָלפֿסאָן פֿלעגטused to אײַנשטײןsettle (in a place) חדשיםmonth1לאַנגlong; for (duration); long; for (duration) אוןand האָטhave; give birth זיךself געהאַטhave; give birth זײַןbe; his; its
שטענדיקןcontinual חדרJewish religious school; room, װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) מע האָטhave; give birth איםhim; it גערופֿןcall „װאָלפֿסאָנס חדרJewish religious school; room“ (אַפֿילוeven, only דעמאָלטthen,
װעןwhen; when (interrogative); if (contrary to fact) װאָלפֿסאָן אַלײןoneself (with a personal pronoun); only איזbe; so גאָרvery; entirely; surprisingly; whole געװעןbe איןin פּינסקPinsk). אוןand אױךalso אַ סאַמאָװאַרsamovar
אַ באַזונדערןseparate, special האָטhave; give birth ער געהאַטhave; give birth ― „װאָלפֿסאָנס סאַמאָװאַרל“. אוןand געװעןbe
איזbe; so דערthe, this װאָלפֿסאָן באַ די ראַבינאָװיטשעס אַ מענטשperson, human, responsible or mature person אַ הײמישערcomfortable; familiar, געגעסןeat
|