פֿונעם יאַריד 157
און װאָס מער מאָטל איז רויִק, היצט זיך יענער אַלץ מער, ביז
ער גײט־אַרױס פֿון די כּלים, טוט אַ שפּײַ אַף מאָטלען, רופֿט אים אָן
מיטן נאָמען „שוטה בן פּיקהאָלץ“. ער נעמט די קינדער פֿאַר אַ האַנט:
„קומט, קומט מיט מיר ― איך װעל אײַך צופֿירן. מע דאַרף גײן צופֿוס“.
און דער ייִד מיטן טלית־קטן און מיטן שײַנענדיקן פּנים לאָזט זיך מיט
די יונגע װאָיאַזשערן־יתומים פֿונעם יאַריד אַרױס צופֿוס, צו זײער זײדן
משה־יאָסיע און צו זײער באָבע גיטל.
39
אַ שײנער ברוך־הבא
די געלײמטע באָבע גיטל. ― דער זײדע משה־יאָסיע מיט דער בולבעװאַטער
נאָז און געדיכטע ברעמען. ― דער פֿעטער איציע און די מומע סאָסיע.
די פּערעיאַסלאַװער יתומים האָבן געהאַט דאָס רעכט פֿאָרשטעלן זיך
דעם זײדן משה־יאָסיעס שטוב ― אַ מין פּאַלאַץ. דער זײדע משה־יאָסיע
אַלײן האָט זיך זײ פֿאָרגעשטעלט אַ פּאַטריאַרך אין אַ זײַדענער זשופּעצע.
אַ קלײניקײט ― מע זאָגט, זײ זײַנען אַזױ רײַך, אַזױ רײַך! צום סוף האָט
זײ דער בית־מדרש־ייִד מיטן שײַנענדיקן פּנים צוגעפֿירט צו אַ גאַנץ גע־
װײנלעכן שטיבל, פּראַװדע, מיט אַ גלעזערנעם גאַניק, און האָט זײ אַ זאָג
געגעבן: „אָט־אָ־דאָ זיצט אײַער זײדע, משה־יאָסיע האַמאַרניקס“. אַלײן
איז דער ייִד נעלם געװאָרן. ער האָט נישט געװאָלט זײַן דערבײַ. די קינדער
האָבן דורכגעשפּאַצירט דעם גלעזערנעם גאַניק, געעפֿנט די טיר און דער־
זען פֿאַר זיך אַקוראַט אַקעגן דער טיר, אַף אַ הילצערן בעט, זיצן אַ מענטשן
ניט קײן מענטשן, אַ באַשעפֿעניש ניט קײן באַשעפֿעניש, אינעם געשטאַלט
פֿון אַ נקבֿה, אָן פֿיס, מיט עפּעס מאָדנע אױסגעדרײטע הענט. די ערשטע
מינוט האָבן זײ געװאָלט גײן צוריק. נאָר דאָס באַשעפֿעניש האָט זיך
שטאַרק אײַנגעקוקט אין זײ מיט אירע גלאַנצנדיקע רױטע אױגן און האָט
מיט אַ זײער אײַנגענעמען קול אַ פֿרעג געטאָן באַ זײ: „װער זײַט איר,
קינדער?“ עפּעס אײגענעס, נאָענטעס, האָט זיך געלאָזט הערן אין דעם
קול, און די קינדער האָבן איר אַ זאָג געגעבן: „אַ גוט מאָרגן. מיר זײַנען
פֿון פּערעיאַסלאַװ“...
דערהערט דאָס װאָרט „פּערעיאַסלאַװ“ און דערזען אַ גאַנץ רעמל
מיט קינדער, צװישן זײ אַ מײדעלע נאָך קײן יאָר ניט אַלט, האָט די אַלטע
באַלד אַרומגעכאַפּט די גאַנצע טראַגעדיע און זי האָט פֿאַרבראָכן מיט
אירע אױסגעדרײטע הענט און אױסגעשריִען אַף אַ קול:
|
|
funem yarid 157
un vos mer motl iz ruik, hitst zikh yener alts mer, biz
er geyt-aroys fun di keylem, tut a shpay af motlen, ruft im on
mitn nomen "shoyte ben pikholts''. er nemt di kinder far a hant:
"kumt, kumt mit mir ― ikh vel aykh tsufirn. me darf geyn tsufus''.
un der yid mitn taleskotn un mitn shaynendikn ponem lozt zikh mit
di yunge voyazhern-yesoymem funem yarid aroys tsufus, tsu zeyer zeydn
mshh-yosye un tsu zeyer bobe gitl.
39
a sheyner borekhhabe
di geleymte bobe gitl. ― der zeyde mshh-yosye mit der bulbevater
noz un gedikhte bremen. ― der feter itsye un di mume sosye.
di pereyaslaver yesoymem hobn gehat dos rekht forshteln zikh
dem zeydn mshh-yosyes shtub ― a min palats. der zeyde mshh-yosye
aleyn hot zikh zey forgeshtelt a patryarkh in a zaydener zhupetse.
a kleynikayt ― me zogt, zey zaynen azoy raykh, azoy raykh! tsum suf hot
zey der besmedresh-yid mitn shaynendikn ponem tsugefirt tsu a gants ge-
veynlekhn shtibl, pravde, mit a glezernem ganik, un hot zey a zog
gegebn: "ot-o-do zitst ayer zeyde, mshh-yosye hamarniks''. aleyn
iz der yid neelm gevorn. er hot nisht gevolt zayn derbay. di kinder
hobn durkhgeshpatsirt dem glezernem ganik, geefnt di tir un der-
zen far zikh akurat akegn der tir, af a hiltsern bet, zitsn a mentshn
nit keyn mentshn, a bashefenish nit keyn bashefenish, inem geshtalt
fun a nekeyve, on fis, mit epes modne oysgedreyte hent. di ershte
minut hobn zey gevolt geyn tsurik. nor dos bashefenish hot zikh
shtark ayngekukt in zey mit ire glantsndike royte oygn un hot
mit a zeyer ayngenemen kol a freg geton ba zey: "ver zayt ir,
kinder?'' epes eygenes, noentes, hot zikh gelozt hern in dem
kol, un di kinder hobn ir a zog gegebn: "a gut morgn. mir zaynen
fun pereyaslav''...
derhert dos vort "pereyaslav'' un derzen a gants reml
mit kinder, tsvishn zey a meydele nokh keyn yor nit alt, hot di alte
bald arumgekhapt di gantse tragedye un zi hot farbrokhn mit
ire oysgedreyte hent un oysgeshrien af a kol:
|
פֿונעםfrom; of יאַרידfair (for selling goods) 157
אוןand װאָסwhat, why (interrogative); that (conj); something, someone (pronoun); as ... as possible (with a comparative adverb) מערproblem; increase; more; carrot מאָטלgossip; Motl איזbe; so רויִקcalm, peaceful, היצטheat up (with "zikh") זיךself יענערthat אַלץeverything; all the more; still, yet; always (Khassidic Yiddish) מערproblem; increase; more; carrot, ביזuntil, at the time (in future) when
ער גײטgo; plan to (with infinitive)1אַרױסout פֿוןfrom; of די כּליםvessel; utensil, טוטdo; paper bag אַ שפּײַspit אַף מאָטלעןgossip; Motl, רופֿטcall איםhim; it אָןwithout, upon (as separable part of verb); apply (with "in"); see
מיטןwith; middle נאָמעןname „שוטהfoolish woman בן פּיקהאָלץwoodpecker (bird, Picidae)“. ער נעמטtake; begin (with infinitive); derive from (with "zikh fun") די קינדערchild פֿאַרfor; before; in the time of אַ האַנטhand:
„קומטcome, קומטcome מיטexert; with; middle מירme; we ― איךI װעלwave; will (future); boil milk אײַךyou (pl) צופֿירןcarry; act, behave (with "zikh"). מע דאַרףneed, require גײןgo; plan to (with infinitive); passable (path) צופֿוסon foot“.
אוןand דערthe, this ייִדJew; person (Jewish); anonymous male stranger מיטןwith; middle טלית־קטןritually fringed undershirt אוןand מיטןwith; middle שײַנענדיקןgleam פּניםface לאָזטlet זיךself מיטexert; with; middle
די יונגעyoung װאָיאַזשערן1יתומיםorphan פֿונעםfrom; of יאַרידfair (for selling goods) אַרױסout צופֿוסon foot, צו זײערtheir; very זײדןgrandfather
משה1יאָסיע אוןand צו זײערtheir; very באָבעgrandmother גיטלGitl.
39
אַ שײנערpretty ברוך־הבאwelcome
די געלײמטעparalyzed באָבעgrandmother גיטלGitl. ― דערthe, this זײדעgrandfather משה1יאָסיע מיטexert; with; middle דערthe, this בולבעװאַטערbulbous
נאָזnose אוןand געדיכטעwrite poetry; dense, thick; heavy; dense ברעמעןeyebrow; border; Bremen (German). ― דערthe, this פֿעטערfat; off-color (jokes); uncle איציע אוןand די מומעaunt סאָסיע.
די פּערעיאַסלאַװער יתומיםorphan האָבןhave; give birth געהאַטhave; give birth דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) רעכטright (privilege); right (direction); right (direction) פֿאָרשטעלןintroduce; present; perform; imagine (with "zikh") זיךself
דעםthe, this זײדןgrandfather משה1יאָסיעס שטובhouse, home; room ― אַ מיןspecies; genus (taxonomy); heretic; minute (abbreviation) פּאַלאַץpalace. דערthe, this זײדעgrandfather משה1יאָסיע
אַלײןoneself (with a personal pronoun); only האָטhave; give birth זיךself זײ פֿאָרגעשטעלטintroduce; present; perform; imagine (with "zikh") אַ פּאַטריאַרךpatriarch (elder or Church leader) איןin אַ זײַדענערsilk זשופּעצע.
אַ קלײניקײטtriviality ― מע זאָגטsay; recite (prayer or religious text), זײ זײַנעןbe אַזױsuch; so; thus; yes רײַךrich, wealthy, אַזױsuch; so; thus; yes רײַךrich, wealthy! צוםtowards סוףend האָטhave; give birth
זײ דערthe, this ביתמדרש1ייִדJew; person (Jewish); anonymous male stranger מיטןwith; middle שײַנענדיקןgleam פּניםface צוגעפֿירטcarry; act, behave (with "zikh") צו אַ גאַנץwhole, full, complete
געװײנלעכןordinary, usual, common; of course שטיבלroom; prayer-room, פּראַװדע, מיטexert; with; middle אַ גלעזערנעםglass גאַניקporch, stoop, אוןand האָטhave; give birth זײ אַ זאָגsay; recite (prayer or religious text)
געגעבןgive: „אָטאָ1דאָhere זיצטsit אײַערyou (pl); you (pl) זײדעgrandfather, משה1יאָסיע האַמאַרניקס“. אַלײןoneself (with a personal pronoun); only
איזbe; so דערthe, this ייִדJew; person (Jewish); anonymous male stranger נעלםdisappear (with "vern") געװאָרןbecome. ער האָטhave; give birth נישטnot געװאָלטwant; would זײַןbe; his; its דערבײַpresent; neighboring, nearby, close; meanwhile; near. די קינדערchild
האָבןhave; give birth דורכגעשפּאַצירטstroll דעםthe, this גלעזערנעםglass גאַניקporch, stoop, געעפֿנטopen די טירdoor; wild animal; chat (klezmer jargon) אוןand
דערזעןcatch sight of; esteem; cachet פֿאַרfor; before; in the time of זיךself אַקוראַטaccurate אַקעגןacross from, opposite, vis-à-vis; near (in time) דערthe, this טירdoor; wild animal; chat (klezmer jargon), אַף אַ הילצערןwooden בעטbed (furniture); make into a bed; request, זיצןsit; seat אַ מענטשןperson, human, responsible or mature person
ניטnot קײןto; not any מענטשןperson, human, responsible or mature person, אַ באַשעפֿענישcreature ניטnot קײןto; not any באַשעפֿענישcreature, אינעםin געשטאַלטappearance; shape, form; personage
פֿוןfrom; of אַ נקבֿהfemale; woman (pejorative), אָןwithout, upon (as separable part of verb); apply (with "in"); see פֿיסleg, foot (anatomy), מיטexert; with; middle עפּעסsomething; somehow; somewhat; very מאָדנעstrange אױסגעדרײטעturn about, twist; make a U turn (with "zikh"); evade הענטhand. די ערשטעfirst
מינוטminute האָבןhave; give birth זײ געװאָלטwant; would גײןgo; plan to (with infinitive); passable (path) צוריקback. נאָרbut, only דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) באַשעפֿענישcreature האָטhave; give birth זיךself
שטאַרקstrengthen; strong, powerful; very; overpower, vanquish אײַנגעקוקטlook at (with "zikh oyf") איןin זײ מיטexert; with; middle אירעher; people גלאַנצנדיקעshine, gleam רױטעred אױגןeye (anatomy) אוןand האָטhave; give birth
מיטexert; with; middle אַ זײערtheir; very אײַנגענעמעןpleasant קולKuliai (Lithuanian) אַ פֿרעגask; question געטאָןdo באַ זײ: „װערbecome; defend; forbid; who זײַטbe; side, page אירher; you (pl),
קינדערchild?“ עפּעסsomething; somehow; somewhat; very אײגענעס, נאָענטעס, האָטhave; give birth זיךself געלאָזטlet הערןhear, smell (with "zikh"); Mister; gentleman; mister איןin דעםthe, this
קולKuliai (Lithuanian), אוןand די קינדערchild האָבןhave; give birth אירher; you (pl) אַ זאָגsay; recite (prayer or religious text) געגעבןgive: „אַ גוטgood; thoroughly; property; possession; estate מאָרגןmorning, tomorrow. מירme; we זײַנעןbe
פֿוןfrom; of פּערעיאַסלאַװ“...
דערהערטdiscover דאָסthe, this; buttocks; in this way; just now; defecate (slang, impolite) װאָרטword „פּערעיאַסלאַװ“ אוןand דערזעןcatch sight of; esteem; cachet אַ גאַנץwhole, full, complete רעמלframe, bed frame, chassis; frame, outline; frame, border, limit
מיטexert; with; middle קינדערchild, צװישןbetween זײ אַ מײדעלעgirl נאָךafter; yet, still; even; more (in positive constructions only) קײןto; not any יאָרyear ניטnot אַלטold, stale; alto (music), האָטhave; give birth די אַלטעold, stale
באַלדsoon; immediately אַרומגעכאַפּטcatch, grab; excite; realize (with "zikh"); hasten (with "zikh") די גאַנצעwhole, full, complete טראַגעדיעtragedy אוןand זי האָטhave; give birth פֿאַרבראָכןbreak the law, wring (the hands) מיטexert; with; middle
אירעher; people אױסגעדרײטעturn about, twist; make a U turn (with "zikh"); evade הענטhand אוןand אױסגעשריִעןcall, shout, scream אַף אַ קולKuliai (Lithuanian):
|